تخصصي شدن مجلات علمي ،چشم اندازي براي هدفهاي نامعلوم

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: تخصصي شدن مجلات علمي ،چشم اندازي براي هدفهاي نامعلوم
در بخش قبل اشاره شد تخصصي شدن مجلات علمي درهيچ جاي دنيا بدينگونه سابقه نداشته و تبعات زيادي را مي تواند به همراه داشته باشد. در ادامه اين موضوع به نكات ديگري اشاره مي شود:
1- معمولاً براي ايجاد هر تحول يا تغيير، سياستگذاران قبلاً شرايط و امكانات لازم را مورد توجه قرار مي دهند. اما بخشنامه هاي تخصصي شدن مجلات علمي در شرايطي صادر شده كه حداقل نيازها در معرفي تخصص ها و تعريف استانداردهاي لازم براي تعيين تخصص ها ارائه نشده است. به عبارتي مشخص نيست تخصص ها در چه عمقي مورد نظر است و چه ضوابطي بر حفظ يكنواختي آن در قلمروهاي مختلف علوم حاكم است.
همچنين تعداد مجلات مشخص نشده است. حاصل اين همه نامعيني اين خواهد بود كه هر مجله به دلخواه عمل كرده و به هر سؤال يا ابهام از سوي كميسيون نشريات به طور موردي و نه اصولي پاسخ داده شود. اخيراً شنيده مي شود با بعضي عنوان ها كه چندان هم تخصصي نيست موافقت شده و در توجيه آن- در اين زمانه و نه از قبل- اعلام شده كه قرار است مجلات به طور تدريجي و باصطلاح لايه اي (طي چند مرحله ) تخصصي شوند! شكل تدريجي تغيير عنوان مجلات، با فرض صحيح بودن، اگر از ابتدا اعلام شده بود، مي توانست به يك نظم و هماهنگي در بين مجلات منتهي شود. ولي با تصميمات موردي و پراكنده از اين قبيل، مشخص نيست آينده مجلات علمي چگونه است و چگونه مي توانند از يك سياست يا مديريت هماهنگ و هدفمند بهره مند شوند.
2- موضوع تخصصي شدن مجلات علمي به گونه اي مطرح شده كه گوئي با اين اقدام و از طريق بين المللي شدن، تحولي در حد يك جهش تاريخي براي مجلات ايراني رخ داده و با اين جهش بسياري عقب ماندگي ها جبران يا سود سرشاري نصيب كشور مي شود. بسيار شايسته است كه صاحبان اصلي اين نظريه يا سياست نحوه دستيابي به آن نقطه درخشان را براي همگان تبيين نمايند تا دست اندركاران مجلات علمي سير منطقي فرآيندها را همراه با دستاوردهاي هر مرحله به خوبي شناخته و به ضرورت طي شدن اين مراحل واقف شوند.
گرچه حضور در عرصه بين المللي و برقراري ارتباط با مجامع علمي دنيا ارزش ويژه اي دارد، ليكن اطلاعات موجود نشان مي دهد، بين المللي شدن مجلات علمي به اين معنا كه گفته مي شود در عمل مجلات ما را به مجموعه اي زنجيره اي از فرايندهاي زمان بر وارد مي سازد كه احساس افتخار مهمترين ثمره اي است كه براي كشور ما و دست اندركاران مجلات حاصل مي شود! ولي سود اصلي آن نصيب مجامع جهاني خواهد شد كه براي بهره گيري از نتايج تحقيقات انجام شده صاحب برنامه اند. با فرض اينكه تخصصي شدن مجلات نقشي در ايندكس شدن آنها درISI داشته باشد، اين خود مقدمه اي است براي گام بعدي، كه در آن، هر مجله مي بايست تلاش كند ضريب تأثير (IF)(1) به دست آورد. ضريب تأثير نسبتي است كه از تقسيم تعداد استنادهاي انجام شده از سوي ديگر محققان به يك مجله در طول سالهاي دوم و سوم بعد از چاپ به تعداد مقالات چاپ شده در آن به دست مي آيد. گام بعدي براي يك مجله آن است كه ضريب تأثير خود را افزايش دهد، تا بتواند در فرايند ارزيابي به روشي كه مؤسسهISI اجرا مي كند، جايگاه مطلوبي به دست آورد. گام اول يعني دستيابي به ضريب تأثير مطلوب، خود مستلزم حجم عظيمي از كار پژوهشي است كه بويژه مي بايست در راستاي اولويت هاي كاري مجامع جهاني انجام شود. رسيدن به اين مرحله به معني آن است كه با رها كردن اولويت ها و نيازهاي داخلي كشور بيشترين ظرفيت ها و كيفي ترين استعدادهاي پژوهشي خود را صرف آن دسته از موضوعات پژوهشي كنيم كه در دستور كار مجامع بين المللي قرار دارد. چرا كه مقالات مندرج در مجلات علمي ما بايد استنادهاي محققاني را به خود متوجه كند كه در فضاي همان تحقيقات بين المللي فكر مي كنند. اما از آن سو نتايج ارزشمند تمامي تحقيقاتي كه از طريق مجلات (به اين معنا) بين المللي شده ما ارائه مي شود به طور رايگان در اختيار همان مجامع علمي جهاني قرار مي گيرد، كه براي استفاده از آن در راستاي حفظ تفوق بر كشورهاي جهان سوم برنامه ريزي كرده اند.
به اين ترتيب گرچه در موضوعات علمي اصل كلي و روال معمول بر اين است كه ما جز به علم نمي انديشيم، ولي بررسي جامع تر موضوع مي تواند ما را با نظاماتي- گرچه نانوشته- در سطح جهاني آشنا سازد كه، نسبت به بهره وري ملت ها از سرمايه و تلاش شان هيچ تعهد و حتي حساسيتي ندارد. وجود سياست هاي يكجانبه و غيرعادلانه در عرصه علم در سطح جهاني در حال حاضر يك توهم نيست. ممكن است نتوانيم براي طراحي آگاهانه اين سياست ها دلايل مكفي ارائه كنيم، ولي واقعيت هاي موجود نشان مي دهد اين سياست ها در جهت محروم كردن كشورهاي جهان سوم از نتايج فعاليتهاي علمي و پژوهشي خود و واگذار كردن آن به صاحبان اين سياست ها شكل گرفته است. براي مطالعه گزارش هائي در اين موضوع كه براساس مصاحبه با يكصد سردبير و دست اندركار مجلات علمي دنيا تدوين شده خوانندگان محترم مي توانند به مقاله اي علمي كه در اين زمينه نگاشته شده مراجعه كنند.(2)
سؤال اصلي اين است كه تلاش براي بين المللي كردن مجلات در قالب سياست هاي ملي هست؟ و آيا اين سياست ها براي مجلات علمي توسط كميسيون محترم نشريات تدوين شده؟ مگر نه اين است كه كميسيون بررسي نشريات «به منظور ارائه سياست هاي راهبردي براي رشد كمي و كيفي مجلات علمي» تشكيل شده است؟(3)
3- قابل توجه است، از آنجا كه اين سياست ها تدوين نشده و در خلا ديدگاه هاي لازم براي تدوين آنها، گهگاه خدمات مستقيم پژوهشي به مجامع جهاني در شكل يك آرمان ملي تبليغ شده دستاورد ديگري براي ما ندارد به طوري كه در كمتر از يك سال قبل در ارتباط با اينكه برخي مسئولان خبر افتخارآميز افزايش رتبه ايران در توليد جهاني علم را بازگو مي كردند، در واكنش به آن طي اظهاراتي كه در بعضي رسانه ها انتشار يافت(4) اعلام شد: «كسب رتبه هاي برتر علمي جهان مستلزم مشاركت فعال دانشمندان ايراني در ده ها طرح علمي بزرگ بين المللي است، چرا كه آمار مقالات و مستندات علمي تنها يكي از شاخص هاي ارزيابي وضعيت و رتبه علمي كشور بوده و نمي توان به صرف رشد مقالات نمايه شده در سال هاي اخير مدعي كسب رتبه هاي برتر علمي در رشته هاي مختلف شد.(!)» جالب توجه است كه در اين اظهارات هم جز افتخار به رتبه علمي، كه در فحواي كلام مي توان ديد، به دستاورد ديگري براي ملت اشاره نشده است.
به اين ترتيب ملاحظه مي شود تخصصي شدن مجلات علمي كشور اگر در قالب يك سياست مدون و همه جانبه دنبال نشود، مي تواند سرمايه هاي عظيم نيروي انساني متخصص، اعتبارات و تجهيزات كشور ما را در خدمت بيگانگان قرار دهد.
ادامه دارد...
منابع
1- Impact Factor
2- علوم گمشده جهان سوم، نوشته W.W.Gibbs ترجمه فاطمه فراهاني، 1374، مجله رهيافت، شماره يازدهم.
3- وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، .1386 به سوي دانشگاه تمدن ساز اسلامي، گزارش عملكرد شهريور 1384 تا شهريور .1386 مؤسسه اطلاعات علمي، Institute for Scientific Information
4- خبرگزاري دانشجويان ايران- تهران، كد:
8610-13164، 1386.10.25
يکشنبه 26 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 67]