تأملي در مهندسي فرهنگ:: گذار از واقعیت.ها به آرمان.ها

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

وقتی امروزه از فرهنگ به.عنوان مؤثر.ترین و مهم.ترین قدرت نرم.افزاری در روابط میان ملت.ها سخن می.رود، به آن معناست که هر تحولی در عرصه بین.الملل باید از طریق فرهنگ صورت گیرد.
در گذشته.های نه چندان دور، آنچه تعیین.کننده در روابط میان ملت.ها به شمار می.آمد، قدرت سیاسی بود که حداکثر بر اساس اقتدار یک یا چند نظام سیاسی استوار بود اما از نیمه.های سده گذشته اتفاقاتی در هندسه فکری و اجتماعی جوامع رخ نمود که وضع را به کلی دگرگون کرد. گسترش مدرنیته، انقلاب الکترونیک و در پی آن، انقلاب رسانه.ای و جهانی شدن در همه ابعاد آن از جمله مهم.ترین تحولات بودند که البته هنوز هم ادامه دارند. در میان این تحولات دوران ساز، فرهنگ نقش مهمی یافت و یکباره از عنصری حاشیه.ای به عنصری کانونی در روابط مابین جوامع تبدیل شد و به.تدریج اصطلاحاتی چون تبادلات فرهنگی، گفت.وگوی فرهنگ.ها، مطالعات فرهنگی و فلسفه.های بینافرهنگی در حوزه دانشگاهی باب شد و در قلمرو سیاسی و دیپلماتیک هم واژه.هایی مانند دیپلماسی فرهنگی، مهندسی فرهنگی و تهاجم فرهنگی. اما مهندسی فرهنگی جدا از بار سیاسی و دیپلماتیک، امری اجتماعی نیز هست. به این معنا که امروزه در سطح جوامع گوناگون، برای حل معضلات اجتماعی و سیاسی به مهندسی فرهنگی روی می.آورند که البته همین امر در ارتباطات دیپلماتیک وجهه.ای بین.المللی می.یابد. به بیان دیگر، هم اکنون مهندسی فرهنگی ابزار سیاستمداران در اداره سیاسی جامعه خویش و نیز رمز ورود به عرصه جهانی است. مطلبی که از پی می.آید بر همین اساس به لزوم مهندسی فرهنگی در جهان امروز اشاره داشته و تلاش دارد مهم.ترین مولفه.های این مقوله را بازشناسد.
مهندسی فرهنگ بر این پیش.فرض مبتنی است که فرهنگ امری ثابت و بدون تغییر نیست بلکه همواره واجد ویژگی تحول.پذیری است و می.تواند به صورتی تدریجی و تکاملی دگرگون شود. در مهندسی فرهنگ، کلمه مهندسی به فرهنگ اضافه شده است. از مهندسی هر معنایی که مستفاد شود، منظور همان مدیریت و مهندسی مقوله فرهنگ است تا شکل و اندازه مطلوب را پیداکند. به عبارت دیگر، در این فرایند باید مقوله فرهنگ مهندسی شود، سامان یابد، مدیریت شده، متحول شود و جهت پیدا کند. واژه مهندسی نباید ما را به دام نوعی جبرگرایی در حوزه تغییرات فرهنگی بیندازد. به این معنا که هر چند فرهنگ، موجودیتی سخت نیست و جنبه نرم.افزاری دارد، اما دستکاری دلبخواهانه و تحکمی در این حوزه نیز به موفقیت منجر نخواهد شد.
جایگاه فرهنگ در دنیای کنونی
امروزه فرهنگ یکی از اساسی.ترین و پیچیده.ترین مسائل مبتلابه جوامع محسوب می.شود؛ به.طوری.که این پیچیدگی و ابهام موجب شده تا هزینه.های گزاف صرف شده در این زمینه، در اغلب موارد با توفیق اندکی مواجه شود. فرهنگ مقوله.ای است که در سطح جامعه، گروه و در تعامل میان آنها معنا می.یابد و شیوه برقراری ارتباط و تعامل میان افراد آن جامعه را بیان می.کند. مفاهیم حوزه.های علوم اجتماعی و انسانی اغلب با عدم.توافق بر سر تعریف مواجهند اما مفهوم فرهنگ در این میان از بیشترین میزان تنوع و اختلاف برخوردار است. فرهنگ را می.توان مجموعه.ای از باورها، آیین.ها، اندیشه.ها، آداب و رسوم و ارزش.های حاکم بر یک جامعه دانست. در تعریفی دقیق.تر، ادگار شاین فرهنگ را مجموعه.ای از مبانی و اندیشه.های بنیادین، اصول و ارزش.های حاکم و نمادها و سمبل.های بیرونی می.داند که جامعه نسبت به آن اعتقاد و باور پیدا کرده، از عمل به آن احساس رضایت، لذت و شادی می.کند و از عمل نکردن به آن احساس نارضایتی، شرم و گناه. وی معتقد است به منظور نهادینه کردن فرهنگ در جامعه باید نگاه و توجهی متوازن و هماهنگ به تمامی سطوح فرهنگ در تعریف فوق داشت.
به عبارت دیگر، فرهنگ مقوله.ای است که در سطح جامعه و گروه و در تعامل میان افراد معنا می.یابد و شیوه برقراری ارتباط میان آنها را تبیین می.کند. بر مبنای فرهنگ است که افراد تجارب، تصورات و عقاید خود را با یکدیگر مبادله می.کنند. فرهنگ را می.توان نظامی فکری دانست که در گفتار، نوشتار و رفتار جامعه تجلی می.یابد. در یک نگرش کلی و جامع، فرهنگ شیوه و اسلوب زندگی افراد جامعه است.
در حقیقت فرهنگ، مجموعه.ای متشکل از اجزا، عناصر و متغیرهایی است که به نحوی سیال، پیچیده و درهم تنیده، کلیت فرهنگی جامعه را تشکیل می.دهد و تغییر و تحول آن نیازمند هدفمندی نظام یافته و مهندسی شده است. فرهنگ از متغیرهای بسیاری که برخی شناخته شده و برخی ناشناخته هستند، تأثیر می.پذیرد که همگی دارای خصلت سیلان، شناوری و تغییرپذیری هستند و پیچیدگی خاصی را به این پدیده می.بخشند و مدیریت و مهندسی آن را بسیار دشوار می.سازند. اجزا، عناصر و متغیرهای تشکیل.دهنده فرهنگ در جوامع مختلف هم از حیث نسبت و هم از حیث ماهیت با یکدیگر تفاوت.هایی دارند که تغییر این اجزا و عناصر است که فرهنگ.های گوناگون را شکل می.دهد.
مفهوم مهندسی فرهنگ
در مهندسی فرهنگ، هدف ارائه طرح و برنامه.ای جامع و فراگیر همراه با نگاه و دیدی فرهنگی در تمامی حوزه.ها و فعالیت.ها در حیطه.های مختلف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است. در مهندسی فرهنگ، فرهنگ به.عنوان حلقه اصلی ارتباط معنایی و ماهوی و شکلی صوری مفهوم پیدا می.کند. بحث فرهنگ آنچنان باید در این حیطه.ها و حوزه.ها عملیاتی شود که بتوان در خروجی و تولیدات آنها حضور عناصر و اجزای فرهنگی را مشاهده کرد. مهندسی فرهنگ در حقیقت تلاش در جهت تقویت اجزای اصلی فرهنگ اسلامی و ملی کشور و پاسداشت آن در برابر نفوذ و تأثیر فرهنگ مخرب غربی در پرتو چینش مناسب و تعیین جایگاه صحیح تمامی ابعاد و ویژگی.های فرهنگی جامعه ماست و دستیابی به نتیجه در خور این تلاش.ها، نیازمند طرح مهندسی فرهنگ است.
بر این اساس مهندسی فرهنگ عبارت است از طراحی، نوسازی و بازسازی سیستم فرهنگ. مهندسی فرهنگ بدین معناست که نقشه.ای از فرهنگ جامعه طراحی و ترسیم شود، اجزای آن(چه اجزای ثابت و چه اجزای متغیر) از هم بازشناخته شده و از جایگاه هر یک از این اجزا در کلیت فرهنگی تعریفی دقیق و روشن ارائه شود. به علاوه، عوامل مؤثر در اجزای فرهنگ یا کلیت آن تعریف و میزان تأثیرگذاری هر یک از این عوامل و میزان تأثیرپذیری هر یک از اجزای فرهنگ تا حد امکان مشخص شود.
گام بعدی آن است که با استفاده از مجموعه ابزارهای مادی و معنوی، عوامل مؤثر در اجزا یا کلیت فرهنگ را به گونه.ای تحت.تأثیر قرار دهیم و به وسیله آن بکوشیم تا اجزای فرهنگ به گونه.ای چیده شود که کلیت فرهنگ، ترکیب و صورتی منطبق بر نقشه ترسیم شده به خود بگیرد.
ضرورت مهندسی فرهنگ برای جامعه
امروزه تهدید و تهاجم به کشورها در نظام جدید بین.الملل به.طور ماهوی دچار دگردیسی و دگرگونی شده و بیش از آنچه سخت افزاری، فیزیکی و حقیقی باشد، نرم.افزاری، فکری، فرهنگی و رسانه.ای است. در این راستا، راهکارهای اثربخش رفع مسائل و مشکلات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه نیز در نگاه فرهنگی و تربیتی به انسان نهفته است که تحقق این امر نیازمند تغییر و اصلاح زاویه دید مدیران و مسئولان به نیروها و ظرفیت.های بالقوه فرهنگی کشور و به عبارتی معماری مجدد جامعه از طریق مهندسی فرهنگ خواهد بود.
در راستای تحقق مهندسی فرهنگ در جامعه، یکی از الزامات و پیش.نیازهای اساسی مشتمل بر شناسایی، تحلیل و تدوین مبانی، اصول بنیادین و الگوهای ایرانی- اسلامی نظام فرهنگی کشور است که باید مبنای طراحی، تدوین و تحقق نقشه فرهنگی جامعه قرار گیرد. فرهنگ عمیق و ریشه.داری که بر اساس پشتوانه.ای عظیم و گرانبها از تلاقی دو فرهنگ اسلامی و ایرانی شکل گرفته و با تأکید بر ارزش.های انسانی، اخلاقی و اعتقادی، مسیر تکامل و تعالی بشر را به مطلوب.ترین شکل ممکن ترسیم کرده است، غنی.ترین و ارزشمندترین مبانی، مفروضات و اصول بنیادین به منظور مهندسی فرهنگ و سپس مهندسی فرهنگی را در اختیار دست اندرکاران این حوزه قرار می.دهد.
نتیجه.گیری
در بحث فرهنگ با دو مقوله مهم سروکار داریم؛ یکی فرهنگ مطلوب و دیگری فرهنگ واقعی. فرهنگ مطلوب یا آرمانی دارای الگوهای رفتاری پذیرفته شده است و بیشتر در اذهان مردم جای دارد و فرهنگ واقعی به چیزی اطلاق می.شود که مردم آن.را انجام می.دهند.
با توجه به این موضوع مهندسی فرهنگ به.دنبال ارائه طرحی است که فاصله فرهنگ آرمانی را با فرهنگ واقعی به حداقل برساند و فرهنگ موجود را به سمت آرمانی سوق دهد. بر این اساس مهندسی فرهنگ با هدف هدایت تکامل تحولات فرهنگی در مسیری مثبت که بتواند به تکامل فرهنگی منجر شود و در نتیجه تداوم و بقای فرهنگی یک جامعه و حفظ هویت آن را تأمین و تضمین کند، به.عنوان یک ضرورت خودنمایی می.کند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 201]