نانو صنعتي در مقياس اتم

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: صنعتي در مقياس اتم

بنويت براويس
چكيده:
بدون هياهو، نانو تكنولوژي (مجموعه تكنيك‏هايي كه دستكاري مواد را
تا سطح اتم دنبال مي‏كند) در زندگي روزمره ما وارد شده است.
آن‏ها هم اكنون در صنعتهاي دي.وي.دي، اتومبيل و غيره....حضور دارند.
آيا اين موج تكنولوژيكي جديدي‏است ؟ اگرچه ميلياردها دلار در اين زمينه
سرمايه‏گذاري شده است، اما ما از اثرات جنبي احتمالي آن بر روي
سلامتي ‏و اصولاً اهداف اخلاقي اين تحقيقات چيز زيادي نميدانيم.
« مثل يك اسم شب سحرآميز» Nano پيشوندي جهاني
است كه قبل از هركلمه بيايد، آن را بر ميليارد
تقسيم مي‏كند: نانوثانيه، نانومتر... آيا اين
عنوان، نشان‏دهنده همة تحقيقات و دستكاري‏هايي است
كه مربوط به اندازه درجه نانومتر مي‏شود، يعني يك
ميلياردم متر؟ آيا عمليات بزرگ بازاريابي است كه
زير پرچم مرموز «مرزهاي بي‏نهايت كوچك»، دوباره
خاصيت فيزيك? وشيميايي مواد را نام‏گذاري مي‏كند؟
يا آنكه يك پروژه منسجم كننده كه علم تكنولوژي
مواد، زندگي و اطلاعات را به هم آشتي مي‏دهد؟ چه
بخواهيم و چه نخواهيم، نانومترها در ميان ما هستند
و به شكل نانو لوله كربني، نانوليزر براي DVD ،
نانو پردازندهها براي شناسايي بيولوژيكي و...
به بازار روان شده اند.
ما حتي در فكر ساختنِ «كارخانه‏هاي مولكولي» حاوي
حاملان محافظ، بازوان مفصلي و فرش برقي به اندازه
صد هزار مرتبه كوچك‏تر از اندازه يك تارمو
هستيم.
مطالعه و زير نظر گرفتنِ ماده و كار كردن روي
آن، در اندازه اتمي‏اش، افقِ افسونگر و آينده‏سازي
را نويد مي‏دهد. طبق نظر جان ماري لهن (برنده
جايزه نوبل شيمي) آرزو اين است كه «انسان، آنچه
را كه زندگي ساخته است، دوبارهسازي كند، ولي به
نحوي كه خود او مي‏خواهد». برخي حتي عقيده ديگري
را اظهارمي‏كنند:تكنولوژي بايد قانون تكامل
داروين رادنبال كندتابتواند سرنو شت بشريت را
به دست گيرد...
با اين حال، اين شيفتگي، رنگ اضطراب به خود
مي‏گيرد، وقتي كه بعضي از پيش بينانِ علمي مثل اريك
دروكسلر، وحشت از وقايعي بدتر دارند : ترس از
دست دادن كنترل انسان بر روي اين نانو روبات‏ها
كه مي‏توانند به طور خودكار، توليد مثل كرده و
نوع بشر را نابود سازند.
فكر دستكاري اتم‏ها و اجزاي تشكيل دهنده ماده،
به واقعيت تبديل شده است.ميكروسكوپ تونلي تكميل
شده در 1982، از يك طرف امكان «بزرگ نماي? دنياي
اتم» را داده و از طرف ديگر «مهندسي ليليپوت»
امكان جابجا كردن دلخواه اتم‏ها را فراهم كرده است.
دورنماي كارخانه مولكولي پيش‏بيني شده به وسيله
اريك دروكسلر گشوده شده است؛ و ساختن چرخ دستي
(فرغون)، جاروبرقي، ماشين ذّره‏اي (مولكولي)
(فرستنده تك اتمي، كامپيوتر كانتيك) كه خواص
موجي كوانتوم را دارد [مثل پرتون] و غيره، شروع
شده است.
در اطراف اين «قلب مشاغل»، تمام تكنولوژي هاي
ديگر دور مي‏زنند. با ايزوله يا مجزا كردنِ فقط
چند اتم در نانو اشيا، رفتار ديگري را مي‏شود از
اجزا به وجود آورد: افزودن سطح مبادله، مقاومت
مكانيك، عملكرد بصري، الكترومغناطيسي يا حرارتي،
رفتار كانتيك... پيش از اين‏كه طبيعت مواد تعيين
كننده باشد، چگونگي سازمان يافتن اتم‏ها در فضا
است كه رفتار آن‏ها را تعيين مي‏كند.
در مقابل آشكارشدن خواص ناشناخته ممكن ديگر
نانوها، بعضي‏ها پيش‏بيني يك انقلاب را مي‏كنند و
برخي ديگر معتقد هستند كه اين كار، ادامة گذشته
مي‏باشد. از اين پس، تمام بخش‏هاي بزرگ توليد:
الكترونيك، صنعت نساجي، پزشكي و صنايع بزرگ مواد
غذايي يا انرژي، تحت تأثير اين سونامي تكنولوژي
است.
گروه صنايع ا تومبيل مرسدس ماشين‏هايي مي‏فروشد
كه برخوردار از كمك ترمز يا قطعاتي از موتور
است كه داراي «نانولوله‏هاي كربني» است كه
مقاومتشان صد بار از فولاد بالاتر و وزنشان شش
بار كمتر مي‏باشد. IBM ترانسيتورهايي ساخته است
كه صد هزاربار ظريف‏تر از يك تار مو است. محققانِ
دانشگاه «كورنل» آمريكا يا انستيتو كوري در
فرانسه، موتورهاي بسيار كوچك ذّره‏اي - ملكولي
ساخته اند. صنعت مواد آرايش( كُسمتيك) از چند
سال قبل، اجزايي از جنس اكسيد زينك [فلز روي]
براي بهتر كردن تركيب روژلب مي‏سازد؛ يا از اكسيد
تيتان [جسمي فلزي كه در آلياژ استفاده مي‏شود و
اكسيد آن در رنگ سازي به كار مي‏رود] براي .....
كردن اشعه ماوراي بنفش استفاده مي‏كند؛ يا از
اكسيد زيركُون [فلزي بسيارمقاوم به حرارت] براي
ساختن لاك ناخن استفاده مي‏كند.
براي قسمتي از صنايع عظيم، شرط پابرجا ماندن،
توليد در مقياس كوچك‏تر از يك ميليارديم مي‏باشد.
سوني (شريك با موتورولا و فيليپس) يك و نيم
ميليارد يورو در ساخت اجسام نيمه هادي كمتر از
نود نانومتر، سرمايه‏گذاري كرده است. در بخش
نساجي، پروژه‏هاي نانو به الياف فلزي كه قادر به
حمل انرژي يا قادر به جذب گيرنده‏هاي حامل انرژي
باشند، مربوط مي‏شود. نانو موادها همچنين مي‏توانند
بهره‏برداري از سيستم انرژي را بهتر كنند، آن‏ها
ذخيره هيدروژن را آسان كرده، يا كمك به فراهم
كردن موانع حرارتي - ايزولاسيون - موثّر مي‏كنند.
در زمينه بهداشت و تندرستي، «نانو مهره‏ها» از نو
مي‏توانند تشكيل‏دهنده «حاملان» مواد فعالي باشند
كه قابل آزاد شدن فوري بر اثرِ حرارت ماوراي
قرمز يا ميدان مغناطيسي هستند. استفاده و
استعمال از نانو اجزا در زمينه علم بيومتري يا
سيستم اطلاعاتي محرك، در طرح بسيار كوچك شده، بيش
از پيش افزايش مي‏يابد، با اين‏كه در حال حاضر در
اندازه يك ميليونيم هستند.
اقتصاددان استفن باكر و آدام استون براين
نكته تكيه مي‏كنند كه «نانو صنعت يك پديده جديد
نيست، اما يك طيف از روش‏هايي است براي دستكاري
ماده در اندازه يك تا صد نانو. به جاي يك پديده
جديد مثل اينترنت، نانوها امكانات جديدي را در
رابطه با هزاران موادي كه پيش از اين وجود
داشته‏اند، در اختيار ما قرار مي‏دهند»؛ [به اين
ترتيب مي‏توانيم] مواد را با شرائط جديد وفق
دهيم، مواد هوشمند و مواد مركب بسازيم (الكترونيك
و نيمه سيليس و نيمه آلي). در آينده، نانو بايد
تغييراتي در روش نوآوري ايجاد كند، يعني بازسازي
تعداد زيادي از بخش‏هاي صنعتي، مثل همان وضيعتي كه
با انفورماتيك - الكترونيك و با تكنولوژي
بيولوژي پيش آمد. اولين پيشرفت مربوط به بيو
مواد، به كاتاليزورها، تكنولوژي تشخيص و به
الكترونيك مربوط ميشود. رشته‏هاي متعدي بايد در
هم ادغام شوند، براي اين‏كه بشود در سطوح مختلف
بين مواد جان‏دار و و بي‏جان، در مرز شيمي،
الكترونيك، ژنتيك و حتي علوم مربوط به مغز،
مؤثرتر عمل كرد.
قطار نانوها به حركت درآمده است. با اين
وجود، هنوز از اثرات اين تكنولوژي‏ها بر سلامتي
بي‏خبر هستيم. وقتي كه نانولوله‏هاي كاربني پخش شده
در هوا استنشاق مي‏شوند، چه اتفاقي مي‏افتد؟ يا
وقتي ذرات اكسيد تيتان، مثل كرم ضد آفتاب برروي
پوست مي‏چسبد؟ نانو مواد، يك گروه همگون از مواد
را تشكيل نمي‏دهد. اجزاي آن‏ها مي‏توانند اندازه،
شكل، سطح، تركيب شيميايي و دوام بيولوژيك
متنوعي داشته باشند. با اين وجود، آن‏ها هميشه
داراي نيروي زيادي براي دوباره فعال شدن هستند.
در يك مقاله به نام «نانو تكنولوژي : تأمل، در
كجا شيرجه مي‏زنيم؟»، كه مروري است بر مطالعات
سموم‏شناسي انجام شده روي «نانو اشيا» و به‏وسيله
سم شناس آمريكايي، ارني هود نوشته شده، نتايج
نگران‏كنندهاي نشان داده مي‏شود، و از جمله به
مطالعاتِ بر گرفته شده از تحقيقاتِ گونتر اوبردورستر
از دانشگاه روچستر آمريكا ارجاع مي‏شود كه
عكس‏العمل‏هاي التهابي بافت‏هاي ريوي را كه در
معرض نانو اجزا از نوع كاربن بوده‏اند، به وضوح
نشان داده است.
بالا بردن كارآيي انسان
از اين پس، دوترس وجود دارد: اولاً نانوپودرها
- به خاطر كوچك بودنشان - مي‏توانند در تمامي
فضاي بدن پخش شوند: در حفره‏هاي ريوي، در خون و
حتي از مانع هماتو انسفاليك ]مايعي كه سيستم عصبي
مغز را محافظت مي‏كنند[ عبور كنند. سم شناس
بريتانيايي، ويويان ‏هاوارد، با ثابت كردن اين
كه نانواجزاي از جنس طلا مي‏توانند از مايع جفت
جنين عبور كنند و اين تركيبات را از مادر به جنين
منتقل نمايند، اين مشكل را نشان داده است.
ثانياًً، ظاهر و فرم نانو محصولات مي‏تواند علت تأثير
سمي آنها باشد. به اين ترتيب، مثل الياف پشم
شيشه، «نانولوله‏هاي» از جنس كاربن مي‏توانند در
داخل حفره‏هاي ريوي وارد شده و باعث ايجاد سرطان
شوند.
آنچه كه تشخيص احتمالي تأثيرات غيرقابل منتظره
بر روي تندرستي را پيچيده تر مي‏كند اين است كه
نانو محصولاتي را كه توليد مي‏كنيم، به خوبي
نميشناسيم.اين محصولات غالباً مركب از آميزش
«نانوالياف»، «نانو اجزا» و كاتاليزورهاي مختلف
(آلومينيوم يا آهن) مي‏باشند. نانولوله‏هاي? كه
به بازار روان شده‏اند، به نظرمي رسد كه به همان
اندازه كه كمتر تصيفه شده باشند، تأثير التهاب
آورتري دارند.
فيزيك‏دان انگليسي، آن دووالينگ كه رياست
گزارش منتشر شده در ژوئيه 2004 مربوط به «نانو
تكنولوژي» را به عهده داشته است، «از كارخانجات
صنعتي مي‏خواهد كه انتشار نانو لوله‏ها محدود شود؛
نتايج آزمايش سموم‏شناسي واضح‏تر و تحقيقات جامع
تري درباره خطر بيولوژيكي انجام شود.» در حال
حاضر، بيش از بيست شركت در دنيا در حال توسعه
نانوهاي كربني با اتخاذ شيوه‏هاي مختلف ايمني
‏هستند....
مؤسسات تحقيقاتي بريتانيايي با انتشارِ بيست و
يك توصيه، به استقبال مشكل رفته اند. نويسندگان
گزارش مي‏خواهند از پراكندگي «نانو اجزا» و
«نانو لوله»ها جلوگيري شود. با اين وجود،
درخواست به‏راه انداختن بانك داده‏هايي از اثرات
سمي، تراكم بيولوژيكي و تأثيرات سمي اين مواد بر
روي افراد در محيطهاي مختلف را كرده‏اند. آنها
توصيه مي‏كنند كه محققان و كاركنانِ آزمايشگاه‏ها
از جوانب اخلاقي و اجتماعي آگاه شوند و شهروندان
در اين مسئله به طور فعال دخالت داده شوند. در
زمينه قانون‏گذاري، آن‏ها معتقدند كه بايد مطمئن
شد كه «نانو تكنولوژي» كاملاً تحت كنترل و پوشش
قوانين موجود يا آينده قرار خواهد گرفت. با اين
حال، اين مسئله به نظر حساس مي‏رسد، چرا كه اگر
فقط قسمت شيمي را در نظر بگيريم، بسيار مشكل است
كه فهرستي از اثرات سمي مواد تهيه شود. في‏الواقع
متوجه بلند پروازي مقررات اروپايي مي‏شويم كه قصد
داشت عوارض جانبي 30 هزار ماده شيميايي بر روي
تندرستي يا محيط زيست را بررسي كند ( در واقع 30%
مجموع توليدات صنعتي)،در حالي كه تحت تأثير گروه‏هاي
فشار، اين تعداد بسيار كمتر شد.
قواعد اجازه نامه مواد شيميايي بايد عميقاً
بازبيني شوند. در حقيقت، آن‏ها فقط يك شرح حال از
تركيب شيميايي مواد مي‏باشند، در صورتي كه اين
اجازه نامه بايد در مورد چگونگي سازمان يافتگي
تك تك اتم‏ها باشد كه باعث ايجاد نتايج مضر بر روي
موجودات زنده است (مخصوصاً سرطان).
از طرف ديگر، موضع گيري بيمه‏ها در اين مورد،
به روشني افشاگر وسعت اين شك و ترديدها مي‏باشد.
در 2004، كارخانه «سويس -رو» در مورد اين هجوم
به طرف نانو تكنولوژي هشدار داد: «طبيعت غير
قابل پيش‏بيني و خطرهايي كه آن‏ها مي‏توانند موجب
شوند و زيان‏هاي مكرر و مضاعفي را كه مي‏توانند
توليد كنند.» حتي گروه‏هاي فشار هشدار مي‏دهند كه
يك « حادثه در شركت نانو مواد ميتواند باعث
ايجاد يك عكس‏العمل دفاعي، نه تنها در خصوصِ مواد
مورد نظر بلكه همچنين در مقابله با مجموعه نانو
تكنولوژي باشد.»
نظر به اين‏كه در حال حاضر سرمايه‏گذاري‏هاي
عظيمي به‏كار گرفته شده‏اند، همه ميخواهند به
خطرات كوچك و به خصوص قابل كنترل باور داشته
باشند.در دانشگاه«رايس» (هوستون امريكا)، مرجع
عالي انديشه و تفكر در نتايج نانو تكنولوژي،
كريستين كولينوسكي محقق، خوش‏بين است. او اظهار
اميدواري مي‏كند كه « اگر بتوانيم خواص سطح اتم‏ها
را كنترل كنيم، مي‏توانيم از نتايج سمي آن‏ها
بكاهيم». دقيقًا مثل سان موردوك، مدير سازمان
صنعتي‏آمريكايي نانو بيزنس اليانس كه اقرار
مي‏كند: «خطرات وجود دارند، واقعي هستند، ولي
قابل كنترل مي‏باشند». در سطح اروپا و آمريكا، هر
چند برنامه‏هاي متعددي در مورد جوانبِ بهداشتي به
راه افتاده است، اما بودجه آن‏ها از 3 تا 6%
بودجه «نانوها» تجاوز نميكند.
برخي مثل جامعه شناس فرانسزيس شاتو رنو
(ازمدرسه عالي مطالعات علوم انساني)به همسويي ممكن
بين بيو تكنولوژي، فيزيك، شيمي، انفورماتيك و
علوم شناختي مي‏انديشند.
به اين دورنماي جذاب، آمريكاييان افق ديگري
را مي‏افزايند: «اصلاح استعدادهاي انسان‏ها».
گزارشي كه درباره «NSF نانو - انفو - علم
شناختي» در ژوئن 2002 چاپ شد، شرح مي‏دهد كه
همسويي تكنولوژي وسيلهاي است «براي بهتر زندگي
كردن مادي و معنوي همگاني، رابطه صلح‏آميز متقابل
و مفيد بين انسان‏ها و ماشين‏هاي هوشمند، از بين رفتن
كامل موانع در روابط عمومي، مخصوصاً آنهايي كه
نتيجه تنوع وگوناگوني زبان‏ها است؛ دسترسي به
منشأ انرژي نامحدود، پايانِ نگراني‏هاي مربوط به
آلودگي محيط زيست». از نظر يكي از نويسندگان اين
گزارش، (ويليام) سيمزبند بريج، جامعه‏شناس مذاهب
ومديرِ اطلاعات سيستم‏هاي هوشمند در NSF، اين جهت
گيري ايدئولوژيكي در جريان فرا انساني شناخته
شده است.اين جنبش از آزادي‏استفاده از موادمخدر
براي درمان، از نگه‏داري و انجماد بدن، (سلول‏هاي
زنده، اسپرم، تخمك، جنين) و دوپاژ ژنتيك و يا
مغزي حمايت مي‏كند. اين جنبش در عين حال تكنيك را
به عنوان راه‏حل نهايي براي مشكلات اجتماعي و
انسانياي كه بيش از پيش حيله گرانه با دارو
مداوا مي‏شوند، پيشنهاد مي‏كند.
در مقابل اين جهت گيري مبهم رسمي آمريكاييان،
جامعه اروپايي «جوابي» را در سپتامبر 2004 به
چاپ رسانده است، در گزارشي به نام «تكنولوژي‏هاي
همسو براي يك جامعه اروپايي آگاه»، نويسندگان
معتقدند كه نانو تكنولوژي‏ها بايد در خدمت جامعه
بشري قرار گيرند و نه در خدمت اقتصاد؛ تا در«
ساختن جامعه آگاه، آسان كردن حمل و نقل و خلقِ
«همياري » براي خدمت به منافع عمومي سهم داشته
باشند».
ضرورت ايجاب مي‏كند كه در مورد احتمال و نتايج
«نانو محصولات» كه در حال حاضر بالقوه هستند، به
تعقل بپردازيم. از اين نظر، داستان‏هايي تخيلي كه
به سناريوهايي مي‏پردازند كه مستقيماً از سخن
محققان پيشگو جان گرفته اند م? توانند كليد اين
بحث و گفت‏وگوها باشند. اين داستان‏ها مدت‏هاي
زيادي است كه پيش‏بيني تهديدهاي «نانو روبات‏هاي»
كاشته شده در مغز را مي‏كنند، رمان «ماشين خلاق»
از اريك دروكسلر، نشان دهنده ماشين‏هايي است كه
به طور خود كار خود را سازمان داده يا تكثير
مي‏كنند. در رمان عصرالماس، نئال استفن نشان
مي‏دهد كه چگونه قطعات اين ماشين‏ها به خود توليد
مثل كردن مي‏پردازند و فرمان مغز دشمن را براي
نابودي از طريق دستگاه كنترل از راه دور آماده
مي‏كنند؛ يادر «طعمه» از ميكائيل كريشتون، خود
را به ژلاتين خاكستر ي تغيير شكل داده و همه چيز را
مي‏بلعند.
در مقابله بااين وضيعت متضاد و خطرهاي اتيك(
اخلاقي) و بهداشتي، انجمن كانادايي ETC كه در رابطه
با توازن بيوتكنولوژي بين شمال و جنوب كارميكند،
و از اين پس فعاليتش را بر روي نانو تكنولوژي
نيز بسط مي‏دهد، درخواست يك قرارداد جهاني براي
سنجيدنِ تكنولوژي نو، تحت رهبري سازمان ملل را
دارد.
در يك گزارش بر روي «نانو ژئوپليتيك» كه در
28 ژوئيه گذشته منتشر شد، پات موني مديرِ گروه
معتقد است كه بايد به اين «دايره بحران» پايان
داده و با نظرداشتن قرار داد CENT، يك سيستم خبري
يا شنوايي پيش رس كه قادر باشد هر تكنولوژي
جديدي را كنترل كند، پيش‏بيني كرد. او قبلاً در مورد
امتيازاتي اعلام خطر كرده بود كه تشكيل دهنده
اجزاي نانو تكنولوژي هستند و مي‏توانند به طور
غير قابل اجتناب « به انحصار چند شركت تجاري خصوصي
درآيند».
با رشد و توسعه بدونِ مباحثه (به جز چند
تبادل نظر با جامعه مدني به وجود آمده در
بريتانياي كبير، هلند و آمريكا در مادسيون) بيم
آن مي‏رود كه نانو تكنولوژي، ضديت برخي از
جنبش‏هاي معترض را برانگيزد، مثلاَ در
گُرونُبل،روزنامه نگار سابق، يانيك بلان، پايه
گذار گروه «قطعات و كارگر» تصميم به افشاي
«حاكميت تكنيك» گرفته است. باهمان استراتژي
فريبنده مردمي كه در «مورد محصولات تغيير يافته به
طور ژنتيكي» ديده‏ايم، شاهد توسعه آوازِ خوشي
هستيم كه در مدح «نانو راه حل» در خدمت كشورهاي
فقير خوانده مي‏شود.»
اين نقاط انتقادي، از طرف مجمع دولتهايي كه
در ژوئن 2004 در اسكندريه تشكيل شده، در
ويرجينيا به ابتكار NSF و انتيستو مدار به طور
جدي دنبال شد، شصت تن از نمايندگان (بيست و پنج
كشور) مثل چين، ژاپن، روسيه، استراليا، اسرائيل،
هند، افريقاي جنوبي دور هم جمع شدند تا يك « دفتر
رايزني بين المللي براي نانو علوم مسئول» راتشكيل
دهند.نمايندگي فرانسه، خانم فرانسواز رور، در
فوريه 2004 گزارشي را به وزارت صنايع و تحقيقات
ارائه داد كه با همكاري فيلسوف ژان پيير دوپي تحت
نام «اتيك و دورنماي صنعتي» تهيه شده كه 13 توصيه
دارد كه يكي از آنهاضرورت يك نظارت اجتماعي
اروپايي برروي نانو تكنولوژي مي‏باشد. نويسندگان
معتقدند كه « مدلهاي اجتماعي با ارزش‏هاي مخصوص
به خود، با مفهومي كه به اهداف خود مي‏دهند، و
اولويت‏ها ومحدويتهايي كه براي‏خود انتخاب ميكنند،
در مقابل تغيير نقاط خطوط صنعتي آسيبپذير
مي‏شوند.»
نگراني عمده در نفوذ اشخاصِ «شيفته تكنولوژي»
مثل فيزيكدان ري كورتزوي يا نايك بوستروم فيلسوف
كه انتخاب شدهاند اين است كه رهبري «مراكزي» مثل
نانو تكنولوژي‏ را به عهده بگيرند.
در زمينه نظامي، قدرت «نانو ابزار» يا
سيستمهاي مستقلِ كشنده، يك قدرت واقعي سطله طلبي
محسوب مي‏شود: نزديك به بيش از نيمي از سر
مايه‏گذاري دولتي امريكا (يعني 444 ميليون دلار) در
2004، وقف بودجه نظامي شده است. پوششِ محافظتي، يا
سبك «نانو سلاح» هوشمند، چين را كه داراي يك مركز
نانو تحقيق در شانگهاي مي‏باشد، بر آن داشته كه
دو هزار محقق را گرد هم آورد. طبق نظر فيزيكدان
آلماني ژورگن لتمان، خطرهاي عمده،از گسست روند
دفاع متقابل ناشي مي‏شود (غير ممكن بودن كنترل
سلاحهاي غير قابل رديابي) و از ظرفيت خود توليدي
«نانو افزار»ها.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 462]