حقوق حيوانات در انديشه‌‌هاي ايران باستان ‌- مهدي چلا‌ني

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: حقوق حيوانات در انديشه‌‌هاي ايران باستان ‌- مهدي چلا‌ني

در فرهنگ‌هاي باستاني، حيوانات از لحاظ تقدس و ارزش در طبقات مختلفي قرار مي‌گرفتند و هر كدام نماد اسطوره‌اي بودند. به عنوان مثال همواره در شمار جانداران ارجمند بودند و مردمان قديم پرندگان را آفريدگاني فراسويي و از گونه‌اي ديگر مي‌پنداشتند. در اين فرهنگ‌ها، مرغان شكاري تيزپرواز از ارزش آييني و نمادين بيشتري برخوردار بودند. مثلا‌ از ديد برجسته‌تر و ارجمندتر از ديگر مرغان بود و ايرانيان، يونانيان و روميان سرشت شاهين را از آتش مي‌دانستند. ايرانيان باستان را پرنده مهر و سروش مي‌دانستند و ژرمن‌هاي باستان، كلا‌غ را يار و همراه خداي خويش، مي‌انگاشتند. سيمرغ نيز بسيار مورد توجه ايرانيان بوده و آن را در شمار مرغان خورشيدي مي‌آوردند و معتقد بودند كه سيمرغ، است و جان‌هاي پاكيزه و پيراسته با رسيدن به سيمرغ، به خدا مي‌رسند.

امروزه در قونيه معتقدند لحظه‌اي كه آهويي به دنيا مي‌آيد، نوري مقدس زمين را روشن مي‌كند و در برخي فرهنگ‌ها، آهو را نماد فرزانگي دانسته‌اند. در ايران باستان نيكي به حيوانات سودمند از وظايف اصلي بوده است. در تاريخ نقل شده بهرام گور از پادشاهان ساساني كوشش‌هاي فراواني در جهت توسعه پرورش اسب و اسب‌دواني مي‌كرد و انوشيروان به دامپروري علا‌قه فراواني داشت. نيكي و ترحم به حيوانات در آئين مزديسنا كه در زمان ساسانيان رواج داشت، اهميت زيادي داشته و در اين مورد در رساله پهلوي كه در زمان ساسانيان نوشته شده نكات جالبي ديده مي‌شود. ارداويراف موبدي كه سفري به بهشت و دوزخ كرده و مردمان را از پاداش و عذاب در جهان ديگر با خبر مي‌كند، سزاي آنان را كه نسبت به حيوانات بد رفتاري مي‌كنند عذاب دوزخ و پاداش كساني كه به حيوانات نيك رفتاري مي‌كنند را سعادت ابدي مي‌داند.

در آيين ماني و مزدك نيز براي حيوانات اهميت خاصي قائل بودند. ماني مردي ايراني و دين او دين آميخته از آيين زرتشت، مسيح و احتمالا‌ ساير اديان زمان بود. برگزيدگان يا روحانيون اين آيين از خوردن گوشت و هرگونه آزار رسانيدن به حيوانات و گياهان به شدت امتناع مي‌كردند. در رساله شايست ناشايست كه از كتب پهلوي پيش از اسلا‌م است كه تاكنون باقي مانده، از كشتار بيهوده حيوانات به شدت نهي شده است. در اين كتاب مي‌خوانيم هر كس بيهوده حيوانات را بكشد، در آن جهان عذابي دردناك خواهد داشت و هر كه به حيوانات نكويي كند و امكان زاد و ولد آنها را فراهم آورد، مورد لطف ايزدي قرار خواهد گرفت. در زرتشت نامه نيز از قول زرتشت توجه و مهرباني به حيوانات توصيه شده است. در متون اوستايي از جمشيد به عنوان نجات‌دهنده حيوانات بسيار ياد شده است. جمشيد به معناي است، برخي او را برادر طهمورث و فردوسي او را پسر طهمورث مي‌داند. به قول طبري، او وسايل اهلي كردن حيوانات را ابداع كرد و در صنعت ابريشم و ديگر رشتني‌ها تبحر داشت و بفرمود تا لباس ببافند و رنگ كنند. زين و پالا‌ن را ابداع كرد تا به كمك آن چهار پايان را رام كنند و به اطاعت درآورند. در اوستا، جمشيد دارنده گله‌هاي فراوان است و حيوانات را از شر گرسنگي و بي‌علوفگي مي‌رهاند.

آرياييان ايران و هند به وجود خدايان و فرشتگان متعددي براي هر چيز قائل بودند. ازجمله خداياني بودند كه بر حيوانات تاثير اساسي داشتند، مانند كه نگهدارنده گاوان بود و كه خداي آفتاب و زنده‌كننده و زاينده بود و روشنايي را به بشر هديه مي‌كرد و همه اينها يادآور و هستند كه در سنت آريايي و مخصوصا ايرانيان نگهبان گله اسبان و نشخواركنندگان و بخشنده قدرت باروري به حيوانات ماده و زنان بود. خداي محافظ و مظهر نيروي آفتاب، صاحب گاوان شيرده و چراگاه‌هاي حاصلخيز بود و در خدمت مردم قرار داشت. كه روح همه خدايان بود، كمال محبت و عنايت را به همه موجودات ازجمله گاو و گوساله داشت. در اوپانيشاد هندوان رعايت حقوق حيوانات و آزار نرساندن به آنها با بياني شاعرانه توصيف شده است.

‌ در فرهنگ اوستايي و پهلوي هر يك از روزهاي ماه‌هاي ايراني نام مخصوصي داشت كه هر كدام نام يكي از فرشتگان بود. روز چهاردهم هر ماه را جوش يا گوش مي‌گفتند. ابوريحان بيروني در مقابل روز گوش عدد را قرار مي‌دهد كه به حروف ابجد برابر 14 هست كه همان چهاردهم ماه مي‌شود. در اين روز دعاي مخصوص در مي‌خواندند و سلا‌مت حيوانات را آرزو مي‌كردند. مساله گوش‌روز در فرهنگ اسلا‌مي نيز وارد شده است. چنان كه ملا‌محسن فيض كاشاني رساله‌اي در نقل روايت از امام صادق(س) راجع به نوروز و 30 روز ماه پارسيان تاليف كرده است. فيض كاشاني در اين رساله 30 روز ماه را با ذكر نام پارسي آن ذكر كرده، در هر مورد راجع به فرشته صاحب‌نام مطلبي گفته و از كارهايي كه انجام دادن آنها در هر يك از اين روزها پسنديده يا ناپسند است ياد كرده است. در اين رساله در مورد روز چهاردهم ماه گفته شده است:

حقوق حيوانات در قرآن كريم

در قرآن كريم آيات متعددي در مورد حيوانات ديده مي‌شود كه بارها به اين موضوع اشاره شده كه حيوانات نشانه‌قدرت الهي و مايه عبرت بشر هستند و در آنها منافع بي‌شماري براي انسان‌ها قرار داده شده است. يس، 71-73مؤمنين، 21.) خداوند در آيات متعدد از انسان مي‌خواهد كه در آيات الهي و ازجمله خلقت خود و حيوانات تدبر كنند. براي مثال در سوره غاشيه آمده است: غاشيه، 17.) خداوند متعال در امثال اين آيات مردم را به شناختن حيوانات و تفكر در كيفيت خلقت آنها و كارهايي كه مي‌كنند ترغيب نموده و در آيات ديگر، انسان‌ها را به عبرت گرفتن از بعضي از آنها مانند چهارپايان‌، پرندگان، مورچه‌‌ها و زنبورهاي عسل دعوت كرده است. آيات 5 تا 8 سوره‌نحل نيز به منافع حيوانات اشاراتي جالب و شگفت‌انگيز دارد به طوري كه پس از بيان برخي منافع مادي چهارپايان ازجمله تهيه پوشش و خوراك، روي جنبه استفاده رواني از آنها نيز تكيه كرده و مي‌گويد: نحل، 5-8) در تفسير اين آيه آمده است كه منظره جالب حركت دسته‌جمعي گوسفندان و چهارپايان به سوي بيابان و چراگاه، سپس بازگشت‌شان به سوي آغل و استراحتگاه كه قرآن از آن تعبير به كرده تنها يك مساله ظاهري و تشريفاتي نيست، بلكه گوياي اين حقيقت است كه چنين جامعه‌اي خود‌كفا است، اين درواقع استغناء و خودكفايي جامعه است، جمال توليد و تامين فرآورده‌هاي مورد نياز يك ملت و همان استقلا‌ل اقتصادي و ترك هرگونه وابستگي است. ‌

سوره نحل نيز اسرار شگفت انگيزي در مورد زنبور عسل بيان مي‌كند. زنبور عسل داراي زندگي بسيار منظم توام با برنامه‌ريزي و تقسيم كار و مسووليت است. كندو پاك‌ترين، منظم‌ترين و پركارترين شهر دنيا است كه از تمدن درخشاني برخوردار است و شايد تنها دليلي كه براي اين همه نظم و همكاري بتوان آورد، در همين آيه خلا‌صه مي‌شود كه: !نحل، 68-67.)

تكامل و حشر حيوانات در قيامت

برخي آيات قرآن به تكامل و حشر و رستاخيز حيوانات اشاره كرده‌اند كه جاي سوال و بحث فراواني را برمي‌انگيزد، چرا كه لا‌زمه رستاخيز و حساب و جزا، مساله عقل و شعور و تكليف و مسووليت است، آيا حيوانات هم داراي سطحي از شعور و ادراك هستند كه رستاخيز داشته باشند؟ سوره انعام در اين زمينه مي‌گويد: انعام، 38) در مورد اين آيه تفاسير زيادي نقل شده است. مرحوم علا‌مه طباطبايي (ره) در بحث مبسوطي ذيل آيه، شباهت اجتماعات حيواني را به انساني از نظر كثرت و عدد، هدفداري و حتي دارا بودن نوعي از زندگي ارادي و شعوري مطرح كرده و مي‌نويسد: وجود دارد. همان فطرتي كه در بشر سرچشمه دين الهي است و وي را براي حشر و بازگشت به سوي خدا، قابل و مستعد مي‌سازد، در حيوانات نيز هست.> در تفسير نمونه ضمن بيان زندگي شگفت‌انگيز زنبور عسل و مورچه، وفاي حيوانات به صاحب خود و تربيت‌پذيري آنها براي مقاصد انساني، آمده است:

در روايات اسلا‌مي نيز احاديث متعددي در زمينه رستاخيز حيوانات ديده مي‌شود. ازجمله در روايتي از طريق اهل تسنن نقل شده كه پيامبر(ع) در تفسير آيه مورد بحث فرمودند: همچنين از ابوذر نقل شده كه گفت: ما خدمت پيامبر(ع) بوديم كه در پيش روي ما، دو بز به يكديگر شاخ زدند. پيامبر(ع) فرمود: مي‌دانيد چرا اينها به يكديگر شاخ زدند؟ حاضران عرض كردند: نه. پيامبر(ع) فرمود: اما خدا مي‌داند چرا و به‌زودي در ميان آنها داوري خواهد كرد (همو.) آياتي همچون تكوير، 5) و انعام، 38) نيز تأكيدي ديگر بر حشر و رستاخيز حيوانات است. ‌

اين همه نشان مي‌دهد كه حقوق حيوانات از چه جايگاه بالا‌يي در بين اديان و آيين‌‌هاي مختلف برخوردار است.

* كارشناس محيط زيست

انتهاي خبر // روزنا - وب سايت اطلاع رساني اعتماد ملي//www.roozna.com
------------

------------
شنبه 20 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 307]