زاغ بور

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: زاغ بور، جواهر كمیاب كویر
پرنده اى درمناطق بيابانى ايران زيست مى كند كه مى توان آن را گونه اى منحصربه فرد ناميد. عضوى از خانواده كلاغ ها كه رنگ نخودي-نارنجى اش سبب شده با ساير اعضاى اين خانواده تفاوتى چشمگير داشته باشد.

بالهايش با نوارى سفيد آذين شده و انتهاى آنها سياهى اعجاب انگيزى دارد كه در تلالو خورشيد جلاى سبز-آبى از خود بازتاب مى دهد. تا چند سال پيش اين پرنده زيبا فقط در ايران قابل مشاهده بود، اما مدتى است كه پراكنش آن تا مرزهاى غربى افغانستان نيز گسترش يافته است. با اين حال همچنان مى توان آن را پرنده خاص دانست.

«زاغ بور» اين روزها شهرتى جهانى يافته است و به دليل تلاش يكى از معتبرترين كارشناسان طبيعت ايران، نام اين پرنده به «زاغ ايراني» تغيير كرده و در مجامع غربى با اين نام شناخته مى شود.ويژگى هاى هويدازاغ بور جزو پرندگانى است كه مشاهده آن چندان دشوار نيست فقط بايد رنج سفر را به خود هموار كرد و به سوى مناطق بيابانى رهسپار شد. اين پرنده كنجكاو و جست وجوگر را معمولا مى توان در بيابان هاى يزد و سمنان روى شاخه هاى قيچ مشاهده كرد.

جمشيد منصورى در كتاب راهنماى صحرايى پرندگان ايران مى نويسد: «اين پرنده در مناطق استپي، بياباني، بيابان هاى ماسه اى با گياهان پراكنده و دشت هاى پوشيده از گياه قيچ به سر برده و لابه لاى بوته ها آشيانه مى سازد. تنها پرنده بومى و آندميك در ايران بوده و اخيرا پراكندگى اش وسعت بيشترى يافته است.»
او درباره مشخصات ظاهرى زاغ بور كه نام زاغى كويرى و بور مرغ نيز بر آن نهاده، چنين توضيح مى دهد: «اين پرنده ۲۴ سانتيمتر طول دارد و شبيه هدهد اما بدون
تاج سر است. منقار، بلند با اندكى خميدگى روبه پايين و بالها پهن است. رنگ پر و بال نخودى مايل به قهوه اى است، صورت كمرنگ تر و از قاعده منقار تا چشم ها لكه سياه رگه مانند و نيز لكه سياه بزرگى در بالاى سينه اش ديده مى شود. بالها سياه با دو نوار بالى سفيد كه در پرواز مشخص مى شوند. بسيار فريبكار است، به طور تصادفى بالاى بوته هاى قيچ نشسته و دمش را اندكى به صورت پره مانند نگه مى دارد. بيشتر روى زمين راه رفته و به سرعت مى دود تا از مقابل ديدگان پنهان شود. تاحدودى شبيه چكاوك هدهدى است.»

رفتارى اعجاب انگيز
رفتار زاغ بور براستى غريب است. بيشتر وقت در حال دويدن است. بعضى از آنها با ديدن انسان يا خودرو فرار مى كنند و در صورت احساس خطر بيشتر ممكن است پروازى كوتاه و سريع را نيز دستمايه قرار دهند. برخى ديگر ترس چندانى از انسان ندارند، البته اين گروه فاصله ايمنى را رعايت مى كنند و به فعاليت هاى روزمره خود مى پردازند، اما زيرچشمى مراقب تمام رفتارهاى انسان هاى پيرامون خود هستند.زاغ بور مرتب روى زمين راه مى رود و با نوك قوى خود دانه هايى را از روى زمين جمع مى كند، بعضى را مى خورد و بعضى ديگر را با خود حمل مى كند، چند گام را به سرعت برمى دارد، در سايه قيچى آرام مى گيرد و اطراف را وارسى مى كند. سپس با كمال احتياط از نوك خود بهره مى گيرد و در زمين چاله اى كوچك حفر مى كند. دانه را در چاله قرار مى دهد و روى آن را مى پوشاند. جالب اينكه همه دانه ها را يك جا دفن نمى كند، بلكه هر دانه را با فواصل نامعين در يك چاله قرار مى دهد. اين فعاليت از صبح تا غروب چندين بار تكرار مى شود.

هنگام ظهر، اندكى به استراحت مى پردازد و دوباره تلاش خود را از سرمى گيرد.
اين رفتار زاغ بور بشدت شبيه رفتار ساير اعضاى خانواده كلاغ هاست، اما برخلاف آنها كه اشياى براق را مخفى مى كنند همانند مورچه ها به ذخيره سازى غذا مى پردازد.زاغ بور جانورى قلمروطلب است. وقتى در محدوده اى يك جفت از اين پرندگان مشاهده شد بايد مطمئن بود كه به شعاع ۵۰۰مترى نمى توان زاغ سومى را ديد.

وجه تمايز اين پرنده با اعضاى ديگر خانواده اش، برخوردارى از صدايى دلنشين است.زاغ بور صدايى دلنشين و آهنگين دارد كه اين ويژگى بر جذابيتش افزوده است.اين پرنده زيباى بيابان هاى ايران در ارديبهشت ماه جوجه آورى مى كند و نر و ماده در پرورش و بزرگ كردن جوجه ها همكارى مى كنند.

كم توجهى يا كمى دانش؟
زاغ بور مى تواند به عنوان يكى از مهمترين مظاهر طبيعت ايران زمين بيش از پيش به جهانيان معرفى شود ومشتاقان بسيارى را به سوى كويرمركزى ايران گسيل دارد، اما كارشناسان معدودى اين پرنده و ويژگى هاى آن را مورد بررسى قرار داده اند. اكبر همدانيان يكى از اين افراد است. او دلايل مطالعه زاغ بور را با ذكر خاطره اى بيان مى كند: «اين پرنده را هميشه در مناطق بيابانى مى ديدم و از قضا به آن علاقه مند بودم. تا اينكه دكتر كيابى در سال ۶۸ پيشنهاد كرد كه وضعيت اكولوژيك زاغ بور را در قالب يك پروژه مطالعاتى بررسى كنيم.پيش از آن دكتر بلوچ در مجله منابع طبيعى و يك نشريه خارجى مطالبى از زاغ بور چاپ كرده بود.»اين كارشناس به جزئيات بيشترى از مطالعات انجام شده اشاره مى كند: «دو ايستگاه يكى در كالمند و ديگرى در هرات انتخاب و از هر ايستگاه۵ پرنده شكار كرديم. پرنده هاى شكار شده بيومترى شدند و محتويات سنگدان شان بررسى شد. با اين كار توانستيم از رژيم غذايى زاغ بور مطلع شويم.

اين پرنده هم از حشرات و هم از بذر گياهان تغذيه مى كند.»همدانيان معتقد است كه مثلث سياه رنگى كه زير گلوى زاغ بور ديده مى شود با سن پرنده ارتباط دارد: «يكى از كارشناسان كه بيشتر با فرانسوى ها كار كرده و البته بيشتر مطالعاتش اطراف زاهدان انجام شده، عقيده داشت زيرگونه اى از زاغ بور وجود دارد كه فاقد مثلث سياه رنگ زير گلو است. به عبارت ديگر اين كارشناس معتقد بود كه دو نوع زاغ بور وجود دارد، يكى با مثلث سياه زيرگلو و ديگرى بدون آن. درواقع اين طور نيست، در پرنده نابالغ مثلث تيره رنگ ديده نمى شود.»او درباره جوجه آورى زاغ بور مى گويد: «اين پرنده ماه ارديبهشت ۴ تا ۶ تخم مى گذارد و لانه اش را پيش از آن روى گياه قيچ مى سازد. لانه حدود ۸۰ سانتيمتر از زمين فاصله دارد و طورى ساخته مى شود كه دشمنان طبيعى نظير مار براحتى نتوانند جوجه ها را شكار كنند.»

با مطالعات پراكنده اى كه انجام شده نمى توان درباره وضعيت زيستى زاغ بور اظهارنظر قطعى كرد، اما به نظر مى رسد خطرى جدى نسل آن را تهديد نمى كند به ويژه آنكه اهالى و چوپانان مناطق بيابانى آن را خوش يمن مى دانند و لقب خروس گله را به آن داده اند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 348]