گردشگري و محدوديتهاي زنان از دیدگاه اسلام

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: شكّي نيست كه گردشگري به عنوان يك مقولۀ اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي در جهان مطرح و به لحاظ فقهي در دين اسلام بسيار توصيه شده است . اما در اين ميان بحثي ويژۀ زنان مسلمان و غير مسلمان نيز پديد مي آيد كه در خور بررسي است كه احكام آنها در ساير كشور ها چگونه است؟ آيا مشروعيت دارد؟ آیا زن و مرد در انجام تكاليف الهي مشتركند؟ و ... حال که حضور اجتماعي زنان با توجه به سخنان خداوند ، پيامبران و مصلحان خدا تاکید مي گردد و نشان از تأثير خاص آنها از دوران صدر اسلام تا كنون مي باشد و تلاش آنان در ساير فعاليت ها و خصوصاً در گردشگري چگونه بایدباشد ؟ با توجه به جايز بودن حضور وي در مسائل گردشگري پاي بند ارزشهايي مي باشد . رفتار زن متانت در گفتار و رفتار ، همراهي شوهر و يا همراهی محرم در سفر و رعايت ساير حكم هاي ثانوي و حكومتي در گردشگري زن را به رعايت حجاب و پوشش مخصوص هدايت ميكند و نقش وي را در گردشگري مشخص و محدوديت هايش را عنوان مي دارد . واژه هاي كليدي : زن گردشگر – مشروعيت – محدوديت – حكم ثانوي – حكم حكومتي مقدمه توصيه به گردشگري در فقه اسلام و پرداختن به آن به لحاظ شرعي در اغلب دولتها و در بين ملتهاي مختلف و توجه به آن در فرهنگهای گوناگون بيانگر الگويي است كه ساير كشورها در مورد آن در پيش مي گيرند و بر اساس آن نيز سياستگذاري خود را انجام مي دهند . بحث محدوديتها و بر خورد با آنها و آنچه در دولت ، فرهنگ و بين مردم مهم تلقي مي شود نيز مهم است . عكس العمل شريعت و دين در گسترۀ مفاهيم گردشگري انسان را آمادۀ پذيرش پژوهشها و تحقيقاتي مي نمايد تا آنچه تاريك و نا مفهوم تلقي مي گردد روشن شود لذا بايد فقه و صنعت گردشگري را در علوم اسلامي مورد توجه قرار داد . پيكرۀ اصلي در گردشگري كه همان گردش و جابجايي است واینكه آيا انسان ( زن و مرد ) با چه الگوهايي قابل بررسي می باشد ؟ زن به عنوان موجودي از اجتماع در اين صنعت چه جايگاهي را به خود اختصاص داده است ؟آيا مسلمان و غير مسلمان چه تفاوتي دارند ؟ آنها که به بلاد ديگر عزم سفر مي نمايند احكامشان در كشور هاي اسلامي چيست ؟.آيا مشروعيت يا عدم مشروعيت آن قابل بررسي است ؟ آيا زن و مرد در تكاليف الهي مشتركند؟ ويا حتي حضور زن به عنوان يك عضو از اجتماع در مسائل اجتماعي چه محدوديتها و شرايطي را بايد داشته باشد؟ در گردشگري زن به صورت آزادانه عمل مي كند يا بايد تابعي از احكام باشد ؟ اينها خود نمونه هايي است از پژوهشهاي قابل انجام و مسائل مر بوط به زنان كه بررسي و پژوهش آنان نيز بر جاي مانده است . در احكام به عمل آمده در دوران مختلف اسلام از زمان پيامبر تا كنون عكس العملها نسبت به گردشگري در خصوص زنان چگونه بوده است ؟ اينها همه سؤالاتي است كه در مورد گردشگري مطرح است . و اين سؤال بيشتر مطرح است كه احكام ثانوي ارجعيت دارند يا احكام حكومتي ؟ كدام بايد در كشورها رعايت و يا حتي ايجاد كننده محدوديتها باشند؟ آنچه موجب امنيت زن در مسافرت مي گردد و باعث حضور اجتماعي وي مي شود و حتي به زن منزلت و ارزش مي بخشد ، حرمت مي دهد ، بهداشت جامعه را باعث مي شود و حتي خانواده را تحكيم مي بخشد بايد در همه امور مورد بررسي باشد تا حضور وي را در جامعه پر رنگتر نمايد . از جملۀ اين موضوعات نيز همين مقوله گردشگري است كه بايد مورد پژوهش بيشتر قرار گيرد. اين مقال به بررسي محدوديتهاي زنان در گردشگري مي پردازد و احكام آنرا مورد توجه قرار ميدهد كه اميد است موجب رضايت حق تعالي و برگزيدۀ او حضرت محمد (ص) و همچنين اساتيد ارجمند قرارگيرد. فقه و صنعت گردشگری : گردشگری و مسافرت به سرزمين ها و مكانهاي تاريخي و ديدن جلوه ها و جاذبه هاي طبيعي به هر منظور، پيشينه اي بسيار طولاني دارد و نمي توان براي آن سرآغازي تاريخي در نظر گرفت. ولي آغاز پيدايش گردشگری و توريسم، به عنوان صنعتي درآمد زا و اشتغال آفرين را بايد در چند سده ي اخير جست. در منابع استنباط و متون فقهي پيشينيان نيز، نص و عبارتي ناظر به گردشگری به عنوان يك صنعت و به گونه اي كه امروزه مطرح است يافت نمي شود. آنچه در كتاب و سنت در پيوند با اين موضوع ديده مي شود تنها ناظر به اصل گردشگری و آثار و فايده هاي معنوي و گاهي فوايد مادي آن است ، از اين رو بايد صنعت گردشگری را از منظر فقه ، از مباحث نو و مسائل جديد فقهي دانست و احكام وفروع آن را به كمك منابع ومصادر فقهي مورد بررسي قرار داد. در اين زمينه اموري بايسته ی تحقيق است كه مهمترين آنها عبارت اند از : • گردشگری از ديدگاه قرآن • گردشگری از ديدگاه انبياء و اولياء الهي • مشروع بودن صنعت گردشگری • جايگاه زنان در گردشگري • محدوديتهاي زنان در گردشگري يكي از ابعاد اين صنعت كه ضرورت بسياري دارد بعد فرهنگي و اقتصادي آن است كه كم و بيش مد نظر مسئولان و برنامه ريزان اين مهم مي باشد. الف) گردشگری در بررسي قرآن : در مورد اين موضوع با آوردن آياتي از قرآن كريم خواهيم ديد كه مقوله سفر و گردشگردي چقدر با ارزش و مورد تأكيد باريتعالي مي باشد. مي توان تفسيرقرآني گردشگری و توريسم را (( سيرفي الارض)) دانست كه در آيات فراواني مورد اهتمام و تأكيد قرار گرفته است. در اين كتاب آسماني ، نه تنها سياحت و گردشگری ، به سبب آثار و فايده هاي فراوان آن امري مشروع ومبلغ شمرده شده ، بلكه ترك آن دست كم براي گروهي از انسان ها ، مورد سرزنش و توبيخ قرار گرفته است . در حالت كلي آياتي كه در پيوند با اين موضوع هستند را مي توان به سه دسته تقسيم كرد : 1- آياتي كه ترك گردشگری را سرزنش مي كند. 2- آياتي كه به اين كار فرمان مي دهند. 3- آياتي كه به سياحت گردشگری شماري از انسانهاي برگزيده و الهي اشاره مي كند. ب) گردشگری از نگاه روايات : در برخي از روايات ، مشقت بار بودن سفر و سختي هاي آن گوش زد شده است و در رواياتي ديگر ، مسافرت مورد تشويق قرار گرفته است و فوايد معنوي و مادي آن ياد آوري شده است. البته روشن است كه نبايد مسافرت را معادل گردشگری دانست ، زيرا گردشگری بيشتر بلكه هميشه در مسافرت هاي برون مرزي و ديدار از ديگر كشورها به كار برده مي شود و حال آنكه مسافرت به رفت وبرگشت هاي كوتاه مدت و كم مسافت مانند رفتن از شهري به شهر ديگر نيز اطلاق مي گردد. از اين رو نسبت ميان اين دو عنوان عموم و خصوص مطلق است و هر دو در منحني ضمني تقريباً در يك مورد هستند و آن استفاده از اوقات فراقت مي باشد و سياحت را در خود دارند . ولي در بين روايات گاهاً به صورت جداگانه مي باشد و هر كدام از اين روايات به صورتي اهميت سفر يا گردش را مطرح مي كنند . از جمله به فايده سفر ، آداب سفر،شرح و بسط گردشگری ، خداشناسي ، و پي بردن به عظمت الهي و ... ج- مشروع بودن صنعت گردشگری : آنچه تاكنون گفته شد درباره اصل گردشگری و شايسته بودن آن از ديدگاه كتاب و سنت بوده است و در واقع مقدمه اي بود براي بحث درباره مشروع بودن پديدۀ جديد صنعت گردشگری و بررسي احكام فقهي آن . حقيقت اين است كه با توجه به نكات گفته شده هيچ ترديد در مشروع بودن همراه با خوشايندي اين صنعت باقي نمي ماند ولي از آنجا كه ممكن است برخي در اين زمينه ، دچار وسواس باشند ويا بنا به دلايلي باز شدن پاي كافران به بلاد اسلامي تهديدي عليه ارزشها و مقدسات اسلامي و فرهنگ ملي و امنيت مسلمانان بدانند شايسته است به پاره اي نكات درباره مشروع بودن اين صنعت اشاره كنيم : نكته نخست : از نصوص رسيده در باب هاي معاملاتي و تجارت ، اين اصل مهم استفاده مي شود كه بناي شارع در اين امور مورد تأسيس ، بلكه تأييد شيوه ها و راهكارهاي عقل است. شيوه هايي كه سود آور ، اشتغال زا و سبب تقويت توان مالي و شكوفايي اقتصادي جامعه مي شود مادامي كه سبب فساد و تباهي جامعه نشود مورد تأييد بلكه تشويق شريعت است(کلانتری - 1385، گردشگری در فقه و تمدن اسلامی ص41 ) . به صورتي كه بسياري از روايات خصوصاً روايات نقل شده از امام جعفر صادق و از جمله روايات معروف تحف العقول( تصحیح و تعلیق : غفاری 1366) از وي بخوبي تأييد كننده اين مطلب است . و برخي ديگر از روايات گرچه ناظر به اموري مانند خريد و فروش است ولي در آنها نيز همين اصل كل قابل برداشت است . ما براي روشن گري مشروع بودن صنعت گردشگری به بنا و سيره ي عقلا به عنوان دليل تمسك نكرديم بلكه همه عنايت ما در اين باب به كشف مذاق و بناي شارع در باب معاملات و شرح اين اصل اساسي است كه بناي شارع در امور غير عبادي بر عدم جعل و وضع جديد در مقابل عقل است (کلانتری،1385، گردشگری در فقه و تمدن اسلامی ص44 ) . نكته دوم : هنگام ورود گردشگران به كشورهاي اسلامي ، با آنها قرارداد يا قرارداد هايي بسته مي شود و آنان همراه با رواديد و گذرنامه وارد دار الاسلام مي شوند، بي ترديد التزام و عمل كردن به اين قراردادها بر دولت اسلامي و شهروندان مسلمان واجب است . حكومت اسلامي از آنان به عنوان حق عبور و مرور و در برابر فراهم كردن و ايجاد تسهيلات براي آنان ماليات مي ستاند و اين كار را می توان از جمله اختيارات حاكم اسلامي دانست . نكته سوم : بر اساس برخي نوشته ها مسلمانان بايد در تمام ابعاد فرهنگي سياسي ، اقتصادي و نظامي به صورت برتر پيش رفته و نيرومند تر از غير مسلمان باشند ، به گونه اي كه اقتدار و استقلال آنان در همه ي زمينه ها فراهم آيد .و با استناد به اين نوشته ها مي گوئيم لازم است كشورهاي اسلامي در هر عرصه و مقطع تاريخي در همه ي علوم و صنايع و در تمامي ابعاد معنوي و مادي زندگي ، سرآمد ديگر كشورها و برتر از آنها باشند ؛ زيرا اين دليل ها ، به زمان و بُعد خاصي مقيد نشده است . از سوي ديگر همان گونه كه در ابتدا بيان شد بحث گردشگری نقش بسيار مهمي در صحنه فرهنگی- اجتماعی و اقتصادي كشورها ايفا مي كند . بحث و بررسی : در بحث هاي پیرامون گردشگري با توجه به پهناوري از نظرهاي مختلف قابل بررسي است لذا با گستردگي تعاريف و معاني همراه است و هر كس آن را با توجه به نوع بينش و امور مربوط به خود به گونه اي تعريف مي نمايد ، به فرض تعاريف اقتصادي ، اجتماعي ، جامعه شناختي آن با هم نيز متفاوت مي نمايد لذا در انجام اين پژوهش جايگاه زنان در گردشگري را در دو بخش پي مي گيريم: الف) زنان مسلمان گردشگر : يعني زناني كه با اعتقاد و باور به ارزش هاي مكتبي و اسلامي مي خواهند به گردشگري بپردازند. ب ) زنان غير مسلمان گردشگر : يعني زنان غير مسلماني كه براي گردشگري به كشورهاي اسلامي سفر مي كنند. حال در بخشهاي فوق در انجام گردشگري با سؤال هاي متوالي همراه هستيم كه مي توان در دو بخش عنوان نمود : اول اينكه آيا در سفر زن و مرد با هم متفاوتند؟ آيا سير و سفر و گردشگري زن مسلمان به كشورهاي اسلامي و يا غير اسلامي جايز است يانه؟ آيا حكم مسافرت نياز به اجازه دارد؟ يا در سفرها نياز به همراهي شوه÷ر و يا يك فرد همراه به عنوان محرم دارد ؟ يا اگر امنيت جاني ، مالي يا آبرويي او تضميني نداشته باشد سير و سفر او چه حكمي دارد ؟ و یا در بخش دوم ، پيرامون اينكه زن غير مسلمان و يا حتي مسلماني كه در ساير كشورهاي اسلامي وارد مي شوند با پرسشهاي زير روبرو هستيم : آيا رفت و آمد زن هاي غير مسلمان به كشورهاي اسلامي جايز است يا نه ؟و يا بر فرض جواز ورود آنها، آيا زنان غير مسلمان ،همانند زنان مسلمان بايد محدوديتهاي شرعي را رعايت كنند ؟ مثلاً داراي پوشش اسلامي باشند ؟ و يا بدون حجاب در كشورهاي اسلامي به گردش بپردازند و ديگر سؤالات متعددي كه ممكن است مطرح گردد. كه در پاسخ به اين سؤالات هر كدام به تنهايي خارج از اين مقال مي باشد. لذا به كلياتي در اين مورد مي پردازيم : مشروعيت يا عدم مشروعيت گردشگري زنان مسلمان : در مطالب قبلي با اشاره به مشروعيت كلي گردشگري سه نكته عنوان شد اما در مورد گردشگري زنان مسلمان دو ديدگاه وجود دارد كه با دو عنوان مشروع بودن و نبودن مطرح است . الف) مشروع بودن : زنان همانند مردان مي توانند با نگه داشت ترازها و معيارهاي اسلامي به گردشگري بپردازند . ب) مشروع نبودن : گردشگري با وظيفۀاساسي زن كه خانه داري و بچه داري و دوري از جامعه و انتظار عمومي است ، ناسازگاري دارد. بنابر اين سير و سفر زن مگر براي انجام واجب جايز نيست و در اين بخش به اين دو موضوع مي پردازيم و دلايل دو ديدگاه ياد شده را به بررسي مي نشينيم . 1- مشترك بودن زن و مرد در تكاليف الهي : ديدگاه نخست بيانگر برخي از آيات قرآن مبني بر يكسان بودن زن و مرد و هويت يگانۀ آنها و انسانيت هر دو كه از گوهري يگانه بر آمده اند ، اشاره دارد و نظير بني آدم و الناس ،انسان و .... بيان مي كند كه واژۀ بشر بدون هيچ تمايزي بين زن و مرد اطلاق مي شوند . ((( مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ اَوْ اُنْثي وَهُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحْيِيَنّهُ حَياهً طَيِبَـه وَ لَنَجْزَيَنّهُمْ أََجْرَهُم باَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلون ))) همچنين با توجه به آيات قرآن نظير اين آيه استدلال بر اينكه مرد و زن در احكام الهي يكسانند قوت مي گيرد و به همين گونه است که امام خميني نيز مي فرمايند: « از نظر حقوق انساني ، بين زن و مرد تفاوتي نيست ، زيرا كه هر دو انسان اند و زن ، حق دخالت در سر نوشت خويش ، همچون مرد را دارد »( صحيفه نور - مجموعه رهنمودها ، ج3 ص49 ارشاد اسلامي ). 2- گردشگري يك ارزش اسلامي : با توجه به اصل اشتراك زن و مرد در تكاليف ، آيات و و رواياتي كه انسان را به سير و سفر و گردشگري در روي زمين دعوت مي كنند ويژۀ مردان نيستند و زنان نيز شريك اند. روش بررسي و كنكاش در آيات قرآن و بهره وري درباره اين موضوع به دو صورت مي تواند انجام گيرد و آن نيز به شكل : 1- دستورها و فرمان ها 2- نمونه ها و الگوها مي باشد. در بخش دستورها و فرمان ها از واژه ها امري و دستوري با توجيه و ترغيب به گردشگري آنرا معرفي مي نمايد . آيات مختلف نظير انعام آيه 11 كه خداوند در آن با واژۀ « سِيروا » دستور مي فرمايد و همچنين آيات 36 سوره نمل، 10سوره يوسف و ... همچنين كلمه سياحت نيز با معناي گردش و روان گشتن بر آن توجيه مي كند . همچنين در بخش ديگر آيات كه نمونه ها و الگوها را ذكر مي نمايد .يا ذكر لغاتي نظير هجرت ، سير و سياحت و ... با مثال مسافرت و هجرت ساير شخصيتهاي قرآني آنرا عنوان مي نمايد. كليۀ اين مطالب مبني بر مشروعيت و دفاع از عمل گردشگري براي تمامي افراد چه زن و مرد عنوان مي گردد. در بررسي دلايل نا مشروعي گردشگري زنان بايد عنوان نمود كه اگر چه در فقه ، از سياحت زنان سخني به ميان نيامده است ، ولي مباني انديشه كساني كه حضور زنان در اجتماع را نمي پذيرند ، به روشني بر ممنوع بودن گردشگري آنان نيز دخالت دارد. چرا كه در گردشگري زنان دلايلي است كه از سوي مخالفان براي حضور زنان در اجتماع بدان استناد شده است )مزینانی- 1385 ، گردشگری در فقه و تمدن اسلامی ص188) : 1. آيات قرآن : باور مندان به ممنوع بودن حضور زنان در اجتماع به آياتي استناد كرده اند ، از جمله احزاب آيه 34 كه عنوان مي نمايد : در خانه هاي خود بمانيد و همانند جاهليت نخستين ، با خود نمايي و خود آرايي از خانه بيرون نرويد. مخاطب اين آيه گر چه زنان پيامبرند اما براي زنان ديگر نيز توصيه شده است . در برابر اين دستور شريف ، زنان مسلمان به خانه نشيني و پيوند و معاشرت نداشتن با نا محرمان امر شده اند كه با بررسي بيشتر ديده مي شود كه نفسِ كار در گردشگري به طور طبيعي بيرون رفتن از خانه يا ارتباط با نامحرمان و ارتباط با بيگانگان و حتي كافران را در پي دارد . بنابر اين عدم مشروعيت گردشگري زنان مسلمان را بيان مي كند اما در پاسخ به اين گفتار و مفسران بايد عنوان نمود كه اين آيه گرچه در مورد زنان پيامبر است ، اما در بسياري از نقل و قول ها و احاديث و آيات ملاحظه مي شود كه پيامبر نيز زنان خود را در تمامي مسائل اجتماعي و حتي دختر خويش را مشاركت مي نمايد و افزون بر اين هيچ فقيهي به مقتضاي اين آيه شريفه ، فتوا به واجب بودن خانه نشيني و حرام بودن آمد و شد زنان را در جامعه نداده اند. 2. استفاده از احاديث : مورد ديگر در بررسي ، استفاده از احاديث مي باشد كه ممكن است بر ممنوع بودن سير و سفر و گردشگري زن استفاده شود . رواياتي منقول است كه صداي زن را عورت دانسته اند ، و حتي از سلام كردن زن و شنيدن صداي نا محرم فتواي حرام داده اند . كه اين هم در مورد ابزار لازم گردشگري كه همان رفت و آمد و ارتباط با نامحرم و صحبت نمودن با آن مي باشد را به زير سؤال برده و عنوان مي نمايد كه سير و سفر زنان جايز نيست. اما در بررسي و نقد آن بايد با استناد به كتاب صاحب که پاسخ مي دهد و به نقل متواتر و معروف فاطمه زهرا (س) و دختران آن بزرگوار ، به سخن گفتن با مردم اشاره مي كند (نجفی ، الکلام ، ج29ص98). و آنرا رد مي كند كه چنين به نظر برسد . و يا در مورد آيه 36 سوره احزاب كه با اين ايده ناسازگار است می توان اشاره نمود. همچنين آيت الله حكيم نيز همانند صاحب اشاره مي كند به زنها از صدر اسلام تا كنون ، كه پيوسته در بازارها و صحنه هاي جنگ و آمد و رفت هاي خود در خانه با مردم سخن گفته اند ، همچنين از ساير روايات نيز استفاده مي شود كه صداي زن عورت نيست . 3. مذاق شريعت : در مورد بعدي با اشاره به مذاق شريعت آنرا مورد بحث قرار مي دهند (جلالي كندري - 1383، ص292) و مبني بر آنكه در اينجا حكم مي كند كه زنان در پس پرده باشند و از هر گونه آمد و شد و سير و سفر و كار هاي اجتماعي مگر به هنگام ضرورت دامن بر چينند و تنها بر اين باورند كه وظيفه زن خانه داري و تربيت فرزندان است و بس( تهراني – انوار الملكوت ج1 ص178و 182) . در نقد و بررسي و پاسخ بخش نخست اين ديدگاه مي توان گفت : زن مي تواند به سير و سفر برود با اين حال ، حجاب و ديگر وظايف خود را نيز به خوبي رعايت كند . لازمۀ گردشگري بي حجابي و بي بند و باري نيست. پايۀ اصلي اين استدلال ، اين است كه مذاق شريعت را در حدّي مي داند كه مي توان به وسيله آن به ديگر دلايل اهميتي نداد . از اين روي بايد ديد كه مذاق شريعت بر چه پايه اي استوار است ؟ آيا همان گونه كه اينان ادّعا مي كنند مي باشد يا كه مذاق شريعت ، فقط حجاب و رعايت حريم ميان زن و مرد است و اگر اين باشد با حضور اجتماعي زن، هيچ ناسازگاري ندارد. 4. سيره پيامبر و معصومان و متشرعان و متدينان را نيز افزون بر نمونه هاي ياد شده ، مي توان در پاسخ به مذاق شريعت عنوان نمود . هم در نقل قول شيعه و هم در نقل قول سني پيامبر گرامي اسلام در مسافرت ها و جنگ ها به قيد قرعه يكي از همسران خود را با خود مي برد و همچنين در ساير جنگها و غزوات ، پيامبر و حضرت علي (ع) و امامان معصوم ، همسران ، خواهران ، و دختران خود را چه به قصد حكومت و چه با آگاهي از شهادت به همراه مي برده اند. و همچنين به سخنراني هاي زنان بزرگ دين و ... نيز مي توان اشاره نمود و به آن استعانت جست تا بر مشروعيت تلاشهاي زنان در مسائل اجتماعي و حتي گردشگري تحكيم بخشيد . از آنچه گذشت ، روشن شد كه حضور زنان مسلمان در عرصه هاي اجتماعي از جمله سير و سفر و گردشگري جايز است . محدوديت ها و شرايط : با توجه به مسائل فوق و جايز بودن حضور زنان در سير و سفر و گردشگري لذا حضور زن در مسائل اجتماعي پاي بند به ارزشهاي اسلامي و دستورهاي ديني است . حضور او داراي شرايط و محدوديت هايي است كه بايد در همه تلاشهاي اجتماعي وي و از جمله در سير و سفر به آن توجه داشت از جمله :  رعايت حجاب و عفاف : در اسلام و بينش اسلامي آن چه كه سلامت اخلاق جامعه را خدشه دار مي كند ، بايد با آن مبارزه و آن چه را كه تضمين ميكند بايد تقويت كرد . بنابر اين ، پاسداري از عفت اجتماعي ، وظيفه همگان است . ولي سهم زنان در اين بُعد سنگين تر و مهمتر است زيرا زن هاي بي بند و بارهستند كه مردان را به گمراهي مي كشانند. از ديدگاه اسلام ، بي حجابي با عفاف سازگار نيست ، در سورۀ نور آياتي كه مربوط به عفاف و حجاب است وظايف زن و مرد را در معاشرت ها و رفت و آمدها با يكديگر بر 3 اصل زير مبتني ميداند : 1- مردان و زنان بايد از نگاههاي مسموم به يكديگر بپرهيزند. 2- مردان و زنان مسلمان بايد عفيف و پاكدامن باشند . 3- زنان بايد پوشش داشته باشند و آرايش و زيور خود را در نزد نامحرمان آشكار ننمایند و در صدد تحريك و جلب توجه مردان بر نيايند. از دقت و تأمل در آياتي كه داستان هايي را مطرح مي سازد و بيانگر اين مطلب است ملاحظه مي شود كه حضور عفيفانه زن در اجتماع جايز است .  متانت در گفتار و رفتار : زن ومرد هر دو بايد از كارهايي كه سبب فتنه در دين و اخلاقشان مي گردد بپرهيزند ، با وقار و متانت در اجتماع حاضر شوند .البته چون حركت و حضور زن در جامعه حساس تر و راه لغزش براي او فراهم تر است ، او بايد به هنگام حضور دقيق تر باشد و از حركت ها و رفتارهاي خودش بيشتر مواظبت كند: « زنان با هدف آشكار ساختن زينت هاي خود پا بر زمين نكوبند.» همچنين به گفتۀ استاد شهيد مرتضي مطهري : شرافت زن اقتضا مي كند هنگامي كه از خانه بيرون مي رود ، متين ، سنگين و با وقار باشد در طرز رفتار و لباس پوشيدنش هيچ گونه عمدي كه باعث تحريك و تهييج شود به كار نبرد . عملاً مردم را به سوي خود دعوت نكند ، زبان دار لباس نپوشد، زبان دار راه نرود ، زبان دار و معنا دار به سخن خود آهنگ ندهد ، چه آن كه گاهي اوقات ژست ها سخن ميگويند. راه رفتن سخن ميگويد ، طرز حرف زدنش حرف ديگر مي زند (مطهري ، مسأ لۀ حجاب،چاپ سی و هشتم1372، ص86) .  لزوم اجازه همسر براي گردشگري : اين سئوال باقي مانده است كه آيا زن ، براي سير و سفر بايد از پدر و يا شوهر خود اجازه بگيرد ؟ آيا اگر اجازه لازم است ؛ بين سفر هاي واجب ، مستحب و مباح تفاوت است يا نه؟ شكی نیست ، زن اگر شوهر نداشته باشد خارج شدن و از منزل بيرون رفتن يا سير و سفر او هيچ منعي ندارد . او تنها بايد ، حدود و شرايط اسلامي را رعايت كند ، همانگونه كه مرد بايد هنگام خارج شدن از خانه و يا گردشگري بايد حدود و معيارهاي اسلامي را رعايت كند . البته اگر پدر از سفر دخترش جلو گيري نمايد در اين مورد دختر از باب حقوق والدين بايد از از وي پيروي كند. اما زني كه ازدواج كرده است به سبب ازدواج بر زن و مرد به گونه اي متقابل از حقوق و وظايفي واجب مي گردد. و اين حقوق و وظايف گاه جنبۀ مالي دارد و گاه غير مالي است كه در حقوق غير مالي يكي از حقوق مرد بر زن اطاعت و پيروي از شوهر است . استاد مطهري چنين مي نويسد : مصلحت خانوادگي ايجاب مي كند كه خارج شدن زن از خانه توأم با رضايت شوهر و مصلحت انديشي او باشد ، ا لبته مرد هم بايد در حدود مصالح خانوادگي نظر بدهد نه بيشتر(مطهري –1372، مسأ لۀ حجاب،چاپ سی و هشتم،ص88) فقيهان شيعه در كتاب هاي خود خارج شدن زن از خانه و يا سير و سفر او را به دو گونۀ زير تقسيم كرده اند : 1- خارج شدن از خانه و يا سفر او براي انجام يكي از واجبات باشد . 2- خارج شدن او براي امري مستحب يا مباح باشد . (نجفی- 1374، چاپ چهارم ،ج31ص) در صورت نخست ، مثل اين است كه زن مي خواهد مسائل مورد نياز خود را بياموزد و يا اينكه مستطيع است مي خواهد براي حج و احيا سفر كند و يا در صورتي كه يك واجب كفايي بر زن واجب عيني گردد در اين گونه جاها مرد حق ندارد او را از بيرون رفتن و سير و سفر باز دارد . اما اگر سير و سفر از نوع دوم يعني مستحب یا مباح باشد در اينجا اجازه شوهر لازم است. همرا ه محرم در سفر زن : آيا همراه محرم در سفر براي زن لازم است يا نه؟ اينجا دو ديدگاه وجود دارد : 1- فقهاي شيعه بر اين باورند كه وجود همراه لازم نيست و زن بدون همراه نيز مي تواند سفر كند . 2- سفر زن به تنهايي در صورتي كه امنيت جاني ، مالي و آبرويي در تأمين باشد مانعي ندارد. در ديدگاه اهل سنت نیز بيشتر همراه محرم را در سير و سفر براي زنان مسلمان واجب مي داند.  امنيت زن مسلمان در سيرو سفر : يكي ديگر از محدوديتها براي سيروسفر زن مسلمان ، اين است كه امنيت مالي و جاني و آبرويي داشته باشد . همچنين در روايات ما دربارۀ حكومت جهاني امام زمان (عليه السلام) آمده است: در آن روزگار زن با زينت و زيور خويش از عراق در آيد و تا شام برود و از هيچ چيز نترسد( صافي گلپايگاني-1373،ص474). از اين روايت و مانند آن فهميده مي شود كه اگر جامعه سالم باشد و خطري زن را تهديد نكند سفر او به تنهايي هيچ منعي ندارد.  زنان گردشگر غير مسلمان و احكام آنان : ارتباط با قوانين حاكم بر روابط ملت ها و مليت ها و تدوين قانون هايي روشن در اين راستا بر كسي پوشيده نيست ، با توجه به اين كه در روابط گستردۀ كنوني بين ساير كشورها و گسترش صنعت گردشگري با توجه به قوانين و كنوانسيونهاآمده است كه هر فرد با مسافرت به ساير كشورها ملزم به رعايت قوانين و مقررات و همچنين فرهنگ و عرف آن جامعه و احترام به آن مي باشد. از جمله آنها در ساير كشورهاي اسلامي مي توان به پوشش زنان گردشگر اشاره نمود كه اين پوشش تنها ويژۀ اسلام نيست بلكه در ساير شريعت ها از جمله عيسي و موسي و ديگر آئين هاي توحيدي نيز وجود داشته است . براي اجبار و يا عدم اجبار زنان غير مسلمان در ورود به كشور اسلامي بايد به دو نكته توجه داشت : 1- با مطالعۀ قراردادهايي كه پيامبر اسلام (ص) با اهل ذمه داشته است (ابن هشام ،1361 –ج2 ص147) ، به اين نتيجه مي رسيم كه آنان مي توانند بر اساس فرهنگ خودشان رفتار كنند و هيچ الزامي نسبت به پوشش اسلامي ندارند . زيرا تمام اهداف و و مواد اين قراردادها به روشني مشخص و قابل مفهوم اند ، كه هيچ سخني از پوشش زنهاي آنها به ميان نيامده است . 2-در شماري از روايات از پيامبر و امامان معصوم نيز سئوال شده است كه نگاه كردن به سر و صورت و موهاي اهل ذمّه چه حكمي دارد ؟ مثلاً در حديثي از امام علي (ع) آمده است كه : نگاه به سرهاي زنان اهل ذمّه جايز است(حر عاملی –وسائل الشیعه ، ج14 ص149) و يا در رواياتي ديگر امام صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل مي فرمايند كه : حرام نيست كه به موها و دست هاي زنان اهل ذمّه نگاه شود ( همان ) . از اين روايات بدست مي آيد كه زنان اهل ذمّه ، فرهنگ پيش از اسلام را حفظ كرده بودند و به پوشش اسلامي پايبند نبوده اند و الزامي هم براي آنان از سوي پيامبر و يا امامان معصوم همانند زنان مسلمان وجود نداشته است ، پرسش اين سئوالات از سوي مسلمانان براي آن بوده است كه تكليف خود را بفهمند لذا بر آن مي رسيم كه پوشش براي آنها لازم نيست و به تقليد از آنان و به طريق اولي ، زنان ديگر كافران نيز ملزم به پوشش اسلامي نيستند . فقهاي شيعه ، با توجه به اين مطلب كه واداشتن آنان به پوشش واجب نيست ، حكم شرعي نگاه به سر و صورت و موهاي آنان را بيان نموده اند . اما برخي با قيودي آنرا مطرح مي سازند . امام خميني در اين باره مي نويسد : نگاه كردن به زنان نا محرم غير مسلمان جايز است بنا بر احتياط واجب نمي توان به مواضعي كه به طور معمول مي پوشانند نگاه كرد ، مشروط به آن كه به قصد ريبه و تلذّذ نباشد. حكم ثانوي يا حکم حكومتي ؟ : از آنچه گذشت ، روشن شد كه زنان اهل كتاب و كافران مي توانند با لباس معمولي خودشان و با پوششي متناسب با عرف و آئين خودشان در كشورهاي اسلامي به سير و سفر و گردشگري بپردازند . در عين حال ، آيا وا داشتن آنان به رعايت حجاب و يا پوشش مشخص بر اساس مصلحت و حكم حكومتي و يا به عنوان ثانوي جايز است يا نه ؟ بي گمان حكومت اسلامي ، بايد از عفت عمومي جامعه اسلامي پاسداري كند و از راه ها و عواملي كه سبب فساد و انحراف مي گردد ، جلو گیری نماید. بر اين اساس اگر حاكم اسلامي تشخيص دهد كه رفت و آمد زنان غير مسلمان بدون پوشش مناسب در ميان جامعه اسلامي گسترش فساد را در پي دارد و يا سبب مي شود كه زنان مسلمان به بي حجابي روي آورند ، مي تواند از اختيارات حكومتي خود بهره گرفته و با در نظر گرفتن مصلحت اسلام و امت اسلامي آنان را به پوشش خاصّي وا دارد ، پوششي كه از فساد و انحراف جلوگيري كند ، هر چند همانند پوشش زنهاي مسلمان نباشد ، دست كم بدن و سر و گردن آنها پوشيده باشد . در نتيجه : توجه به بحث گردشگري در كشورهاي مختلف و سياستگذاري آنها و در برخورد با آن به لحاظ اقتصادي ، فرهنگي و اجتماعي مهم تلقي مي گردد . كه در شريعت مبين اسلام نيز رفتار گردشگران چه زن و چه مرد مورد توجه است كه در امر به گردشگري نیز بر اساس آنچه گفته شد زن و مرد يكي هستند و مي توانند همپاي هم به اين عمل بپردازند لذا با شرايط ويژه اي كه در هر كدام از اديان مختلف بيان مي دارند توجه به آنها نيز در جهت خدشه دار نشدن آنها مهم است . در صنعت گردشگري آنچه به عنوان مسلم است و فعاليت اصلي در آن جا بجايي و گردش مي باشد و آن هم در مسائل اجتماعي مهم تلقي مي شود اين عمل باید به گونه ای باشد تا بر سلامت جامعه بيفزايد و از لكّه دار شدن پيكرۀ آن بكاهد. لذا در اسلام با الگو گرفتن از آيات قرآن ، احاديث و سيرۀ معصومين مي توان در بررسي آنها راه صحيحي را پيمود و شرايط ويژه اي را طرح ريزي كرد، كه با توجه مسائل بررسي شده به جايز بودن حضور زن در سير و سفر و مسائل اجتماعي پاي بند به ارزشهاي اسلامي و دستورات ديني است . حضور وي داراي شرايط و محدوديتهايي است ، از جمله رعايت حجاب و عفاف ، پاسداري از عفاف اجتماعي ، متانت در گفتار و ....كه رعايت آنها موجب امنيت جاني ، مالي و آبرويي مي گردد كه اگر در غير اين صورت باشد حضور شوهر كه اجازۀ وي براي زن مهم مي باشد نيز الزامي است و يا فردي به عنوان محرم بايد آنرا همراهي نمايد . زن در مسافرت هاي خويش ملزم به رعايت كليۀ نظرات و احكام فقيهان مي باشد كه هدف آنها ارزش بخشيدن به زن و منزلت وي ، حفظ امنيت ، حرمت داري ، بهداشت جامعه ، تحكيم خانواده عنوان مي گردد. اما در مورد زناني كه به عنوان گردشگر به كشورهاي اسلامي وارد مي شوند بايد گفت كه آنها نيز ملزم به رعايت حقوق و قوانين كشورها مي باشندو با توجه به موارد بررسي شده از داستانهاي پيامبر ، احاديث و ... که کافران در رعايت حفظ حجاب به صورت متعارف و پوشش اسلامي پاي بند نبوده اند و در قراردادها پيامبر با اهل ذمّه به طور مثال در شرايط آن به پوشش زنان آنها اشاره اي نشده است و چنان به نظر مي رسد كه پوشش براي آنها نياز نبوده است ، اما در حكم حكومتي كه اولي تر از حكم ثانوي است ، به علت اقتضاي زمان و جامعه چون موجب فساد و بي راهه كشيدن زنان و مردان و گسترش فساد مي گردد با اشاره به اختيارات حكومتي و مصلحت اسلام آنان را به پوشش خاصّي وا مي دارد. در پايان اين مقال ، گفتن اين نكته را بي سود نمي دانم كه در احكام مربوط به زنان و گردشگري زمينه هاي تحقيق و پزوهش بسيار است كه پرسشهاي بر جاي مانده ی فراوان نيازمند به اين مي باشد و اميد است كه محققان و پژوهشگران در اين راه گام هاي مؤثر و انساني بر دارند . منبع: محمّد رضا رشیدی ، دانشجوی كارشناسي مدیریت جهانگردی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور منابع : 1- کلام الله مجید 2- ابن هشام-السیره النبویه ترجمه و انشای : قاضی ابرقوه – انتشارات خوارزمی 1361 3- امام خمینی ره ، صحیفه نور (مجموعه رهنمودها)- انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، چاپ دوم تهران1371 4- جلالي كندري ، سهيلا – زن مسلمان ، پرده نشيني يا حضور اجتماعي – انتشارات دانشگاه الزهرا 1383 5- جمعي از نويسندگان مجله فقه – گردشگري در فقه و تمدن اسلامي – انتشارات بوستان كتاب (قم) 1385 6- حر عاملی،محمدبن حسن – وسائل الشیعه – انتشارات نصایح (قم) 7- حسن بن علی بن شعبه – تحف العقول، تصحیح و تعلیق : علی اکبر الغفاری- موسسه نشر اسلامیه (قم) 1366 8- رشيدي ، محمد رضا – مقاله ی گردشگري در اسلام - دانشگاه آزاد اسلامي واحد نيشابور 1386 9- صافی گلپایگانی،لطف الله – منتخب الاثر- انتشارات امام المنتظر 1383 10- علامه حلی ،حسن بن یوسف-انوارالملکوت-انتشارات بین المللی الهدی 1386 11- نجفی،شیخ محمد حسن-الکلام- انتشارات کتابچی- چاپ چهارم تهران1374 12- مطهری، مرتضی – مساله حجاب- انتشارات صدرا ، چاپ سی و هشتم 1372 پایان مطلب

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 383]