نگاهي به يك تجربه؛سرما در كمين زعفران

واضح آرشیو وب فارسی:قدس: نگاهي به يك تجربه؛سرما در كمين زعفران
عليرضا وديعي - محمد دادمند
كارشناسان ايستگاه تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي

سرماي سال زراعي گذشته با توجه به آمار هواشناسي در 50 سال گذشته بي سابقه و بارش شديد برف در بخش وسيعي از

شرق كشور و استان خراسان رضوي بخصوص مناطق زعفران خيزي مانند گناباد، تربت حيدريه، تايباد، باخرز و... همچنين تعدادي از شهرستانهاي استان خراسان جنوبي مثل قاين، فردوس و سرايان و... بي سابقه يا كم سابقه بود. با توجه به اينكه زعفران به عنوان يك گياه استراتژيك و با اهميت در اين مناطق مي باشد و معيشت تعداد زيادي از مردم اين مناطق به اين محصول وابسته است، لذا به منظور تعيين ميزان خسارت سرما، بررسي ميداني و مطالعه تأثير بارش برف و سرماي شديد بر روي قسمت سبز گياه زعفران انجام گرديد.
بيش از 47 هزار هكتار از اراضي استان خراسان رضوي زيركشت زعفران قرار دارد كه شهرستان گناباد با بيش از 5 هزار هكتار مقام دوم از نظر سطح زيركشت استان را دارد. در اين مطالعه اراضي شهرستان با توجه به اقليم منطقه و موقعيت جغرافيايي به سه منطقه تقسيم و بازديد جداگانه انجام و مشاهدات ثبت گرديد. اين سه منطقه شامل دشت (پسكلوت) حاشيه دشت (بخش مركزي) و كوهپايه (براكوه) است.
در مناطق حاشيه كوير با توجه به شوري آب و خاك و محدود بودن سطح زيركشت زعفران و نيز با توجه به اينكه آبياري مزارع با آب چاه موتور تأمين مي شود و در زمستان آبياري انجام نمي شود لذا خسارت چنداني مشاهده نشد اما در دو منطقه ديگر خسارت قابل توجه بود.
از سوي ديگر، در مناطق كويري يكي از منابع اصلي تأمين آب قنات است. قنات به عنوان شاهرگ حيات انسان در طبيعت خشك كوير به حساب مي آيد. كشاورزان اين مناطق براي آب و قنات احترام و ارزش والايي قائلند، در اين شرايط براي جلوگيري از هرزرفت آب كشاورزان حتي در شرايطي كه بارندگي هم به ميزان كافي داشته باشيم باز هم آبياري با آب قنات را انجام مي دهند و اعتقاد بر اين است كه زمينهاي تحت كشت بايد خوب و عمقي آبياري شوند. از طرفي با توجه به نوع مالكيت آب قنات، مالكان سعي دارند از آب حداكثر استفاده را ببرند لذا آبياري مزارع زعفران را حتي در زمستان هم به طور كامل انجام مي دهند.
دليل ديگر آبياري مزارع در زمستان اعتقاد به طبع گرم زعفران است. در سالهايي كه بارش برف و كاهش دما مفروض است عده اي آبياري را قطع نمي كنند. در سال زراعي گذشته هم آبياري توسط گروهي از كشاورزان ادامه يافت كه عملاً باعث خسارت به مزارع زعفران شد لذا به عنوان اصلي ترين پيشنهاد مي توان گفت آبياري مزارع زعفران در سرماي شديد توصيه نمي شود زيرا در شرايط يخ زدگي گياه قادر به جذب آب و موادغذايي نيست و برگها به ميزان كمي عمل تنفس را انجام مي دهند.
همچنين با توجه به آبياري با آب قنات، شيب اكثر زمينها به سمت شمال است چون اكثر قنوات از كوههاي جنوب شهرستان سرچشمه مي گيرند. پس از بازديدهاي انجام شده به اين نتيجه رسيديم كه اراضي و مزارعي كه شيب آنها به سمت جنوب است نورگيرترند و اين تفاوت شيب باعث مي شود كه برفها زودتر ذوب شوند و پوشش برف سطح مزرعه از بين برود.
در اثر از بين رفتن اين لايه تشعشع خروجي در شب بيشتر شده و باعث افزايش خطر يخبندان مي شود.
جمع بندي موارد و مشاهدات ميداني اين گونه است: در شيب جنوبي تفاوت دما در سطح خاك بين روز و شب بيشتر است. اين تفاوت دما باعث مي شود گياه در نوسان درجه حرارت روز و شب مقاومت كمتري نشان داده و در شب احتمال يخ زدگي برگها افزايش مي يابد. ذكر اين نكته نيز لازم است كه تفاوت دماي روز و شب در مناطق حاشيه كوير بيشتر از نقاط ديگر است كه اتفاقاً اين پديده در افزايش كيفيت و كميت زعفران مهم است اما حد تحمل گياه زعفران كاملاً مشخص نيست.
از سوي ديگر، در مزارعي كه تراكم بوته در سطح بيشتر بوده ميزان سرمازدگي كمتر مشاهده مي شود:
دلايل اين موضوع به سه مسأله مرتبط است.
1- تراكم در سطح مزرعه باعث وجود مواد آلي و در نتيجه گرماي نهان خاك بيشتر مي شود. اين گرما از سرمازدگي جلوگيري مي كند.
2- از طرفي سطح بيروني مزرعه نيز با برگ سبز زعفران پوشيده شده و از تماس مستقيم برف با خاك جلوگيري مي كند. اين فاصله ايجاد شده حالت عايق بوده برف را تكميل و گياه را در برابر سرما محافظت مي كند.
3- تراكم در واحد سطح تعداد كروم در عمق زمين را افزايش داده و محافظت كرومها از سرما را به دنبال دارد.
بنابراين انتخاب تراكم مناسب براي شرايط احتمال بروز سرما توصيه مي شود زيرا در شرايط سرماي شديد مزارع با تراكم پايين بيشتر آسيب مي بيند.
همچنين در مشاهده و بازديدهاي مكرر مزارع در نقاط مختلف شهرستان خسارت سرما بر روي مزارع جوان بيشتر از مزارع مسن مشهود بود. اگر چه اين دلايل مي تواند عامل سرمازدگي مزارع زعفران بوده اما ممكن است موارد ديگري نيز در اين موضوع تأثيرگذار باشد.
يكي از سؤالهايي كه در اين بررسي ميداني مورد مطالعه قرار گرفت اين بود كه آيا عمق كاشت تأثيري در جلوگيري از سرمازدگي دارد. براي يافتن پاسخ اين سؤال به مزارع متعدد مراجعه و مشاهده گرديد بوته هايي كه در عمق بيشتري قرار داشتند كمتر در معرض سرمازدگي قرار گرفته اند.
شنبه 27 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: قدس]

[مشاهده در: www.qudsdaily.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 120]