دانش - اندوخته‌هاي ژنتيكي بر لبه تيغ

واضح آرشیو وب فارسی:دنياي اقتصاد: دانش - اندوخته‌هاي ژنتيكي بر لبه تيغ

دانش - اندوخته‌هاي ژنتيكي بر لبه تيغ

مژگان جمشيدي:انتشار خبر قطع درختان كهنسال در استان گيلان به دستور مديركل اوقاف و امور خيريه اين استان به منظور مبارزه با خرافات، پر سر و صدا‌ترين خبر زيست محيطي هفته گذشته بود كه انتظار مي‌رود در صورت اجرايي شدن طي روزهاي آينده واكنش بسياري از محافل علمي را برانگيزد. درختان كهنسال يكي از مهم‌ترين و باارزش‌ترين گنجينه‌هاي ژنتيكي ايران به شمار مي‌روند كه تاكنون تحقيقات زيادي براي كشف راز ديرزيستي و كهنسالي آنها از سوي محافل علمي صورت گرفته است. اين درختان كه بيشتر آنها بالاي 2000 سال قدمت دارند گنجينه‌اي ارزشمند از نظر مطالعات ژنتيكي به شمار مي‌روند كه عموما در فرهنگ ملل و در تمامي اديان دنيا از جايگاه خاصي برخوردارند و شايد يكي از رازهاي ماندگاري آنها اهميت بالايي است كه مردم هر كشور به حفظ اين درختان مي‌دهند. اما مديركل اوقاف و امور خيريه استان گيلان هفته گذشته در يك گفت‌وگوي تلويزيوني بر ضرورت ريشه‌كني خرافه‌پرستي از باورهاي ديني مردم با قطع درختان كهنسال تاكيد كرد و گفت: مقدس شمردن و كرامت قائل شدن به درختان هيچ جايگاهي در فرهنگ ديني مسلمانان ندارد و بايد اينگونه افكار و خرافه‌پرستي‌ها و دخيل بستن و نذر و نياز با درختاني كه به اصطلاح غلط «نظر كرده‌اند» مبارزه كرد. حسيني‌اشكوري، مديركل اوقاف و امور خيريه استان گيلان، با بيان اينكه اعتقادات مردم گيلان نسبت به ائمه اطهار عليه‌الاسلام بي‌نظير و با پيشينه‌اي كهن و ريشه‌دار است، افزود: مقدس شمردن درختان ضربه زدن به فرهنگ اسلامي است و تاكنون 40 اصله درخت قديمي مقدس‌نما در گيلان شناسايي شده كه اين درختان قطع و چوب آن در امور خيريه استفاده مي‌شود.

پخش اين خبر از رسانه ملي كه بدون كوچكترين علامت سوالي از سوي مجريان و گزارشگران برنامه همراه بود، خيلي سريع به واكنش اعتراضي پژوهشگران و اساتيد موسسات تحقيقاتي و دانشكده‌هاي منابع طبيعي و علوم زيستي ختم شد. از سوي ديگر خبرگزاري سبزپرس دو روز قبل گزارش داد كه برخي شنيده‌ها حاكي است حتي دو مورد از اين درختان در رضوانشهر در استان گيلان قطع شدند. ريشه‌كن كردن درختان كهنسال ايران كه گويا شروع آن قرار است از استان گيلان آغاز شود در حالي مطرح مي‌شود كه پيش از اين طرحي ملي به منظور شناسايي و حفاظت درختان كهنسال ايران از سوي سازمان جنگل‌ها و مراتع و با همكاري موسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع ايران تصويب و مورد اجرا گذاشته شده بود كه انتظار مي‌رفت نتايج اين طرح ملي به تدوين راهبردهاي حفاظتي شديد براي حفظ اين درختان، ثبت آنها در فهرست ميراث طبيعي كشور و نيز تخصيص اعتبارات براي انجام مطالعات بيولوژيكي بيشتر و تكثير اين درختان در جاي‌جاي كشور و حتي تكثير و فروش نهال آنها در آينده نزديك به ديگر كشورها به عنوان يك منبع درآمدزاي خوب ختم شود اما گويا حاصل تلاش‌ها و مطالعات تيم تحقيقاتي «طرح ملي شناسايي و حفاظت درختان كهنسال ايران»، امروز به سرانجامي شوم ختم شده و اكنون بعد از گذشت 12 سال صرف وقت و بودجه و اعتبارات ملي نتيجه ديگري جز ريشه‌كن كردن اين درختان از سوي سازمان اوقاف و امور خيريه عايد نشده است!

از سوي ديگر دكتر سودابه كروري كه يكي از پيشگامان مطالعات مربوط به درختان كهنسال در ايران است دو سال قبل در همين روزها در وين راجع به درختان كهنسال ايران سخن گفت و توجه جهانيان را به اين پديده شگفت‌انگيز جلب كرد. وي در اين نشست كه با حمايت رايزن فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در اتريش برگزار شده بود، گفت: درختان كهنسال در ايران بعضا تا پنج هزار سال قدمت دارند و در حال حاضر حدود ۳۰۰پايه از انواع اين درختان در ايران شناسايي شده اما تعداد كل آنها در حدود يك‌هزار پايه برآورد مي‌شود. اين محقق در ادامه خاطرنشان كرده بود: اغلب اين درختان در حواشي كوير هستند و بايد در يك كار تحقيقاتي گسترده دريافته شود كه آيا ديرزيستي اين درختان ناشي از عوامل ژنتيكي است يا عوامل ديگر. دكتر كروري افزود: «در حال حاضر با دانشكده كشاورزي و جنگل اتريش در حال مطالعه مقدماتي درباره اين موضوع هستيم و تلاش مي‌شود كه حمايت موسسه‌هاي بين‌المللي درباره اين طرح جلب شود. چراكه اين درختان قرن‌هاي متمادي در برابر مشكلات زيست محيطي مقاومت كرده‌اند و بايد با شناسايي راز ماندگاري‌شان، حمايت بيشتري براي آنها جلب شود. اين گونه‌ها كه خطر نابودي آنها را تهديد مي‌كند جاذبه‌هاي زيادي براي جهانگردان دوستدار طبيعت دارد و بايد به بقاي آن كمك كرد.»

اما امروز به بهانه جلوگيري از خرافه‌پرستي درختان كهنسال ايران، اين گنجينه‌هاي باارزش ملي و جهاني، ‌آماج اره‌هاي برقي قرار گرفته‌اند تا باز هم شاهد از بين رفتن تنوع زيستي و نابودي طبيعت اين كشور باشيم. صدور فرمان قطع درختان كهنسال ايران به بهانه جلوگيري از خرافه‌پرستي درست مانند اتفاقي است كه اوايل دهه 80 به دستور يك قاضي دادگستري در تهران رخ داد. اين قاضي در پي نزاع دو نفر بر سر كبوتربازي و اينكه هر يك ديگري را متهم به ربودن كبوتر از هم مي‌كردند دستور ذبح 187 كبوتر بي‌گناه را كه محل مناقشه بودند صادر كرد و متاسفانه اين حكم اجرا شد تا نزاع اين دو نفر با پاك شدن صورت مسئله پايان يابد و امروز نيز بار ديگر اين فاجعه نه در مقياس فاجعه كشتار 187 كبوتر كه در ابعادي بسيار وسيع‌تر كه مي‌تواند به نابودي تنوع زيستي و حذف بسياري از ژن‌هاي ناشناخته منجر شود ‌در حال تكرار است.

مهندس مصطفي خوشنويس، ‌عضو هيات علمي موسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع و مجري طرح ملي شناسايي و حفاظت درختان كهنسال ايران در گفت‌وگو با كارگزاران درباره درختان كهنسال و اينكه اصلا چرا بايد درختان كهنسال را حفظ كرد، مي‌گويد: در سال 1376 خانم دكتر سودابه كروري براي نخستين‌بار بحث ضرورت شناسايي درختان كهنسال ايران را مطرح كرد و در همان سال ايشان اقدام به شناسايي درختان كهنسال يزد كرد كه فيلمي هم در اين‌باره تهيه شد. اين موضوع مقارن شد با برگزاري جشن بيشه در ايتاليا و اين فيلم هم در اين جشنواره راه يافت و با استقبال خوبي از سوي محافل علمي و زيست محيطي ايتاليا مواجه شد. بعد از آن در سال 1379 سرانجام با پيگيري‌هاي صورت گرفته، ‌طرح ملي شناسايي و حفاظت درختان كهنسال و ايجاد ذخيره‌گاه‌هاي ژنتيكي آنها با كمك سازمان جنگل‌ها مورد تصويب قرار گرفت ولي به دليل كمبود بودجه روند اجرايي اين طرح با كندي مواجه شد.

وي افزود: موسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع در قالب اين طرح، كار شناسايي درختان كهنسال را شروع كرد و در بعضي استان‌ها مثل گيلان، ‌هرمزگان، قم، ‌قزوين، يزد و سيستان و بلوچستان كار خوب پيش رفت و در استان‌هاي خراسان شمالي و سمنان نيز درختان كهنسال زيادي را شناسايي كرديم. وي درباره تفاوت درختان كهنسال با درختان ديرزيست گفت: معمولا درختان بعد از طي طول عمر طبيعي خود از درون پوسيده مي‌شوند كه اين سن را سن ديرزيستي مي‌گويند ولي سن كهنسالي 2 تا 5/2 برابر سن ديرزيستي است. مثلا سن ديرزيستي درختان ارس 800 سال است و درختان بالاي 1500 سال ارس را كهنسال مي‌گويند. در دره قرخود در استان خراسان شمالي، ‌همين الان حدودا 100 پايه درخت ديرزيست ارس داريم كه بسيار قابل توجه است. اما سن ديرزيستي براي گونه‌هاي مختلف متفاوت است، ‌مثلا سن ديرزيستي در چنار، ‌300 تا 400 سال است و براي درخت تبريزي كه سريع‌الرشد است حدود 150 سال تا 200 سال است. وي افزود: با اين حساب و با اين تعريف تاكنون بيش از 500 درخت كهنسال در كشور شناسايي شده كه اينها بزرگترين سرمايه‌هاي ژنتيكي هر كشوري محسوب مي‌شوند.

وي با انتقاد شديد از دستور قطع درختان كهنسال گفت: در امارات متحده عربي براي حفاظت از يك درخت 200 ساله دولت 280 هزار دلار هزينه كرده و آن وقت در ايران واقعا جاي تاسف است كه چنين برخوردي با ميراث طبيعي و سرمايه‌هاي طبيعي كشور مي‌شود و به خاطر خرافات درختان كهنسال را قطع مي‌كنند. وي گفت: اگر باورهاي مردم درباره درختان ديرزيست باعث شده تا اين درختان صدها و بلكه هزاران سال به حيات خود ادامه دهند اين اسمش خرافه نيست بلكه اين يك شانس براي محيط زيست و طبيعت ايران است. اين محقق خاطرنشان كرد: در جاده فيروزكوه رويشگاه پنج هكتاري از درختان ارس وجود دارد كه مردم محلي به دليل مقدس شمردن اين درختان در طول قرن‌هاي متمادي مانع از بين رفتن اين درختان شدند در حالي كه امروز در سراسر البرز اين رويشگاه‌ها نابود شده و تنها نقاط پراكنده‌اي سالم باقي مانده‌اند. اين اعتقادات مردم را كه منجر به حفظ محيط زيست مي‌شود بايد باارزش شمرد و سازمان محيط زيست و سازمان جنگل‌ها موظفند جلوي نابودي اين درختان را بگيرند. وي افزود: من شنيدم چند درخت كهنسال هم در گيلان قطع كرده‌اند و مانده‌ام كه چطور مردمي كه به ما به سختي اجازه مي‌دادند حتي براي انجام مطالعات آنزيمولوژي و DNA يك شاخه 15 سانتي‌متري از يك درخت كهنسال را ببريم تا باند آنزيمي آن را با همانگونه درخت كه سن معمولي دارد، ‌مقايسه كنيم، ‌اما امروز اجازه قطع اين درختان را مي‌دهند.

خوشنويس كه مطالعات زيادي روي درختان كهنسال ايران و تلاش زيادي براي ثبت اين درختان در فهرست آثار طبيعي ايران انجام داده است، مي‌گويد: اگر روي سايت گوگل ارس برويد در شمال شرقي منجيل يك نقطه آبي مي‌بينيد، ‌در ابرقو يك نقطه آبي و چندين نقطه ديگر از ايران كه اگر روي اين نقاط كليك كنيد نام سرو ابرقو و منجيل را مي‌بينيد كه داراي وجهه جهاني و بين‌المللي است. اينها ثروت‌هاي ژنتيكي ما هستند كه اگر زمان بيشتري صرف مطالعه و معرفي اين درختان شود دنيا حاضر است به خاطر DNA اينها پول خوبي به ما بدهد و قطع اين درختان نيز مي‌تواند محافل علمي دنيا را متاسف كند.

به گفته اين محقق هم‌اكنون موسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع اقدامات خوبي را در راستاي تكثير نهال درختان كهنسال از گونه‌هاي ارس و سرو انجام داده و در چندين باغ و ايستگاه تحقيقاتي اين درختان كاشته شدند تا مطالعات بيشتري روي آنها صورت گيرد. خوشنويس تاكيد كرد: راه مبارزه با خرافه‌پرستي پاك كردن صورت مسئله نيست و اين اشتباه محض است كه امروز چنين رفتاري را با گنجينه‌هاي ژنتيكي كشورمان انجام مي‌دهيم. وي از دستگاه‌هاي متولي درخواست كرد جلوي اين فاجعه را هرچه زودتر بگيرند و به عنوان ضابط قضايي با اين موضوع برخورد كنند.
دوشنبه 20 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: دنياي اقتصاد]

[مشاهده در: www.donya-e-eqtesad.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 219]