سرگذشت چاپ قرآناز ۵۰۰ سال پيش تا امروز

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: سرگذشت چاپ قرآناز ۵۰۰ سال پيش تا امروز
[على فرج زاده]

متن عربى قرآن نخستين بار در فاصله سال هاى ۱۵۰۳ تا ۱۵۲۳ ميلادى به وسيله «پاگانينى» در ونيز به چاپ رسيد(دايرة المعارف فارسى) اما هنوز جوهر چاپ پاگانينى خشك نشده بود كه كليه نسخه هاى آن به دستور پاپ«آنجلا نووو» به دليل تعصبات دينى جمع آورى و نابود شد. پاپ تصور مى كرد با اين كار خواهد توانست جلوى نفوذ قرآن را بگيرد اما نمى دانست كه روزى در اوج تمدن غربى قرآن به پرفروش ترين كتاب تبديل خواهد شد.
براساس آمارهاى منتشر شده قرآن پس از حوادث ۱۱ سپتامبر به يكى از پرفروش ترين كتاب ها تبديل شده است، البته اين موضوع مى تواند دلايل متعددى از جمله كنجكاوى مردم اروپا براى بيشتر دانستن از محتواى قرآن داشته باشد اما اين موضوع تنافى و تضادى با لزوم پرداختن و اهميت بيشتر به مقوله چاپ و ارتقاى وضعيت شكلى قرآن ندارد و مسئوليت بيشتر ناشران مسلمان در شرايط كنونى را به آنان گوشزد مى كند.
چاپ قرآن در گذر زمان
ظاهرا قرآن به شكل مصحف براى نخستين بار در دوره حكومت عثمان(خليفه سوم) در چند نسخه(۵ يا ۶) نوشته شد و به پنج يا شش بلاد عمده مسلمانان ارسال شد و به عنوان منبع اصلى و معتبر براى بهره مندى مسلمانان از آيات الهى تبديل شد. البته اين نسخه ها يا بر اثر آتش سوزى از بين رفتند و يا به سرنوشت نامعلومى دچار شدند و كسى از آن ها خبرى ندارد و اين گذشت تا زمانى كه صنعت چاپ پا به عرصه وجود نهاد، هنوز ساليان درازى از ظهور صنعت چاپ توسط گوتنبرگ در سال ۱۴۳۹ ميلادى نگذشته بود كه در آغاز رواج صنعت چاپ، متن عربى قرآن نيز براى نخستين بار در جهان چاپ شد.
گفته شده است، قرآن كريم در سال ۱۴۹۹ميلادى به چاپ رسيده است، عده اى نيز بر اين باورند كه در سال ،۱۵۰۳ ۱۵۰۸ و يا در سال ۱۵۴۳ ميلادى نخستين قرآن به چاپ رسيد(دكتر صبحى صالح چاپ اولين قرآن را در سال ۱۵۳۰ ميلادى مى داند)‎/
پس از آن در سال ۱۱۰۴ هجرى، مطابق با ۱۶۹۲ ميلادى، «هنكلمان» در شهر«هامبورگ» به چاپ قرآن همت گذاشت. پس از وى در سال ۱۱۰۸ هجرى مطابق با ۱۶۹۶ ميلادى«ماراكى» در شهر«پادوا» به چاپ قرآن دست زد. در سال ۱۲۰۰ هجرى مطابق با۱۷۸۵ ميلادى، «مولا عثمان» در«سن پترزبورگ» روسيه قرآن را به چاپ رساند و اين اولين چاپ اسلامى قرآن بود. نظير اين قرآن نيز در«قازان» به چاپ رسيد. «فلوگل» در سال ۱۸۳۶ ميلادى در شهر«لايپزيك» به چاپى مخصوص از قرآن دست زد. اين چاپ از قرآن به علت املاى ساده آن با استقبال بى نظير اروپائيان روبه رو شد. اما مانند ديگر چاپ هاى اروپايى در جهان اسلام، توفيقى به دست نياورد.
در اين زمان در هند نيز قرآن چاپ و منتشر شد، اما قواعد نگارش عثمانى در آن رعايت نشد، بلكه بر اساس قواعد رسم املايى جديد به چاپ رسيد. به دنبال آن از سال ۱۲۹۴ هجرى، مطابق با ۱۸۷۷ ميلادى، تركيه به چاپ هاى مختلفى از قرآن دست زد كه در نهايت زيبايى و استوارى قرارداشت.
روسيه تزارى و چاپ قرآن
در سال ۱۳۲۳ هجرى، مطابق با ۱۹۰۵ ميلادى، روسيه تزارى به چاپ قرآنى به خط كوفى و در حجمى بزرگ همت گماشت، كه تصور مى رفت يكى از مصحف هاى اوليه عثمانى است. اين قرآن خالى از نقطه و علايم فتحه و كسره بود. چند ورق از آن افتاده و آخر آن نيز ناقص بود. قرآن مذكور در سمرقند پيدا شد و در اختيار كتابخانه سلطنتى در سن پترزبورگ قرار داشت و انستيتوى آثار در«تاشكند» آن را با همان حجم اصلى و خصوصيات ديگر در پنجاه نسخه فتوگرافى كرده و به مهم ترين دانشگاه هاى كشورهاى اسلامى هديه كرد كه نسخه اى از اين قرآن نيز در كتابخانه دانشگاه تهران(با شماره ۱۴۴۰۳) موجود است.
بالاخره در سال هاى اخير، در زمينه چاپ قرآن اقدام بسيار جالبى در جهان اسلام انجام پذيرفت و در سال ۱۳۴۲ هجرى قمرى، مطابق با ۱۹۲۳ ميلادى، چاپ بسيار زيبا، دقيق و آراسته اى از قرآن زير نظر اساتيد دانشگاه الازهر مصر و با تأييد نمايندگان ملك فؤاد اول، منتشر شد. نگارش و ضبط كلمات در اين مصحف مطابق قرائت «عاصم »به روايت «حفص» است، جهان اسلام اين مصحف را به عنوان نسخه معتبر قبول كرده است و هم اكنون در هر سال ميليون ها نسخه از اين مصحف به چاپ مى رسد.»(سايت مركز جهانى آل البيت(ع))
در سال ۱۳۷۰ هجرى، مطابق با ،۱۹۵۰ كشور عراق نيزبه چاپ نفيسى از قرآن دست زد. همچنين قرآن ديگرى از خطاطان سورى به نام«عثمان طه» رواج يافت. اين قرآن در كشورهاى سوريه، عربستان، ايران، لبنان و ديگر كشورهاى اسلامى چاپ شد.از ويژگى هاى مهم اين چاپ؛ تنظيم آيات در صفحه، تقسيم منظم حزب ها و جزء هاى سى گانه قرآن است.
چاپ قرآن در ايران
اولين دولت اسلامى كه به چاپ قرآن اقدام كرد و اقدام آن با موفقيت روبه رو شد، «ايران» بود كه در سال۱۸۲۸ ميلادى به صورت دو چاپ سنگى زيبا و منقح در شهر «تهران»، تهيه شد. اين چاپ ها كه در حجمى بزرگ ارائه شده و داراى ترجمه در ذيل هر سطر بود، داراى فهرست هاى متعددى بود. دومين نسخه چهار سال بعد به سال ۱۲۴۸ هجرى، مطابق با ۱۸۳۲ ميلادى در شهر «تبريز» به چاپ رسيد.( جلالى نائينى در تاريخ جم قرآن ۱۲۴۲ را تاريخ چاپ قرآن در تبريز مى داند.)
روند چاپ قرآن پس از انقلاب
پيشينه صنعت چاپ در ايران حداكثر ۲۰۰ سال است و ابتدا چاپخانه ها به صورت سربى فعاليت مى كردند تا اينكه چاپ سنگى آغار به كار كرد و نخستين كتابى نيز كه توسط چاپ سنگى به طبع رسيد قرآنى است كه در تاريخ ۱۲۵۰ هجرى قمرى به چاپ رسيده است.
به نظر مى رسد صنعت چاپ در ايران بر خلاف كشورهاى اروپايى، از ابتدا به دلايلى غيراقتصادى بوده است و اين روند هم تا حدى هم اكنون به ويژه در حوزه قرآن وجود دارد اگر چه پس از انقلاب كارهايى در اين زمينه صورت گرفته است كه با گذشته قابل قياس نيست؛ قبل از انقلاب سالانه صدها هزار قرآن به زيور طبع آراسته مى شد (كه البته تعداد آن ها بعيد است به يك ميليون مجلد برسد) اما براساس آخرين گفته وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى، «هم اكنون در آستانه چاپ ۱۰ ميليون نسخه در سال هستيم و اين رقم با امكاناتى كه براى چاپخانه هاى قرآنى در حال ايجاد است قابل افزايش است».
همچنين در حال حاضر بيش از ۶۰۰ ناشر، قرآن كريم چاپ مى كنند و البته اين در حالى است كه كيفيت چاپ قرآن با قبل از انقلاب اصلاً قابل مقايسه نيست و شايد بتوان گفت تنها قرآنى كه قبل از انقلاب با كيفيت خوبى چاپ شد، (سال ۱۳۴۴) «قرآن پهلوى» بود كه آن هم به طور عمده با اغراض سياسى دربار همراه بود تا وجهه مطلوبى از شاه ايجاد كند و تبليغات گسترده خبرى رسانه هاى داخلى و پخش گسترده آن از رسانه هاى خارجى همچنين اجبار برخى از وعاظ به تبليغ درباره قرآن پهلوى، اين نكته را تأييد مى كند. قرآنى كه از روى يكى از نسخه هاى ممتاز و خطى نفيس قرآن كه به خط استاد احمد نيريزى در كتابخانه سلطنتى موجود بود انتخاب شد؛ اين نسخه از نظر تذهيب، حاشيه سازى و طلاكارى در نهايت نفاست و از نظر نگارش خط نسخ، شاهكارى به حساب مى آمد و اين قرآن از نظر بى غلط بودن بر ساير قرآن هاى چاپ شده در كشورهاى اسلامى امتياز داشت.(مقاله علماى اسلام و چاپ قرآن از طرف شاه، به قلم بادر)
در دوره كنونى و با گذشت اين مدت، هم اكنون صدها چاپخانه قرآن در قم و شهرهاى ديگر كشور به چاپ قرآن مى پردازند اما در اين ميان چاپخانه بزرگ قم با عنوان اسوه كه زير نظر سازمان اوقاف و امور خيريه فعاليت دارد، چاپخانه آستان قدس رضوى و بزرگترين چاپخانه شرق كشور مهمترين مراكزى هستند كه به چاپ قرآن مى پردازند.
چهارشنبه 1 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 100]