آسيب شناسي كودكان خياباني

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: آسيب شناسي كودكان خياباني
خبرگزاري فارس: بي‌شك انديشه مطالعه و بررسي كودكان خياباني در سال هاي گذشته اذهان كارشناسان مسائل اجتماعي را مشغول نموده است. پرداختن به اين موضوع، جلوگيري از شروع آسيب‌هاي اجتماعي است.

هر زمان كه پشت چراغ قرمز بر سر چهارراهي توقف كنيد و منتظر تغيير رنگ چراغ‌هاي ناهماهنگ راهنمايي در شمارش معكوس حركت ماشين باشيد، شاهد دو ، سه يا چهار كودك خردسال و نوجواني هستيد كه با دسته‌هاي گل، اسباب‌بازي، دستمال براي پاك كردن شيشه ماشين و …. به طرف انبوه ماشين‌ها حركت مي‌كنند تا شايد فقط يك يا دو ماشين با چانه‌زدن گلي بخرند و دستمالي بر روي شيشه ماشين كشيده شود؛ و باز در پي تكرار رنگ چراغ‌ها مي‌توانيد بارها و بارها نظاره‌گر اين حركت اتوماتيك‌وار انساني باشيد. اين كودكان متكدي و دستفروش را روي پل عابر پياده، كنار پياده‌رو و يا ساير مكان‌هاي پررفت و آمد به گونه‌هاي متفاوت مي‌بينيد.

در اولين نگاه، سؤالي كه به ذهن متبادر مي‌شود؛ اين است كه اين كودكان از كجا مي‌آيند و به كجا مي‌روند. نقطه آغاز روزشان كجا است و مأمن و پناهگاهشان كجا؟ پول حاصل از رفت و آمد بين ماشين‌ها و نشستن كنار پياده‌رو را به چه كس يا كساني مي‌سپارند؟ پاسخ سؤال اول را كساني درمي‌يابند كه اگر بر حسب اتفاق صبح خيلي زود در خيابان تردد كنند، وانت نيسان‌هايي را مي‌بينند كه انبوهي از كودكان خواب آلود را روي هم مانند بسته‌هاي پستي انباشته‌اند تا به مقصد يعني محل كارشان برسانند و در آخرين دقايق شبانگاه، باز تكرار راه، پيموده شده است؛ چهره‌هاي خسته، گرسنه و خواب‌آلوده كودكان، پاسخ سئوال دوم برمي‌گردد به خانواده‌ها و يا سرپرستان اين كودكان خياباني.

در سال‌هاي گذشته، شاهد طرح جمع‌آوري متكديان و ساماندهي كودكان خياباني بوديم كه كه تعدادي از آنها همشهري محسوب مي‌شوند و برخي ديگر ميهمانان ناخوانده كشورهاي همسايه. متوليان اين امر از بهزيستي گرفته تا شهرداري، كميته امداد و يا ساير دستگاه‌هاي اجرايي، يكديگر را به كم‌توجهي در مسئوليت‌شان، عدم تخصيص اعتبار، عدم اجراي صحيح و اصولي طرح متهم مي‌كنند و در پي آن هنوز كه هنوز است نه طرح به شور رسيده و نه كودك خياباني سامان يافته است.

آوردن اين مقدمه بهانه‌اي بود براي پرداختن به بحث آسيب‌شناسي پديده كودكان خياباني و خطراتي كه متوجه ايشان از طرف جامعه و همچنين وجود اين كودكان در بطن روزمرگي كلان شهرها و شهرهاي بزرگ دارد.

اهميت پرداختن به پديده كودكان خياباني

بي‌شك انديشه مطالعه و بررسي كودكان خياباني در سال هاي گذشته اذهان كارشناسان مسائل اجتماعي را مشغول نموده است. كودكان فقير داراي خانواده يا بدون خانواده كه در خيابان‌ها، ايستگاه‌هاي راه‌آهن، و ساير مراكز تجاري زندگي مي‌كنند، بخشي از جامعه بشري هستند كه پرداختن به آن، جلوگيري از شروع آسيب‌هاي اجتماعي است.

بر طبق نظير يونيسف، كودكان خياباني با واقعيت تلخي از جدايي فزاينده خانواده روبه‌رو هستند و در خطر از دست دادن امكانات اساسي همچون بهداشت و آموزش مي‌باشند. كودكان خياباني با فقر شديد و تجربه مجموعه خطراتي مواجه هستند كه اثر مخربي بر سلامتي آنها دارد. آنها با گرسنگي و تغذيه ضعيف، مشكلات بهداشتي، فقدان سلامت رواني، تأخير تحولاتي، مشكلات روان‌شناختي و عدم پيشرفت تحصيلي مواجه هستند. اين پيامدهاي بي‌خانمان با ديگر پيامدها زنجيره‌اي را تشكيل مي‌دهند كه نيازهاي تغذيه‌اي كودكان برآورده نشود. رشد، تحت تأثير قرار گرفته و به تبع آن سلامت جسماني به خطر مي‌افتد و اين امر بهداشت رواني را به شدت تحت تأثير قرار داده، و در نتيجه توانايي تمركز كاهش مي‌يابد و در پي آن عملكرد اجتماعي به شدت دچار افت مي‌شود.

كمبود اين امكانات در سنين نوجواني و جواني براي دختران بي‌خانمان در زمان بارداري كه عمدتاً ناخواسته است، كودكان بي‌خانمان را در معرض وزن كم در زمان تولد، مشكلات سلامت و بيماري‌هاي مزمن، مشكلات شناختي و تحولي سنين رشد و مشكلات تحصيلي قرار مي‌دهد. البته اين نكته قابل تأمل است كه تعداد بسيار كمي از اين كودكان از امكان تحصيلات ابتدايي برخوردار مي‌گردند.

مشكلات سلامتي با مشكلات روان‌شناختي همراه با عملكرد ضعيف اجتماعي، اضطراب، افسردگي و مشكلات رفتاري به دنبال حضور در خيابان، منجر به بروز شديد‌ترين آسيب‌هاي روانشناختي مي‌شود.

كودكان خياباني چه كساني هستند؟

سازمان جهاني بهداشت، كودكان خياباني را به چهار گروه مختلف دسته بندي كرده است:

1 - كودكاني كه در خيابان‌ها زندگي مي‌كنند و اولين نگراني آنها زنده ماندن و داشتن سرپناه است.

2 - كودكاني كه از خانواده خود جدا - شده‌اند و موقتاً در مأمني مانند خانه‌هاي متروك و ساير ساختمان‌ها، پناهگاهها و سرپناه‌ها زندگي مي‌كنند و يا از منزل يك دوست به منزل دوست ديگر مي‌روند.

3 - كودكاني كه تماس با خانواده خود را حفظ مي‌كنند ولي به علت فقر، پرجمعيت بودن خانواده و يا سوءاستفاده جنسي و جسمي از آنان در بعضي شب‌ها و اكثر ساعات روز را در خيابان‌ها به سر مي‌برند.

4 - كودكاني كه در مراكز ويژه نگهداري مي‌ شوند اما قبلاً در وضعيت بي‌خانماني به سر مي‌برده‌اند و در معرض خطر برگشت‌ به همان وضعيت هستند.

از مشخصات برجسته كودكان خياباني مي‌توان به اين موارد اشاره كرد:

بيگانه و طرد شدن آنها از نظام و ساختار معمول اجتماعي، اقدام به رفتارهاي شديد ضداجتماعي (Anormy) و صدمه به خود، داشتن سوء ظن به خدمات رسمي و در نتيجه استفاده كم از منابع كمي موجود، زندگي كردن پايين‌تر و خارج از محدوده‌هاي سنتي سيستم رفاهي.

وجه مشخص ديگر اين كودكان گذراندن وقت زياد در خيابان است. همچنين خيابان منبع اوليه براي معاش اين گروه محسوب مي‌شود و بدين ترتيب مشخص مي‌گردد كه به طور شايسته و مطلوب توسط بزرگسالان نگهداري نمي شوند. اين كودكان معمولاً يا داراي يك والد پدر يا مادر بوده و يا شاهد حضور ناپدري يا نامادري در خانه هستند. در حالت‌هاي بعدي مي‌توان از كودكاني نام برد كه بي‌سرپرست هستند و يا در مراكز شبانه‌روزي بهزيستي نگهداري مي‌شوند.

كودكان خياباني از لحاظ تأمين معاش به چند گروه تقسيم مي شوند:

متكديان، بزهكاران (سارقين، توزيع‌كنندگان مواد مخدر، متخلفين جنسي)، - كارگران خياباني در مشاغل كاذب، كارگران خياباني در مشاغل واقعي، ولگردان متكدي با مشاغلي همچون تنقلات فروشي، واكسي، روزنامه و گل‌فروشي، فال، كوپن فروشي و در نهايت ضايعات جمع كن‌ها.

در اين ميان كودكان خياباني هستند كه با خانواده تماس‌هاي مكرر دارند، به مدرسه مي‌روند و در پايان روز به خانه برمي‌گردند. عده‌اي ديگر، گاهگاهي با خانواده تماس دارند، به مدرسه نمي‌روند و به ندرت شب‌ها به خانه برمي‌گردند. و گروهي ديگر، كودكاني هستند كه با خانواده خود هيچ تماسي ندارند، از تحصيلات بي‌بهره‌اند و در جستجوي سرپناه و غذا با گروه همسالان تعامل دارند.

از نكات برجسته كودكان خياباني، علل فرارشان از منزل است. از عوامل مهم مي‌توان فقر (اقتصادي)، تفاوت شديد طبقاتي و نبود عدالت اجتماعي، نرخ بالاي بيكاري، افزايش بي‌رويه جمعيت در محله‌هاي حاشيه‌نشين شهرها، فقر فرهنگي خانواده‌ها (بي‌ سوادي و كم سوادي)، افزايش نرخ طلاق، اعتياد، فوت يك يا هر دو والد بر اثر سوانح طبيعي و يا اجتماعي، افزايش بي‌رويه مشاغل كاذب با درآمد بالا، كمرنگ شدن فرهنگ مذهبي و ملي و سست شدن بنيان ارزش‌هاي اخلاقي و اعتقادي در جامعه را نام برد.

در اين ميان فرار كودكان از خانه با محوريت خانواده نقش اساسي را ايفا مي‌كند. عدم به كارگيري راهكارهاي تربيتي صحيح و بروز مشكلات متعدد، تبعيض بين فرزندان، كمبود محبت، لوس شدن، تنبيهات شديد فيزيكي، سوء استفاده جنسي، عدم درك حساسيت‌هاي دوران بلوغ نوجواني، ترس كودك از حضور در مدرسه، تفاوت سني فاحش والدين و كودك و نوع ارتباط بين نسلي، مقدار زوجات پدر خانواده، اختلالات رواني، سرقت‌هاي كوچك و بزرگ در منزل و مدرسه، فقر مادي و فرهنگي خانواده و طلاق، عمده‌ترين مشكلات درون خانواده است.

پيامد فرار از خانه و پناه آوردن كودكان به خيابان چيزي نيست جز آغاز سوءاستفاده‌هايي از اين كودكان از قبيل:

آموزش كودكان و بكارگيري آنان براي حمل و توزيع مواد مخدر و ساير موارد غيرقانوني، آموزش و بكارگيري كودكان براي تكدي‌گري، آموزش و بكارگيري كودكان براي انواع سرقت، جيب‌بري، كيف‌زني، كيف‌قاپي، خفت‌گيري، كودك‌ربايي و … ، بهره‌كشي و سوءاستفاده‌ جنسي، فروختن كودكان جهت تجارت اعضاي بدن، آموزش و بكارگيري در اماكن فساد، فروختن و يا اجاره كودكان به منازل، بكارگيري در مشاغل خدمات پست دست‌فروشي و معركه‌گيري، از جمله اين سوء استفاده‌هايي هستند كه آثار مخربي براي سلامت جسمي و بهداشت رواني كودكان خياباني برجا مي‌گذارد.

هرگونه اقدام جهت پيشگيري يا كنترل پديده اجتماعي كودكان خياباني مستلزم شناخت اين گروه در دسته‌بندي‌هايي است كه به آنها اشاره گرديد. اما اين پيشگيري و كنترل نيازمند ابزارهاي ويژه‌اي هستند كه دستگاه اجرايي، سازمان‌هاي غيردولتي و خيريه‌اي، نقش تأثيرگذاري بر آن دارند. از مهم‌ترين اين عوامل مي‌توان به:

• حساس شدن و فعال شدن نهادهاي ديني نسبت به پديده كودكان خياباني.

• حمايت‌هاي اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي از طريق سازمان‌هاي غيردولتي از خانواده‌هاي كودكان خياباني و گسترش سيستم تأمين اجتماعي.

• ايجاد و گسترش مراكز شبه خانواده براي كودكان خياباني فاقد خانواده همچون سپردن آنان به خانواده‌هاي فاقد فرزند، براي آن دسته از كودكان خياباني كه فاقد والدين هستند.

• ايجاد مراكز سيار و موقتي به عنوان سرپناه براي كودكان فاقد خانواده.

•تأمين و ايجاد سرپناه شبانه و ارائه آموزش‌هاي كارهاي فني و حرفه‌اي.

• ارائه خدمات مددكاري در محل حضور كودكان خياباني در خيابان‌ها.

• تفكيك بين دختر و پسر خياباني جهت پيشگيري و كنترل آسيب‌هاي اجتماعي.

ضرورت رويكرد اجتماعي به اين پديده و توجه به اينكه خياباني بودن جرم نيست ولي مي‌تواند منجر به جرمي همچون بزهكاري گردد.

• مطرح كردن بحث كودكان خياباني از طريق نشريات، صدا و سيما و حساس ساختن مردم نسبت به مشكلات كودكان خياباني.

• توسعه و تجهيز منابع انساني براي كار با كودكان و نوجوانان خياباني در موسسات دولتي و غيردولتي.

• تجهيز و فعال نمودن نهادهايي كه در سطح شهرداري‌ها، دولت و سازمان‌هاي غيردولتي، با حقوق كودكان و نوجوانان سروكار دارند.

• استفاده از تجربيات موفق ساير كشورها در امور ساماندهي و بازپروري كودكان خياباني اشاره كرد.

با توجه به مطالب فوق بايد اذعان داشت كه پديده كودكان خياباني كه هر روز شاهد افزايش جمعيت آنها هستيم، مسلتزم بازنگري در راهكارهاي استفاده شده در اين حيطه است. زيرا اين كودكان با توجه به اينكه در رده‌هاي سني مختلف قرار دارند، احتياج به محيط مناسب براي رشد خواهند داشت. لذا بايد با توجه به عواقب اين پديده كه شامل بزهكاري، سرقت، اختلال‌هاي شخصيتي و … مي‌شوند، تلاش شود تا شناختي بهتر از وضعيت اين كودكان حاصل گردد.

در حال حاضر اين پديده از شهرهاي بزرگ مانند: تهران، اصفهان، شيراز و مشهد به شهرهاي كوچك نيز سرايت پيدا كرده است و در صورت عدم برنامه‌ريزي دقيق شاهد آسيب‌هاي اجتماعي اين پديده خواهيم بود.

منابع:

1 - بررسي خصوصيات زيستي – رواني و اجتماعي كودكان خياباني ، بهزيستي 1379.
2 - بررسي خصوصيات كودكان خياباني، مركز امور مشاركت زنان نهاد رياست جمهوري ، 1380.
3 - منابع اينترنتي .
..............................................................................
منبع: ماه نامه پيام زن - شماره 188
انتهاي پيام
يکشنبه 26 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 405]