رنگ چادر ریشه در فهم سلیم دینی مسلمانان دارد

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: رنگ چادر ریشه در فهم سلیم دینی مسلمانان دارد

عده.ای بدون پشتوانه‏ی علمی و تحلیلی و با نام اصلاح گری دینی وارد این عرصه‏ی خطیر شده و موجب بحران سازی فکری در جامعه می‏شوند این عده تلاش کردند رنگ مشکی را بدعت نشان دهند، در حالی که رنگ سیاه برترین رنگ حجاب است و ریشه در فهم سلیم دینی مسلمانان از صدر اسلام تا کنون داشته است.

ادیان نیوز/1. انسان، قابلیت تمدن و فرهنگ سازی دارد. بخشی از فرهنگ انسانی، آداب و رسوم دینی است. دین حاوی ارزش.ها و چارچوب.هایی است که انسان دین.دار می.کوشد در قالب آداب و رسوم اجتماعی آن مفاهیم و ارزش.ها را در زندگی جمعی عینی کند و تجسم ببخشد.

2. بحث و بررسی درباره.ی این آداب و رسوم اجتماعی یا در حقیقت قالب تعیین اجتماعی ارزش.های دینی، مشروع است. اندیشمندان و دین شناسان اجتماعی می.توانند بحث و بررسی کنند که فلان رسم اجتماعی دینی آیا اهداف دینی را تأمین می.کند یا این که تبدیل به مانعی برای اهداف دین شده است. آیا در جامعه استمرار پیدا کند یا باید از زندگی اجتماعی دینی مردم حذف شود. به عنوان نمونه اصل عزاداری برای امام حسین(علیه.السلام) به عنوان یکی از شعائر محبان اهل بیت(شیعه و سنی) و بنا بر روایات صحیح نبوی مشروع است اما آیا تمامی انواع عزاداری(رسم دینی اجتماعی) نیز ریشه در سنت معصومین(علیه.السلام) داشته است؟ این گونه نیست. به همین دلیل هم مقام معظم رهبری(حفظه الله) با توجه به آثار منفی قمه زنی این رسم اجتماعی دین.داران را حرام دانستند.

3. با توجه به جایگاه شعائر دینی و مذهبی در فرهنگ عمومی دینی این گونه اصلاح.گری نیازمند دانش کافی در عرصه.ی دین شناسی و آشنایی کامل با متون اصیل دینی است. افزون بر آگاهی و تخصص دین شناسی اصلاح.گر اجتماعی دینی، باید تتبع تاریخی دقیق و جست.وجوی موشکافانه.ی تحلیلی نسبت به شکل.گیری و سیر تطور یک رسم اجتماعی دینی داشته باشد تا بتواند هم به شکل تاریخی مستندات خود را ارایه نماید و هم بتواند تحلیلی از آسیب.های یک رسم اجتماعی دینی نادرست بیان کند و هم بتواند رسم اجتماعی جایگزینی که در برگیرنده.ی فواید سنت پیشین است ارایه و پیشنهاد نماید. متأسفانه بارها مشاهده شده، کسانی وارد این عرصه.ی حساس و خطیر می.شوند که پیش نیازهای علمی کافی برای جولان در این میدان را ندارند و همین مسأله موجب بحران سازی فکری در جامعه خواهد شد.

4. با این که اصلاح.گری اجتماعی دینی یک ضرورت است ولی گاهی جریان.های دیگر فکری غیر اسلامی یا حتی کسانی که نیت خیر و دینی داشته ولی اطلاعات و کارشناسی دینی آنان کامل نیست، با استفاده از این عنوان و آرمان مقدس، دیدگاه و برداشت.های شخصی خود را تحت عنوان اصلاح دینی مطرح می.کنند که نتیجه.ای جز سطحی کردن مباحث دینی و ایجاد جنجال.های بی.فایده.ی فکری چیز دیگری در پی نخواهد داشت.

5. بسیاری از مباحث فکری و فرهنگی برای رسیدن به اهداف سیاسی به کار گرفته می.شوند. این البته نشانه.ی بیماری فضای اندیشه.ی کشور است که مباحث حساس اندیشه و فرهنگ اجتماعی دینی، دست مایه.ی قدرت طلبی احزاب و گروه.ها می.گردد. چرا این مباحث حساس سیاسی در ایام نزدیک به انتخابات و از سوی کسانی که قصد رقابت جدی گروهی در فرآیند انتخابات را دارند، مطرح می.شود؟ مباحث عمیق جامعه.شناسی دینی باید در محیط آکادمیک بحث و بررسی و به جامعه عرضه شود. ورود به عرصه.ی فرهنگ سازی عمومی دینی نیز بدون داشتن عقبه.ی تئوریک قوی، جز آشوب اجتماعی حاصلی به دنبال نخواهد داشت و مطرح کنندگان این مباحث را به قدرت طلبی با تکیه بر مباحث حساس دینی و اجتماعی متهم خواهد کرد.

نگاهی به مسأله.ی رنگ حجاب

حجاب با تمام گستره.ی موضوعی خود یکی از دغدغه.های نظری و عملی جامعه.ی امروز ایران است. برخی نشریات با طرح مباحث پیرامونی حجاب در فضای فکری جامعه موج آفرین بوده.اند. مباحث و گزاره.های ساختار شکن متعددی در نشریات یاد شده مطرح شده که بررسی هر کدام وقت جداگانه.ای می.طلبد. یکی از مباحث مطرح شده در این گونه نشریات بررسی «رنگ سیاه چادر» است. در این نوشتار بنده هیچ گونه ادعای نظریه پردازی دینی و اجتماعی ندارم بلکه هدف، ارایه.ی کلیدهایی برای پژوهش و مطالعه.ی بیش.تر به خوانندگان محترم است.

6. هیچ فقیه مسلمانی رنگ سیاه برای حجاب را واجب ندانسته است ولی این رنگ را رنگ برتر دانسته.اند. شگفتی از این است که عده.ای می.کوشند این رنگ را بدعت نشان دهند، گویی که می.خواهند تحولی دینی را در فتوای وجوب آن ایجاد کنند. رنگ سیاه برترین رنگ حجاب است و ریشه در فهم سلیم دینی مسلمانان از صدر اسلام تا کنون داشته است. کسانی که نمی.خواهند این رنگ را برای پوشش انتخاب کنند، مختار هستند ولی پرسش این است که چرا عده.ای کوشش می.کنند، جایگاه این رنگ را برای پوشش در جامعه تضعیف کنند؟

7. نکته.ی فقهی دیگری که معمولاً به عنوان یک گزاره.ی نادرست درباره.ی رنگ سیاه چادر مطرح می.شود، کراهت رنگ سیاه برای لباس است. باید توجه داشت، احکام فقهی کراهت، استحباب، وجوب و حرمت احکامی هستند که از متون دینی برداشت می.شوند. همان روایات و معصومان بزرگواری که کراهت لباس سیاه را مطرح کرده.اند، موارد استثنای این حکم را هم بیان کرده.اند و فرموده.اند که سیاه بودن عبا مکروه نیست: امام صادق(علیه.السلام) به نقل از پیامبر(صلی.الله.علیه.وآل ه) می.فرمایند: «یکره السواد إلا فی ثلاث: الخف و العمامة و الکساء؛ پوشیدن لباس سیاه مکروه است به جز سه نوع لباس: کفش، عمامه و کساء» منطقی نیست که بخشی از روایات را پذیرفت و ترویج کرد و بخشی دیگر را چون با سلیقه.ی رفتاری ما سازگار نیست، کتمان نمود.

8. بر اساس روایتی که بیان.گر خطبه.ی فدکیه.ی حضرت زهرا(سلام.الله.علیها) است، ایشان هنگامی که برای رفتن به مسجد پیامبر(صلی.الله.علیه.وآل ه) و سخنرانی در آن.جا برای استیفای فدک آماده می.شدند از مقنعه و چادر (خمار و جلباب) که حجاب کامل آن زمان بوده است استفاده کرده.اند.[1]

9. شواهد روایی، لغتی و تاریخی بسیاری وجود دارد که اثبات می.کند، رنگ سیاه در حجاب اسلامی از دوران صدراسلام استفاده می.شده است که البته در دوره.های مختلف تاریخی با توجه به تحولات فرهنگی یا تصمیم حاکمان سیاسی رنگ و شیوه.ی حجاب متفاوت شده است که به برخی از این شواهد اشاره می.نماییم:

علامه طباطبایی در تفسیر گران سنگ المیزان به نقل از سیوطی در کتاب الدرالمنثور نقل می.کند (سیوطی نیز به نوبه.ی خود این روایت را از عالمان حدیثی چون عبدالرزاق، عبدبن حمید، ابوداود، ابن المنذر، ابن ابی حاتم و ابن مردویه) نقل می.کند. این حدیث از حضرت ام سلمه همسر پیامبر(صلی.الله.علیه.وآل ه) نقل شده که فرمود: «لمانزلت هذه الآیة(یدنین علیهن من جلابیبهن) خرج نساء الأنصار کان على رؤوسهن الغربان من أکسیة سود یلبسنها؛ هنگامی که آیه (یدنین علیهن من جلابیبهن) نازل شد، زنان انصار از خانه خارج شدند در حالی که پوشش.های سیاه بر سر داشتند.»

نکته.ی قابل توجه در این روایت این است که این پوشش به «غربان» نامیده شده است. غربان در زبان عربی جمع غراب به معنای کلاغ است. زنان انصار پوششی سیاه و سرتاسری را استفاده می.کردند که در نام.گذاری این تشبیه انجام شده است. در این روایت هم تشبیه گویای رنگ است و هم تصریح به رنگ سیاه در پوشش شده است. (اکسیه سود)

در کتاب مستند الشیعه علامه نراقی به نقل از کتاب الذکری، این روایت نقل شده است که (إن النبی کان یصلى الصبح فتنصرف النساء و هنّ متلففات بمروطهنّ لایعرفن من الغلس) در این حدیث بیان شده است که «وقتی پیامبر نماز صبح را به جا می.آورد. بعد از نماز زنان بر می.گشتند در حالی که با عبایی خود را پوشانده بودند به گونه.ای که از تاریکی دم طلوع صبح، تشخیص داده نمی.شدند.»

معنای حدیث این است که زنانی که در نماز جماعت صبح شرکت کرده بودند حجاب و پوششی تیره داشتند به گونه.ای که در تاریکی نزدیک به طلوع صبح قابل تشخیص نبودند. طبیعی است که اگر پوشش آنان رنگی و روشن بود در تاریکی معلوم بودند.

این روایت در متون حدیثی اهل سنت نیز وارد شده است.

· «جلباب» که در آیه.ی قرآن آمده، پوششی شبیه چادر امروزی بوده که با خمار (شبیه مقنعه) کامل می.شده است. چون غالباً به رنگ سیاه استفاده می.شده در ادبیات عرب از آن برای پوشش شب استعاره گرفته می.شده است و ترکیب اضافی (جلباب لیل) معمولاً برای بیان تاریکی در زبان عربی کاربرد زیادی داشته است.

«ابن منظور» نویسنده.ی لغت شناس عرب در کتاب خود به نام «لسان العرب» در جلد16، صفحه.ی 77 شعری را به عنوان شاهد مثال بیان می.کند که گویای مدعای ماست:

و ادرعی جلباب لیل دحمس أسود داج مثل لون السندس
حجاب فراگیر و بزرگ شب را به سر بکش که مانند رنگ سندس سیاه و تاریک است

نکته.ی زیبای دیگری که از لطایف زبان عربی است این که برای پوشیدن چادر گاهی از واژه.ی (درع الجلباب) استفاده می.شده است. در حدیث عایشه که نیمه شب پیامبر را تا بقیع تعقیب کرده بود نیز این تعبیر وارد شده است. «درع» به معنای «سپر» است. گویی وقتی زن حجاب را می.پوشد در مقابل تیر نگاه.های حرام سپر به تن کرده است. همین نویسنده در جلد10 کتاب لسان العرب صفحه.ی 344 ترکیب «تمشق جلباب اللیل اذا ظهرت تباشیر الصبح» را به کار می.برد یعنی: هنگامی که آثار صبح در آسمان آشکار شود، عرب در چنین حالتی می.گوید: «حجاب و چادر شب کنار رفت.»

مقنعه.ی مشکی (الخمار الاسود) در برخی شعرهای عربی آشکارا بیان شده که گویای استفاده.ی این رنگ در پوشش صدر اسلام است. این شعر متعلق به سده.های نخست تاریخ اسلام است:

«سعید بن الدارمی التمیمی» که در حدود سال 155 هجری قمری می.زیسته، شاعر غزل سرایی است که یکی از شعرهای مشهورش عبارت است از:

قل للملیحة فى الخمار الأسود ** ماذا فعـلت بـناســک مـتعبـــد

قد کان شـمر للصلاة ثــیابــه ** حتى وقفـت له بباب المسجـد

به آن زن زیبا رو که مقنعه.ی سیاه پوشیده بود بگو که بر سر دین.دار عابد چه آوردی؟
آستین بالا زده بود تا برای نماز وضو بگیرد تا این که در مقابلش کنار در مسجد ایستادی!

بررسی تاریخی درباره.ی رنگ سیاه چادر

10. اگر بخواهیم نگاهی روش.مند با ترتیب منطقی بر این بحث داشته باشیم باید چند مدعایی را که درباره.ی رنگ حجاب مطرح شده، تفکیک نمود و با بررسی دقیق ببینیم آیا دلیل و مستندی برای اثبات چنین ادعاهایی وجود دارد یا این.که نکات مطرح شده، صرف احتمال و یک فرضیه است؟

· باید در مستندات تاریخی، خاطره.ها، تصاویر و نقاشی.های بر جا مانده، اشعار و ... بررسی تاریخی شود آیا چنان که ادعا شده، شروع استفاده از رنگ سیاه به عنوان رنگ حجاب مربوط به دوران ناصرالدین شاه بوده است؟ آیا به واقع هیچ کس قبل از این تاریخ از رنگ سیاه به عنوان رنگ حجاب استفاده نمی.کرده است؟ (در مباحث بالا به بخشی از این پاسخ اشاره شد)

· ادعا شده است، این رنگ از پوشش غربی.ها اقتباس گردیده است. لازم است بررسی شود آیا مستنداتی وجود دارد که غربی.ها در آن دوره در لباس.ها و پوشش خود اساساً از رنگ سیاه به عنوان رنگ غالب و شاخص استفاده می.کردند؟ امروز به هیچ وجه لباس سیاه لباس غالب یا لباس مجلسی غربی نیست. چه سیری تحول سلیقه در پوشش از آن دوره تا به امروز در غرب را به وجود آورده است؟

· تصویر برداری و عکاسی در دوران ناصرالدین شاه رسم بوده و تصاویری از پوشش زنان (به ویژه زنان حرمسرای ناصرالدین شاه) در آن دوره موجود است. اغلب تصاویر موجود زنان را با حجاب ناقص و علاقه به جلوه.گری (متناسب با مفهوم تبرج و جلوه گری در آن دوره نه با الگوهای امروزی) نشان می.دهد.

· در تاریخ زندگی ناصرالدین شاه آمده که او دامن.های کوتاه و لباس.های تنگ را به ایران وارد کرد. ناصرالدین شاه در سفری که به روسیه داشته، در تئاتر شرکت می.کند و با دیدن لباس والرین.ها، به این نوع پوشش علاقه.مند می.شود و بعد از بازگشت به ایران زنان حرمسرا را مجبور می.کند لباس والرین.ها را بپوشند (لباس چسبان، تنگ و دامن کوتاه و شلوار) این لباس ابتدا در دربار ناصرالدین شاه و بعد به بیرون از دربار شیوع پیدا کرد.

دوران ناصرالدین شاه دوران طلایی حجاب نبوده است. باید به این تحولات فتنه.ی بهاییت و کشف حجاب «قره العین بهایی» را نیز افزود. به هر حال با صرف نظر از اهداف فرقه.ی بهاییت برای استحاله.ی فرهنگی جامعه.ی دینی ایران، باید بستر فرهنگی آن دوره را نیز برای چنین اقدام وقیحانه.ای در نظر گرفت.

· در فیلم مستند «پوشش زن ایرانی در گذر تاریخ» با مشارکت کارشناسان تاریخ پوشش، به بحث و بررسی دقیق تاریخ پوشش زن ایرانی پرداخته شده است که یک قسمت آن مربوط به دوران ناصرالدین شاه است. اختصاص این یک حلقه از این مستند به این دوره به جهت این بوده که نقطه.ی عطفی در کم رنگ کردن نمادها و لباس.های حجاب در تاریخ ایران بوده است. این مستند در سایت تبیان قابل دانلود است.

· شواهد تاریخی وجود دارد که خلاف فرضیه.ی مطرح شده است. پس انتشار کتابی به نام «آزاده خانم» اثر پیر لوتی که داستان ارتباط یک سیاح اروپایی با خانمی مسلمان را در امپراطوری عثمانی روایت می کرده و به دنبال آن در حدود سال 1298 (ه.ق) نارضایتی سلطان وقت عثمانی، سلطان عبدالحمید خان از این موضوع، به دستور او از آن به بعد خانم.ها چادرهای رنگی را در استانبول کنار گذاشتند و مجبور به استفاده از چادر مشکی و پیچه برای پوشاندن صورت خویش گردیدند و این تحول پوششی به تدریج به سایر بلاد اسلامی از جمله تبریز سرایت و از آن.جا به دیگر شهرهای ایران راه یافت.
این را هم باید اضافه کرد با توجه به تنوع قومی در ایران و این.که هر کدام از این قوم.ها پوشش خاص خود را دارند چادر مشکی بیش.تر در شهرها رواج یافت. بد نیست به این نکته هم اشاره کنیم که در خوزستان هم که چادر پوشش قومی آنان محسوب می.شود شکل و شمایلش در آن دوران با آن.چه که در شهرهای مرکزی.تر رواج داشت، متفاوت بوده است.[2]

· با توجه به این.که تاریخ دوران قاجار تخصص بنده نیست، پرسش.هایی را برای تنویر افکار عمومی مطرح نمودم. در صورتی که سند تاریخی قوی در این زمینه وجود داشته باشد، مسأله حل خواهد شد ولی حتی بر فرض این که ثابت شود چادر سیاه در تاریخ معاصر توسط ناصرالدین شاه به ایران آمده است، نه اصل چادر و نه رنگ سیاه آن اختراع شده در آن دوره یا در غرب نبوده است بلکه اثبات شد که در صدر اسلام در میان مسلمانان رواج داشته است./برهان

پی.نوشت.ها:

[1] ـ ر.ک کتاب الاحتجاج نوشته شیخ طبرسی ج1 ص 132

[2] مقاله خانم سعیده اسلامی- روزنامه هم میهن

تصاویری از پوشش زنان در دوران زندیه و قاجار
http://www.centralclubs.com/topic-t73259.html

لینک دانلود مستند «پوشش زن ایرانی در گذر تاریخ»
http://www.tebyan.net/index.aspx?pid=77644&categoryID=13218

مطالعه این مقاله نیز درباره تاریخ چادر مشکی در ایران مفید است:
http://chador.blogfa.com/post-40.aspx

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 764]