مداراي اجتماعي يا برخورد تمدن ها

واضح آرشیو وب فارسی:ايران ورزشی: مداراي اجتماعي يا برخورد تمدن ها

تيموتي.م.ساويچ *: در طول تاريخ، اسلام بيش از آمريكا، روسيه و حتي اتحاديه اروپا در شكل دهي به اروپا نقش داشته است و اين نقش احتمالاً در قرن بيست ويكم پررنگ تر از هميشه خواهد بود. چالشي كه امروزه اروپا با آن روبه رو است دو وجه دارد: چالش داخلي و چالش خارجي.اروپا بايد در داخل قلمرو سياسي خود يك اقليت قوي به سرعت رو به رشد را حل كند؛اقليتي كه در نظر اغلب اروپايي ها با هويت جمعي و ارزش هاي عمومي حاكم بر جامعه اروپايي همخواني ندارد.

در عرصه خارجي نيز اروپا بايد يك راهبرد جامع را در قبال كشورهاي پرجمعيت اسلامي كه از كازابلانكا تا قفقاز گسترده شده اند، اتخاذ كند. در استراتژي جديد امنيتي اروپا كه اخيراً در سندي به نام «اروپاي امن در جهاني بهتر» منتشر شد و نيز در سند ديگري تحت عنوان «اروپاي بزرگ تر همسايگان جديد» توجه ويژه اي به جهان اسلام شده است. در اين اسناد آمده است: «ظرفيت اتحاديه اروپا براي تامين امنيت، ثبات و توسعه پايدار، ديگر بدون همكاري نزديك با همسايگان اين اتحاديه قابل حصول نيست.» در اين اسناد تلاش مي شود تا چارچوبي جديد براي روابط اتحاديه اروپا با 14 كشور عمده همسايه اروپا تدوين شود؛الجزاير، مصر، اسرائيل، اردن، لبنان، ليبي، مراكش، فلسطين، سوريه، تونس، اوكراين، مولداوي، بلاروس و روسيه.
پس از گسترش اتحاديه اروپا اين اتحاديه با 358 ميليون نفر از جمله ساكنان كشورهاي شرق و جنوب، همسايه مي شود. پررنگ شدن عامل اسلامي در سياست داخلي و خارجي اتحاديه اروپا فقط به دليل عوامل جغرافيايي يا دموگرافيك نيست. رابطه اسلام و اروپا اكنون از چند پديده جديد تاثير مي پذيرد كه گسترش تروريسم،ظهور يهود ستيزي جديد، گرايش احزاب سنتي اروپا به راست، تجديدنظر در منافع ملي كشورهاي اروپايي،الزامات ناشي از همپيوندي هرچه بيشتر كشورهاي اروپايي و تاكيد بر سياست خارجي مشترك از آن جمله است.
اگرچه مواجهه مجدد اروپا با اسلام در ابعاد داخلي و خارجي فرصت هاي ذي قيمتي را براي تغيير اروپا و جهان فراهم آورده است اما كارنامه برخورد اسلام و اروپا در 1350 سال گذشته چندان دلگرم كننده نبوده است. صرف نظر از چند ابتكار كوچك به نظر مي رسد اروپا تمايل دارد وضع موجود را در داخل و خارج از اتحاديه همچنان حفظ كند. روحيه احتياط، پيش بيني، كنترل و حفظ ساختارهاي سنتي اكنون بر جسارت، انعطاف پذيري، مداخله و بازنگري در روابط چيره شده است. همين تمايلات در ميان مسلمانان ساكن اروپا نيز مشاهده مي شود.
اگر در اين روند سازش حاصل نشود فرآيند كنوني به افزايش تنش هاي اجتماعي و حتي مناقشات مدني در داخل و سقوط حيثيت و اعتبار اروپا در عرصه بين المللي منجر خواهد شد. هنوز وضع تا اين حد وخيم نشده است اما خطر نزديك تر از هر زمان ديگري در گذشته است.
مقوله جمعيت
تعداد كشورهاي اروپايي كه آمار و ارقام دقيقي از كميت و كيفيت حضور مسلمانان در جوامع خود ارائه مي دهند، بسيار اندك است. برخي از اين كشورها به ويژه بلژيك، دانمارك، فرانسه، يونان، مجارستان، ايتاليا، لوكزامبورگ و اسپانيا مانند آمريكا در نظرخواهي ها و انتخاباتي كه انجام مي دهند مذهب افراد را نيز جويا مي شوند. 13 كشور نيز اسلام را به عنوان مذهب به رسميت نمي شناسند. در حال حاضر حداقل در 13 كشور از 37 كشور اروپايي اسلام دومين دين بزرگ محسوب مي شود. در قلمرو شوروي سابق نيز جمهوري هاي بالتيك داراي اقليت قدرتمند مسلمان هستند. در بسياري از كشورها مسلمانان يك اقليت قوي اما غيررسمي محسوب مي شوند كه از حقوق ديگر اقليت ها برخوردار نبوده و به شدت مورد تبعيض قرار مي گيرند و علت اين امر عدم تطبيق خصوصيات اين اقليت ها با معيارها و تعاريفي است كه اين جوامع در مقوله «اقليت» دارند كه مبتني بر ملاحظات قومي و نژادي است.
اكنون بيش از 23 ميليون مسلمان در اروپا زندگي مي كنند كه حدود پنج درصد جمعيت اين قاره را تشكيل مي دهند. به موجب گزارش سالانه وزارت خارجه آمريكا درباره آزادي مذهب در جهان رقم مزبور بسيار بيشتر از 13 تا 18 ميليون نفري است كه معمولاً در رسانه ها و تحقيقات آكادميك منعكس مي شود. اگر تركيه را نيز در محاسبات وارد كنيم رقم مزبور 90 ميليون نفر يا 15 درصد جمعيت اروپا را بالغ مي شود. اما آنچه اهميت دارد روندي است كه در اروپا در حال ظهور است. جمعيت مسلمان اروپا طي سه دهه اخير بيش از دو برابر شده است و نرخ رشد آن نيز در حال افزايش است.
اغلب كشورهاي اروپايي در دهه 1970 در پي تحريم غرب توسط اعراب و ركود متعاقب آن در خود را روي نيروي كار مهاجر بستند با اين حال باز هم سالانه 500 هزار مهاجر و 400 هزار پناهنده سياسي وارد مرزهاي اروپا شدند. به گزارش سازمان بين المللي مهاجرت، مسلمانان بخش عمده مهاجراني را تشكيل مي دهند كه از الجزاير، مراكش، تركيه و يوگسلاوي سابق راهي اروپا مي شوند. احتمالاً بخش عمده مهاجران غيرقانوني به اين قاره را نيز مسلمانان تشكيل مي دهند. (بين 120 تا 500 هزار مهاجر غيرقانوني سالانه وارد اروپا مي شوند) در واقع در تعدادي از كشورهاي اروپايي واژه «مسلمان» و «مهاجر» مترادف هم به كار برده مي شود.
در حال حاضر امواج مهاجرت و پناهندگي از خاورميانه و شمال آفريقا (يعني مناطقي كه بالاترين نرخ باروري را در جهان دارند) به سوي اروپا روان است. با وخيم تر شدن اوضاع زندگي در مناطق مزبور و كمبود نيروي كار در اروپا (كه داراي پايين ترين نرخ زاد و ولد در جهان است) انتظار مي رود در سال هاي آينده بر تعداد مهاجران به اروپا پيوسته افزوده شود. با دو برابر شدن جمعيت خاورميانه و شمال اروپا طي سه دهه آينده و كاهش باز هم بيشتر نرخ زاد و ولد در اروپا انتظار مي رود، ورود مهاجرين بيشتر به اروپا اجتناب ناپذير شود.
در سال 2000 سازمان ملل متحد پيش بيني كرد اتحاديه اروپا براي مقابله با جمعيت خاكستري خود (مهاجران غيرقانوني) و نيز حفظ جمعيت خويش در سطح سال 1995 سالانه به 949 هزار مهاجر قانوني نياز پيدا كند. به علاوه پذيرش 10 عضو جديد به اتحاديه اروپا وضع را وخيم تر كرده است. در هر حال بخش عمده مهاجران به اروپا را در سال هاي آينده مسلمانان تشكيل خواهند داد.(جدول يك)
امروزه تقريباً 50 درصد مسلمانان ساكن اروپا در اين قاره متولد شده اند. آنچه بيشتر اهميت دارد اين است كه نرخ زاد و ولد در ميان مسلمانان اروپايي سه برابر نرخ زاد و ولد غيرمسلمانان است. اين امر وزنه مسلمانان را در تركيب جمعيتي اروپا هرچه سنگين تر مي كند. جوامع اسلامي در اروپا جوان تر از جوامع غيراسلامي هستند و «نسلx» اروپا و «نسل هزاره» تعداد بيشتري از مسلمانان را در برخواهد گرفت. يك سوم جمعيت پنج ميليوني مسلمانان فرانسه را جوانان كمتر از 20 سال تشكيل مي دهند (در حالي كه سهم جوانان از كل جمعيت فرانسه
21 درصد است). يك سوم جمعيت چهار ميليوني مسلمانان آلمان زير 18 سال سن دارند (در حالي كه سهم جوانان از كل جمعيت آلمان 18 درصد است) يك سوم جمعيت 6/1 ميليون نفري مسلمانان انگليس كمتر از 15 سال سن دارند.(در حالي كه20 درصد از كل جمعيت انگليس زير 15 سال هستند) يك سوم جمعيت 364 هزار نفري مسلمانان بلژيك زير 15 سال سن دارند (در حالي كه تعداد كل جمعيت زير 15 سال بلژيك 18 درصد است).
گرايش به اسلام تاكنون در اروپا چندان رواج نداشته است و كمتر از يك درصد جمعيت مسلمانان اروپا را افراد نوآيين تشكيل مي دهند اما در آينده وضع تغيير خواهد كرد. حضور پررنگ تر مسلمانان در جوامع اروپايي از يك سو و رساتر شدن صداي آنان در اين جوامع از سوي ديگر، مسلمانان را از وضعيت باثبات تري در اروپا برخوردار خواهد كرد كه احتمالاً گرايش به اين دين را افزايش مي دهد.
انتظار مي رود تا سال 2015 جمعيت مسلمانان اروپا دو برابر شود ضمن اينكه از تعداد جمعيت غيرمسلمان اين قاره 5/3 درصد كاسته شود.برآوردهاي محتاطانه حاكي از آن است كه تا سال 2050 سهم مسلمانان از جمعيت اروپا از پنج درصد كنوني به حداقل 20 درصد برسد. برخي حتي پيش بيني مي كنند كه تا سال 2025 بالغ بر يك چهارم جمعيت فرانسه را مسلمانان تشكيل بدهند و اگر اين روند ادامه پيدا كند تا نيمه قرن حاضر مسلمانان جمعيت غيرمسلمان فرانسه و احتمالاً كل اروپا را پشت سر خواهند گذاشت. اگرچه ممكن است اين آمار و ارقام در نظر اول غيرواقعي به نظر برسند اما نمي توان اهميت آن را از نظر دور داشت. در حال حاضر بيش از 15 درصد جمعيت 16 تا 25 سال فرانسه مسلمان هستند. در بلژيك نيز 25 درصد جمعيت زير 25 سال را مسلمانان تشكيل مي دهند. فاكتوري كه در اين معادله حداقل به اندازه رشد كمي جمعيت مسلمانان اروپا اهميت دارد كاهش كلي جمعيت اروپاست كه براساس پيش بيني سازمان ملل متحد تا سال 2050 با بيش از يكصد ميليون نفر كاهش از 728 ميليون نفر كنوني به 600 ميليون يا حتي به كمتر از 565 ميليون نفر مي رسد.
حاشيه نشيني
حضور فزاينده مسلمانان در اروپا در مناطق جغرافيايي خاص برخي از كشورها محسوس تر است. تمركز مسلمانان در مناطق صنعتي شهري اروپا ملموس تر است. محلات فقيرنشين حومه شهرهاي بزرگي چون محله كرويزبرگ در حومه برلين محله «تاورهملت» در حومه لندن و حومه شهرهاي بزرگ فرانسه محل اصلي زندگي مسلمانان اروپاست. دو پنجم مسلمانان انگليس در حومه لندن زندگي مي كنند.
محل زندگي يك سوم مسلمانان فرانسه نيز حومه پاريس است. يك سوم مسلمانان آلمان در منطقه صنعتي «روهر» متمركز شده اند. در حال حاضر، 25 درصد جمعيت مارسي را مسلمانان تشكيل مي دهند و 20 درصد جمعيت مالمو در سوئد نيز مسلمان هستند. 15 درصد ساكنان بروكسل، بيرمنگام و پاريس را مسلمانان تشكيل مي دهند و 10درصد جمعيت لندن، آمستردام، روتردام، لاهه، اسلو و كپنهاگ نيز مسلمان اند.
افزايش اخير جمعيت مسلمان اروپا، نخست در غرب اين قاره پديدار شد. در دهه نخست پس از فروپاشي ديوار برلين، حضور مسلمانان در اروپاي غربي، با آهنگي شش برابر سريع تر از آمريكاي شمالي رشد كرد. اتريش، دانمارك، هلند، نروژ و سوئد، در دهه 1990 با بيشترين استقبال از سوي مهاجران و پناه جويان مسلمان روبه رو شدند. در اين دهه، اسپانيا، ايتاليا و احتمالاً يونان نيز (كه كشورهاي اروپايي با نازل ترين نرخ زاد و ولد، سالمندترين جمعيت، داراي طولاني ترين مرزهاي زميني، نزديك ترين مقصد با كشورهاي مبداء مهاجرت و داراي بيشترين تعداد مهاجر غيرقانوني) مورد استقبال مهاجران قرار گرفتند.
اما طي 20 سال اخير، جمعيت مسلمان بومي در جنوب شرقي اروپا، تحت تاثير عواملي چون مهاجرت ترك ها از بلغارستان، مهاجرت آلبانيايي ها به ايتاليا و يونان و مهاجرت و مرگ و مير ناشي از جنگ هاي بالكان، حدود 20 درصد كاهش پيدا كرده است. در اروپاي مركزي و شرقي اصولاً از جمعيت مسلمان نمي توان اثري پيدا كرد.(جدول 2)
پيامدهاي استراتژيك
- كارگاه توليد افراط گرا: مقامات ضدتروريست اروپا برآورد مي كنند يك تا دو درصد مسلمانان ساكن اين قاره
(بين 250 تا 500 هزار نفر)، در طول زندگي خود، حداقل يك بار در فعاليت هاي افراطي شركت مي كنند. اينكه چه تعداد از اين افراد در فعاليت هاي تروريستي شركت داشته يا از اين اعمال حمايت مي كنند، مشخص نيست. مساله مهم در اين رابطه خلأ حقوقي در اروپا يا پلت فورم سياسي تروريست ها نيست، بلكه رويارويي عمومي جهان اسلام با اروپاست كه بسياري از مهاجران مسلمان را در معرض اتهام فعاليت هاي تروريستي قرار مي دهد.هيچ يك از عاملان عمليات تروريستي 11 سپتامبر، در اروپا پايگاه نداشتند بلكه آنها عرب هايي بودند كه فقط در دوران اقامت در اروپا، ديدگاه هاي خود را راديكاليزه كرده بودند. از ميان 660 بازداشت شده اوليه در زندان گوانتانامو (وابسته به 42 كشور جهان) حدود 20 نفر از اتباع كشورهاي اروپاي غربي بودند در حالي كه فقط دو نفر از اين افراد، شهروند آمريكا بوده اند. بنابراين، مشاهده مي شود كه تعداد زندانيان اروپايي گوانتانامو بيشتر از هر كشور ديگر جهان است. از اينجا مي توان نتيجه گرفت كه جو
اجتماعي - اقتصادي اروپا به نحوي است كه به پرورش تروريسم اسلامي كمك مي كند. «مايكل رادو» از محققان «انستيتوي تحقيقات سياست خارجي» مي گويد: «پس از 11 سپتامبر 2001، تعداد بازداشت شدگان مظنون به عمليات تروريستي در اروپا، 20 برابر ايالات متحده بوده است.»
به گفته كارشناسان فرانسوي و آلماني تنها تعداد معدودي از تروريست هاي اسلامگراي اروپايي، قبل از مهاجرت به اروپا نيز داراي تمايلات و عقايد افراطي بوده اند. بخش بزرگي از اين تروريست ها، جوانان وابسته به طبقه متوسط هستند كه هر يك به نوعي، يك شوك فرهنگي را در اروپا تجربه كرده و به افراط گراييده اند. با عدم پذيرش در جوامع اروپايي و تجربه سكولاريسم و ماترياليسم حاكم بر اين جوامع، گروهي از جوانان مسلمان دچار سرخوردگي شده و معمولاً پس از مواجهه با يك بحران شخصي و در جست وجوي يك هويت جديد، به سوي گروه هاي اسلامگراي افراطي گرايش پيدا مي كنند كه در كمين آنها نشسته اند.
تعداد كمي از اسلامگرايان افراطي مقيم اروپا، براي ادامه مبارزه راهي كشورهاي خود مي شوند. آنها ترجيح مي دهند يا مبارزه را در كشورهايي چون افغانستان، بوسني يا چچن ادامه دهند يا اينكه همچنان در غرب به فعاليت بپردازند. به نوشته «اوليور روي» كارشناس فرانسوي، سابقه جامعه شناختي افراطيون اسلامگرا در اروپا نشاندهنده مشابهت هاي فراوان ميان عملكرد اين گروه ها با عملكرد گروه هاي افراطي چپگراي اروپا در دهه هاي 1970 و 1980 است. (فراكسيون ارتش سرخ آلمان بريگاد سرخ ايتاليا سازمان اقدام ملي فرانسه و...) اين هسته هاي تروريستي، معجوني از افراد تحصيلكرده اروپايي و كارگران اخراجي و محرومان اروپا بودند كه هيچ تماسي با گروه هاي افراطي اسلامگرا نداشتند و هيچ عملياتي نيز عليه دولت هاي خاورميانه (به جز عربستان سعودي و يمن) انجام ندادند. هيچ يك از اين هسته هاي تروريستي به سرويس هاي اطلاعاتي كشورهاي خاورميانه يا جنبش هاي افراطي اين كشورها وابسته نبودند.
اشكال جديد يهودستيزي
در فرانسه كه بيشترين تعداد يهودي و مسلمان را در اروپا داراست تعداد خشونت هاي گروهي عليه جان و مال يهوديان، در سال 2002 نسبت به سال 2001 شش برابر افزايش يافت. به گفته «ناتان شارنسكي» يكي از وزراي كابينه اسرائيل، تعداد حملات خشونت آميز عليه يهوديان فرانسه از
77 مورد در سال 2002 به بيش از 141 مورد در سال بعد افزايش يافت. در حال حاضر
47 درصد حملات عليه يهوديان اروپا، در فرانسه به وقوع مي پيوندد. تشديد اين حملات موجب شده مهاجرت يهوديان فرانسه به اسرائيل دو برابر شود. به موجب آماري كه دولت اسرائيل اخيراً منتشر كرد تنها در سال 2004 بيش از 2380 يهودي از فرانسه به اسرائيل مهاجرت كردند. در سال قبل از آن نيز تقريباً همين تعداد مهاجر يهودي فرانسوي وارد اسرائيل شدند. سن اكثر اين مهاجران بين 16 تا 25 سال است.
رد پاي اعراب مسلمان در اكثر حملاتي كه در فرانسه و ديگر كشورهاي اروپايي عليه يهوديان صورت مي گيرد، مشاهده مي شود. آنها تلافي شرايط نامساعد اجتماعي و معيشتي خويش در اروپا و نيز برخورد خشن دولت اسرائيل با انتفاضه را بر سر يهوديان اروپايي درمي آورند. دولت فرانسه اين تحولات را «خطر واقعي» تلقي كرده و اعلام كرده يهودستيزي امروز چهره اي متفاوت از ديروز به خود گرفته است. اين جريان ديگر مانند گذشته از راست افراطي الهام نمي گيرد بلكه از جانب اعراب و مسلمانان هدايت مي شود.
در ژانويه 2003 دولت آلمان فعاليت گروه اسلامگراي افراطي «حزب التحرير» را به دليل فعاليت هاي ضديهودي و انجام حملات خشونت آميز عليه يهوديان ممنوع اعلام كرد. «حزب التحرير» روابط نزديكي با حزب نئونازي آلمان برقرار كرده بود. حزب نئونازي چندي پيش رسماً در تظاهرات ضدآمريكايي - ضد اسرائيلي حزب التحرير در برلين شركت كرد. تحولات اخير در بلژيك، دانمارك، ايتاليا و انگليس نيز دولت هاي اروپايي را نسبت به اين نوع جديد از يهودستيزي حساس كرده است. يهودستيزي در اروپاي امروز طيف گسترده اي از چپ افراطي تا راست افراطي را شامل مي شود.(جدول 3)
اسلام گريزي در برابر اروپاگريزي
با سقوط ديوار برلين در سال 1989، اروپا سرعت گرفتن روند همپيوندي قاره را تجربه كرد. در اين روند اصطكاك با جهان اسلام نيز بالا گرفت. مساله «سلمان رشدي» در انگليس و موضوع حجاب در فرانسه به اين تنش دامن زد. جمعيت مسلمانان اروپا اكنون به حدي رسيده است كه ديگر نمي توان آنها را در مقوله «مهاجر» گنجاند. بسياري معتقدند حضور مسلمانان در اروپا، چالشي سهمگين را روياروي وحدت اجتماعي كشورهاي اروپايي قرار داده است. چندي پيش روزنامه اكونوميست هشدار داد: «حضور مسلمانان در اروپا، تهديدي درازمدت براي قاره محسوب مي شود.»
براساس نظرخواهي انجام شده توسط بنگاه IPSOS، سه چهارم مسلمانان فرانسوي معتقدند ارزش هاي اسلامي با ارزش هاي جمهوري فرانسه قابل جمع است در حالي كه فقط يك چهارم مسلمانان زير 25 سال اين كشور چنين اعتقادي دارند. برعكس 62 درصد فرانسوي ها معتقدند ارزش هاي اسلامي هيچ گونه همخواني اي با ارزش هاي جمهوري فرانسه ندارد.
در يك نظرخواهي كه اخيراً در آلمان انجام شد 19درصد از مردم اين كشور معتقدند نبايد به مسلمانان اجازه داد به شريعت خود عمل كنند، 43 درصد نيز نسبت به ظرفيت اسلام براي مداراي اجتماعي ابراز ترديد كرده اند. براساس يك تحقيق ارزشي نيز كه چندي پيش در سراسر اروپا انجام گرفت، مسلمانان در مقايسه با ديگر گروه هاي قومي، نژادي و مهاجر كمتر مورد اعتماد اروپاييان قرار داشته و كمتر اروپايي اي است كه از حضور يك مسلمان در همسايگي خود استقبال كند. به طور كلي، اروپاييان عامل اسلام را چالشي بزرگ و مستقيم در برابر هويت جمعي، ارزش هاي سنتي و سياستگذاري هاي عمومي جوامع خود تلقي مي كنند.
*رئيس دفتر اروپايي وزارتخانه آمريكا و سركنسول سابق اين كشور در
لايپزيگ آلمان- م
منبع:Washington Quarterly
چهارشنبه 17 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايران ورزشی]

[مشاهده در: www.iran-varzeshi.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 458]