خاطره رهبر معظم انقلاب از روز اول مدرسه

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: خاطره رهبر معظم انقلاب از روز اول مدرسه

آنچه می خوانید خاطره روز اول مدرسه رفتن مقام معظم رهبری است در گفت و شنود صميمانه امام خامنه ای با گروهى از جوانان و نوجوانان. به گزارش البرز نیوز ، در پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری پاسخ ایشان به سوالی درباره ی زمان تحصیل ایشان آمده است که خواندن آن خالی از لطف نیست. *رهبر عزيز! بسيار دوست مى‏داريم كه شما از دوران كودكى خودتان بگوييد و اين‏كه چند برادر و خواهر هستيد؛ از اوّلين روز مدرسه و اوّلين معلم و دوستان و همكلاسيها، از سرگرميها و از علاقه خود به درس و بازى براى ما تعريف كنيد. بسم‏اللَّه‏الرّحمن‏الرّحيم قبل از آن‏كه به سؤالات اين دختر خانم عزيز جواب دهم، بايد بگويم خوش به حال شما جوانان و نوجوانان امروز! به شما اهميت داده مى‏شود؛ به شما پرداخته مى‏شود. اين آقايان محترم(1)، با اين مايه‏هاى فكراى كه من حالا مورد تأمّل قرار دادم، براى شما - بخصوص - برنامه‏ريزى و برنامه‏سازى مى‏كنند، تدارك انديشيدن براى شما ترتيب مى‏دهند، با شما حرف مى‏زنند، تماس برقرار مى‏كنند و هر نامه‏اى از نامه‏هاى شما را جواب مى‏دهند. البته من سابقه آشنايى با شما عزيزان ندارم؛ اما از همين گزارش(2) چيزهاى زيادى را نسبت به استعداد و توان شما حس كردم. البته من گاهى برنامه «نيمرخ» را هم به ياد نوجوانى نگاه مى‏كنم - هم برنامه نيمرخ را، هم گاهى برنامه كودكان را تماشا مى‏كنم - بنابراين بايد گفت: خوش به حال نسل جوان و نوجوان امروز كه اين‏قدر برايشان امكانات فكر كردن و فهميدن و تماس گرفتن و اظهار كردن مافى‏الضّميرِ خودشان فراهم است. حالا اگر من در پاسخ سؤالات اين خانم - كه البته اين سؤالات، خيلى بود؛ اصلاً يادم نمى‏ماند. بايد آنها را دانه دانه مطرح كنيد، تا ان‏شاءاللَّه جواب بدهم - بخواهم حرف بزنم، خواهيد ديد كه اصلاً زمان ما اين‏گونه نبود؛ به ما اين‏قدر اهميت داده نمى‏شد، با ما اين‏طور صحبت نمى‏شد، از ما اين‏طور نظراتمان و حرف دلمان خواسته نمى‏شد - كه از شما خواسته مى‏شود - خوب؛ شما از اين جهت از ما جلو هستيد. ان‏شاءاللَّه كه خداوند بر شما مبارك كند و اين دهه فجر هم بر شما مبارك باشد. موفّق باشيد. خوب؛ حالا ايشان(3) گفتند كه شما عزيزان من، از بچه‏هايى هستيد كه با اين برنامه تماس داريد و بعضى از خانواده‏هاى معظّم شهدا از تهران و از شهرستانهاييد. خيلى خوب؛ حالا پاسخ به سؤالات را يكى يكى شروع مى‏كنيم: ما هشت خواهر و برادر از دو مادر بوديم؛ يعنى پدرم از خانمى، سه فرزند داشت كه هر سه هم دختر بودند. بعد، آن خانم فوت كرده بودند و پدرم با خانم ديگرى - كه مادر ما باشند - ازدواج كرده بودند. ما بچه‏هاى اين خانم دوم، پنج نفر بوديم؛ چهار برادر و يك خواهر، و در اين پنج نفر، من دومى بودم. البته در اين بين، دو بچه هم از بين رفته بودند؛ با آن حساب، من چهارمى مى‏شوم؛ اما چون واسطه‏ها كم شده بودند، من بچه دوم خانواده بودم. البته خواهرهاى بزرگ ما از خانم اوّل بودند؛ آنها از ما خيلى بزرگتر بودند. پدر و مادرم، پدر و مادر خيلى خوبى بودند. مادرم يك خانم بسيار فهميده، باسواد، كتابخوان، داراى ذوق شعرى و هنرى، حافظ شناس - البته حافظ شناس كه مى‏گويم، نه به معناى علمى و اينها، به معناى مأنوس بودن با ديوان حافظ - و با قرآن كاملاً آشنا بود و صداى خوشى هم داشت. ما وقتى بچه بوديم، همه مى‏نشستيم و مادرم قرآن مى‏خواند؛ خيلى هم قرآن را شيرين و قشنگ مى‏خواند. ما بچه‏ها دورش جمع مى‏شديم و برايمان به مناسبت، آيه‏هايى را كه در مورد زندگى پيامبران است، مى‏گفت. من خودم اوّلين بار، زندگى حضرت موسى، زندگى حضرت ابراهيم و بعضى پيامبران ديگر را از مادرم - به اين مناسبت - شنيدم. قرآن كه مى‏خواند، به آياتى كه نام پيامبران در آن است مى‏رسيد، بنا مى‏كرد به شرح دادن. بعضى از شعرهاى حافظ كه هنوز - بعد از سنين نزديكِ شصت سالگى - يادم است، از شعرهايى است كه آن وقت از مادرم شنيدم. از جمله، اين دو بيت يادم است: سحر چون خسرو خاور عَلَم در كوهساران زد به دست مرحمت يارم در امّيدواران زد *** دوش ديدم كه ملائك در ميخانه زدند گل آدم بسرشتند و به پيمانه زدند غرض؛ خانمى بود خيلى مهربان، خيلى فهميده و فرزندانش را هم - البته مثل همه مادران - دوست مى‏داشت و رعايت آنها را مى‏كرد. پدرم عالِم دينى و ملّاى بزرگى بود. برخلاف مادرم كه خيلى گيرا و حرّاف و خوش برخورد بود، پدرم مردى ساكت، آرام و كم حرف مى‏نمود؛ كه اين تأثيرات دوران طولانى طلبگى و تنهايى در گوشه حجره بود. البته پدرم تُرك زبان بود - ما اصلاً تبريزى هستيم؛ يعنى پدرم اهل خامنه تبريز است - و مادرم فارس زبان. ما به اين ترتيب از بچگى، هم با زبان فارسى و هم با زبان تركى آشنا شديم و محيط خانه محيط خوبى بود. البته محيط شلوغى بود؛ منزل ما هم منزل كوچكى بود. شرايط زندگى، شرايط باز و راحتى نبود و طبعاً اينها در وضع كار ما اثر مى‏گذاشت. در مورد بازى كردن پرسيديد؟ بله؛ بازى هم مى‏كرديم. منتها در كوچه بازى مى‏كرديم؛ چون در خانه جاى بازى نداشتيم و بازيهاى آن وقت بچه‏ها فرق مى‏كرد. يك مقدار هم بازيهاى ورزشى بود؛ مثل واليبال و فوتبال و اينها كه بازى مى‏كرديم. من آن موقع در كوچه، با بچه‏ها واليبال بازى مى‏كردم؛ خيلى هم واليبال را دوست مى‏داشتم. الان هم اگر گاهى بخواهيم ورزش دستجمعى بكنيم - البته با بچه‏هاى خودم - به واليبال رو مى‏آوريم كه ورزش خيلى خوبى است. بازيهاى غير ورزشىِ آن وقت، «گرگم به هوا» و بازيهايى بود كه در آنها خيلى معنا و مفهومى نبود؛ يعنى اگر فرض كنيم كه بعضى از بازيها ممكن است براى بچه‏ها آموزنده باشد و انسانِ با تفكّر آنها را انتخاب كند، اين بازيهايى كه الان در ذهن من هست، واقعاً اين خصوصيت را نداشت؛ ولى بازى و سرگرمى بود. چيزى كه حتماً مى‏دانم براى شما جالب است، اين است كه من همان وقت، معمّم بودم؛ يعنى در بين سنين ده و سيزده سالگى - كه ايشان سؤال كردند - من عمامه به سرم و قبا به تنم بود! قبل از آن هم همين‏طور. از اوايلى كه به مدرسه رفتم، با قبا رفتم؛ منتها تابستانها با سرِ برهنه مى‏رفتم، زمستان كه مى‏شد، مادرم عمامه به سرم مى‏پيچيد. مادرم خودش دختر روحانى بود و برادران روحانى هم داشت، لذا عمامه پيچيدن را خوب بلد بود؛ سرِ ما عمامه مى‏پيچيد و به مدرسه مى‏رفتيم. البته اسباب زحمت بود كه جلوِ بچه‏ها، يكى با قباى بلند و لباس نوع ديگر باشد. طبعاً مقدارى حالت انگشت‏نمايى و اينها بود؛ اما ما با بازى و رفاقت و شيطنت و اين‏طور چيزها جبران مى‏كرديم و نمى‏گذاشتيم كه در اين زمينه‏ها خيلى سخت بگذرد. به‏هرحال، بازى در كوچه بود. البته خاطراتى هم در اين زمينه دارم كه اگر مناسب شد، ممكن است در خلال صحبت بگويم. بازى ما بيشتر در كوچه بود؛ در خانه كمتر به بازى مى‏رسيديم. * از روز اوّل مدرسه و اوّلين معلّم بگوييد: بايد بگويم اوّلين مركز درسى كه من رفتم، مدرسه نبود، مكتب بود - در سنين قبل از مدرسه - شايد چهار سال، يا پنج سالم بود كه من و برادر بزرگتر از مرا - كه از من، سه سال و نيم بزرگتر بود - با هم در مكتب دخترانه گذاشتند؛ يعنى مكتبى كه معلّمش زن بود و به جز چند نفر پسر، بقيه شاگردان، دختر بودند. البته من خيلى كوچك بودم. تجربه‏اى كه از آن زمان مى‏توانم به ياد بياورم اين است كه بچه را در سنين چهار، پنج سالگى اصلاً نبايد به مدرسه و مكتب و غير آن گذاشت؛ براى اين‏كه هيچ فايده‏اى ندارد. من به نظرم مى‏رسد كه از آن دوره مكتب قبل از مدرسه، هيچ استفاده علمى و درسى نكردم. طبعاً ما را به مكتب فرستاده بودند تا قرآن ياد بگيريم؛ چون در مكتبها معمولاً قرآن درس مى‏دادند. آن زمان در مدرسه‏ها قرآن معمول نبود و درس نمى‏دادند. بد نيست بدانيد كه من متولد سال 1318 هستم. اين دورانى كه مى‏گويم، مربوط به سالهاى 1323 و 1324 است - اوايل مكتب رفتن ما - بنابراين يك دوره آن است؛ كه اوّلين روز مكتب اوّل را يادم نيست. پس از مدتى - يكى دو ماه - كه در آن مكتب بوديم، ما را از آن مكتب برداشتند و در مكتبى گذاشتند كه مردانه بود؛ يعنى معلمش مرد مسّنى بود. شايد شما در داستانهاى قديمى، «ملّا مكتبى» خوانده باشيد. درست همان ملّامكتبىِ تصوير شده در داستانها و در قصّه‏هاى قديمى به ما درس مى‏داد. من كوچكترين شاگرد آن مكتب بودم - شايد آن‏زمان، حدود پنج سالم بود - و چون هم خيلى كوچك بودم، هم سيّد و پسر عالِم بودم، آقاى «ملّامكتبى»، صبحها مرا كنار دست خودش مى‏نشاند و پول كمى، مثلاً اسكناس پنج قرانى - آن وقتها اسكناس پنج ريالى بود، اسكناس يك تومانى و دو تومانى بود. شما نديده‏ايد - يا دو تومانى از جيب خود بيرون مى‏آورد، به من مى‏داد و مى‏گفت: تو اينها را به قرآن بمال كه بركت پيدا كند! بيچاره دلش را خوش مى‏كرد به اين‏كه به اين ترتيب - مثلاً - پولش بركت پيدا كند؛ چون او و امثال او درآمدى نداشتند. روز اوّلى كه ما را به آن مكتب بردند، به ياد دارم كه از نظر من روز بسيار تيره، تاريك، بد و ناخوشايندى بود! پدرم، من و برادر بزرگم را با هم وارد اتاقى كرد كه به نظرم خيلى وسيع مى‏آمد. البته شايد آن موقع به قدر نصف اين اتاق، يا مقدارى بيشتر از نصف اين اتاق بود؛ اما به چشم كودكىِ آن روز من، جاى خيلى وسيعى مى‏آمد و چون پنجره‏هايش شيشه نداشت و از اين كاغذهاى مومى داشت، تاريك و بد بود. مدتى هم آن‏جا بوديم. ليكن روز اوّلى كه ما را به دبستان بردند، روز خوبى بود؛ روز شلوغى بود. بچه‏ها بازى مى‏كردند، ما هم بازى مى‏كرديم. اتاق ما كلاس بسيار بزرگى بود - باز به چشم آن وقتِ كودكى من - و عدّه بچه‏هاى كلاس اوّل، زياد بودند. حالا كه فكر مى‏كنم، شايد سى نفر، چهل نفر، بچه‏هاى كلاس اوّل بوديم. به هرحال و روز پُرشور و پُرشوقى بود و خاطره بدى از آن روز ندارم. البته چشم من ضعيف بود، هيچ‏كس هم نمى‏دانست، خودم هم نمى‏دانستم؛ فقط مى‏فهميدم كه چيزهايى را درست نمى‏بينم. بعدها چندين سال گذشت و من خودم فهميدم كه چشمهايم ضعيف است؛ پدر و مادرم هم فهميدند و برايم عينك تهيه كردند. آن زمان - وقتى كه من عينكى شدم - گمان مى‏كنم حدود سيزده سالم بود؛ ليكن در دوره اوّل مدرسه اين نقصِ كار من بود. قيافه معلم را از دور نمى‏ديدم، تخته سياه را كه روى آن مى‏نوشتند، اصلاً نمى‏ديدم و اين، مشكلات زيادى را در كار تحصيل من به وجود مى‏آورد. حالا خوشبختانه بچه‏ها در كودكى، فوراً شناسايى مى‏شوند و اگر چشمشان ضعيف است، برايشان عينك مى‏گيرند و رسيدگى مى‏كنند. آن زمان اصلاً اين چيزها در مدرسه‏اى معمول نبود. البته مدرسه ما يك مدرسه به اصطلاح غير دولتى بود؛ بعلاوه مدرسه دينى بود كه معلّمين و مديرانش از افراد بسيار متدّين انتخاب شده بودند و با برنامه‏هاى اندكى دينى‏تر از معمولِ مدارسِ آن روز، اداره مى‏شد؛ چون آن مدرسه‏ها اصلاً برنامه دينى درستى نداشتند و كسى توجّهى و اعتنايى به آن نمى‏كرد. در مورد معلّمين اوّل ما، بله يادم است كه مدير دبستان ما آقاى «تدّين» بود كه تا چند سال پيش هم زنده بود. من در زمان رياست جمهوريم ارتباطات زيادى با او داشتم. مشهد كه مى‏رفتم به ديدن ما مى‏آمد. پيرمرد شده بود. يك معلّم ديگر داشتيم كه اسمش آقاى «روحانى» بود و الآن نمى‏دانم كجاست. عدّه‏اى از معلّمين را يادم است؛ بله، تا كلاس ششم - دوره دبستان - خيلى از معلّمين را دورادور مى‏شناختم. متأسفانه الان هيچ كدام را نمى‏دانم كجا هستند. اصلاً زنده‏اند، نيستند و چه مى‏كنند؛ ليكن بعد از دوره مدرسه هم با بعضى از آنها ارتباط و آشنايى داشتم. * به چه درسهايى علاقه داشتيد؟ دورانهاى كلاس اوّل و دوم و سوم را كه اصلاً يادم نيست و الان هيچ نمى‏توانم قضاوتى بكنم كه به چه درسهايى علاقه داشتم؛ ليكن در اواخر دوره دبستان - يعنى كلاس پنجم و ششم - به رياضى و جغرافيا علاقه داشتم. خيلى به تاريخ علاقه داشتم، به هندسه هم - بخصوص - علاقه داشتم. البته در درسهاى دينى هم خيلى خوب بودم؛ قرآن را با صداى بلند مى‏خواندم - قرآن‏خوانِ مدرسه بودم - يك كتاب دينى را آن وقت به ما درس مى‏دادند - به نام تعليمات دينى - براى آن وقتها كتاب خيلى خوبى بود؛ من تكّه‏هايى از آن كتاب را كه فصل، فصل بود، حفظ مى‏كردم. در همان دوره آخر دبستان - يعنى كلاس پنجم و ششم - تازه منبر آقاى «فلسفى» را از راديو پخش مى‏كردند كه ما از راديو شنيده بوديم. من تقليد منبر او را - در بچگى - مى‏كردم و به همان سبك، آن بخشهاى كتاب دينى را با صدا بلندى و خيلى شمرده، پشت سر هم مى‏خواندم. معلّمم و پدر و مادرم خيلى خوششان مى‏آمد؛ مرا تشويق مى‏كردند. بله؛ اين درسهايى بود كه آن زمان دوست مى‏داشتم. * ضمن تشكّر از وقتى كه گذاشتيد؛ حضرتعالى در نوجوانى، چه حالات و روحيّاتى داشتيد و در چه سنّى به اين فكر افتاديد كه راه آينده خود را انتخاب كنيد و چه كسى به شما بيشترين كمك را در اين زمينه كرد؟ خيلى ممنون، سؤال خوبى كرديد. البته من اگر بخواهم به نوجوانان عزيز، در اين مورد كه شما مطرح كرديد، سفارش كنم، سفارش من اين خواهد بود كه نوجوانان بايد به فكر حال باشند؛ براى اين‏كه به فكر آينده باشند، وقت زياد است. در دوره جوانى - دوران سنين هجده، بيست سالگى - راجع به آينده هرچه مى‏خواهند فكر عملى بكنند؛ چون در سنين نوجوانى - يعنى سنين سيزده، چهارده و پانزده سالگى - اگر بخواهند درباره آينده فكر كنند، اين فكر، خيلى تعيين كننده نيست. چون به‏هرحال حتماً يك طريق و مسيرى را - هر آينده‏اى داشته باشند - بايد بگذرانند؛ لذا بايد به فكر حالِ خودشان باشند. البته اگر به فكر آينده هم باشند، ما كسى را ملامت نمى‏كنيم. به‏هرحال، گاهى انسان به فكر آينده مى‏افتد؛ اما من از اين‏كه چه زمانى به فكر آينده افتادم، هيچ يادم نيست. اين‏كه در آينده زندگى خودم، بنا بود چه شغلى را انتخاب كنم، از اوّل براى خود من و براى خانواده‏ام معلوم بود. همه مى‏دانستند كه من بناست طلبه و روحانى شوم. اين چيزى بود كه پدرم مى‏خواست و مادرم به شدّت دوست مى‏داشت. خود من هم علاقه‏مند بودم؛ يعنى هيچ بى‏علاقه به اين مسأله نبودم. اما اين‏كه لباس ما را از اوّل، اين لباس قرار دادند، به اين نيّت نبود؛ به خاطر اين بود كه پدرم با هر كارى كه رضاخان پهلوى كرده بود، مخالف بود - از جمله، اتّحاد شكل از لحاظ لباس - و دوست نمى‏داشت همان لباسى را كه رضاخان به زور مى‏گويد، بپوشيم. مى‏دانيد كه رضاخان، لباس فعلى مردم را كه آن زمان لباس فرنگى بود و از اروپا آمده بود، به زور بر مردم تحميل كرد. ايرانيها لباس خاصى داشتند و همان لباس را مى‏پوشيدند. او اجبار كرد كه بايستى اين‏طور لباس بپوشيد؛ اين كلاه را سرتان بگذاريد! پدرم اين را دوست نمى‏داشت، از اين جهت بود كه لباس ما را همان لباس معمولى خودش كه لباس طلبگى بود، قرار داده بود؛ اما نيّت طلبه شدن و روحانى شدن من در ذهنشان بود. هم پدرم مى‏خواست، هم مادرم مى‏خواست، خود من هم مى‏خواستم. من دوست مى‏داشتم و از كلاس پنجم دبستان، عملاً درس طلبگى را در داخل مدرسه شروع كردم. معلّمى داشتيم كه خودش طلبه بود و سالهاى پنجم يا ششم دبستان - به نظرم هر دو سال - معلم كلاس ما بود. او پيشنهاد كرد كه به ما درس «جامع‏المقّدمات» بدهد. مى‏ديد كه من و يكى، دو نفر از بچه‏ها علاقه‏منديم و استعدادمان هم خوب بود؛ فكر كرد كه به ما درس بدهد، ما هم قبول كرديم. «جامع‏المقّدمات» اوّلين كتابى است كه طلبه‏ها مى‏خواندند، - هنوز هم معمول است - و مجموعه‏اى از جزوات، يعنى چند كتاب كوچك است. من چند تا از آن كتابهاى كوچك را در دبستان خواندم؛ بعد هم كه بيرون آمدم، به شدّت و با جدّيت و علاقه دنبال كردم. من بعد از دبستان به دبيرستان نرفتم؛ يعنى دوره دبيرستان را به طور داوطلبانه و به صورت شبانه، خودم مى‏خواندم. درس معمولى من طلبگى بود و بعد از دوره دبستان، مدرسه طلبگى رفتم - يعنى از دوازده سالگى به بعد - بنابراين از همان وقتها ديگر من به فكر آينده - به اين معنا - بودم؛ يعنى معلوم بود كه ديگر بناست طلبه شوم. البته طلبگى و لباس طلبگى، به‏هيچ‏وجه مانع از كارهاى كودكانه آن زمان نبود؛ يعنى هم عمامه سرمان مى‏گذاشتيم، هم وقتى مى‏خواستيم بازى كنيم، عمامه را در خانه مى‏گذاشتيم، به كوچه مى‏آمديم و با همان قبا مى‏دويديم و بازى مى‏كرديم - كارهايى كه بچه‏ها مى‏كنند - وقتى مى‏خواستيم با پدرمان به مسجد برويم، باز عمامه را سرمان مى‏گذاشتيم و عبا را به دوش مى‏انداختيم و با همان وضع و حال و چهره كودكانه به مدرسه مى‏رفتيم و مى‏آمديم. * ما جوانان چه الگويى را براى خودمان در نظر بگيريم و خودمان را با آن مقايسه كنيم؟ من نمى‏توانم كسى يا اشخاص معيّنى را اسم بياورم كه حتماً آنها الگوى شما باشند. بالاخره هر كسى ذوقى و سليقه‏اى دارد؛ منتها مى‏شود اين‏طور فرض كرد الگويى را كه انسان انتخاب مى‏كند، بايد الگويى باشد كه شخصيت و منش او كاملاً با آرمانهاى انسان، همخوان و هماهنگ باشد. فرض بفرماييد بعضيها يك هنرپيشه را الگوى خودشان قرار دهند. خوب؛ اين خيلى منطقى نيست. مثلاً يك هنرپيشه خارجى را الگوى خودشان قرار دهند. اين نمى‏تواند منطقى باشد. محيط او محيط ديگر و زندگى او زندگى ديگرى است. يك انسان مسلمان؛ يك نوجوان مسلمان و ايرانى كه برايش عزّت ايران، سربلندى و آينده ايران و آينده نسل خودش، آن هم در چهارچوب معارف و احكام اسلامى مطرح است، نمى‏تواند خارج از اين چهارچوبها الگو انتخاب كند. بنابراين الگو را بايستى در بزرگانى كه از لحاظ ديد و جهتگيرى و اهداف به هدفهاى ما مى‏خورند، انتخاب كرد. در بين مسلمانان صدر اسلام، اشخاصِ بسيار برجسته و خوبى هستند. در بين شخصيتهاى برجسته امروز و دوره‏هاى گذشته نيز همين‏طور، واقعاً شخصيتهاى برجسته‏اى هستند. به زندگى ائمّه كه نگاه كنيد - مثلاً زندگى امام حسن و امام حسين عليهماالسّلام - جوانيهاى آنها بسيار چيزهاى با ارزشى در خود دارد كه هر جوان و نوجوانى را جذب مى‏كند. هم نوع دخترانه‏اش هست، هم نوع پسرانه‏اش. همه آنها شخصيتهايى بودند كه مى‏توانند واقعاً براى انسان جاذبه داشته باشند و براى نوجوانان و جوانان ما الگو محسوب شوند. * علّت اين‏كه جاذبه آن الگوهاى نامناسب، بيشتر است، چيست و چه كنيم كه جوانان ما به سمت اين الگوها كه شما فرموديد، حركت كنند؟ هر كس كه درست معرفى شود، اگر واقعاً برجسته باشد، جاذبه پيدا مى‏كند. اگر شما مى‏بينيد كه ممكن است بعضى از چهره‏هاى درخشان صدر اسلام براى بخشى از جوانان ما جاذبه نداشته‏باشند - براى همه كه نمى‏شود گفت جاذبه ندارند؛ ممكن است بگوييم براى بخشى جاذبه دارند و براى بخشى جاذبه ندارند - به خاطر اين است كه آنها از آن شخصيتها شناسايى درستى ندارند. نسبت به آنها آشنايى ندارند. حالا ممكن است كسى بگويد: چطور ما نمى‏شناسيم، اما فلان خارجى مى‏شناسد؟ بله؛ اتّفاقاً همين‏طور است. چون زندگى ائمّه - زندگى امام حسن و امام حسين عليه‏السّلام - براى ما زياد سطحى تكرار شده است - بدون اين‏كه عمقى داشته باشد - لذا خيلى چيزهاى ريزى در آنها هست كه راحت از زير نگاه ما رد مى‏شود و ما به آن دقّت نمى‏كنيم؛ اما همين يك نمونه، وقتى براى آدمى كه با اين نامها آشنايى نداشته، مطرح مى‏شود، خيلى جلوه و اهميت دارد. برادرمان(4) اشاره كردند كه ما مى‏خواهيم دريا را با پيمانه كوچك پيمانه كنيم. من مى‏خواهم بگويم كه اين معرفيها هم كار همين آقايان(5) و همين برنامه‏هاست و اصلاً پيمانه كردن دريا با پيمانه كوچك نيست، بلكه راه درست همين است. گسترش وسعه كار راديو و تلويزيون، خيلى زياد است. اگر حقيقتاً برنامه‏هاى خوبى در صدا و سيما ترتيب داده شود، اين برنامه‏ها مى‏تواند جاذبه داشته باشد. زندگى ائمّه را با زبان نو معرفى كنيد. فقط هم نمى‏خواهم ائمّه را بگويم؛ البته ائمّه، واقعاً برترين و زيباترين هستند. بهترين شيوه‏ها، زيباترين چهره‏ها و زيباترين روحها در آنهاست؛ اما غير ائمّه هم از صدر اسلام، كسان زيادى هستند. مخصوص صدر اسلام نيست؛ از گذشته و در تاريخ خودمان، چهره‏هاى خيلى زيادى داريم كه همه مى‏توانند براى جوانان ما الگو باشند. اگر اينها با زبان خوب و با استفاده از ابتكار معرفى شوند، براى جوانان ما جا مى‏افتند. خوب؛ وقتى انسان اينها را ابتدا به جوان عرضه نكند، اگر جوان هم بخواهد مقدارى سطحى‏نگرى كند، چشمش به عكسى، يا به پوسترى مى‏افتد و در يك مجلّه، خبرى را مى‏خواند و فرض بفرماييد آدمى را كه از جهتى يك جنبه جاذبه‏اى هم در زندگى او هست - از جهت ورزش، يا از جهت كار هنرپيشگى و غيره - الگوى خودش قرار مى‏دهد؛ اما وقتى كه آن چهره‏ها و زيباييهاى حقيقى نشان داده شوند، جوانان ما به آنها رو مى‏آورند و از آنها استقبال مى‏كنند. * تديّن و تمدّن در ذهن جوانان دو مقوله جدا از هم است. شما در جوانى در اين مورد، چگونه فكر مى‏كرديد؟ نمى‏شود من به اين فكر كنم كه در دوره نوجوانى - سيزده، چهارده سالگى - در اين زمينه‏ها چه فكر مى‏كردم. واقعاً يادم نيست كه بخواهم از آن زمان چيز دقيقى را ذكر كنم. من نكته‏اى را اين‏جا به شما بگويم: اين سؤالات و اين تفكّراتى كه امروز براى شما مطرح است، در دوره ما براى افرادى مثل شما اصلاً مطرح نبود؛ يعنى ممكن بود كه يك نفر در اين سنين، از حالاى شما در كارهاى علمى پيشتر باشد. اين كاملاً قابل قبول است؛ كمااين‏كه من در همان سنين نوجوانى، بعد از گذشت دو سه سال كه طلبگى خوانده بودم، درسم خيلى پيشرفت كرده بود، راههاى طولانى را در زمان كوتاهى طى كرده بودم و سوادم خوب بود؛ اما به‏هيچ‏وجه درك من از مسائل روز - از مسائل فرهنگى و عمومى - به قدر درك امروز جوانان همسنِّ آن وقتِ خودم نبود. اين بدان خاطر بود كه شرايط آن روز، اصلاً شرايطى نبود كه اجازه فكر كردن به كسى بدهد. عدّه‏اى گرفتار نان بودند، عدّه‏اى گرفتار زندگيهاى خودشان بودند، يك عدّه در تلاش معاش بودند؛ اصلاً فضا، فضايى نبود كه آدم بتواند نسبت به اين مسائل فكر كند. نمى‏شود بگوييم كه ما آن زمان براى وفق دادن تديّن و تمدّن، چه كار مى‏كرديم. شما عزيزان بدانيد اين حرفى كه «تمدّن و تديّن با هم تطبيق نمى‏كنند» جزو آن حرفهايى است كه خيلى كهنه و قديمى است و اصلاً حرف امروز نيست. زمانى اروپاييها با دينى كه داشتند - دين مسيحيتِ تحريف شده كليساى قرون وسطى‏ - با نشانه‏هاى تمدّن مواجه شدند؛ بديهى است كه آن تديّن، اصلاً با آن تمدّن تطبيق نمى‏كرد. آن تديّن، تديّنى بود كه اگر كسى «گاليله» مى‏شد، حتماً بايد سوزانده شود! اگر كسى يك كشف جديد مى‏كرد، حتماً بايستى نابود و تكفير مى‏شد! اصلاً بحث تديّن و تمدّن كه با هم تطبيق نمى‏كند، مربوط به آن دوره است، آن هم مربوط به اروپا؛ منتها همچنان كه اروپاييها همه چيز خودشان را - البته چيزهاى زياد و بد، نه چيزهاى خيلى خوب - عمداً به كشورهاى تحت سلطه استعمارى منتقل مى‏كردند، اين فكر را هم بتدريج با شيوه‏هاى خيلى موذيانه، به داخل جامعه ما منتقل كردند. در داخل جامعه هم كسانى بودند كه دوست مى‏داشتند اين افكار را ترويج كنند؛ بقاياى افكار آنها را ترويج كردند، كه آن هم مربوط به دوره چهل، پنجاه سال قبل است و گاهى تا اين زمانها در گوشه و كنار مانده است و كسانى مطرح مى‏كنند، والّا اين حرف، حرفِ امروز نيست. تديّن و تمدّن، چرا بايد با هم منافاتى داشته باشند؟ تمدّن، يعنى زندگى توأم با نظم علمى، با تجربيات خوب زندگى، استفاده از پيشرفتهاى زندگى، و تديّن يعنى جهت درست در زندگى داشتن - جهت عدل، انصاف، صفا، صداقت و رو به طرف خدا - اينها با هم چه منافاتى دارند؟! انسان مى‏تواند با اين جهتگيرى، آن‏طور زندگى كند؛ كمااين‏كه خيلى از دانشمندان و متفكّرين ما متديّن بودند؛ خيلى از پيشروان همين تمدّن كنونى اروپا هم - البته عمدتاً در دوره‏هاى بعدى - متديّن بودند. تمدّن اسلامى در زمان خودش جزو تمدّنهاى درخشان تاريخ بود كه امروز هم نشانه‏هايش وجود دارد. امروز هم بحمداللَّه خيلى از ملتهاى مسلمان - بخصوص ملت ما - از مدنيّت روز بهره‏مند مى‏شوند، از دانش روز استفاده و در تحصيل آن كوشش مى‏كنند. در هر جايى كه كوشش كنند، پيشرفتهاى بسيارى هم به دست مى‏آورند؛ متديّن هم هستند، منافاتى هم ندارد. * با وجود ابهام در هدف ما جوانان و بعضاً يأس در زندگى، به نظر شما چگونه برنامه‏ريزى كنيم و چه هدف و معيارى را انتخاب نماييم؟ البته اين‏كه شما گفتيد ما اين‏طور هستيم، من نمى‏دانم منظورتان از ما كيست؟ حتماً نبايد منظورتان نسل جوان و نوجوان باشد؛ چون خيلى از جوانان اين‏گونه نيستند. بعضيها اين‏طورند، بعضيها هم نيستند. شما هم كه اين را مطرح مى‏كنيد، من اطمينان ندارم خودتان هم حتماً اين‏گونه باشيد. ممكن است شما واقعاً هيچ‏گونه سردرگمى نداشته باشيد، ولى البته چرا؛ بعضيها اين‏طورند. بچه‏هاى عزيز من! ببينيد؛ هدف زندگى بايد چيزى فراتر از خود زندگى باشد؛ چون وقتى شما چيزى را به عنوان هدف زندگى انتخاب مى‏كنيد، يعنى زندگى، وسيله و ابزارى براى آن است. غير از اين است؟ يعنى حيات انسان، مقدّمه و وسيله‏اى است براى آن هدف، والّا اگر - مثلاً - اين هدف را پولدارشدن قرار دهيم، آيا واقعاً مى‏ارزد كه انسان، حيات و لحظات و آنات ارزشمند زندگى خود را صرف كند، براى اين‏كه پول به دست آورد؟! از پول مى‏خواهد چه استفاده‏اى بكند؟ چهار صباح ديگر با پول زندگى كند! يعنى انسان در واقع بخش عمده‏اى از زندگى و حيات را مايه بگذارد، تا بتواند بخش ديگرى را - كه آن را هم حتماً زندگى خواهد كرد - با كيفيّت بهترى به كار ببرد. اين معامله خيلى مغبونانه‏اى است! هدف زندگى بايد خيلى بالاتر از اين باشد. انسان وقتى كه به دنيا مى‏آيد و دوره‏اى را مى‏گذراند و از دنيا مى‏رود، نفس اين آمدن و رفتن، نشان دهنده اين است كه آفريننده و خالق انسان، از اين حركت و از اين جابه‏جايى هدفى دارد. ما بايد كارى كنيم كه هدفمان در زندگى، با هدفى كه خالق دارد، به هم نزديك شود و با هم تطبيق كند. اين درست‏ترين كار است. انسان بايد زندگى را طورى انتخاب كند كه وقتى اين زندگى تمام شد، از آنچه كه به دست آورده، خشنود و خوشحال باشد. در لحظات آخر زندگى كه انسان از اين دنيا خارج مى‏شود، احساس نكند كه دستش خالى است. شما هر هدف مادّاى را كه فرض كنيد، اگر زندگى را صرف آن كرديد، وقتى از دنيا مى‏رويد، دستتان خالى است - هرچه مى‏خواهد باشد - چيزى نداريد. بايد هدفى فراتر از زندگى دنيا، فراتر از خود اين زندگى مادّى داشته باشيد، كه همان رضاى خدا، آباد كردن خانه آخرت و جلب خشنودى پروردگار است. شما بايد اين را هدف اصلى قرار دهيد، تا وقتى كه زندگى تمام شد، احساس كنيد كارتان را انجام داده‏ايد. مثل اين است كه فرض كنيد ما را ده روز، بيست روز به اردوگاهى مى‏برند، براى يك دوره تمرين، آموزش، كار، يا ورزش. طبيعى است هرچه در اين اردوگاه قرار مى‏دهند، هدفى دارد - انسان وقتى در اردوگاهى وارد مى‏شود، بديهى است كه براى مقصود و منظورى وارد مى‏شود - وقتى اين ده روز تمام شد، آدم بايد احساس كند كه دستاوردى دارد و از اين‏جا بيرون مى‏رود. توجّه مى‏كنيد؟ اگر دستاورد، در خود آن ده روز خلاصه شده باشد، ما خسارت كرده‏ايم؛ يعنى ما در آخرِ كار، هيچ چيز در اختيار نداريم. البته من اردوگاه را كه مثال مى‏زنم، در واقع مثال ناقصى است؛ چون شما بعد از اردوگاه، يك دوره و زندگى ديگرى در ذهنتان هست، اما وقتى كه از اين دنيا رفتيم، ديگر هيچ چيز نداريم؛ از اين سرمايه، هيچ چيز در اختيار ما نيست. بعد از مردن، آن چيزى در اختيار ماست كه آن را در اين‏جا براى خودمان فراهم كرده باشيم. هدف بايد اين‏طور انتخاب شود. آن وقت چگونه اين هدف انتخاب شود؟ اگر شما در زندگى براى خودتان برنامه‏اى بريزيد كه در آن خدمت به مردم باشد و اين هدف تأمين شود، وقتى زندگى را به پايان برديد، احساس مى‏كنيد كه كار بزرگى را انجام داده‏ايد و با دست پُر مى‏رويد. چرا؟ چون خودتان را در راه خدمت به مردم گذاشتيد. اگر هدف، خدمت به فرهنگ باشد، همين‏طور است. اگر خدمت به كشور، خدمت به بشريت و هر كارى باشد كه خداى متعال از آن خشنود است، وقتى زندگى شما تمام شد، آن لحظه‏اى كه مى‏رويد، دستتان پُر است. چرا؟ چون سرِ محاسبه‏اى مى‏رويد كه نظر محاسبه كننده در اين دوره زندگى شما تأمين شده است؛ يعنى آن كارى را كه او خواسته، شما انجام داده‏ايد؛ داريد مى‏رويد و محموله خود را به او هديه مى‏دهيد. علّت اين‏كه مقام شهادت، اين‏قدر بالا و والاست، همين است كه شهيد در واقع همه زندگى خودش را به او مى‏دهد؛ براى آن هدف و مقصودى كه خداى متعال، آفرينش انسان را براى آن انجام داده است؛ يعنى اقامه عدل، اقامه زندگى سعادتمندانه براى انسانها، نزديك شدن انسانها به خدا و اقامه احكام الهى در جامعه. هدفها اينهاست ديگر؛ حيات طيّبه! كسى كه در راه خدا شهيد مى‏شود، به اين معناست كه در اين راه، مجاهدت و تلاش كرده و سرانجام در اين راه، جان خودش را از دست داده است. البته چنانچه در اين راه، به مرگ طبيعى هم بميرد، آن هم خيلى ارزش دارد؛ ولى اگر در اين راه كشته شود - يعنى همان شهادت - طبعاً ارزش بسيار والاتر و بيشترى دارد. لذاست كه اين مقامش بالاست؛ به خاطر اين‏كه همه زندگى را يك جا تقديم اين راه كرده است. بايد برنامه‏ريزى را اين‏طور بكنيد. شما نگاه كنيد، اگر مى‏خواهيد در جامعه خودتان، در كشور خودتان برنامه‏ريزى كنيد، ببينيد كدام يك از كارهايى كه در جامعه وجود دارد، يا ممكن است در آينده باشد - يا هست، يا ممكن است باشد. ممكن است كارى الان نباشد، ولى بتوان آن را ايجاد كرد و به وجود آورد - و كدام يك از اين سرگرميها و اشتغالها مى‏تواند جامعه و انسانها را به اهداف والاى الهى و اسلامى نزديك كند. ببينيد آن كدام است، آن را انتخاب كنيد. اگر آن را انتخاب كرديد و البته كار كرديد، مى‏تواند همين هدف شما - يعنى اين برنامه‏ريزى - براى خود شما هم زندگى راحتى را به وجود آورد. يعنى وقتى ما مى‏گوييم هدف خدايى انتخاب كنيم، معنايش اين نيست كه بايد در مدت عمرمان گرسنگى بكشيم و زندگىِ بد بگذرانيم؛ نخير، كاملاً مى‏تواند جهتگيرىِ خدايى باشد، در عين حال تأمين كننده نيازهاى زندگى انسان هم باشد. شما در جامعه، هر شغلى انتخاب كنيد كه به نفع مردم باشد، لابد درآمدى هم دارد، لابد زندگى مناسبى هم همراه آن هست؛ اما وقتى شما اين را انتخاب كرديد كه به جامعه خدمت كنيد، براى اين‏كه امر الهى و دستور دينى را عمل نماييد، خودتان را به آن هدف، نزديك كرده‏ايد. * چه كتابهايى را در دوران نوجوانى مطالعه كرديد و نظرتان درباره‏ى مطالعه اسلامى چيست؟ من در دوران جوانى زياد مطالعه مى‏كردم. غير از كتابهاى درسى خودمان كه مطالعه مى‏كردم و مى‏خواندم، كتاب تاريخ، كتاب ادبيات، كتاب شعر و كتاب قصّه و رمان هم مى‏خواندم. به كتاب قصّه خيلى علاقه داشتم و خيلى از رمانهاى معروف را در دوره نوجوانى خواندم. شعر هم مى‏خواندم. من با بسيارى از ديوانهاى شعر، در دوره نوجوانى و جوانى آشنا شدم. به كتاب تاريخ علاقه داشتم و چون درس عربى مى‏خواندم و با زبان عربى آشنا شده بودم، به حديث هم علاقه داشتم. الان احاديثى يادم است كه آنها را در دوره نوجوانى خواندم و يادداشت كردم؛ دفتر كوچكى داشتم كه يادداشت مى‏كردم. احاديثى را كه ديروز، يا همين هفته نگاه كرده باشم، يادم نمى‏ماند، مگر اين‏كه يادآورى وجود داشته باشد؛ اما آنهايى را كه در آن دوره خواندم، كاملاً يادم است. شما هم واقعاً بايد قدر بدانيد؛ هرچه امروز مطالعه مى‏كنيد، برايتان مى‏ماند و هرگز از ذهنتان زدوده نمى‏شود. دوره نوجوانى براى مطالعه و ياد گرفتن، دوره خيلى خوبى است؛ واقعاً يك دوره طلايى است و با هيچ دوران ديگرى قابل مقايسه نيست. من خيلى كتاب نگاه مى‏كردم؛ منزل ما هم كتاب زياد بود. پدرم كتابخانه خوبى داشت و خيلى از كتابها هم براى من مورد استفاده بود. البته خود ما هم كتاب داشتيم، كرايه هم مى‏كرديم. نزديك منزل ما كتابفروشى كوچكى بود كه كتاب، كرايه مى‏داد. من رمان و اينها كه مى‏خواندم، معمولاً از آن‏جا كرايه مى‏كردم. الان يادم افتاد كه به كتابخانه آستان قدس هم مراجعه مى‏كردم. آستان قدس هم در مشهد، كتابخانه خيلى خوبى دارد. در دوره اوايل طلبگى - در همان سنين پانزده، شانزده سالگى - به آن‏جا مراجعه مى‏كردم. گاهى روزها آن‏جا مى‏رفتم - نزديك آستان قدس است - و مشغول مطالعه مى‏شدم؛ صداى اذان با بلندگو پخش مى‏شد، به قدرى غرق مطالعه بودم كه صداى اذان را نمى‏شنيدم! خيلى نزديك بود و صدا خيلى شديد داخل قرائتخانه مى‏آمد و ظهر مى‏گذشت، بعد از مدتى مى‏فهميديم كه ظهر شده است! با كتاب اُنس داشتم. البته الان هم كه در سنين نزديك شصت سالگى هستم - همان‏طور كه گفتيد بعضى از شما جاى فرزند من هستيد و بعضى مثل نوه من مى‏مانيد - از خيلى از نوجوانان بيشتر مطالعه مى‏كنم؛ اين را هم بدانيد. * درخواستِ اين‏كه معظمٌ‏له چند نمونه كتاب معرفى كنند. من نمى‏خواهم به بچه‏ها خيلى كتاب و رمان معرفى كنم؛ حالا ممكن است اسم مؤلّفينش را بگويم. مثلاً يك نويسنده معروف فرانسوى هست به نام «ميشل زواكو» كه كتابهاى زيادى دارد. من اغلب رمانهاى او را در آن دوره خواندم. يا نويسنده معروف فرانسوى «ويكتور هوگو» من كتاب «بينوايان» او را اوّلين بار در همان دوره نوجوانى از كتابخانه آستان قدس گرفتم. البته همه آن را نخواندم؛ مقداريش را خواندم. يكى دو بار بعد از آن هم تمامش را خواندم. * نظر شما راجع به ادبّيات و هنر چه هست؟ ادبّيات، طبعاً مقوله خوب و مطلوبى است؛ منتها هنر - هنرى كه با ادبيات، نسبت نزديك دارد؛ مثل هنر شعر، يا بعضى هنرهاى ديگر - تأثيرش بيشتر است. نظر من نسبت به شعر، نظر بسيار مثبتى است. معتقدم شعر، هنر بسيار خوبى است. قريحه شعرى يك موهبت الهى است و شعر و همه هنرها، يك توان و قدرت و تعبير رسايى از تخيّلات ظريف انسان هستند. بعضى از تصوّرات و تخيّلاتِ انسانى هست كه جز با زبان هنر و با توصيف هنرى، با هيچ زبانى قابل توصيف و بيان نيست. اگر هنر نبود، خيلى از ما فى‏الضمّير انسان، ناگفته و توصيف نشده باقى مى‏ماند. البته شعبه‏هاى گوناگون هنر، هر كدام خصوصيتى دارد. يكى از بهترينهايش كه با ادبّيات ارتباط نزديك دارد، شعر است و شعر، هنر رسا و بليغى است. زبان شعر، بسيار گوياتر از هنرهاى ديگر است؛ يعنى زبان نقّاشى، موسيقى و بعضى هنرهاى ديگر، به اندازه زبان شعر، گويا و توانا نيست. البته شعر خوب، نه هر شعرى؛ شعرى كه حقيقتاً هنر تخيّل در آن حضور داشته باشد و لمس شود. ضمناً بعضى از هنرهاى ديگر كه توصيفشان به دقّت هنر شعر نيست، دايره شعورشان وسيع است؛ مثلاً وقتى شعر فارسى مى‏گوييد، فقط يك فارسى‏زبان از زيباييهاى شعر فارسى استفاده مى‏كند، همچنان كه از زيباييهاى يك شعر عربى، فقط يك عرب‏زبان استفاده مى‏كند. حتّى كسى كه عربى را هم بلد است، زيباييهاى يك شعر عربى را مثل يك عرب‏زبان نمى‏فهمد. ليكن نقّاشى اين‏طور نيست؛ شما يك نقاشى كه مى‏كشيد، ديگر زبان نمى‏شناسد، مرز زبان ندارد. موسيقى هم تا حدود زيادى همين‏طور است. بعضى هنرهاى ديگر نيز همين‏گونه است. پس شايد بشود اين‏طور گفت كه هرچه توصيف هنر، دقيقتر و ريزتر و زبانش رساتر و بليغتر است، حوزه و گستره شعورش نيز محدودتر است؛ اما هرچه كه زبانش به ابهام نزديكتر باشد، حوزه‏اش هم وسيعتر است. على‏اىّ‏حال هنر، مظهر زيبايى است. بيان زيباييها و توصيف تخيّلاتى است كه انسان از زيبايى در ذهن خودش دارد. * سرگرميهاى شما در سنين جوانى چه بود؟ ما متأسّفانه سرگرميهاى خيلى كمى داشتيم؛ اين‏طور سرگرميها آن وقت نبود. البته پارك بود، ولى كم و خيلى محدود. مثلاً در مشهد، فقط يك پارك در داخل شهر بود و محيطهايش، محيطهاى خيلى بدى بود. ما هم عضو خانواده‏هايى بوديم كه پدرها و مادرها مقيّد بودند؛ اصلاً نمى‏توانستيم برويم. براى امثال من در دوره جوانى، امكان اين‏كه بتوانند از اين مراكز عمومىِ تفريحى استفاده كنند، وجود نداشت؛ به خاطر اين‏كه اين مراكز، مراكز خوبى نبود، غالباً مراكز آلوده‏اى بود. دستگاههاى آن روز هم مقدارى سعى داشتند كه مراكز عمومى را آلوده به شهوات و فساد كنند! اين كار، تعمّداً و طبعاً با برنامه‏ريزى انجام مى‏شد. آن زمانها اين را حدس مى‏زديم؛ ولى بعدها كه قرائن و اطّلاعات بيشترى پيدا كرديم، معلوم شد كه واقعاً همين‏طور بوده است؛ يعنى با برنامه‏ريزى، محيطهاى عمومى را فاسد مى‏كردند! لذا ما نمى‏توانستيم برويم. بنابراين تفريحات آن وقت ما از اين قبيل نبود. تفريح من در محيط طلبگى خودم در دوران جوانى، حضور در جمع طلبه‏ها بود. به مدرسه خودمان - مدرسه‏اى داشتيم به نام مدرسه نوّاب - مى‏رفتيم؛ جوّ طلبه‏ها براى ما جوّ شيرينى بود. طلبه‏ها دور هم جمع مى‏شدند، صحبت و گفتگو و تبادل اطّلاعات مى‏كردند و حرف مى‏زدند. محيط مدرسه براى خود طلبه‏ها مثل يك باشگاه محسوب مى‏شد؛ در وقت بى‏كارى آن‏جا دور هم جمع مى‏شدند. علاوه بر اين در مشهد، مسجد گوهرشاد هم مجمع خيلى خوبى بود. آن‏جا هم افراد متديّن، طلّاب، روحانيون و علما مى‏آمدند، مى‏نشستند و با هم بحث علمى مى‏كردند. بعضى هم صحبتهاى دوستانه مى‏كردند. تفريحات ما اينها بود. البته من آن زمان ورزش مى‏كردم؛ الان هم ورزش مى‏كنم. متأسّفانه مى‏بينم جوانان ما در ورزش سستى مى‏كنند كه اين خيلى خطاست. آن زمان ما كوه مى‏رفتيم و پياده‏رويهاى طولانى مى‏كرديم. من با دوستان خودم، چند بار از كوههاى اطراف مشهد، همين‏طور كوه به كوه و روستا به روستا، چند شبانه روز حركت كرديم و راه رفتيم. از اين‏گونه ورزشها داشتيم. البته اينها تفريحات سرگرم كننده‏اى بود كه خارج از محيط شهر محسوب مى‏شد. حالا در تهران، اين دامنه زيباى البرز و ارتفاعات به اين قشنگى و خوب هست؛ من خودم هفته‏اى چند بار به اين ارتفاعات مى‏روم. متأسفانه مى‏بينم نسبت به جمعيت تهران، تعداد كسانى كه آن‏جا مى‏آيند و از اين محيط بسيار خوب و پاك استفاده مى‏كنند، خيلى كم است! تأسف مى‏خورم كه چرا جوانان ما از اين محيط طبيعى و زيبا استفاده نمى‏كنند! اگر آن زمان در مشهدِ ما چنين كوههاى نزديكى وجود داشت - چون ما آن وقت در مشهد، كوههاى به اين خوبى و به اين نزديكى نداشتيم - ما بيشتر هم استفاده مى‏كرديم. * با تشكر از عنايت معظّمٌ‏له براى اين ديدار، انتظار داريد نوجوانان در حال و آينده فرهنگ، اقتصاد و سياست اين مرز و بوم، چگونه گام بردارند؟ من البته انتظار دارم نوجوانان - همان‏طور كه قبلاً گفتم - به جاى اين‏كه خيلى به آينده نگاه كنند، به حال بنگرند؛ يعنى الان شما در يك دوران طلايى زندگى مى‏كنيد. اين دوران - بين سنين ده، يازده سالگى، تا بيست‏ودو سه سالگى - حقيقتاً يك دوران طلايى است؛ دوران ياد گرفتن، آماده‏سازى ذهن و فكر خود براى آينده است، بخصوص كه امكانات روز در كشور ما فراهم است. من مى‏ترسم اگر بچه‏ها امروز خيلى به فكر اين باشند كه «فردا چه‏كاره خواهيم شد»، در تخيّلاتِ زياد و غيرعملى بروند - تخيّلاتى كه خيلى به عمل نزديك نيست و بيشتر يك حالت موهومات و افسانه‏پردازى ذهنى را به انسان، القا مى‏كند - و از زمان حالشان بمانند. آن چيزى كه من توصيه مى‏كنم، اين است كه بچه‏ها از استعداد و از وقت خودشان استفاده كنند؛ خوب درس بخوانند. ما بيشترين چيزى كه امروز لازم داريم، اين است كه بچه‏ها به طور جدّى درس بخوانند. من مى‏بينم با اين‏كه برنامه‏هاى مدارس ما برنامه‏هاى خيلى غليظِ شديدِ پُر و پيمانى نيست، بعضى از جوانان ما غالباً گله مى‏كنند كه درس، ما را خسته كرده است، نمى‏توانيم بخوانيم. طبق اطّلاعاتى كه من دارم، در بسيارى از كشورهاى ديگر -

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 448]