گفتگوي قدس با استاد آيدين آغداشلو ؛ در حال حاضر،گرافيك دست غير حرفه اي هاست!

واضح آرشیو وب فارسی:قدس: گفتگوي قدس با استاد آيدين آغداشلو ؛ در حال حاضر،گرافيك دست غير حرفه اي هاست!
* زهره كهندل

خيلي راحت و بي پيرايه مي گويد: در حال حاضر هنرمندان ما بدترين دوران كاري شان را سپري مي كنند و تاكنون، وضعيتي به اين

بدي نداشتيم. مي توانم به جرأت بگويم جفايي كه در حال حاضر به هنرمندان طراز اول كشورمان مي شود، در طول تاريخ سابقه نداشته است و هنرمنداني كه مي ماندند تا چراغي را روشن كنند، در چنين شرايطي وادار به گريز مي شوند...».
اين بخشي از سخنان آيدين آغداشلو در گفتگو با قدس بود كه در حاشيه مصاحبه انجام شد. او كه سالهاي زندگي اش را پاي بوم نقاشي و لابه لاي رنگها و قلم موها سپري كرده، حالا بوم نقاشي اش، رنگ سايه روشن به خود گرفته، اما سخنانش شفاف است. اين استاد برجسته نقاشي و گرافيك كشورمان از وضعيت كنوني هنر گرافيك در ايران ابراز نگراني مي كند.
«قدس» در گفتگو با آيدين آغداشلو چند و چون هنر گرافيك معاصر ايران را بررسي مي كند.

* استاد آغداشلو !هنر گرافيك از چه زماني در ايران آغاز شد و چه مسيري را طي كرد؟
** گرافيك هميشه وجود داشت، اما به صورت رسمي كه در جهان متداول است از قرن 19 ميلادي به صورت نسخه هاي چاپ سنگي، جاي خودش را در كشورمان باز كرد و بعدها در زمان ناصرالدين شاه، روزنامه هاي مصور چاپ شد كه گرافيستها در آن جا كار كردند. در دوره مشروطيت هم گرافيك سياسي و اجتماعي به صورت پوسترها و كاريكاتورها شروع شد. از آغاز حكومت پهلوي، گرافيك مثل ساير صنايع و هنرهاي وابسته به چاپ، اهميت ويژه پيدا كرد و با شاخه هاي مختلفش تا به امروز گسترش يافت و به ما رسيد.
* منظورتان از اينكه «گرافيك هميشه وجود داشت» چيست؟
** گرافيك در زمانهاي بسيار دور به صورت مهرهاي شخصي وجود داشت و از آن زمان گرافيك به عنوان عنصر و نشانه اي كه تصوير مي شد، وجود داشت. خود مهرها، نشانه هاي گرافيكي هستند.
* آيا هنر گرافيك در ايران همچون نقاشي ما، داراي قدمت و اصالت است؟
** به نوعي در بخشهايي شايد چنين باشد. براي مثال همين مهرها، ولي اگر هنر گرافيك را با «چاپ» همراه و مقارن بدانيم، اولين كتابي كه در ايران چاپ شد در زمان شاه عباس (دوران صفويه) بود كه ايرانيها آن را چاپ كردند. بعد از آن نيز كتابي در زمان فتحعلي شاه قاجار چاپ شد. اين زمان را مي توان تاريخ ورود رسمي هنر گرافيك به ايران دانست.
* ايران از زمان ورود رسمي گرافيك به هنرهاي تصويري، چه قدر از دنيا عقب است؟
** خيلي با گرافيك دنيا فاصله داريم. گرافيك در دنيا با تولد صنعت چاپ در قرن 16 ميلادي در اروپا مقارن است كه در قرن نوزدهم به شكل خيلي ناقص وارد ايران مي شود و بعد هم تا اواسط قرن نوزدهم حضورش خيلي محسوس نيست.
* آيا جايگاه گرافيك ايران در گستره جهاني با كشورهاي پيشتاز در اين هنر قابل قياس است؟
** در برخي موارد، بله براي مثال در شاخه هاي «نقاشي هاي سنگي» در واقع دنباله كتاب آرايي سنتي ايراني است، منتها ساده و گرافيكي تر از آن. اما همان شيوه اي كه در كتاب آرايي دوره صفويه و قاجاريه هست در كار چاپ سنگي هم به نوعي ديده مي شود.
* آيا هنر گرافيك در ايران، شاخصه خاصي هم در مقايسه با ديگر كشورها دارد؟
** بله، گرافيك قاجاري خيلي از هنر نقاشي آن دوره متابعت مي كند، به ويژه از كتاب آرايي آن دوره، ولي از وقتي كه كارهاي خوب ابوتراب غفاري (برادر كمال الملك) يا برخي از نقاشاني كه براي چاپ سنگي پرتره مي كشيدند رواج يافت، عناصر غربي بر آن غلبه مي كند.
* آيا اين شاخصه گرافيك ايران در دوره قاجاري، شكلي بارز و خاص در سطح جهاني دارد؟
** خاص است ولي خيلي اين جلوه خاص دوام ندارد. از نيمه قرن سيزدهم و اوايل قرن چهاردهم قمري كه اين گرافيك خاص ايراني (چاپ سنگي) مطرح مي شود، ولي بعد از آن گرافيك ايران متأثر از الگوهاي غربي خودش مي شود.
* دليل اين تأثير الگوهاي غربي بر هنر گرافيك ايران چه بود؟
** شرايط اقتصادي، سياسي و اجتماعي !در همين دوران است كه بسياري از هنرها از معماري گرفته تا نقاشي و ادبيات، رنگ و بوي غربي پيدا مي كند و گرافيك هم متأثر از الگوي غربي خود مي شود.
* با توجه به تأثير الگوهاي غربي در هنر گرافيك، تا چه ميزان به حد بومي شدن اين هنر رسيده ايم؟
** خيلي براي رسيدن به اين نتيجه سعي كرده ايم. در اين زمينه، به ويژه گرافيستهايي مثل مرتضي مميز كه از دهه 1340 كار مي كرده اند به عناصر مختلف گرافيكي بومي و ايراني توجه كرده اند. از چاپ سنگي ها گرفته تا نقشهاي فرش و كاشي. آنها خيلي تلاش كردند تا به نوعي هويت ملي را به هنر گرافيكي ايران تزريق كنند. كم نبودند كساني كه بعضي از خطوط فارسي همچون خط شكسته را دوباره كشف كردند كه از آن در تصاوير گرافيكي بهره بردند يا نقش مايه هايي كه مرتضي مميز در آثارش به كار مي برد.بعدها هم بسياري از هنرمندان معاصر از تايپوگرافي استفاده كردند. تايپوگرافي هايي كه از زمينه هاي تاريخي و ايراني برخوردار بود.
* مگر تايپو گرافي زمينه هاي تاريخي و ايراني هم داشته؟
** بله، بسيار...
* يكي از مباحثي كه مطرح مي شود اين است كه تايپوگرافي يكي از شاخه هاي الگوي غربي هنر گرافيك است، نظر شما در اين مورد چيست؟
** نه، تايپو گرافي قبلا هم در ايران وجود داشت. اولين نمونه هاي آن در روزنامه هاي دوره قاجاريه وجود دارد كه تا مدتها روزنامه را خط خطي مي كردند، اما از زمان مظفرالدين شاه، حروف نگاري از خط نسخ و ثلث برداشته شد.
آن وقت توجه كردند كه شكل جديد حروف نگاري چگونه بايد باشد. اين روند براي يافتن شكلهاي تازه اي براي حروف، بعدها هم ادامه پيدا كرد.در دوره معاصر خيلي از هنرمندان به تايپوگرافي توجه مي كنند. اين هنر از قبل بوده اما اخيراً توجه و اقبال بيشتري به آن مي شود.
* اين توجه آثار مثبتي هم دارد؟
** قطعاً، هر شيوه هنري كه بتواند زبان گذشته و زبان امروز و زبان ملي و محلي را به زبان جهاني پيوند بزند، مثبت و مؤثر است.
* آيا ما مي توانيم در مورد تايپوگرافي ادعاي مالكيت بكنيم؟
** نه، اين هنر مال ما نبوده، اما در كشور ما داراي قدمت است و امروز به يك زبان جهاني تبديل شده است.
ما داراي قدمت خوشنويسي فوق العاده اي هستيم، اما بسيار كم كاري كرده ايم. كار جدي، بر اين هنر شايد به چهار دهه هم نرسد، اما در حال حاضر اقبال بسيار زيادي به آن مي شود. اخيراً هنرمندان اين رشته به برداشتهاي جديدي از خط كوفي علاقه پيدا كرده اند، نه تنها در ايران بلكه در جهان اسلام.اين يك نياز هنري است كه زبان گذشته را به زبان معاصر تبديل مي كند.اين توجه به گذشته در بسياري از كشورها وجود دارد. براي مثال در كشورهاي اسلامي همچون مصر به خط كوفي در هنر تايپو گرافي توجه شده است و در كشور ما به خط نستعليق كه خط ملي ماست.
* هنر گرافيك در ايران در مقايسه با ديگر كشورها چه نقاط ضعف و قوتي دارد؟
** در حال حاضر ما گرافيستهاي بسيار خوبي داريم كه در مسابقات و نمايشگاههاي جهاني مي درخشند، به ويژه در نسل جديد و از زماني كه مرتضي مميز، رشته گرافيك را در هنر زيباي دانشكده هنر تهران راه انداخت.در گذشته گرافيك يك كار ساده فردي بود كه امروز با توجه به جديتي كه در فراگيري اين هنر اتفاق افتاده از مهجوريت درآمده است و با آمدن رايانه، اين هنر به مراحل اعلاي خود رسيده كه من اين دوره را «شكوفايي» نمي گويم، زيرا آثار هنرمندانه خيلي كم است، اما دوره گسترش كمي هنرجويان اين هنر است.
* آيا توسعه كمي اين هنر خوب است؟
** به هر حال خوب است كه از نظر كمي هم قابل توجه باشد، زيرا زمينه بازار كار و جذب نيروي جوان و علاقه مند را فراهم مي كند. از لحاظ كيفي، در عين حالي كه گرافيستهاي شاخص و برجسته اي داريم، اما گرافيك معاصر ايران از غير گرافيستهايي كه با فتوشاپ و رايانه، آثار كم بهايي را خلق مي كنند، خيلي صدمه خورده است. عمده گرافيستهاي ما از طريق دانشكده ها بيرون نمي آيند و بسياري از آنها پيشينه هنري ندارند. براي مثال كسي كه فيزيك مي خواند، در اوقات فراغت خود پشت رايانه شخصي، كار گرافيكي مي كند! ما از اين نظر خيلي صدمه مي خوريم.
* اين اتفاق چه قدر به بدنه گرافيك معاصر ايران ضربه زده است؟
** بسيار زياد، در حال حاضر گرافيستهاي طراز اول ما به دليل اهميتي كه براي كار قائلند دستمزدهاي بالاتري مي گيرند، اما سفارش دهندگان با بي توجهي به كيفيت هنري كار گرافيستهاي متبحر، كار را به غير گرافيستها با قيمت پايين تري سفارش مي دهند.
* شما اشاره اي به دوران شكوفايي هنر گرافيك در ايران داشتيد. در حال حاضر چه قدر تا رسيدن به آن دوران فاصله داريم و آيا اصلاً آن دوران را تجربه كرده ايم؟
** از دهه چهل تا دهه هفتاد، بهترين نمونه آثار گرافيكي را تجربه كرده ايم. من فكر مي كنم، در طول سالهاي اخير، موجي تقلبي پيدا شده كه به علت با سرعت كار كردن و غيرگرافيك بودن عوامل اجرايي ضربات جبران ناپذيري به هنر گرافيك ايران زده، ولي گرافيستهاي خوب ما همچنان كار مي كنند و متأسفانه در مقابل اين گروه عظيم تقلبي، خيلي هم بي حفاظ هستند!
* اين موج تقلبي چگونه به وجود آمد؟
** اين موج منشأ اقتصادي دارد. سفارش دهندگاني كه اهميت زيادي به كيفيت كارها نمي دهند. به اعتقاد من، اين ها بساز بفروشهاي معماري هستند و استحكام بنا، براي آنها اهميتي ندارد. آنها فقط مي خواهند ساختماني را بسازند و به نفع خودشان به فروش برسانند. گرچه ناشران و كساني كه از گرافيست براي انجام كارشان استفاده مي كنند، بسيار سهل انگار و سهل پسند هستند و اهميتي براي كار هنري قائل نيستند. فقط مي خواهند كه جعبه دستمال كاغذي شان، طرحي داشته باشد، هر طرحي !اين ها حساسيتي ندارند كه كار خوب ارائه شود.اين در حالي است كه در دهه چهل، سفارش دهندگاني بودند كه نسبت به كار، حساسيت داشتند و با سفارشات خود، هنر گرافيك را حمايت و تقويت مي كردند، زيرا آنها علاقه مند به خلق آثار با ارزش بودند.
متأسفانه در حال حاضر كار دست غير حرفه اي هاست.
* در چنين شرايطي آيا هراس از خطر مرگ يا به كما رفتن هنر گرافيك نيست؟
** مرگ كه نه، اما بيشتر خطر انحطاط و كنترل اين هنر وجود دارد، ولي من هميشه در سخنانم تأكيد مي كنم كه خطر انحطاط سليقه مردمي وجود دارد كه با بي توجهي و روزمرگي مواجه شده است. اين خطر انحطاط در اكثر رشته هاي هنري وجود دارد.
* اين خطر انحطاط سليقه مردمي چه آثاري دارد؟
** متأسفانه كار ضعيف و سفارش سودجويانه، سليقه مردمي را كنترل مي دهد. از سوي ديگر سليقه هنرمندان نيز تنزل مي يابد و هنرمندان به جاي اينكه راهبر سليقه جامعه شوند، خودشان دنباله روي سليقه مردمي مي شوند و وظيفه راهبري خود را فراموش مي كنند.
* به نظر شما، چه كساني و يا چه عواملي در انحطاط و تنزل سليقه مردمي دخيل بوده اند؟
** به اعتقاد من توطئه اي در كار نبوده كه افرادي در آن دخيل باشند گرافيك هنري است كه بسيار به اقتصاد وابسته است و مشكلات آن از مشكلات اقتصادي نشأت مي گيرد.
* استاد آغداشلو! با توجه به اشاراتي كه در خصوص وجود زمينه هايي در چاپ سنگي در ايران داشتيد مي توانيم ادعا كنيم كه هنر گرافيك، يك هنر بومي كشورمان است؟
** در زمينه هايي بله، اگر به تاريخ گرافيك معاصر ايران نگاه كنيم مي بينيم كه نمونه هاي متعددي وجود دارد كه آثار خلق شده، بازگو كننده شرايط و موقعيت ايران معاصر است كه با گذشته خود پيوند دارد.
* اشاره اي به عرصه هايي كه در گرافيك ايران موفق به بومي سازي شديم، داريد؟
** در تصويرسازي كتاب كودكان، طراحي جلد كتاب، پوسترها و عموماً اين اتفاق در حوزه گرافيك فرهنگي افتاده اما در زمينه گرافيك تجاري، خيلي از دنيا عقبيم و بدترين وضعيت را داريم.
* اين عقب ماندگي در گرافيك تجاري چه ضربه هايي را به بدنه اين هنر در كشورمان مي زند؟
** در كوتاه مدت شايد لطمات آن خيلي بارز و محسوس نباشد اما در دراز مدت انحطاط سليقه مردمي را شامل مي شود. مردم عادت مي كنند به ديدن پوسترهاي مزخرف رفته و اينكه ديگر فكر نكنند كه بهتر از اين هم مي شود يك پوستر خلق كرد!مثل فرش امروز! فرشهايي با طرحهاي بسيار زشت بافته مي شود اما كك مردم هم نمي گزد از ديدن اين طرحهاي مزخرف!
* آيا خلق اين آثار زشت كه موجب كج سليقگي مردم مي شود، از افزايش كمي در اين هنر نشأت نمي گيرد؟
** اين مورد هم مي تواند يكي از دلايل آن باشد ولي در كنار اين، در هر جاي دنيا گرافيستهاي بزرگي هستند كه صفحه ترازو را متعادل مي كنند ، گرافيستهاي بزرگ ما ميدان را واگذار كرده اند!
* نيازهاي امروز هنر گرافيك در ايران چيست؟
** امروز گرافيست نياز به يك جريان پويا، حمايتهاي مادي و معنوي، مخاطب خوش ذوق و برنامه ريزي فرهنگي گسترده و كلان دارد.انحطاط و سليقه عمومي را در طي يك دهه نمي توان درست كرد.
* استاد آغداشلو!يك آرزو براي آينده گرافيك ايران بكنيد!
** ... وقتي آدم مي تواند آرزو كند كه شرايطي براي برآورده شدن آرزويش وجود داشته باشد! وقتي كه گرافيك ايران اين چنين متفرق است و معلوم نيست كه اختيار آن دست گرافيست است يا در دست سفارش دهنده و بيننده اي كه كيفيت كار برايشان اهميتي ندارد، و به صورت يك دغدغه و مشغله براي گروه اقليت درآمده است؟ !آن وقت مي شود يك آرزوي كلي كرد و آن آرزوي بهتر شدن شرايط است.اين كلافي است كه سرنخ آن را به راحتي نمي توان پيدا كرد.
* ببخشيد!شما در ابتداي پاسخ طرح سؤال قبلي، لبخندي زديد كه بيشتر به پوزخند شبيه بود!اين لبخند به خاطر سؤال بود يا آرزوي خودتان؟!
** به خاطر آرزويي كه هست اما محل بروز ندارد. آرزو از يك حس كلي فراتر نمي رود و به نظر من، آرزو بايد مصداق خودش را هم پيدا كند. آرزو مي كنم كه در دانشكده هاي هنر ما برنامه ريزي بهتري براي جذب هنر وجود داشته باشند، آرزو مي كنم كه سفارش دهندگان ما، عقلشان سرجايش بيايد و يك آرزوي كلي تر كه مردم ما، دست بردارند از اينكه پول، ارزش نهايي و تعيين كننده كار است. متأسفانه در حال حاضر دوره سلطه پول است و حتي هنر را هم به خدمت خود درآورده است!
* پس بايد براي گرافيست ايران دعا كرد؟!
** هم مي شود دعا كرد، هم اينكه اين نكته را در ياد داشت كه هر كسي از طبع و توان خود بهره ببرد البته اگر حس طمع را در خود تعديل كند، هر چند اين مورد خيلي شخصي است و با وجدان آدمها سر و كار دارد.
سه شنبه 21 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: قدس]

[مشاهده در: www.qudsdaily.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 62]