عمران و توسعه در حفظ محيط زيست

واضح آرشیو وب فارسی:دنياي اقتصاد: عمران و توسعه در حفظ محيط زيست
سيما دينياريان

بايد از فرهنگ، تمدن و باورهايي صحبت كرد كه به واسطه آنچه اسطوره، افسانه يا تاريخ مي خوانيمش، از گذشته هر سرزمين و مردمانش روايت مي كند، هر چند اين آغازي است كهنه و تكراري، اما بايد اقرار كرد تكرار اصالت و هويت يك ملت هيچ گاه به كليشه مبدل نمي شود مگر اينكه مردمان وارث و صاحب آن قصد انكار يا فراموشي آن را داشته باشند.

علاوه بر ادبيات شفاهي و نقل سينه به سينه و گذشته از نوشته هاي خوانده و نخوانده، آثار بصري نيز وجود دارند كه راوي تاريخ اند و حامي اصالت. سرزمين ما به واسطه موقعيت استراتژيك و شرايط جغرافيايي، توانمندي هاي محيطي و پيشينه تاريخي كه داراست، گنجينه يي است ارزشمند از چشم اندازهاي طبيعي و آثار باستاني كه شناسنامه هاي گوشه گوشه اين مرز و سرزمين را پرداخته اند.

گذشته، آيين عبرت و سند افتخاري است براي امروز ما، تا با آن آينده را نيكو بسازيم. بجا عبرت گيريم و به جاي تجربه كردن چندباره تجربه ها درس هايش را به كار گيريم و بهوش باشيم كه اسناد افتخارمان را باعث غرور و بالانشيني و مانع بصيرت و پيشرفت نسازيم.

اين طبيعت انسان است كه به واسطه سرشت پويايش همواره در تكاپو باشد و عزم پيشروي داشته باشد. در همين راستا مدرنيته، معضلي است كه گريبانگير بشر امروز است و مدرنيزاسيون فرآيندي است كه گاه به ويراني سنت ها مي انجامد. اما در صورت بهره وري بهينه از آن، مي توان در كنار حفظ سنت ها، از پيشرفت ها و منافع حاصل از مدرنيزاسيون نيز بهره برد. اينجاست كه تضاد، در چشم انداز زيستگاه هاي بشري خود را نشان مي دهد، همان كه نوعي از تضاد مورفولوژيكي را به ويژه در شهرها موجب مي شود؛ جايي كه در كنار نمادهاي فرهنگي و تاريخي، برج هاي لوكس بنا مي شود يا در مجاورت بازارهاي قديمي پاساژهاي شيك امروز خودنمايي مي كنند. اين گونه است كه انسان امروزي حين تمايل به مدرنيته و امروزي شدن، كشش دروني به حفظ هويت و آثار گذشتگان خود را آرام فرياد مي زند. از سوي ديگر عده يي به واسطه تظاهر به مدرنيته و ادعاي اينكه گذشته و سنت ها نماد عقب ماندگي اند و گاهي با اظهار اينكه تكيه به دستاوردهاي گذشتگان مان، مانع خوداتكايي و پيشرفت مي شود، دست به جايگزيني مدرنيته و سنت مي زنند كه حاصل آن نوعي تعارض هويتي و تظاهر به پيشرفت در اوج پسرفت است.

يكي ديگر از جنبه هاي بارز مدرنيته، نگاه مادي گرايانه و اقتصادي به جوانب زندگي است كه نمود بارز آن برآورد ميزان توسعه يافتگي كشورها براساس معيارهاي اقتصادي است. در همين راستا يكي از ترفندهاي به كار رفته، توجه به توسعه و ترويج گردشگري به عنوان صنعتي است كه حين بازدهي فرهنگي، نقش بسزايي در افزايش بخشي از بازدهي اقتصادي يك كشور نيز مي تواند داشته باشد. اين وجه تمايز ميان كشورهايي است با پيشينه فرهنگي و تمدني ديرينه با كشورهاي نوپاي چند قرن اخير، و مهم نحوه بهره گيري آن دسته از كشورها از اين وجه تمايز براي تسريع دستيابي به توسعه يافتگي دوجانبه فرهنگي و اقتصادي است.

يكي ديگر از تهديدات جدي براي اين امتياز علاوه بر سهل انگاري و ناديده انگاري مردم، ضعف در برنامه ريزي امور است و اين در حالي است كه برنامه ريزي يكي از اصول بنيادين در مديريت جهان امروز است.

با توجه به گسترش بي وقفه شهرها و تعدد كلانشهرها، هر گونه كاستي يا عدم كارايي در امر برنامه ريزي شهري، مي تواند يكي از اثرات سوء خود را بر همين آثار و اسناد تاريخي و فرهنگي كه ميراث بر جا مانده از پدران ماست، باقي بگذارد. همان گونه كه مي دانيم در اداره امور شهرها سازمان ها و ارگان هاي عظيم فراواني دخالت دارند كه هر كدام با پاره يي اهداف معين به تبيين وظايفي براي دستيابي به آن اهداف پرداخته اند. با توجه به پيشينه چندين هزار ساله سرزمين كهن ما ايران و اصالت و شكوه تمدن و فرهنگ ايراني و پرداختن به اداره امور مرتبط با گنجينه يي از آثار و اسناد تاريخي و فرهنگي كشورمان، با وجود وظايف بي شماري كه بر عهده سازمان هاي متعدد است، بايد به بررسي و شناخت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري ايران، به عنوان يكي از سازمان هاي اصلي مسوول پرداخت؛ اينكه آيا آن گونه كه شايسته است طي فرآيندهاي تحولاتي، مراكز سكونتي به ويژه شهرها به عنوان حامي آثار و اسناد تاريخي و فرهنگي كشور ايفاي نقش كرده است و در زمره فرآيند برنامه ريزي شهري به عنوان يك عنصر كليدي محسوب مي شود؟ اين شناخت و بررسي در حالي است كه از سويي به دليل افزايش جمعيت شهرنشيني و گسترش مراكز سكونتي، عمليات هاي عمراني و زيرساختي به سرعت در حال افزايش است و از سوي ديگر اخيراً سازمان ميراث فرهنگي به ارائه طرح هايي نظير طرح تجميع بافت قديم شهري يا انجام اقدامات بهسازي و نوسازي پرداخته است. اينها در حالي است كه در صورت عدم نظارت كافي و به موقع اين سازمان، بخش عظيمي از بافت تاريخي و فرهنگي كشور با پل ها، سدها، معابر و ساير تاسيسات شهري و زيرساختي جايگزين مي شود. در حالي كه در صورت نظارت و دخالت كافي و به موقع سازمان ميراث فرهنگي و در نظر گرفتن اهميت اين آثار در طراحي و مكان يابي پروژه هاي عمراني، مي توان حين حفظ بافت تاريخي و فرهنگي شهرها به توسعه و پيشرفت در شهرسازي نيز دست يافت.

از جمله اهداف والاي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، دستيابي به شناخت جامع، متوازن و عميق از گستره جغرافيايي و تاريخي و حضور و نفوذ فرهنگ و تمدن ايراني- اسلامي در حوزه ميراث فرهنگي و هنرهاي سنتي است. از ديگر اهداف اين سازمان عظيم، معرفي فرهنگ و تمدن غني و ظرفيت هاي فرهنگي، تاريخي و طبيعي كشور و بهره گيري از مزيت ها و ظرفيت هاي آن، براي تثبيت و ارتقاي جايگاه تمدن ايران در جهان است. در حالي كه از ديگر سو يكي از تعهدات انجام پروژه هاي عمراني شهري، توجه به حفظ ميراث فرهنگي و محيط زيست است. اين موضوع نشانگر نياز به يك تعامل موثر دوجانبه ميان اين سازمان با سازمان ها و شركت هاي مرتبط با امور توسعه و عمران شهري است.

در سال هاي اخير بارها شاهد آن بوده ايم كه در ميانه يا در انجام برخي از پروژه هاي عمراني شهري و زيرساختي از رسانه ها اعلام شده است كه طي اين اقدامات مجموعه يي از آثار تاريخي و فرهنگي يا حتي يك تمدن يا يك شهر كهن ويران شده است يا در معرض خطر ويراني در آينده قرار گرفته است، البته ناگفته نماند گاهي هم حين بازديد ميداني كارشناسان از مكان اجرايي پروژه ها، يكسري آثار و اسناد كشف و ضبط شده است. آيا مي توان گفت مكان يابي پروژه هاي عمراني و زيرساختي به عنوان موضوعي براي مطالعات موردي تيم هاي كاوش باستان شناختي تبديل شده است؟ گاهي اين موضوع موجب تاخير يا حتي تعليق يك پروژه و تحميل زيان اقتصادي و عمراني مي شود و اين نظارتي است در حكم نوشداروي پس از مرگ و اينجا است كه جز حسرت و تاسف چيزي ميسر نيست.

آيا در صورت كاوش به موقع و ثبت صحيح و تهيه اسناد لازم نمي توان حجم عظيمي از اين نابساماني هاي فرهنگي و اقتصادي را كنترل كرد. آيا بودجه و امكانات لازم و كافي جهت تهيه و كاربرد نقشه هاي موضوعي، با دقت و مقياس مناسب براي جانمايي حدود اماكن و آثار تاريخي و فرهنگي كشور وجود ندارد يا اينكه بايد ناباورانه اظهار داشت اين امور ارزشي براي صرف هزينه و امكانات...؟ آيا نقشه ها و اسناد موجود به روز و مناسب هستند تا به عنوان مرجعي براي مكان يابي پروژه هاي عمراني در اختيار سازمان ها و شركت هاي مسوول قرار بگيرند؟ آيا به واقع تمام اين مسووليت ها و كاستي ها تنها منحصر به سازمان ميراث فرهنگي است و همكاري هاي لازم از سوي ساير ارگان هاي ذي ربط صورت مي گيرد؟ همه اينها در حالي است كه همچنان معابر و پل هاي عريض باعث از هم گسيختگي يك بنا و حتي يك مجموعه قديمي مي شود (آنچه نمودي از آن ساخت خياباني است كه مسجدي كهن را در شهر تبريز به دو نيم كرده است) دريچه هاي سد روي آثار مانده از يك تمدن كهن گشوده مي شود(سيوند و حكايت هايي كه همچنان باقي است)، سازه يي از آهن و سيمان در ميان خشت و گل قد علم مي كند(بناي كتابخانه مركزي در ميان بافت تاريخي يزد، هر چند نيمه كاره متوقف شده است)، بناهاي تاسيساتي آثار تاريخي و فرهنگي را مدفون مي كند، سنگ نبشته ها به سرقت مي روند (ناپديد شدن كتيبه هاي ارزشمند حرايم باستاني كه نمونه هايش بي شمارند)، در حالي كه چند قدم آن طرف تر بر تابلويي مي خوانيد؛ «بافت تاريخي تحت حفاظت ميراث فرهنگي».

آيا فرهنگ سازي كافي و به موقع صورت گرفته است؟ آيا آن گونه كه شايسته است، فناوري هاي پيشرفته را براي شناخت، حفظ، اداره و بهره وري از آثار و اسناد فرهنگي و تاريخي كشورمان به كار گرفته ايم؟ مگر نه اينكه يكي از اهداف اين سازمان، دستيابي به جايگاه واقعي كشور به عنوان يكي از قطب هاي گردشگري جهان، از طريق توسعه كمي و كيفي گردشگري ملي است، آيا به واقع اين جايگاه واقعي كشوري غني چون ايران است؟ امروزه با وجود همه تحولات و پيشرفت ها جهانيان سعي در حفظ آثار و بناهاي تاريخي دارند، هر چند نگاه بشر امروز علاوه بر اندكي ناسيوناليسم، ديد مادي گرايانه نيز به خود گرفته است. جنبه ناسيوناليسم همان تاريخ است و حماسه و فخر فرهنگي و جنبه مادي گرايانه همان غلبه اقتصاد جهاني و تبادلاتي است كه ابزار اساسي دستيابي به رشد و توسعه امروز كشورهاي جهان است. پس بايسته و واجب است كه بيش از اين هوشيارانه و با عزمي راسخ و توانمند گام برداريم و كاستي ها را اندكي جبران كنيم، هر چند از دست رفته ها ديگر دست يافتني نخواهند بود.
دوشنبه 4 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: دنياي اقتصاد]

[مشاهده در: www.donya-e-eqtesad.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 506]