اولين نيازمندي توسعه فرهنگ ديني به كار گرفتن نيروي انساني متخصص است

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: اولين نيازمندي توسعه فرهنگ ديني به كار گرفتن نيروي انساني متخصص است
گروه خبرنگاران افتخاري / حسين قاسم نژاد : دين عامل حركت و موتور اعتقادي يك جامعه و ملّت است كه نيازمندي مادي و معنوي نمي‌تواند از قدرت يا برش آن بكاهد، هرچند صدماتي خواهد خورد ولي از برش آن و تأثير آن در اجتماع كاسته نمي‌شود.
دين عامل حركت و موتور اعتقادي يك جامعه و ملّت است كه نيازمندي مادي و معنوي نمي‌تواند از قدرت يا برش آن بكاهد، هرچند صدماتي خواهد خورد ولي از برش آن و تأثير آن در اجتماع كاسته نمي‌شود. به طور مثال در 30 سال پيش اگر كسي حتي در حد رئيس جمهور مسائل ديني را در تركيه با شجاعت اعلام مي‌كرد بدون انديشه، به بدترين نوع تنبيه مي‌شد. ولي امروز نخست‌وزير و رئيس ‌جمهور تركيه همسرانشان با حجاب كامل به ملاقات زنان رئيس جمهور آمريكا و انگليس مي‌روند. همين مسأله خود حيات سياسي و اجتماعي دين در كشور تركيه را ثابت مي‌كند هرچند حكومت آتاتوركي مخالف آن بود تا اينكه بالاخره در يكي دو سال گذشته ملّت ترك به اسلام لبخند زدند و پذيرفتند كه دين منافاتي با توسعه و پيشرفت ندارد، بلكه بارها اعلام كردند كه عامل پيشرفت ما بر اساس دين اسلام بوده است.

نيازمندي‌هاي شديدي در بسترسازي ديني موجود است كه از ديد نافذ مراجع عظام تقليد هم دور نمانده و رهبر معظّم انقلاب هم بارها بر اين امر به صراحت حكم فرمودند. توسعه فرهنگ ديني نيازمندي‌هايي دارد كه اوّلين‌شان به كار گرفتن نيروي انساني تربيت شده و تخصّص يافته در اين امر است، و بعد آماده كردن زير ساخت‌هاي فرهنگي براي نيل به اهداف دراز مدّت.

همواره دولت‌ها بايد براي اهداف بلند مدت خود از خودگذشتگي بيشتري نشان دهند و برنامه‌ريزي مدوّن‌تري داشته باشند و سرمايه‌گذاري با حوصله‌اي را هزينه كنند، چون ترويج فرهنگ ديني يعني داشتن جامعه پويا و داشتن جامعه پويا يعني پيشرفت و توسعه. در آن جامعه ديگر كسي از كار در نمي‌رود و ميانگين كار يك ايراني مسلمان شيعه در 8 ساعت روز كمتر از يك ساعت نمي‌شود لذا اين سرمايه‌گذاري به نفع دولت در درازمدت است.

در اين راستا دين ماندگارترين پيام‌ها و دستورات را در راه رسيدن به هدف متعالى احياى روح و جان بشر عرضه كرده است كه توجه به آن‌ها جوامع انسانى را از ركود و رخوت رهايى مى‌دهد و در راه رسيدن به آرمان‌هاى بلند و تابناك هدايت مى‌كند. در نهايت، هدف دين به وجود آمدن جوامع سالمى است كه اصول و قوانين الهى در آنها حاكم است و انسان‌ها در نهايت سرزندگى و پويايى به سر برند. در اين مقاله سعي شده است تا با بررسي جايگاه و موقعيّت ممتاز فرهنگ ديني، تهديدها و موانع را برشماريم و فرصت‌هايي كه مغتنم است را به غنميت شمرده و معرفي كنيم. همانطور كه گفته شد بزرگترين فرصت نيكويي كه دولتمردان دارند وجود نيروي انساني تربيت شده و متخصّص است كه مي‌توانند دست در دست هم تلاش كرده و بسترسازي كنند.

معناي لغوي فرهنگ

كلمه فرهنگ همچون ساير كلمات در ادبيات كشورها، داراي معناي خاص خود است. فرهنگ در ادبيات فارسي به معناي ادب، تربيت، دانش، علم، معرفت، آداب و رسوم، مجموعه علوم و معارف و هنرهاي يك قوم است. فرهنگ، واژه‌اي فارسي و مركب از دو جزء «فر» به معناي پيش و «هنگ» است كه به مفهوم كشيدن و قصد و آهنگ است و از فرهيختن اشتقاق يافته است، كه در معناي گوناگوني، مانند دانش، دانايي، خرد، معرفت، حرفه و هنر، ادب و... به كار رفته است و در اصطلاح ماهيت، هويت و موجوديت يك ملت را فرهنگ مي‌نامند.1

تعريف فرهنگ

فرهنگ‌ در فهم‌ متعارف‌ به‌ مجموعه‌ الگوهاي‌ رفتاري‌ و گفتاري‌ و آداب‌ و رسوم‌ يك‌ قوم‌ گفته‌ مي‌شود. در زبان انگليسي به واژه culture به معني فرهنگ عمومي شامل كليّه خصوصيّات رفتار و گفتاري و اخلاقي و آداب و رسوم يك ملّت يا مردم خاص است. فرهنگ به معني تمدّن civilization نيز كاربرد دارد. فرهنگ واژه‌اي جهان‌شمول و داراي معاني گسترده است. به ترجمه لغات بيگانه يا لغات دشوار ادبي ‌كه به صورت مدوّني جمع شده باشد نيز فرهنگ اطلاق مي‌شود مثل فرهنگ معين، فرهنگ عميد، فرهنگ انگليسي به فارسي آريانپور كه در اصلاح انگليسي به dictionary معروف است.

تعريف دين

دين در لغت به معني آيين، كيش، مذهب، صبغه، مرام مذهبي و اعتقادات قلبي، سرسپردگي به اوامر الهي و.. است كه در لغت انگليسي به صورت Reilgion و Faithe و Debt و Amount due و... استعمال مي‌شود ولي كاربردي‌ترين واژه انگليسي به نام دين آنچنان كه مورد تصوّر ماست كلمه «Reilgion» است.

تعريف دين در اصطلاح

امّا دين در اصطلاح به معني مجموعه باورها و اعتقادات مذهبي هر فرد يا گروه و يا ملّتي است كه نسبت به اعتقادات دروني و حسّ فطري پرستش از خود منعطف مي‌كند. ممكن است اين باورها درست باشد و به قول ما صراط المستقيم باشد و يا در انديشه غلط غوطه‌ور باشد. اصولاً باورهاي ديني بر اساس صبغه ديني پيشنينان هر قوم و هر ملّت است،به همين دليل به يك مسيحي كه 2000 سال اجدادش به اين دين زندگي كردند و مردند نمي‌شود يك شبه گفت بيا مسلمان شو! همچنان كه به يك مسلمان هم نمي‌شود چنين چيزي را بيان كرد و اين كارها بر اساس ترويج و دانايي امكان‌پذير است. چون تنها راه، شناخت است كه مي‌تواند انسان را بيدار كند لذا مسأله تبليغ صحيح در رأس امور قرار مي‌گيرد و حفظ و صيانت فرهنگ ديني در مقابل خرده فرهنگ‌هاي آسيب‌پذير يك اصل است كه بايد توسّط نهادهاي مهم دولتي و مذهبي رعايت شود به همين دليل اديان زنده جهان را براساس منشاء‌شان مي‌توان به پنج گروه اساسي تقسيم كرد:

1-اديان زميني: شامل توتم و تابو و انواع بت‌پرستي و ....

2-اديان آسماني: ادياني كه داراي منشاء وحي الهي هستند و داراي كتابند.

3-اديان بينابين: ادياني كه داراي كتابند و آموزه‌هاي ديني‌شان به گونه‌اي است كه تصوّر الوهي بودن را بكل رد نمي‌كند. شايد روزي منشاء آسماني داشتند ولي مورد تعرّض قرار گرفتند. مثل زرتشتي، بودايي، برهمايي و...

4-اديان خرافي: اين اديان در بين فرقه‌هايي از مسيحيت در قرن‌هاي مختلف پديد آمد كه از جمله كارهاشان لخت پرستش كردن خدا بود و... كه امروزه هم به صور گوناگون اين انحرافات را به شكل مذهب جديد در ميان مذاهب اسلامي، مسيحي، يهودي و.. مي‌بينيم.

5-اديان متشابه: ادياني كه تعاليم‌شان گاه در حد خرافه است، گاه در حد تعاليم يك دين كامل آسماني و گاه در حد توتم و تابو پرستي يا به شكل بت‌پرستي است مثل اديان رايج در ميان بوميان آسيا، آفريقا و آمريكا كه نيازمند شناخت بيشتري هستند و هنوز دانش بشري در اين مورد اندك و تحقيقات ميداني ناچيزي آن هم به روش استعماري و تمسخرآميز توسط كمپاني‌هاي فيلم‌سازي هاليود شكل گرفت كه جايگاه و ارزش پژوهشي ندارد. شناخت واقعي اين اديان در زيست مشترك و تحقيق همه جانبه آن است كه برخي از انيستيتوهاي دين‌شناسي اروپا و آمريكا و آسيا در حال مطالعه همه جانبه آن هستند تا دانش و معرفتي نسبت به تاريخ دقيق دين‌شان و نوع آموزه‌ها و كتاب‌هاي ديني‌شان به دست آورند.

اصطلاح فرهنگ ديني

فرهنگ ديني به مجموعه روش‌ها، باورها، رفتارها، كردارها و اخلاق ديني يك ملّت اطلاق مي‌شود كه اين كنش‌ها و واكنش‌ها نسبت به شرايط زمان و‌ مكان متفاوت است و مي‌تواند به صورت اصولي از قانون اساسي كشوري دربيايد و يا اينكه بكل فردي اطلاق شده و از ارائه ان صرفنظر شود. در واقع تمام رفتارها و كردارها و حتي پندارهاي مردمي كه از اعتقادات دروني‌شان منشاء گرفته مي‌شود را فرهنگ ديني آن مردم يا آن جامعه و ملّت مي‌نامند. اصولاً هر فرهنگي همواره با خرده فرهنگ‌هاي مهاجم در ستيز است، لذا اين مبارزه فرهنگي همواره بوده و هست و هر فرهنگ ديني نيازمند صيانت اجتماعي و دولتي است به همين دليل حتي سكولارترين كشورهاي اروپايي مقادير هنگفتي از بودجه خود را صرف اين تعاليم در كشورهاي بيگانه به نام‌هاي مختلف از فراماسونري گرفته تا مدارس و دبيرستان‌ها يا كالج‌هاي مخصوص و حتي در تشكيل تلوزيون‌هاي كابلي و ماهواره‌اي و سايت‌هاي اينترنت مي‌پردازند.

دين عامل وحدت

يكي از عواملي كه توسعه فرهنگ ديني را دچار چالش شديد از ناحيه بيگانگان مي‌كند مسأله وحدت است. دين اسلام در شعاري آرماني مي‌فرمايد: «و اعتصموا بحبل الله جميعاً ولا تفرّقوا» يعني: همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد و پراكنده نشويد.6

حضرت محمّد مصطفي(ص) هم در موارد بسيارى مسلمانان را به همگرايى و برادر هم بودن دعوت فرموده است، در اين جا به ذكر يك روايت از آن وجود مقدس اكتفا مى‌كنيم, پيامبر اسلام(ص) فرمود:

ذمة المسلمين واحدة يسعى بها أدناهم يعني مسلمانان بر يك پيمانند و همه بر آن پايبندند.7

و هم او فرمود: وهم يد على من سواهم يعني همگى در صفى واحد در مقابل بيگانگان هستند.8

براساس اين رهنمود روشن قرآن و هدايت‌هاى الهى پيامبر بزرگ اسلام(ص), مناديان صالحى در طول تاريخ يكصد ساله مسلمانان نداى اتحاد و همگرايى مسلمانان را سر داده و راهكارهاى اجرايى اين پديده ميمون را ارائه داده و خود عملاً وارد ميدان كار شده و قدم‌هاى مؤثرى در عملى كردن اين امر برداشته‌اند كه پيگيرى و استمرار اين اقدامات مى‌تواند سرنوشت مسلمانان را در آينده تحت تأثير قرار دهد و دست دشمنانشان را از بلاد اسلامى كوتاه و حيات قرآنى را به جوامع اسلامى ارزانى كند.

يكي از اين بت‌شكنان، امام خميني(ره) است كه ضمن زنده كردن فرهنگ ديني مردم، همواره با صداي بلند اتحاد بين مسلمانان را تقاضا مي‌كرد. ايشان بارها فرمودند كه: اگر هر مسلماني يك آفتابه آب بر سر اسرائيل بريزد اسرائيل محو خواهد شد.

اسلام به عنوان مجموعه‌اى از دستورات خداوند از مهمترين زمينه‌هاى همگرايى مسلمانان است, قرآن نيز دين اسلام را زمينه همگرايى دانسته است. مسلمانان چه شيعه و چه سنى هيچ هويتى آشكارتر و مهم‌تر از مسلمانى ندارند. اين هويت افتخارآميز را از دين اسلام كسب كرده‌اند و اين هويت همه وجود آنان است و با تمام وجود به آن تعلق دارند و اين مسأله نقطه عزيمت در تحقق وحدت و همگرايى بين مسلمانان است و مسلمانان همگى تحت عنوان دين اسلام داخل هستند و تعريفى كه از اسلام ارائه شده است شامل همه آنها مى‌شود. اسلام هيچ فرقه‌اي را نمي‌ستايد و برتري نمي‌دهد مگر به تقواي الهي‌شان و هيچ گروهي را دشمن نمي‌دارد مگر منافقين را.

لذا وحدت، اصلي است كه براي توسعه فرهنگي چه در داخل و چه در خارج از مرزها بايد به صورت اصولي طراحي شود و به مرحله اجرا درآيد. وحدت داخلي سبب افزايش قدرت داخلي شده و وحدت خارجي سبب افزايش توان بين‌المللي مي‌شود كه مي‌تواند ايران را در اين امر به عنوان يك الگوي ساختاري بر مبناي توسعه اسلامي به جهان اسلام معرفي كند.

فرصت‌هايي كه بايد مغتنم شمرده شوند

اگر بخواهيم به صورت آماري و ليست ارائه دهيم، فرصت‌هاي چشمگيري در ايران وجود دارد كه از نظر برنامه‌ريزان توسعه فرهنگي به دور مي‌ماند كه برخي از آن‌ها عبارتند از:

1-نيروي جوان مذهبي (همان نيروهايي كه بدون هيچ مزد و منتي در سايت‌هاي خود از اسلام دفاع مي‌كنند و سايت‌هاي مخرب مهاجمين به توسعه فرهنگي ايران را هك مي‌كنند.)‌

2-نيروي انساني كارآمد (ايران داراي نيروهاي تربيت شده فراواني است كه تخصّص لازم را دارند ولي اشتغال برايشان فراهم نيست و از طرفي دولت داراي كارمندان زيادي است كه سابقه دارند ولي تحصيل و دانشي در آن سازمان و در چارچوب چارت كاري آن سازمان ندارند كه بهترين كار در اين زمينه استفاده بهينه از اين نيروها به عناوين غير شغلي ولي درآمدزا به طوري كه بتوانند با آن درآمد امور زندگي خود را بگردانند، مثل مشاورين يا محقّقين يا هسته‌هاي تحقيقاتي كه توسّط سازمان‌هاي مختلف در استان‌هاي مختلف شناسايي و مورد بهره‌برداري قرار گيرند.)

3-سوق دادن بسترهاي فرهنگي به بخش خصوصي ديني و مذهبي (يكي از ثمرات انقلاب اسلامي گسترش بنيادها و نهادهاي خصوصي و مؤسسه‌هايي هستند كه در امر ترويج دين اسلام و قرآن‌پژوهي در سطوح مختلف از آموزش مبتدي گرفته تا پژوهش دانشگاهي فعاليّت مي‌كنند كه متأسفانه آنچنان كه شايسته است از اين بخش خصوصي حمايت چنداني نمي‌شود. اگر برنامه‌ريزي مدوّني وجود داشته باشد مي‌شود از اين فرصت پيش‌آمده نهايت استفاده را برد.)

4-همكاري با نهادهاي دانشگاهي و حوزه علميّه (يكي از كارهايي كه سازمان‌ها بخصوص سازمان‌هايي كه برنامه‌ريزي فرهنگي و تعريف زيرساخت‌هاي فرهنگي در دست آنان است استفاده از توان تقريباً رايگان ولي بسيار مفيد علمي دانشجويان و اساتيد و فضلاي حوزه علميه است. بسياري از اين نهادها و مؤسسّات علمي بسيار دوست دارند كه سهمي در ترويج فرهنگ ديني داشته باشند ولي بارها مورد بي‌مهري مسؤلان وقت قرار گرفته‌اند كه بايد اصلاح شوند.)

5-حمايت از سايت‌ها و وبلاگ‌ها و تلوزيون‌هاي مختلف يا به عبارت بهتر از كليّه رسانه‌هايي كه در راستاي فرهنگ ديني كار مي‌كنند. (درست است كه اين‌ها براي دل‌شان و براي عقايد ديني‌شان تلاش مي‌كنند ولي تقدير از آن‌ها هم به جاي دوري نمي‌رود علاوه بر اينكه موجبات پيشرفت فرهنگ ديني نيز مي‌شود.)

6-بهسازي فرهنگ ديني در زندان‌ها وندامتگاه‌هاي كشور براساس سفارش حضرت امام(ره) كه زندان‌ها بايد به دانشگاه تبديل شوند. (چون در سال‌هاي گذشته گزارش‌هاي خوبي از اين ارگان‌ها به دست نيامده است.)

7-مشاركت دادن دانش‌آموزان در مقاطع ابتدايي و راهنمايي و دبيرستان در توسعه فرهنگ ديني و ترويج دين و آموزه‌هاي توسعه انساني در مدينه فاضله الهي

8-ايجاد زيرساخت‌هاي عمراني مثل خانه‌هاي فرهنگ و فرهنگسراها و مؤسساتي از اين دست كه شرايط راحتي آموزش را براي همه قشرها در بر داشته باشند.

9-تهيه برنامه صحيح راهكار پيشرفت به‌روز سازمان‌ها و گزارش‌هاي ماهيانه يا دو ماه يكبار هر سازمان نسبت به پيشرفت آن سازمان در ارائه امور محوّله در ساختار فرهنگي كشور

10-نوسازي و حمايت از مساجد و كانون‌هاي فرهنگي مساجد (به عنوان بزرگترين جايگاه فرهنگ‌ساز مردمي كه به ارزانترين شكل فرهنگ ديني را اشاعه مي‌دهند.) و...

اين امور بايد مورد توجه قرار بگيرند، اينها مواردي هستند كه براي دولت هزينه‌اي ندارند يا اگر هم سرمايه‌گذاري شود بسيار اندك و به اندازه يك درصد از ولخرجي سازمان‌ها نيست در حالي كه مي‌تواند هزار برابر در توسعه فرهنگ ديني ما نتيجه‌بخش و مثمرثمر باشد، لذا اين موارد را بايد هر دولت خدمتگذاري در نظر داشته باشد كه بسياري از برنامه‌ها را مي‌توان با حداقل هزيه فقط با برنامه‌ريزي صحيح انجام داد.

تهديدها

عوامل و موانع پيشرفت توسعه فرهنگي در كشور به دو قسمت داخلي و خارجي تقسيم مي‌شوند. عوامل داخلي مثل نديدن فرصت‌هاي مغتنم براي توسعه ديني است كه بطور اختصار در 10 مورد ذكر شد و همچنين سستي و فطور در كار و عدم برنامه‌ريزي درست و نداشتن مديريت كارآمد براي سازماندهي امور.

امّا عوامل خارجي عبارتند از:

1-رسانه‌هاي بيگانه شامل تلوزيون‌هاي ماهواره‌اي، اينترنت و....

2-ترويج خرده فرهنگ‌هاي بيگانه توسّط جوانان كم تجربه در وطن كه آسيب جدي بر دامنه دين مي‌زند.

3-بي‌ديني در نظام خانواده

4-ترويج فساد و فحشا در خانواده و بين اجتماع

5-افزايش سن ازدواج و مسائل انحرافي كه مي‌تواند به دنبال داشته باشد.

6-اعتياد و انواع تكنولوژي‌هاي جديد آن از قبيل مواد شيمايي اعتيادآور مثل كراك و شيشه و كريستال و قرص‌هاي روانگردان و.....

7- رسانه‌هاي ايراني و به زبان فارسي شامل سايت‌ها و وبلاگ‌هاي فارسي موجود در اينترنت و همچنين شبكه‌هاي ماهواره‌اي سياسي اينترنتي

8-استقرار واحدهاي پژوهشي در شوراي سلطنتي انگلستان و بسياري از كشورهاي ديگر براي مبارزه با اسلام عليه اسلام. (يعني درگير كردن فرقه‌ها با يكديگر براساس گزارش يا كتاب‌هاي پژوهشي با استانادات و اسناد اسلامي ولي بي‌ارزش)

9-وجود فرقه‌ها و مذاهب و تشكل‌هاي خطرناك در منطقه شبيه القاعده و...

10-بيكاري و معضلات آن

11-عدم برنامه‌ريزي صحيح براي تحت پوشش قرار دادن تحصيل كرده‌هاي ما كه جوانان و نيروي انساني تربيت شده دانشگاهي هستند. و...

كه بر اين تعداد هم مي‌شود بي‌شمار افزود. اصولاً هركار زيربنايي مقاومت‌هايي دارد ولي اگر ترويج درستي صورت بگيرد و مردم همزمان با تبليغ ثمره آن را ببينند دوشادوش دولت در توسعه و فرهنگ ديني همّت مي‌كنند. بطور مثال در 10 سال گذشته كمتر عابري در كنار خط عابر به چراغ قرمز نگاه مي‌كرد، چون عابر يعني حق عابر ولي اكنون بيشتر مردم در كنار خط عابر هم تا سبز شدن چراغ عابر صبر مي‌كنند. برنامه‌هاي فرهنگي زمانبر ولي كارآمد است‌. زيرساخت‌ها را هر چقدر هم زود شروع كنيم باز دير دست به كار شديم، تعارفي نيست بايد همّت جوانمردانه داشت.

نتيجه

در اين راستا فرهنگ عمومي هم حتي فرهنگ اقتصادي و سياسي و اجتماعي هم با فرهنگ ديني همبستر مي‌شود يعني با گسترش و نهادينه شدن فرهنگ ديني، ساير فرهنگ‌ها جزئي از فرهنگ ديني و اعتقادي مردم مي‌شوند. رابطه «دين» و «فرهنگ» همين جا خود را نشان مي‌دهد كه در يك جامعه ديني و نظام اجتماعي و سياسي كه قرار است دين، حاكم باشد، براي اصلاح فرهنگ، ديدگاه‌ها، ارزش‌ها و احكام ديني بايد ملاك و چارچوب اصلي باشد و در اين باب اصلاً نمي‌توان تسامح را روا دانست و چارچوب‌هاي التقاطي و آفت‌زده را مبنا قرار داد، لذا با توسعه فرهنگ ديني فرهنگ عمومي مردم هم ارتقاء مي‌يابد، يعني فرهنگ عمومي مردم هم ديني و اعتقادي مي‌شود. ديگر كسي به رذايل اهميّتي نمي‌دهد و ديگر براي آموزش كسي از زير بار هزينه فرار نمي‌كند چون آموزش نيروي انساني يعني سرمايه‌اي درازمدت سازماني كه مي‌تواند سبب ارتقاء كيفيت باشد.

كليد واژه:

فرهنگ، فرهنگ ديني، دين، تهديدها و فرصت‌ها، توسعه فرهنگ ديني

***************************************************************

پي‌نوشت‌ها:

1-فرهنگ معين - جلد دوّم - صفحه 565 (همچنين فرهنگ فارسي عميد ص 646)

2-دست‌هاي ناپيدا – خاطرات مستر همفر در مورد چگونگي تشكيل عربستان و فرقه وهابيت

3-فرهنگ علوم انساني

4-فرهنگ معين همچنين فرهنگ علوم انساني و فرهنگ آريانپور

5-همچنين (در تعريف دين در اصلاح)

6-سوره آل عمران / آيه 3

7-مستدرك الوسايل / ج 11/ ص 45

8-امالي شيخ صدوق ص 432

منابع و مأخذ:

1-قرآن كريم

2-فرهنگ معين

3-فرهنگ عميد

4-فرهنگ نفيسي

5-فرهنگ انگليسي به فارسي آريانپور

6-فرهنگ علوم انساني- دكتر محمد جعفر شهيدي

7-تورات (كتاب مقدّس )- بخش اسرائيليات

8-انجيل (كتاب مقدّس )- بخش

9-امالي شيخ صدوق

10-مستدرك الوسايل علامه حلّي

11-فرهنگ علوم اجتماعي جوليوس گولر و ويليام ل.كولب. ترجمه دكتر مصطفي ازكيا و همكاران

12-سرزمين و مردم ايران عبدالحسين سعيديان

13-فرهنگ‌شناسي و حقوق فرهنگي دكتر عماد افروغ

14-خرده فرهنگ‌ها و وفاق اجتماعي دكتر عماد افروغ توكل

15-فرهنگ شناسي دكتر چنگيز پهلوان

16-فرهنگ و زندگي شماره 16نشريه دبيرخانه شوراي عالي فرهنگ و هنر

17-نظم اجتماعي مسعود چلبي

18-فرهنگ و توسعه سازمان يونسكو ترجمه نعمت‌الله و محمد فاضلي

19-شيوه‌هاي تفكر ملل شرق. هاجيهه ناكامورا ترجمه مصطفي عقيلي و حسين كياني

20-توسعه فرهنگي آسيا مجله دنياي سخن آبان و آذر 1370

21- جهاني شدن به چه معناست مجله كلك مهر 1375

22-يكپارچگي ملي و رشد هويت‌هاي قومي فصلنامه مطالعات راهبردي نوشته كاووس سيد امامي

23-بررسي جايگاه مشاركت فرهنگي در سياست فرهنگي كشور حسين ايماني جاجرمي

24-تاريخ اديان عبدالله مبلغي آباداني
سه شنبه 7 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 219]