سلسله موی دوست حلقه دام بلاست ...

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: مروری بر سرمه دوزی زینب السادات عارفی سرمه دوزی یکی از رودوزیهای شاخص و فاخر ایرانی است، نخ سرمه به عنوان مواد اولیه اصلی این هنر نخی است که با استفاده از طلا و یا نقره یا مطلا و آلیاژهایی به صورت لولهای صاف و محکم و یا انعطافی و یا به صورت چهار گوش مربعی یا مستطیل تابیده میشود . این نوع نخ حالت ارتجاعی دارد و به هر شکل ممکن حالت میگیرد. ( البته امروزه بیشتر به صورت فنر ریز و طویلی است که بهاندازه لازم بریده شده و سوزن و نخ از داخل آن عبور کرده و بر روی پارچه دوخته میشود) از تاریخچه این نوع رودوزی اصیل اطلاعات دقیقی در دست نیست اما شواهد و قرائن موید آن است که سرمه دوزی در ایران از دوره اشکانیان مرسوم بوده است.
در صدر اسلام برای آراستن پرده خانه کعبه از سرمه دوزی همراه با دیگر رودوزیهای سنتی استفاده شده و نگارههای نباتی همراه با آیات قرآنی با خطوطی همچون محقق، ریحان، ثلث، نسخ، رقاع و توقیع توام و همراه بوده . دوره اوج هنر سرمه دوزی در ایران عصر صفوی است آثار نفیس و ارزشمند سرمه دوزی شده از قرن دهم و یازدهم و دوازدهم هجری قمری موید این ادعا است . سرمه دوزی گاه با برخی دیگر از دوختهای سنتی نظیر: گلابتون دوزی، ملیله دوزی، شمسه دوزی، شرفه دوزی، پیله دوزی، زغره دوزی، مرصع دوزی و... تلفیق شده و نگارههای زیبایی را که بیشتر بر روی پارچههای ابریشمی و ترمه، ماهوت، مخمل، تافته، اطلس میباشد پدید میآورد. طرحهای بکار رفته شده در سرمه دوزی اغلب طرح بجته، لچک و ترنج، شمسه، گل بادامی، اسلیمی و ختایی و گلدانی وخط است .
این هنر بیشتر در شهرهای اصفهان، تهران، کاشان و سنندج وجود دارد. دوخت سرمه به شکلی است که بعد از انتقال طرح بر روی پارچه و نصب آن بر روی کارگاه و یا چار چوب سرمهها بهاندازه مورد نیاز طرح بریده شده سپس سوزن و نخ از آن عبور کرده و سرمه را مانند تکمهای بر روی پارچه نصب میکنند و در مواقعی که طول سرمه بلند باشد با کوکهای ریز و به صورت بست سرمه را به پارچه محکم میکنند، سرمه دوزی را اغلب بر روی بقچه، جانماز، رومیزی و پرده و لباسهای قدیمی و پوشش مقبرهها دیدهایم. خانم زینب السادات عارفی متولد اول بهمن ۱۳۳۶ تهران که در سرمه دوزی سابقه ۳۵ ساله داشته و از پانزده سالگی این هنر را نزد استاد مرحومه خانم کریمی که در آنزمان در دربار بر روی لباسهای مراسم تاج گذاری و غیره، رو دوزی میکرده، آموخته است .
مدت زمانی را نیز نزد خانم صبا به فراگیری خیاطی پرداخته و درطی این سالها با وجود مشکلات و مسئولیتهای زندگی بسیار علاقهمند و پیگیر سرمه دوزی را ادامه داده و هم اکنون مدت ۸ سال است که حرکتی نوین را در دوخت سرمه ایجاد کرده که حاصل آن خلق آثار نفیس و ارزشمندی است تحسین برانگیز و درخور تقدیر البته ایشان آنرا نتیجه یک اتفاق در زندگی خود میداند که سبب تفاوت نگاه وی به سرمه دوزی و ایجاد سبک و سیاق کنونی وی شده وجود عناصر هنری نظیر بافت، رنگ، طرح، نقطه و خط در کنار فناوری نوین در دوخت سرمه و تلفیق آگاهانه گذشته و حال، با اولین نگاه به آثار ایشان به چشم میخورد بطوری که میتوان دریافت که بیان بصری و شیوههای کاربرد تکنیک در دوخت هر دو در قالب طراحی موزن و فن استادانه در جهت یکدیگر حرکت میکنند، نقوش و طرحهای اسلیمی و گلهای ختایی حالتی استوار و تذهیب گونه دارند.
دوخت سرمهها به گونهای اجرا شده که گویی با مداد طراحی نقوش را باهاشورهای منظم و در موازات هم پدیدار کرده و در موارد لزوم مواد دیگری چون مرواریدهای ریز و منجوق و پولک و پارچههای مخمل و ترمه و ساتن بکار گرفته شده تا حضور رنگ را در آثار خود متجلی سازد. قدر مسلم این رخداد اتفاقی نبوده بلکه حاصل بلوغی هوشمندانه و حرکتی درست و انسجام یافته و متشکل از عناصر هنری و فنی در ساختار کلی در ادامه مسیری بوده که سالها پیش آغاز گردیده بود. با وجود خلق و خوی صبورانه و آرام و تعمق در بیان متواضعانه وی بی دلیل نیست که حاصل چیدن تک تک میلیونها بخیهای که با بردباری هرچه تمامتر و با دقت و ظرافت بسیار کنار یکدیگر دوخته شده، آنچنانکه زیبایی معنوی از پس تلالو زر و سیم طلوع میکند. اگر چه بسیاری از هنرهای اصیل و مردمیدر طول زمان دستخوش تغییرات و فراز و نشیبهایی بودهاند، سرمه دوزی نیز از این قائده مستثنی نبوده اما تعمق، تفکر و چارهاندیشی دلسوزانه در زمینه حفظ، احیای ارزشهای ملی، فرهنگی و هنرهای اصیل ایرانی و تحولات عمیق به لحاظ هنری و فنی، کاربردی و طراحی با استفاده از فناوریهای نوین لزوما محسوس میباشد آنچنانکه در خور و شایسته شان هنرمندان بی ادعای صنایع دستی و هنرهای سنتی است بدون هیچ گونه شعارزدگی بکوشیم چرا که صنایع دستی امروز را شعور باید نه شعار.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1027]