داوري در مقام داوري

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: داوري در مقام داوري
حكمت‌و فلسفه- منيره پنج تني:
پرسش از هرآنچه در هستي هست به قصد متحقق‌نمودن امكان‌هاي اصيل انسان، نمايانگر يكي از معاني حقيقي فلسفه است

دوست داشتن دانايي، همواره در راه بودن، طلب معرفت دائمي و سخت‌كوشي مستمر، به عنوان شاخصه‌هاي اصلي يك فيلسوف، وجه تمايز او از ديگر افراد انساني است.

تحقق اين صفات پس از سال‌ها ممارست به‌راستي‌ در وجود استاد فلسفه دكتر رضا داوري اردكاني آشكار است. تواضع، آزادانديشي، سال‌ها نگارش، معلمي و آموزش فلسفه، مهرباني و روي گشاده، آداب‌داني و تفكر دائمي، شخصيت او را شايسته تقدير و تجليل مي‌كند؛ تقديري كه هرچند در پايان نيم قرن دغدغه فلسفه داشتن است اما سخن از آغازي ديگر در بطن خود دارد.

به منظور پاسداشت حيات فكري، فرهنگي و فلسفي دكتر رضا داوري، در روز 23 آبان‌ماه 1387، به مناسب روز جهاني فلسفه مراسم بزرگداشتي به همت انجمن حكمت و فلسفه ايران و با همكاري كميسيون ملي يونسكو با حضور اساتيد و دانشجويان فلسفه در موسسه پژوهشي حكمت و فلسفه تحت عنوان «فيلسوف فرهنگ» برگزار شد.

ظاهراً آنچه انتظار مي‌رفت سخنرانان در پاسداشت مقام فلسفي دكتر داوري باز گويند، بيشتر به جملاتي از سر ستايش و شيفتگي انجاميد. البته اين به آن معنا نيست كه دكتر داوري شايسته چنين تقديرهايي نيست كه البته هست وحتي بيشتر، اما آنچه قرار بود حاضران و جامعه بشنوند بي‌ترديد آني نبود كه در بزرگداشت وي رخ نمود.

اي كاش سخنرانان به رويه خود دكتر داوري رجوع مي‌كردند و مي‌كوشيدند تا چشم‌اندازي از نسبت داوري با زمانه‌اش بدست دهند.امري كه شايد روزي ديگران انجام دهند.

دكتر غلامرضا اعواني، رئيس موسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران، در ابتداي اين مراسم علت انتخاب لقب «فيلسوف فرهنگ» را براي دكتر داوري ارتباط مستقيم فلسفه با تمام ابعاد فرهنگ و تبلور آن در شخصيت فكري دكتر داوري عنوان كرد به نحوي كه اگر چنين ارتباطي ميان فرهنگ و فلسفه نباشد فلسفه يك امر انتزاعي، تصوري و مفهومي صرف مي‌شود. دكتر اعواني بزرگترين فلاسفه را كساني معرفي كرد كه بيشترين تاثير را در حوزه فرهنگ دارند و به تمام مسائل مهم و موثر زمان، مشرف هستند؛ مانند افلاطون و ارسطو.

وي دكتر داوري را به عنوان نگارنده كتاب «فارابي، فيلسوف فرهنگ»، دارنده چنين خصايصي توصيف كرد كه طي ساليان دراز تاثير فراواني بر فرهنگ كشور داشته است. رئيس موسسه پژوهشي حكمت و فلسفه با استناد به جمله‌اي از دكارت كه معيار ارزيابي هر فرهنگي را فلسفه آن مي‌داند، استاد داوري را به عنوان متفكري كه با تمام جريان‌هاي فكري ايران، مخصوصا مواجهه با غرب آشنا بوده و علاوه بر تفكر به نگارش كتاب و مقاله و تربيت شاگرد پرداخته است، معرفي كرد.

ادب،صدرنشين صفات نيك

دكتر مصطفي محقق‌ داماد براي توضيح عنوان «فيلسوف فرهنگ» به پشتوانه كلمه فرهنگ در زبان عربي معاصر اشاره كرد و به قرائت خطبه‌اي از نهج‌البلاغه پرداخت: «هر كس مي‌خواهد پيشوايي جمعيتي را برعهده بگيرد بايد قبل از هرچيز خودش را آموزش دهد و خود را به اجراي ادب وادارد و اين كار بايد با عمل و نه با زبان صورت بگيرد و اگر كسي چنين كرد شايسته تقدير است.»

عضو فرهنگستان علوم ضمن اشاره به دوستي نزديك با دكتر رضا داوري، مهم‌ترين ويژگي وي را ادب او برشمرد كه اين صفت در مواجهه با دشمنان و منتقدانش به نحو احسن آشكار است؛ چنان كه در سخت‌ترين شرايط نيز با آرامش و شرح صدر، سخنان دشمنان خود را مي‌شنود و با صبوري با آنها وارد صحبت مي‌شود.

فيلسوف زندگي و جامعه

دكتر محسن جهانگيري به عنوان يكي ديگر از سخنرانان جلسه، با تاكيد بر عمق و مقام والاي فلسفه كه حتي از علم عميق‌تر است، ضمن اشاره به يكي از سخنان دكتر داوري، در پاسخ به قابل فهم كردن زبان فلسفه براي جوانان، چنين كاري را نادرست خواند زيرا تنزل فلسفه در حد عقل توده‌ها و حتي عقل يك كودك نه‌تنها كار صحيحي نيست بلكه اگر كسي مي‌خواهد فلسفه را ياد بگيرد بايد خود را مستعد و آماده براي فهم و دريافت فلسفه كند و به جاي پايين‌آوردن مقام فلسفه و ساده‌كردن آن بايد مقام افراد انساني را بالا برد تا به مرتبه درك و دريافت فلسفي برسند و اين قاعده در هنر و علم نيز يكسان است. استاد فلسفه دانشگاه تهران افزود: «تصوير فرانسيس بيكن را از فيلسوف، در دكتر داوري يافته‌ام.

فيلسوف بايد در خدمت جامعه باشد و جامعه از علم او براي رفاه بيشتر استفاده كند.»
دكتر جهانگيري با اشاره به دوستي و آشنايي طولاني‌اش با دكتر داوري، نگارنده كتاب «درباره غرب» را علاوه بر داشتن ويژگي‌هايي چون دانش فراوان و عمل به آن، بسيار مسئوليت‌پذير خواند و اشاره كرد: «در حوالي سال‌ 1359 ايشان در ميان استادان مختلف با خطوط فكري متفاوت، براي رياست دانشكده ادبيات و علوم انساني انتخاب شد و اين امر شايستگي و بي‌غرض‌بودن ايشان را نشان مي‌دهد.»

«وفادار به فلسفه»

دكتر كريم مجتهدي نيز به عنوان همكار و دوست دكتر داوري، مقام نگارنده كتاب «فلسفه سياست و خشونت» را شايسته تجليل و قدرداني دانست و گفت: «بين فلسفه و فرهنگ هيچ تفاوتي نيست مگر تفاوت لفظي؛ و تعبير «فيلسوف فرهنگ» به نوعي تكرار امر مكرر است زيرا هر فيلسوفي، فيلسوف فرهنگ است و از آنجا كه فلسفه، تعقل و تفكر است اگر در رشته‌هاي ديگر مثل رياضي، فيزيك و شيمي حضور نداشته باشد، بي‌فايده است و اين استفاده‌ها صرفا صوري و ظاهري است» .استاد فلسفه دانشگاه تهران فلسفه را انگيزه دروني‌اي خواند كه ممكن است در يك طبيب، داستان‌نويس و شاعر نيز حضور داشته باشد.

وي در توصيف ديگري از فلسفه، آن را حركت مزمني خواند كه بايد در زير هر فكر و عملي متجلي شود. دكتر مجتهدي افزود: «فلسفه انگيزه آموزش و پژوهش است و فيلسوف همواره در راه است و اين در راه بودن است كه به زندگي تحرك مي‌دهد. من در فرازونشيب سياسي از نزديك شاهد و همراه حركت دائمي و حفظ استمرار تعقل دكتر داوري بوده‌ام. او با اخلاق افتاده و بدون تظاهر سعي كرده است به فلسفه وفادار بماند. فلسفه وفاداري به يك اصل است كه در اين دنيا شأن انسان را براي او توجيه مي‌كند.» دكتر مجتهدي در آخر از خداوند طلب توفيق بيشتر براي نگارنده كتاب «تفكر پست‌مدرن» كرد.

بزرگداشت خرد و اخلاق

حجت‌الاسلام سيدمحمدخاتمي، رئيس موسسه گفت‌وگوي فرهنگ و تمدن‌ها در پيامي ضمن اظهار اشتياق به شركت در مراسم پاسداشت دكتر داوري علت عدم حضور خود را پيش‌آمدن كاري دانسته بود. در اين پيام كه توسط يكي از افراد حاضر در جلسه خوانده شد، آمده بود: «بزرگداشت دكتر داوري، بزرگداشت خرد، اخلاق و معرفت است و نقش ممتاز او در نيم قرن حيات عقيدتي و علمي اين مرزوبوم فراموش‌نشدني است. خداوند برطول عمر ايشان بيفزايد.»

فيلسوف؛ خالق دوباره

دكتر غلامحسين ابراهيمي ديناني، تعريف فيلسوف را به عنوان كسي كه موظف به حل مشكلات روزمره است توقعي بيجا خواند و در مقابل، فيلسوف را در ارتباطش با پرسش‌هاي بنيادين معرفي كرد؛ از قبيل: آغاز چيست؟ انجام كجاست؟ سرنوشت چيست؟ حقيقت كدام است؟ وي همچنين تعيين تكليف براي فيلسوف را امري غيرمجاز خواند؛ زيرا نتيجه مقيدشدن فلسفه به زعم وي نابود شدن آن است.

دكتر غلامحسين ابراهيمي ديناني تاكيد كرد كه وظيفه فيلسوف آموختن انديشه‌ها نيست بلكه فيلسوف كسي است كه انديشه‌ها را مي‌انديشد. او افزود: «فيلسوف دوباره خود را مي‌آفريند، زيرا آفرينش خداوند براي او كافي نيست؛ بايد از نو خود را بيافريند.» دكتر ديناني غرضش از بيان اين سخنان را ابراز ارادت به استاد داوري دانست و ادامه داد: « استاد داوري به حق فيلسوف فرهنگ و بزرگ عصر ماست. او فيلسوفي ژرف‌انديش است كه دغدغه فلسفه را دارد؛ فلسفه برايش جدي است؛ آرام و باتحمل، خوش‌نيت و خيرخواه است.»

دكتر شهرام پازوكي كه به همراه حسين سيدعرب و علي‌اصغر محمدخاني از اداره‌كنندگان جلسه بود داوري را جزو اولين فيلسوفاني معرفي كرد كه نشانگر نسبت ميان فلسفه و فرهنگ بودند و اين امر در كتاب «شاعران در زمانه عسرت» استاد به‌خوبي آشكار است.

حال فلسفي داوري

دكتر غلامعلي حدادعادل آغاز آشنايي‌اش با دكتر داوري را مربوط به 40سال قبل و درمقام دانشجو دانست. به گفته وي اين زماني بود كه روشنفكري برابر بود با ماركسيست و سوسياليست بودن. او افزود: وقتي گفته مي‌شد روشنفكر، 80 درصد لزوما گرايش ماركسيستي داشتند و 20درصد هم طرفدار ليبراليسم بودند اما ما در كلاس درس با داوري با روشنفكري روبه‌رو بوديم كه از اين اوصاف زمانه به دور بود.»

حداد عادل با تاكيد بر اين نكته كه داوري نه‌تنها روشنفكر بود و هست بلكه‌هيچ‌گاه تكراركننده شعارهاي بر سرزبان‌ها نبود، همچنين او با بيان شيرين و سخن دلنشين و متانت، دانشجو را به عمق تفكر دعوت مي‌كرد و به همين خاطر بود كه دانشجو در كلاس او بيش از هرچيز طعم تفكر را مي‌چشيد.»

همچنين وي به تاكيد نگارنده كتاب «فلسفه و انسان معاصر» نسبت به گوهر دين و معنويت اشاره كرد و او را تركيب لطيفي از فلسفه، ادبيات و تلميحات عرفاني توصيف كرد و گفت: «برخلاف بسياري ديگر كه در فلسفه معلومات فلسفي دارند، دكتر داوري حال فلسفي دارند و حال فلسفي‌اش بر قال فلسفي‌اش غلبه دارد. داوري حتي وقتي در حال صحبت كردن عادي است باز هم رگه‌هاي فلسفي او آشكار است و گويي همواره در حال فكركردن است. داوري به هرچه مي‌رسد به عقب برمي‌گردد و به جاي شتاب براي رسيدن به نتيجه عملي، همواره در حال تفكر بر ريشه و مباني نظري امور است و اين شأن يك فيلسوف است.»

رئيس فرهنگستان زبان و ادب‌ فارسي ايشان را كسي توصيف كرد كه فلسفه با او تعريف مي‌شود و در نهايت با آرزوي سربلندي براي استاد، سخنانش را به پايان برد.

متفكر افلاطوني در دوران مابعد نيچه

دكتر علي‌اصغر مصلح، ضمن نامناسب‌خواندن تعابير و توصيف‌هاي هگلي و هيدگري‌بودن براي دكتر داوري، او را متفكر افلاطوني در دوران مابعد نيچه توصيف كرد و افزود: «آنچه ما به عنوان شاگردان او آموختيم ايمان‌داشتن به توان عقل براي خردمندانه‌كردن عرصه زندگي انسان‌هاست. از آنجا كه ما در دوران مابعد نيچه‌اي هستيم و ارزش‌ها واژگون شده‌اند دكتر داوري به قدرت خرد آدمي به عنوان سامان‌دهنده اين تزلزل‌ها ايمان دارد».

استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبايي ضمن توصيف نگارنده كتاب «ما و راه دشوار تجدد» به عنوان برجسته‌ترين و ممتازترين متفكر جمهوري اسلامي، او را هماهنگ‌ترين فيلسوف با مباني انقلاب اسلامي توصيف كرد كه حتي چنين امري منجر به انتقادات فراوان از سوي دوستان و دشمنان دكتر داوري شده است؛ دوستان او، به‌ويژه دارندگان مشاغل سياسي در جمهوري اسلامي انتظار داشتند او در قالب‌هاي سطحي‌تر تقليل يابد. علي‌اصغر مصلح دكتر داوري را به عنوان تجربه يك متفكر در جامعه اسلامي كه با جمهوري اسلامي ملائمت داشته است، تجربه‌هاي او را آموختني دانست و از او خواست تا خاطرات 50‌ساله‌اش را به عنوان كسي كه مهمترين سند زنده جريانات فكري و فرهنگي بوده است بنگارد.

هم‌عصر‌بودن با فيلسوف

در ادامه، پيام كميسيون ملي يونسكو توسط محمدرضا سعيدآبادي، دبيركل اين كميسيون قرائت شد؛ «استاد گرامي دكتر داوري! از زمان پيدايش فلسفه، فرزانگاني رخ نمودند كه براساس عقلانيت، تفكر و معرفت را نويد دادند؛ فرزانگان و فيلسوفاني كه رهبري فكري بشريت را به سوي مراحل عالي‌تر در دست داشته‌اند و كوشيده‌اند از پيچيدگي‌هاي جهان گره بگشايند. براي جامعه اكنون ايران هم‌عصربودن با يكي از دانايان و فرزانگان مايه مباهات است؛ فيلسوفي كه با انتخاب راه درست در اين مسير، بر ما حق بزرگي دارد. قدرداني از خدمات ارزنده جنابعالي در مقابل دستاوردهاي علمي‌تان اندك است.» سعيدآبادي در نهايت ضمن ارج نهادن به خدمات نگارنده كتاب «سياست، تاريخ، تفكر» در سال‌هاي گذشته به عنوان سرپرست كميسيون ملي يونسكو آرزومند استمرار حيات علمي و معرفتي ايشان شد.

دماوند تفكر ايراني

سپس محمدباقر خرمشاد، معاونت فرهنگي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري ضمن تشكر از تلاش ايشان براي رشته علوم انساني، پيوند نام دكتر داوري را با نام اين رشته، هميشگي خواند. وي در ادامه با توصيف دكتر داوري به عنوان «دماوند تفكر ايراني» افزود: «جوان‌ترها و نسل جديد با پشتگرمي شما به آينده بلند ايران نگاه مي‌كنند. شما ادامه گذشته پرافتخار و راهنماي آينده پرتلالو و پرافتخار هستيد.»

طلبه فلسفه

در ادامه حجت‌الاسلام علي‌اكبر صادقي رشاد، با استناد به سخني از دكتر داوري كه خود را طلبه فلسفه خوانده بودند، گفت: اين تعبير دقيق و بلندي است كه حاكي از فيلسوف‌بودن او، دوستدار حكمت بودن، تواضع عميق و اصالت فكري اوست. وي همچنين پس از تعريف فرهنگ گفت: داوري به حق فيلسوف فرهنگ است زيرا به مهم‌ترين مسائل فرهنگي پرداخته است. رئيس پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي فرهنگ را مجموعه‌اي از عناصر متنوع دانست كه به‌خوبي در آثار دكتر داوري آشكار است.»

در آخرين بخش از مراسم، با حضور غلامرضا اعواني، غلامحسين ابراهيمي ديناني، غلامعلي حداد عادل، علي‌اكبر صادقي رشاد و ايرج فاضل لوح‌هاي تقدير و هدايايي از سوي بنياد حكمت اسلامي صدرا، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، موسسه پژوهشي حكمت و فلسفه، فرهنگستان‌هاي جمهوري اسلامي ايران، دانشكده طب سنتي، گروه‌هاي فلسفه دانشگاه‌هاي اصفهان، علامه طباطبايي و آزاد اسلامي، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، خانه كتاب، پژوهشكده مطالعات فرهنگي وزارت علوم، كميسيون ملي يونسكو و رئيس دانشگاه تهران (فرهاد رهبر) اهدا شد.

شرمنده‌ام به خدا

پس از مراسم بزرگداشت، شنيدن جملات هرچند كوتاه از زبان فيلسوف فرهنگ تفكربرانگيز بود. دكتر رضا داوري اردكاني كه به نحو عجيبي جمع ميان جديت و تواضع است، اينگونه آغاز كرد: «شرمنده‌ام به خدا، چند ماه پيش در مجلسي كه از يكي از استادان نامدار معماري تجليل مي‌شد، ايشان در همان مجلس دار فاني را وداع گفت. من اكنون معناي اين واقعه را مي‌فهمم. بودن در چنين مجلسي و شنيدن چنين سخناني از حد لياقت من بيرون است. من يك روستايي ساده هستم كه با كتاب انس پيدا كردم و البته اين شرف كمي نيست. من كسي و چيزي نيستم كه در مورد من گزاف‌گويي شود چون من يك طلبه ساده فلسفه هستم. من حرف‌هاي كساني را كه در اين جلسه سخن گفتند باور مي‌كنم چون اگر باور نكنم جسارت كرده‌ام.»

نگارنده كتاب «فرهنگ، خرد و آزادي» با اشاره به 57 سال معلمي و 50سال قلم‌زدن با اعتقاد افزود: «حقيقتا آنچه شنيده‌ام، احسان بود به معلمي كه 57 سال معلمي كرده است و بي‌غرض قلم زده است. من اگر هر كاري را رها كنم و هر آزادي‌اي داشته باشم جز به مطالعه و فلسفه نمي‌پردازم. البته توقع اين‌ قدرداني را نداشتم و لايق آن نبودم. اين مجلس از كسي كه سال‌ها معلمي كرده و در معلمي‌اش غل و غش نداشته، قدرداني كرده است.»دكتر رضا داوري نگارنده كتاب «سنت و تجدد» چنين ادامه داد: «كساني كه با معاني متعدد، معتقدند كه چنين مجلسي نبايد گرفته مي‌شد، به هر حال آنها هم نظري دارند و چرا من تحمل نكنم؟ شما لطف كرديد و چنين مجلسي برگزار كرديد. بگذاريد در مقابل لطف شما ديگران هم قهري داشته باشند.

من هيچ‌گاه فلسفه و علم را تابع ملاحظات هيچ‌كس نكردم. در نوشتن فلسفه، ادب كردم؛ رعايت و تواضع كردم؛ اما فلسفه را براي چيزي ننوشتم. سنت ما سنت بزرگي است كه به ما تحمل‌كردن را مي‌آموزد. دكتر رضا داوري اردكاني با غزلي از حافظ كه گويي روي سخن با همه ما داشت سخنانش را به پايان برد:

وقت را غنيمت دان آن‌قدر كه بتواني
حاصل از حيات اي جان اين دم است تا داني
كام‌بخشي گردون عمر در عوض دارد
جهد كن كه از دولت داد عيش بستاني

سخنان استاد به پايان رسيد اما نگاه جوينده‌اش در حال كاويدن اعماق همه چرايي‌ها و چگونگي‌ها بود. اي كاش مراسم در جايگاهي وسيع‌تر و با كيفيت بهتر در شأن استاد و مدعوينش كه حاضر بودند حتي كف زمين‌هاي موسسه پژوهشي حكمت و فلسفه را اشغال كنند برگزار مي‌شد.
دوشنبه 27 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 292]