آمريكا - پاكستان؛ بازي دوگانه استراتژيك

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: آمريكا - پاكستان؛ بازي دوگانه استراتژيك

*‌ اشاره:

آمريكا اكنون در پاكستان گرفتار دامي شده كه روزگاري آن را براي اتحاد جماهير شوروي سابق پهن كرده بود. كاخ سفيد ممكن است با مداخله نظامي در شمال پاكستان، اشتباه مضاعفي را مرتكب شود و علاوه بر خودزني ديگري مانند عراق، سرنوشتي را براي خود رقم بزند كه پيش از آن براي شوروي سابق در افغانستان رقم خورد.

تحولات و حوادث سياسي، اجتماعي و امنيتي در پاكستان طي چند ماهه اخير، اين كشور را با بحرانهاي بسياري مواجه كرده است. سناريوي آمريكايي تقسيم قدرت در همان مراحل آغازين، بحرانهاي پاكستان را فزاينده كرد. در اين نوشتار ضمن بررسي اطلاعات پايه و موقعيت ژئوپليتيك پاكستان، مسائلي همچون، چرايي ظهور طالبان، بازي استراتژيك اسلام آباد با برگ طالبان، سياست‌هاي پاكستان پس از يازده سپتامبر، سناريوي تقسيم قدرت در اين كشور، چالش‌هاي آمريكا در پاكستان و روند تحولات آينده پاكستان مورد تحليل قرار مي‌گيرد:

***

اطلاعات پايه پاكستان: ‌

اين كشور در سال 1947 و به دنبال فعاليت‌هاي جنبش مسلم ليگ به رهبري محمدعلي جناج از هند جدا گرديد و وارد جغرافياي سياسي جهان شد. ظهور پاكستان به عنوان يك كشور مستقل در واقع عينيت يافتن خواست عموم مسلمانان هند براي داشتن كشوري مستقل و مسلمان بود. ‌

اين كشور در ابتدا پاكستان غربي و شرقي را شامل مي‌شد اما در سال 1971 بخش شرقي آن كه در خليج بنگال و در نوار مرزي هند و در برمه قرار گرفته بود، با مساعي هند و فعاليت‌هاي حزب عوامي ليك خاندان نجيب الرحمن از پاكستان جدا شد و كشور بنگلادش را تشكيل داد. ‌

پاكستان با مساحت 796 كيلومترمربع در منطقه جنوب آسيا قرار گرفته است. جمعيت اين كشور تا سال 2004 بالغ بر 159 ميليون نفر برآورد شده است. گروههاي قومي مهم در پاكستان شامل، پنجابي، سندي، پشتون، بلوچ و مهاجرين پس از استقلال مي‌باشند. 97 درصد مردم پاكستان مسلمان (77 درصد اهل تسنن و 20 درصد شيعه) هستند. ‌

طي 60 سالي كه استقلال پاكستان مي‌گذرد اين كشور حدود 50 سال را به طور مستقيم تحت قدرت نظاميان سپري كرده و در 10 سال باقي مانده نيز ارتش پاكستان تاثير گذارترين بازيگر بر صحنه سياسي اين كشور بوده است، به گونه‌اي كه هيچ حزبي تاكنون موفق نشده در دوره پنج‌ساله قانوني، قدرت را به پايان برساند. ارتش در پاكستان از موقعيت ويژه‌اي برخوردار است. ضرب‌المثل معروفي در ميان مردم اين كشور متداول است كه مي‌گويند، ارتش پاكستان در چهارنوبت و در مقاطع مختلف دست به كودتا زده است. اولين كودتا در سال 1958 توسط ژنرال عليه حكومت انجام شد. در سال 1969 كودتاي دوم توسط ژنرال به وقوع پيوست. كودتاي ژنرال ضياء الحق عليه ذوالفقار علي بوتو در سال 1977 نيز سومين كودتا در تاريخ پاكستان بود كه تلاش زمين داران و سرمايه‌داران بزرگ پنجاب و ارتش پاكستان عليه شعارهاي سوسياليستي حزب مردم بوتو را در برمي‌گرفت. ‌

كودتاي چهارم نيز در سال 1999 اتفاق افتاد. اين كودتا پس از شكست پاكستان در جنگ چند روزه از هند به وقوع پيوست و طي آن پرويز مشرف دولت نواز شريف را ساقط كرد. ‌

محيط دروني پاكستان شامل چندين خرده فرهنگ مجزاست كه نواحي جغرافيايي متفاوتي را در برمي‌گيرد. به طور كلي نواحي فرهنگي پاكستان عبارتند از: ناحيه فرهنگي پنجاب، ناحيه فرهنگي سند و مهاجرين، بلوچستان، سرحد، كشمير و ناحيه فرهنگي سيرائيكي پاكستان از چهار ايالت پنجاب، سند، بلوچستان و سرحد تشكيل شده است اين كشور در حقيقت چند مليتي، چند فرهنگي، چند زباني و چند فرقه‌اي است و تنها وجهه مشترك آن اسلام است. مردم پاكستان از يك سو مسلمانند و از سوي ديگر تحت تاثير هويت قومي و ناحيه‌اي قرار دارند اختلافات قومي و تمايل به خود مختاري و جدائي‌طلبي يكي از مهمترين موضوعات سياسي، اجتماعي و امنيتي در پاكستان مي‌باشد كه بيشتر شامل قوميت‌هاي سرحدات شمالي، بلوچستان و سيرائيكي مي‌گردد. ‌

پنجابي‌ها در بين اقوام پاكستان از بيشترين سهم در قدرت و ارتش برخوردارند در حالي كه پشتون‌ها داراي بيشترين پيوند زباني، فرهنگي و مذهبي مي‌باشند و وفاداري قومي و قبيله‌اي را مقدم بر وفاداري به دولت مي‌دانند. ‌

45 درصد جمعيت بالاي پانزده سال در پاكستان داراي سواد خواندن و نوشتن مي‌باشند توليد ناخالص داخلي اين كشور 5/5 درصد است 35 درصد جمعيت پاكستان زير خط فقر زندگي مي‌كنند. اين كشور يكي از مقروض‌ترين كشورهاي جهان به شمار مي‌رود و بدهي‌هاي آن تا سال 2003 بالغ بر 33 ميليارد دلار بوده است. ‌

پاكستان داراي 6 سازمان اطلاعاتي و امنيتي است كه مهمترين آن است. سازمان مذكور بيش از يكصد هزار عضو دارد و به عنوان قدرتي مستقل در داخل ساختار سياسي اين كشور عمل مي‌كند و در تمامي تصميم‌گيري‌هاي ارتش، تصميم‌ساز است. ‌

حكومت‌هاي پاكستان همواره سعي كرده‌اند از اسلام براي مشروعيت بخشي به خود و انسجام محيط داخلي اين كشور استفاده كنند. اين مهم در دوران ضياء‌الحق، به دليل اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهير شوروي سابق به نقطه اوج خود رسيد و باعث شد نفوذ وهابيون عربستان سعودي و امارات متحده عربي در پاكستان به شكل گسترده‌اي افزايش يابد. ‌

پاكستان تنها كشور مسلمان است كه داراي سلاح هسته‌اي است پس از آزمايش هسته‌اي هند، پاكستان نيز در سال 1998 اولين آزمايش هسته‌اي خود را انجام داد. ‌

مهمترين احزاب سياسي پاكستان عبارتند از: حزب مردم، مسلم ليگ شاخه نواز، مسلم ليگ شاخه قاعداعظم، حزب به رهبري ، جنبش به رهبري ، حزب به رهبري و همچنين كه توسط‌‌‌‌شهيد بنيانگذاري شد به همراه سازمان از مهمترين جريان‌هاي سياسي شيعه در پاكستان هستند. ‌

از سوي ديگر به سركردگي ، لشگر به رهبري و به همراه به سركردگي ، سازمان ، نيز داراي تفكرات وهابي و هماهنگ با طالبان هستند، ضمن آنكه جماعت اسلامي نيز به تفكرات اخوان المسلمين نزديك است.

سياست خارجي پاكستان همواره تحت ايجاد موازنه استراتژيك با هند و ايجاد عمق استراتژيك در افغانستان و كشمير مي‌باشد ضمنا پاكستان داراي اختلاف مرزي با هند و افغانستان است. ‌

اهميت موقعيت ژئوپليتيك پاكستان: ‌

شناخت موقعيت ژئوپوليتيك واحدهاي سياسي كمك شاياني به تحليل سياست‌ها و تحولات كشورها و مناطق جهان مي‌كند. از اين منظر براي تحليل صحيح تحولات پاكستان مي‌باشد موقعيت ژئوپليتيك اين كشور و جايگاه استراتژيك پاكستان در معادلات منطقه‌اي و بين‌المللي را به عنوان يك متغير بسيار مهم مورد توجه قرار دهيم. پاكستان در منطقه جنوب آسيا كه يكي از بحران خيزترين مناطق جهان است قرار دارد اين منطقه علاوه بر پاكستان كشورهاي‌‌‌‌هند، بنگلادش، سريلانكا، نپال، بوتان و مالديو را در برمي‌گيرد. ‌

پاكستان به دليل اهميت ژئوپليتيك و موقعيت استراتژيك همواره در كانون توجهات قدرتهاي رقيب قرار داشته است. اين توجه هر چند در برهه‌هاي مختلف و براساس چگونگي ترسيم صحنه رقابت از سوي قدرتهاي منطقه‌اي و بين‌المللي متفاوت بوده و داراي فراز و فرود گرديده اما هيچ گاه پاكستان را از مدار معادلات استراتژيك خارج نساخته است. ‌

به طور كلي پاكستان دو دوره ژئوپليتيك را پشت سرگذاشته و در حال حاضر سومين دوره ژئوپليتيك خود را سپري مي‌كند. دوره اول اهميت ژئوپليتيك پاكستان شامل دوران جنگ سرد است. ‌

با بلوك‌بندي كشورهاي دنيا، اسلام آباد ضمن ورود به پيمان ژئوپليتيك و حساسيت و بلوك غرب ژئواستراتژيك اين كشور افزوده شد. دو رخداد تجاوز شوروي سابق به افغانستان و اشغال اين كشور در سال 1979 و پيروزي انقلاب اسلامي در ايران، اين اهميت را باز هم برجسته تر كرد. اين دو رخداد، اسلام آباد را به خط مقدم واشنگتن در برابر مسكو و تهران براي مهار انقلاب اسلامي تبديل كرد و سيل كمك‌هاي اقتصادي و نظامي آمريكا را به پاكستان سرازير كرد. ‌

انعقاد پيمان ژنو و خروج نيروهاي اتحاد جماهير شوروي سابق از افغانستان، رفته رفته اهميت ژئوپلتيك پاكستان را كاهش داد. با فروپاشي بلوك شرق و شوروي، اين روند به پايين‌ترين سطح خود رسيد. در حقيقت دوره دوم ژئوپلتيك پاكستان، دوران پساجنگ سرد را در برمي‌گيرد. در اين دوره با از بين رفتن خطر نفوذ كمونيزم و دگرگون شدن مناسبات بين‌المللي و منطقه‌اي، اهميت استراتژيك پاكستان براي آمريكا كاهش يافت و متعاقب آن كمك‌هاي نظامي و اقتصادي واشنگتن به اسلام آباد نيز تقليل پيدا كرد. ‌

در دوره دوم ژئوپليتيك كاخ سفيد تحت تاثير لابي هندي در كنگره آمريكا كه بيش از 210 نماينده را شامل مي‌شود نگاه خود را به هند معطوف نموده با گسترش تعاملات واشنگتن و دهلي نو در اين دوره، اسلام‌آباد نيز از يك سو تعاملات خود را با پكن كه مترصد گسترش نفوذ در منطقه جنوب آسيا بود تحكيم كرد و از سوي ديگر با سازماندهي طالبان و گسيل داشتن ماشين جنگي آنان به افغانستان سعي نمود جايگاه استراتژيك و ژئوپليتيك خود را ارتقاء دهد. ‌

پاكستان با اين اقدامات در انگاره ايجاد عمق استراتژيك در افغانستان و اتصال به آسياي ميانه بود تا علاوه بر احداث خطوط لوله انتقال گاز تركمنستان از طريق افغانستان و پاكستان، مجددا نظر آمريكا را به موقعيت ژئوپليتيك و جايگاه استراتژيك خود جلب كند. ‌

با حمله به برج‌هاي دو قلوي نيويورك در يازده سپتامبر و لشگركشي آمريكا براي اشغال افغانستان، دوره سوم ژئوپليتيك پاكستان نيز آغاز شد در اين دوره واشنگتن مناسبات خود با اسلام آباد را تحكيم و از پاكستان به عنوان سرپل عمليات نظامي عليه طالبان و القاعده استفاده كرد. ‌

آمريكا در مقابل اين همراهي پرويز مشرف در جنگ عليه تروريسم، كمك‌هاي اقتصادي و نظامي قابل توجهي را به پاكستان اعطا كرد از اين پس پاكستان با اتخاذ سياست دوگانه براي حفظ جايگاه ژئوپليتيك و ژئواستراتژيك خود سعي كرد هم به عنوان متحد آمريكا در جنگ عليه تروريسم عمل كند و هم از طالبان به عنوان برگ برنده و چكش تعادل و توازن بين واشنگتن - دهلي‌نو و واشنگتن - اسلام‌آباد استفاده نمايد. ‌

سه شنبه 23 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 122]