صابئین و عقاید آنها از دیدگاه علامه طباطبایی

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: خداوند در قرآن می فرماید: « إن الذین آمنوا و الذین هادوا و النصارى و الصابئین من آمن بالله و الیوم الآخر و عمل صالحا فلهم أجرهم عند ربهم و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون (بقره ،62) ترجمه: بدرستى كسانى كه مؤمنند و كسانى كه یهودى و نصرانى و صابئى هستند هر كدام بخدا و دنیاى دیگر معتقد باشند و كارهاى شایسته كنند پاداش آنها پیش پروردگارشان است نه بیمى دارند و نه غمگین شوند.
در تفسیر قمى آمده: صابئى ها قومى جداگانه اند، نه مجوسند، و نه یهود، و نه نصارى، و نه مسلمان، آنها ستارگان و كواكب را مى پرستند. این همان وثنیت است، چیزى كه هست پرستش وثن و بت، منحصر در ایشان نیست، و غیر از صابئین كسانى دیگر نیز بت پرست هستند، تنها چیزى كه صابئین بدان اختصاص دارند، این است كه علاوه بر پرستش بت، آنها كواكب را نیز مى پرستند.

بحث تاریخى در باره صابئین
ابو ریحان بیرونى در كتاب آثار باقیه خود، چنین مى نویسد: اولین كسى كه در تاریخ از ایشان، یعنى مدعیان نبوت، نامشان آمده، یوذاسف است، كه بعد از یك سال از سلطنت طهمورث، درسرزمین هند ظهور كرد، و دستور فارسى نویسى را بیاورد، و مردم را به كیش صابئیان دعوت كرد، و خلقى بسیار پیرویش كردند، سلاطین پیشدادى، و بعضى از كیانیها، كه در بلخ توطن كرده بودند دو نیر، یعنى آفتاب و ماه را، و كلیات عناصر را، تعظیم و تقدیس مى كردند، این بود تا آنكه وقت ظهور زردشت رسید، یعنى سى سال بعد از تاج گذارى بشتاسب، در آن ایام بقیه آن صابئى مذهب ها در حران بودند، و اصلا بنام شهرستان نامیده میشدند، یعنى به ایشان مى گفتند حرانیها. البته بعضى هم گفته اند: حرانى منسوب به هادان پسر ترخ، برادر ابراهیم (ع) است، زیرا او در بین رؤساى حرانیها متعصب تر بدین خود بود. ولى ابن سنكلاى نصرانى، در كتابى كه در رد صابئى ها نوشته، و آن را از دروغها و اباطیل پر كرده، حكایت مى كند، كه حرانیها مى گفتند: ابراهیم از میان حرانیان بیرون رفت، براى اینكه در غلاف عورتش برص افتاده بود، و در مذهب حرانیها هر كس مبتلا به برص میشد نجس و پلید مى بود، و به همین جهت بود كه ابراهیم ختنه كرد، و غلاف خود را برید، و آن گاه به بتخانه رفت، و از بتى صدایى شنید: كه می گفت: اى ابراهیم براى خاطر تنها یك عیب از میان ما بیرون رفتى، و وقتى برگشتى با دو تا عیب آمدى، از میان ما بیرون شو، و دیگر حق ندارى بسوى ما برگردى، ابراهیم از گفتار آن بت در خشم شد، و او را ریز ریز كرد، و از میان حرانیان بیرون شد، ولى چیزى نگذشت، كه از كرده خود پشیمان شد، و خواست تا پسر خود را بعنوان پیشكشى براى ستاره مشترى قربانى كند، چون صابئى ها را عادت همین بود، كه فرزندان خود را براى معبود خود قربان مى كردند، و چون ستاره مشترى بدانست، كه ابراهیم از در صدق توبه كرده، به جاى پسرش قوچى فرستاد، تا آن را قربانى كند.

عقاید صابئین
عبد المسیح بن اسحاق كندى، در جوابى كه از كتاب عبد الله بن اسماعیل هاشمى نوشته، حكایت مى كند: كه حرانیان معروفند به قربانى دادن از جنس بشر، و لكن امروز نمی توانند این عمل را علنا انجام دهند، ولى ما از این طائفه جز این سراغ نداریم، كه مردمى یكتاپرستند، و خداى تعالى را از هر كار زشتى منزه میدارند، و او را همواره با سلب وصف مى كنند، نه با ایجاب. به این معنا كه نمی گویند خدا عالم، و قادر، وحى، و چه و چه است، بلكه میگویند: خدا محدود نیست، دیده نمی شود، ظلم نمی كند، و اگر اسماء حسنایى براى خدا قائلند، بعنوان مجاز قائلند، نه حقیقت، چون در نظر آنان، صفتى حقیقى وجود ندارد. و نیز تدبیر بعضى نواحى عالم را به فلك و اجرام فلكى نسبت میدهند، و در باره فلك قائل به حیاه، و نطق، و شنوایى، و بینایى، هستند، و از جمله عقائد آنان این است كه انوار را بطور كلى احترام مى كنند، و از جمله آثار باستانى صابئین، گنبد بالاى محرابى است كه در مقصوره جامع دمشق قرار دارد، این قبه نماز خانه صابئین بوده، یونانیها و رومیها هم بدین ایشان بوده اند، و بعدها این قبه و جامع به دست یهودیان افتاد، و آنجا را كنیسه خود كردند، و بعد مسیحیان بر یهودیان غالب شده، آنجا را كلیساى خود قرار دادند، تا آنكه اسلام آمد، و مردم دمشق مسلمان شدند، و آن بنا را مسجد خود كردند.

صابئى ها، هیكل ها، و بتهایى به نامهاى آفتاب، داشتند، كه بنا به گفته ابو معشر بلخى در كتابش كه در باره معابد روى زمین نوشته، هر یك از آن بتها شكل خاصى داشته اند، مانند هیكل بعلبك، كه بت آفتاب بوده، و هیكل قران كه بت ماه بوده، و ساختمانش بشكل طیلسان (نوعى از لباس) كرده اند، و در نزدیكیش دهى است بنام سلمسین، كه نام قدیمش صنم مسین (بت قمر) بوده، و نیز دهى دیگر است، بنام ترع عوز، یعنى دروازه زهره كه میگویند: كعبه و بتهاى آنجا نیز از آن صابئیها بوده، و بت پرستان آن ناحیه، از صابئین بوده اند، ولات، كه یكى از بتهاى كعبه است، بنام زحل است، و عزى كه بتى دیگر بوده، بمعناى زهره است، و صابئین انبیاء بسیارى داشته اند كه بیشترشان فلاسفه یونان بوده اند، مانند هرمس مصرى، و اغثاذیمون و والیس، و فیثاغورث، و بابا سوار، جد مادرى افلاطون، و امثال ایشان.
بعضى دیگر از طوائف صابئى ها، كسانى بوده اند كه ماهى را حرام میدانسته اند از ترس اینكه مبادا كف باشد و نیز جوجه را، چون همیشه حالت بت دارد و نیز سیر را حرام میدانستند، براى اینكه صداع مى آورد، و خون را میسوزاند، و یا منى را میسوزاند با اینكه قوام عالم بوجود منى است، باقلاء را هم حرام میدانستند، براى اینكه بذهن غلظت داده، فاسدش مى كند، دیگر اینكه اولین باریكه باقلاء روئیده شد، در جمجمه یك انسان مرده روئیده شد.
و صابئین سه تا نماز واجب دارند، اولش هشت ركعت در هنگام طلوع آفتاب.
و دومش پنج ركعت در هنگام عبور آفتاب از وسط آسمان، كه همان هنگام ظهر است، و در هر ركعت از نمازهاشان سه سجده هست، البته این نماز واجب است، و گر نه در ساعت دوم از روز هم نمازى مستحبى دارند، و همچنین در ساعت نه از روز.
سومش نمازیست كه در سه ساعت از شب گذشته میخوانند، و صابئى ها نماز را با طهارت و وضوء بجا مى آورند، و از جنابت غسل مى كنند، ولى ختنه را واجب نمیدانند، چون معتقدند: چنین دستورى نرسیده، و بیشتر احكامشان در مسئله ازدواج، و حدود، مانند احكام مسلمین است، و در مسئله مس میت، و امثال آن، احكامى نظیر احكام تورات دارند. صابئى ها قربانیانى براى ستارگان، و بتها، و هیكلهاى آنها دارند، و ذبیحه آنان را باید كاهنان، و فاتنان ایشان سر ببرند، كه از این عمل تفالى دارند و می گویند: كاهن به این وسیله میتواندجواب سؤالهاى خود را بگیرد، و علم به دستور العملهایى كه ممكن است مقرب خدا باشد دست یابد، بعضى گفته اند: ادریسى كه تورات او را اخنوخ نامیده، همان هرمس است، و بعضى گفته اند: او همان یوذاسف است.

و باز بعضى گفته اند: حرانیها در حقیقت صابئى نیستند، بلكه آن طائفه اند كه در كتب بنام حنفاء و وثنى ها نامیده شده اند براى اینكه صابئى ها همان طائفه اى هستند كه در میان اسباط و با آنان در ایام كورش در بابل قیام كردند، و در آن ایام، و ایام ارطحشت به بیت المقدس رفتند، و متمایل بكیش مجوس، و احكام دینى آنان شدند، و بدین بخت نصر درآمدند، و مذهبى مركب از مجوسیت، و یهودى گرى، براى خود درست كردند، نظیر سامرى هاى شام، و در این عصر بیشتر آنان در واسط، و سواد عراق، در ناحیه جعفر، و جامده، و دو نهر صله، زندگى مى كنند، و خود را از دودمان انوش بن شیث، و مخالف حرانى ها میدانند، و مذهب حرانیها را عیب گویى مى كنند، و با آنها موافقت ندارند، مگر در مختصرى از مسائل، حتى این حنفاء در هنگام نماز متوجه به قطب شمالى میشوند، و حال آنكه حرانیها، رو به قطب جنوب نماز میخوانند. و بعضى از اهل كتاب پنداشته اند: كه متوشلخ پسر غیر فرشته اى داشته، بنام صابى، و صابئین را بدین مناسبت صابئى نامیدند، و مردم قبل از آنكه ادیان و شرایع در بشر پیدا شود، و نیز قبل از خروج یوذاسف، در طرف شرقى زمین، در محلى بنام شمنان زندگى مى كردند، و همه بت پرست بوده اند، و هم اكنون بقایایى از آنها در هند، و چین، و تغزغز، باقى مانده اند، كه اهل خراسان آنان را شمنان میگویند، و آثار باستانى آنها از بهارات، و اصنام، و فرخاراتشان، در مرز خراسان و هند باقى مانده.
اینها معتقدند: به اینكه دهر قدیم است، و هر كس بمیرد روحش به كالبد شخصى دیگر منتقل میشود، و نیز معتقدند كه فلك با همه موجوداتى كه در جوف آن است، در حال افتادن در فضایى لا یتناهى است، و چون در حال افتادن و سقوط است، حركت دورانى به خود میگیرد، چون هر چیزى كه گرد باشد، وقتى از بالا سقوط كند حركت دورانى به خود مى گیرد، و نیز بعضى پنداشته اند كه بعضى از ایشان قائل به حدوث عالم است، پنداشته اند: كه یك ملیون سال از پیدایش عالم مى گذرد. اینكه به بعضى از مفسرین نسبت داده كه صابئیه را به مذهبى مركب از مجوسیت، و یهودیت، و مقدارى از حرانیت، تفسیر كرده اند، به نظر با آیه مورد بحث سازگارتر است، براى اینكه سیاق آیه شریفه، سیاق شمردن ملتها، و اقوام دین دار است

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 127]