بخش سوم و پاياني/عضو هيئت علمي جهاددانشگاهي: غروب سه‌شنبه نهم مهر‌ماه، با چشم غيرمسلح احتمال رؤيت‌ هلال ماه كم خواهد بود

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: بخش سوم و پاياني/عضو هيئت علمي جهاددانشگاهي: غروب سه‌شنبه نهم مهر‌ماه، با چشم غيرمسلح احتمال رؤيت‌ هلال ماه كم خواهد بود
گروه خبرنگاران افتخاري / عبدالله شفيعي: با توجه به مشخصه‌هاي هلال ماه شوال و نقشه‌هاي رؤيت‌پذيري مي‌توان گفت در غروب سه‌شنبه نهم مهر‌ماه مطابق با 29 رمضان 1429 ه.ق، هلال ماه در مناطق جنوبي و غربي ايران با ابزار قابل رؤيت‌ است، ولي با چشم غير مسلح احتمال رؤيت‌ كم خواهد بود.
به گزارش خبرنگار افتخاري خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، در آستانه ماه شوال‌المكرم فرصتي دست داد تا خبرنگار افتخاري ايكنا با «حسين مهرجردي» عضو هيئت علمي جهاد دانشگاهي كه سابقه تحقيق و تدريس در زمينه گاه‌شماري و تقويم در دانشگاه تهران را دارد، به گفت‌و‌گو بنشيند تا با پيشينه تقويم هجري قمري و بحث هلال ماه و به ويژه رؤيت هلال ماه شوال 1429 هجري قمري آشنا شويم. اكنون قسمت سوم اين گفت‌وگو از خاطرتان مي‌گذرد.
قسمت قبلي اين مصاحبه را اين‌جا بخوانيد

آيا در تقويم هجري قمري همانند تقويم هجري شمسي، كبيسه داريم؟

چنان‌چه در پاسخ به سؤالات قبل گفته شد، تقويم رايج در ايران از نوع قمري حقيقي است. در گاه‌شماري قمري حقيقي روز اول هر ماه با ديدن هلال ماه ‌نو يا از روي محاسبه زمان رؤيت هلال ماه‌ نو مشخص مي‌شود. ماه‌ها به جاي آن‌كه يك در ميان 30 يا 29 روز باشند، ممكن است 4 ماه پشت‌ سر‌هم 30 روز (ماه تام) و يا سه ماه پشت سر‌هم 29 روز (ماه ناقص) باشند. بر اين‌اساس در تقويم قمري حقيقي نگاه داشتن حساب كبيسه مفهومي ندارد و گاه‌شماري بطور طبيعي و بر اساس رؤيت هلال ماه ‌نو است؛ اين وضع سبب مي‌شود كه در نقاط مختلف در نتيجه ديدن ماه، در تاريخ اختلاف پيدا شود. ترديدي نيست كه ماه قمرى در همه جاى كره زمين در يك لحظه آغاز نمى‌شود و روزها و شب‌هاى آغاز و پايان آن در همه جا يكسان نيست.

از نظر نجومي «اهله قمر» چه هستند و چگونه شكل مي‌گيرند؟

«وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْاَهِلَّة قُلْ هِيَ مَواْقيتُ لِلنّاسِ وَ الْحَجَّ: درباره هلال‌هاي ماه از تو سؤال مي‌كنند، بگو آن‌ها بيان اوقات (تقويم طبيعي) براي (نظام زندگي) مردم و (تعيين وقت) حج است.» (بقره/ 188) خورشيد هميشه يك نيم‌كره ماه را روشن مي‌كند و ماه در اثر انعكاس نور خورشيد مي‌درخشد. بدين ترتيب نيمي از سطح ماه هميشه روشن است، اما از سطح زمين كسرهاي مختلفي از اين نيم‌كره روشن را مي‌بينيم.

ماه در حين گردش به دور كره زمين، در مواضعي قرار مي‌گيرد كه در مدت زمان يك دور چرخش كامل، حالت‌ها و شكل‌هاي مختلفي از نيمكره روشن خود نشان مي‌دهد و به عبارتي حركات ظاهري ماه با تغييرات منظره خارجي آن همراه است كه اصطلاحا بدان «اهله قمر» (Phasese of the moon) مي‌گويند. اهله ماه بر اثر تغيير نسبي مواضع زمين، ماه و خورشيد، ضمن گردش ماه به دور زمين ايجاد مي‌شود، لذا اهله قمر به موقعيت ماه در آسمان مربوط مي‌شود.

در يك نقطه از مدار گردش ماه به دور زمين، وضعيت طوري است كه ماه ميان خورشيد و زمين قرار مي‌گيرد. در اين حالت نيمه‌اي كه رو به خورشيد است، روشن و نيمه ديگر آن كه رو به زمين است، تاريك مي‌‌شود و آن زماني است كه ماه در آسمان مشاهده نمي‌شود كه در اين زمان ماه را «مُحاق» (Wane) يا «ماه نو» (New moon) مي‌گويند و اين حالت را «مقارنه» (Conjunction) نيز مي‌نامند.

سپس ماه ضمن گردش به دور زمين در موقعيتي قرار مي‌گيرد كه به صورت هلال باريكي (Crescent) رؤيت ميشود، اين حالت را هلال اول ماه مي‌گويند. اين هلال كه تحدب آن به سوي مغرب است، روز به‌ روز بزرگ‌تر شده تا اين‌كه در شب هفتم حدود 50% قرص ماه به صورت نيم‌دايره با چشم قابل رؤيت مي‌شود و اين حالت را «تربيع اول» (First quarter) مي‌گويند. موضع ماه نسبت به زمين و خورشيد، در حالتي كه هر سه در رأس مثلث قائم‌الزاويه واقع‌اند (زمين در رأس زاويه قائمه) «تربيع» نام دارد.

در اين حالت ما فقط از زمين، نيمي از نيم‌كره روشن و نيمي از نيم‌كره تاريك ماه را مي‌بينيم. بعد از تربيع اول، به تدريج قسمت‌هاي بيشتري از سطح ماه روشن‌تر به نظر مي‌رسد و در حالتي كه 75% قرص ماه روشن ديده شود، آن‌را «تثليث» (Gibbous moon) مي‌گويند. سرانجام زماني فرا مي‌رسد كه كره ماه و زمين و خورشيد دوباره در يك امتداد قرار مي‌گيرند كه در اين هنگام ـ شب چهاردهم ـ يك نيمه ماه از روي زمين به شكل قرص كاملا روشن جلوه مي‌كند كه آن‌را «بدر» يا «ماه كامل» (Full moon) مي‌نامند.

در اين زمان كره ماه خوش منظره‌ترين و زيباترين حالت خود را دارد و بر همين اساس هميشه مظهر زيبايي بوده به طوري كه در ادبيات جهان مباحث گسترده‌اي را به خود اختصاص داده‌ است. در اين حالت ماه و خورشيد نسبت به هم در حالت «مقابله» (Opposition) قرار مي‌گيرند. ماه بدر هم‌زمان با غروب خورشيد، طلوع و با طلوع خورشيد، غروب مي‌كند. پس از اين حالت به تدريج از نيمكره روشن ماه كاسته مي‌شود، تا اين‌كه نهايتا دوباره سه كره در يك خط مستقيم قرار گرفته و ماه به حالت محاق در مي‌آيد.

در تقويم هجري قمري سؤالاتي در مورد رؤيت هلال نيز مطرح است. براي شروع بحث در اين محور، لطفا ابتدا در مورد رؤيت هلال ماه از نظر فقهي توضيح دهيد؟

به طور كلي كره زمين، ماه و خورشيد در دو مرحله ماه‌نو و بدر در يك راستا قرار مي‌گيرند، در حالي‌كه خط واصل ميان ماه و زمين در تربيع اول و تربيع دوم بر خط واصل ميان كره زمين و خورشيد عمود است. بدين‌ترتيب در هر ماه قمري چهار مرحله عمده قابل تشخيص است: ماه نو، تربيع اول، بدر و تربيع دوم.

بحث و بررسي پيرامون رؤيت هلال ماه بحثي مهم و جذاب است. اين موضوع براي ما مسلمانان از آن جهت قابل بررسي است كه بسياري از اعمال عبادي ما، كه بر اساس تقويم قمري است، با رؤيت هلال ماه ارتباط مستقيم دارد. به طور كلي موضوع رؤيت هلال ماه‌نو از دو جنبه قابل بررسي است: از جنبه علمي و نجومي و از جنبه فقهي و شرعي

از نظر شرعي، عموم مسلمين (مذاهب پنج‌گانه جعفري، حنفي، مالكي، شافعي و حنبلي) اجماع دارند كه اول ماه به ديدن هلال ثابت مي‌شود و بسياري از عبادات و فرايض مسلمانان، همچون روزه گرفتن، بر اساس رؤيت هلال است؛ زيرا رسول خدا(ص) فرمودند: «صوموا للرويه و افطروا للرويه: به ديدن هلال ماه روزه بگيريد و به ديدن آن افطار كنيد.» در اين رابطه از سوي فقهاي عظام براي حكم به رؤيت هلال، پنج روش مقرر شده است: شخص مسلمان، خود به چشم هلال ماه را رؤيت كند. در اين صورت بر فرد مسلمان تكليف است به علم خود عمل نمايد. مثلا اگر كسي شب اول رمضان ماه را ديد بر او روزه واجب است، گر چه تمام مردم افطار كنند و اگر كسي شب اول شوال، ماه را ديد بر او واجب است كه افطار كند، هر چند تمام مردم زمين روزه بگيرند؛ شهادت دو مرد عادل مسلمان به رؤيت شدن هلال توسط ايشان، در صورتي كه عدالت آن دو نفر براي شخص مسلمان ثابت شده باشد؛ حكم حاكم شرع به رؤيت هلال؛ گذشتن سي روز از رؤيت هلال ماه قبلي (زيرا ماه‌هاي قمري از سي روز بيشتر نمي‌شود.)؛ تواتر و شيوع خبر رؤيت هلال به طوري كه بر فرد مسلمان علم به رؤيت هلال حاصل شود.

در اين باب مواردي قابل يادآوري است كه عبارتند از:

1 ـ در هر مسأله‌اي از مسائل فقهي روشن است كه نظر مراجع معظم تقليد، مستند به مدارك و مباني موجود است و همان‌گونه كه در مسائلي مانند نماز، روزه و حج از نظر فتوي بين بزرگان اختلاف نظر وجود دارد در اين مسأله هم اين اختلاف ‌نظر وجود دارد.

2 ـ برخي از مراجع معظم تقليد قائل هستند، چنان‌چه در هر نقطه‌اي از زمين، ماه از طريق شهود معتبر رؤيت شود اين رؤيت براي ساير نقاط، ولو آن‌كه قريب‌الافق نباشند، اعتبار دارد و كفايت مي‌كند، البته نقاطي كه در شب با آن نقطه كه ماه رؤيت شده اشتراك داشته باشند.

3 ـ برخي ديگر از مراجع بزرگوار قائل هستند كه ماه بايد در افق هر كشور ديده شود و تنها براي همان كشور يا كشوري كه قريب‌الافق است اعتبار دارد.

4 ـ برخي از مراجع معظم تقليد قائلند كه حتما بايد رويت هلال با چشم عادي و غير مسلح باشد و ديدن با ابزار پيشرفته مانند دوربين و مانند آن كفايت نمي‌كند و در برابر بزرگان ديگري هستند كه نظر شريفشان اين است كه ديدن با دوربين و وسايل امروزي كفايت مي‌كند.

5 ـ اگر در غروب روز بيست و نهم ماه قمري هلال ماه رؤيت شد، فرداي آن روز اول ماه بعد است و در غير اين صورت فرداي آن روز سي‌ام و پس فرداي آن اول ماه قمري جديد است.

به طور كلي چه عواملي بر رؤيت هلال ماه مؤثرند؟

6 ـ برخي از كشورها در عمل رؤيت هلال ماه را مبناي آغاز ماه جديد نمي‌دانند، بلكه زماني را كه ماه به حالت مقارنه رسيد، به عنوان لحظه شروع ماه جديد در نظر مي‌گيرند.

براي پاسخ به اين سؤال مناسب است، ابتدا با اصطلاحات مربوط به رؤيت هلال ماه آشنا شد: مقارنه(onjunction) به زماني گفته مي‌شود كه ماه و زمين و خورشيد در يك راستا قرار گيرند و يا به عبارتي ماه و خورشيد كمترين فاصله (جدايي زاويه‌اي) را در حين يك‌بار چرخش ظاهري به دور خورشيد داشته باشند. نيم‌كره روشن ماه ماه به هنگام مقارنه با خورشيد، به سمت خورشيد است، لذا نيم‌كره‌اي از ماه كه به سمت زمين است، قابل رؤيت نيست، كه اين حالت را محاق مي‌گويند؛ زيرا در اين وضعيت نور ماه از نظر ما پنهان شده است.

سن ماه (Age of the moon) به مدت زمان سپري شده از زمان مقارنه ماه و خورشيد گفته مي‌شود. سن ماه يكي از مهم‌ترين عوامل براي رؤيت‌پذيري هلال ماه است، به طوري‌كه هرچه سن هلالي كمتر باشد، رؤيت هلال سخت‌تر مي‌شود. معمولا به هلال‌هايي با سن كمتر از 20 ساعت هلال‌هاي جوان و با سن بين 20 تا 24 ساعت هلال‌هاي ميان سال و بالاتر از 24 ساعت هلال‌هاي پير مي‌گويند.

جدايي زاويه‌اي (apparent Elongation) اصطلاحا به زاويه‌اي گفته مي‌شود كه از تلاقي دو خط فرضي كه نقطه تلاقي آن چشم ناظر و دو سر ديگر اين خطوط دو جرم سماوي مورد نظر است، به دست مي‌آيد.

آندره دانژن (Andre Danjon)، منجم فرانسوي، با گردآوري نتايج بيش از پنجاه رصد و بررسي هلال باريك ماه نتيجه‌گيري كرده است كه حداقل فاصله زاويه‌اي ماه و خورشيد براي رؤيت هلال ماه بيش از هفت درجه است و اگر جدايي زاويه‌اي ماه از خورشيد كمتر از 7 درجه باشد رؤيت هلال ممكن نيست، زيرا در اين حالت تمام سطح روشن ماه توسط ارتفاعات از چشم زمينيان پوشيده مي‌ماند و لذا رؤيت هلال غير ممكن است. او دليل اين امر را پستي و بلندي‌هاي سطح ماه مي‌داند، البته اين حد به طريق تجربي بدست آمده و تا زمان حال هلالي كمتر از اين حد ديده نشده تا اين نظر رد و يا اصلاح شود.

مدت مكث ماه (Lag): به مدت زمان بين غروب خورشيد و غروب ماه مكث ماه مي‌گويند. به عبارت ديگر مكث ماه، مدت زماني است كه ماه پس از غروب خورشيد در بالاي افق است. اين عامل نيز نقش مهمي در رؤيت‌پذيري هلال ماه ايفا مي‌كند، زيرا هرچه مدت زمان مكث ماه بيشتر باشد لحظه به لحظه بر تاريكي هوا افزوده مي‌شود و در نتيجه هلال راحت‌تر ديده خواهد شد.

درخشندگي هلال يا فاز ماه (Illumination of disk) به ميزان سطح روشن ماه نسبت به كل سطح قابل رؤيت، فاز ماه مي‌گويند، كه آن‌را به صورت عددي بين صفر تا صد در صد نمايش مي‌دهند كه فاز 0% مربوط به زمان مقارنه و فاز 100% مربوط به ماه كامل يا بدر است. خوب. بعد از آشنايي با اين تعاريف و اصطلاحات، نكته قابل ذكر اين است كه هنگامي‌كه ماه از محاق خارج شد، يعني بعد از مقارنه، به‌تدريج ماه و خورشيد از يكديگر فاصله مي‌گيرند و هلال ماه شكل مي‌گيرد، اما مشكل اين است كه در ابتدا كمي قطر هلال ماه مانع رؤيت آن مي‌شود و اين امر تا زماني كه ماه به اندازه‌اي از خورشيد فاصله بگيرد كه به صورت هلال قابل مشاهده شود، ادامه دارد، پس هر چه فاصله زماني لحظه مقارنه با هنگام غروب خورشيد بيشتر باشد، به علت فاصله گرفتن بيشتر ماه از خورشيد، امكان رؤيت هلال ماه بيشتر مي‌شود.

براي رؤيت‌پذيري ماه، تحقق سه مرحله ضروري است: ماه در آسمان باشد كه اين موضوع به‌راحتي قابل پيش‌بيني است، به طوري‌كه با محاسبه مي‌توان موضع دقيق ماه را در آسمان تعيين كرد؛ ماه قابل رؤيت باشد كه اين موضوع را بر اساس مشخصه‌هاي ماه و همچنين تجربيات گذشته مي‌توان پيش‌بيني كرد. هر چند در حال حاضر با پيشرفت‌هاي چشم‌گيري كه در تمامي علوم و از جمله نجوم صورت گرفته است، ارائه ضابطه‌هاي رؤيت‌پذيري هلال ماه با دقت بسيار بيشتري نسبت به گذشته امكان‌پذير شده است، اما آن‌چه بايد بدان توجه كرد اين است كه عوامل مؤثر در رؤيت‌پذيري به اندازه‌اي پيچيده و گوناگون است كه همچنان در بعضي موارد پيش‌بيني رؤيت‌پذيري هلال با قطعيت ممكن نيست. هر يك از روش‌هاي موجود براي بررسي رؤيت‌پذيري هلال ماه، بر اساس دو يا چند مشخصه ماه، امكان رؤيت يا فقدان رؤيت هلال ماه را پيش‌بيني مي‌كنند.

در طول تاريخ ايران، دانشمندان بلند‌مرتبه‌اي نظير ابوريحان بيروني، خيام نيشابوري، خواجه نصيرالدين طوسي، عبدالرحمن صوفي رازي و ديگران كه در علوم هيئت و نجوم و رياضيات سر‌آمد بوده‌اند در زمينه پيش‌بيني رؤيت هلال در سال و ماه مورد نظر قوانيني وضع كرده‌اند كه از قرن دوم هجري تا‌كنون مورد استفاده منجمين بوده است و در دهه‌هاي اخير هم ضوابط و معيار‌هاي جديدي از طرف منجمين در زمينه رؤيت هلال ماه تعيين شده است.

از جمله عوامل مؤثر بر رؤيت هلال ماه نو، ارتفاع ماه، فاصله زماني غروب خورشيد و ماه (فاصله زاويه‌اي خورشيد و ماه)، ميزان بازتابش نور سطح ماه (ضخامت هلال ماه)، سن ماه در زمان غروب خورشيد (فاصله زماني بين مقارنه ماه، زمين و خورشيد تا غروب خورشيد)، ميزان روشنايي آسمان در نزديكي افق، آلودگي‌هاي جوي (ابر، غبار، دود و ...) و آلودگي‌هاي نوري هوا (به خصوص در شهرهاي بزرگ)، طول و عرض جغرافيايي محل، عوارض طبيعي و جغرافيايي، فاصله ماه از زمين (اوج يا حضيض)، ارتفاع محل رصد از سطح دريا و قدرت ديد ناظر است؛ ماه رؤيت شود كه اين امر از نظر شرع مقدس مستلزم رصد هلال ماه است و طبق دستورات اسلامي، استهلال امري مستحب است.

براي رصد هلال ماه چه كارهايي لازم است انجام شود؟

براي رصد هلال ماه، انجام محاسبات اوليه، انتخاب منطقه مناسب براي رصد و انتخاب ابزار‌آلات رصدي داراي اهميت است كه به اختصار به هر يك از آن‌ها اشاره مي‌‌شود: انجام محاسبات: براي رصد هلال شامگاهي بايد مشخصات ماه را براي لحظه غروب خورشيد محاسبه كنيم. در محاسبات بايد مقادير پارامترهايي مانند سن ماه، جدايي زاويه‌اي، مدت مكث، فاز ماه، اختلاف سمت ماه با خورشيد و ... را براي منطقه مورد نظر براي رصد در لحظه غروب خورشيد، استخراج كنيم. امروزه براي انجام اين محاسبات از نرم‌افزارهاي رايانه‌اي با دقت بسيار بالا همچون نرم‌افزار Starry night Pro ver.6 استفاده مي‌شود.

يكي از مهم‌ترين عوامل رؤيت‌پذير بودن هلال ماه، انتخاب منطقه رصدي مناسب است. برخورداري از آسماني صاف و به دور از منابع نوري، گرد و غبار و رطوبت نقش مؤثري بر رؤيت هلال به ويژه در هلال‌هاي بحراني ايفا مي‌كنند. در گذشته براي رؤيت هلال فقط از چشم غير‌مسلح استفاده مي‌شد، اما امروزه استفاده از ابزارهاي رصدي براي رصد هلال بسيار اهميت يافته است. به طوري‌كه هلال هايي وجود دارند كه جز با ابزار ديده نمي‌شوند. دوربين دوچشمي و تلسكوپ از رايج‌ترين ابزارها براي رصد هلال ماه هستند.

پيش‌بيني شما در زمينه وضعيت رؤيت‌پذيري هلال ماه شوال 1429 هجري قمري چيست؟

در حالت كلي، در يك روز معين در شهرهاي واقع در غرب ايران امكان رؤيت هلال ماه بيشتر از مناطق شرقي است، همچنين در كشورهايي كه در غرب ايران واقع هستند امكان رؤيت بيشتر از كشورهايي است كه در شرق آن واقع شده اند، زيرا چنان‌چه گفته شد در مناطق غربي خورشيد ديرتر از مناطق شرقي غروب مي‌كند و اين فرصتي است تا اين‌كه ماه از خورشيد بيشتر فاصله بگيرد و هلال آن قابل رؤيت شود

طبق محاسبات انجام شده، لحظه مقارنه در پايان ماه رمضان، ساعت 11 و 42 دقيقه روز دوشنبه 8 مهر 1387 برابر با 28 رمضان 1429 و 29 سپتامبر 2008 ميلادي است. علاوه بر زمان مقارنه، برخي از مشخصه‌هاي هلال شوال المكرم 1429ه.ق در افق غربي ايران (بر اساس نفت‌شهر به طول جغرافيايي 45 درجه و 29 دقيقه و عرض جغرافيايي 34 درجه) در غروب 29 رمضان عبارتند از: سن هلال در لحظه غروب خورشيد 26/1 روز، لحظه غروب خورشيد ( براساس محاسبات ): ساعت 18 و 15 دقيقه، سمت خورشيد در لحظه غروب: 266 درجه و 49 دقيقه قوسي، سمت ماه در لحظه غروب خورشيد: 251 درجه و 40 دقيقه قوسي، اختلاف سمت ماه و خورشيد در لحظه غروب خورشيد: 15 درجه و 9 دقيقه قوسي، ارتفاع هلال در لحظه غروب خورشيد: 2 درجه و 22 دقيقه، درصد سطح روشن ماه: حدود 2%، لحظه غروب ماه: ساعت 18 و 32 دقيقه، مكث ماه بعد از غروب خورشيد: حدود 17 دقيقه و فاصله ماه از زمين: 393318 كيلومتر.

محاسبات اوليه نشان مي‌دهد در روز سه‌شنبه 29 رمضان 1429 ه.ق برابر با 9 مهر 1387 ه.ش و 30 سپتامبر 2008م، ماه حدود 17 دقيقه بعد از غروب خورشيد، غروب خواهد كرد. با توجه به مشخصات ماه از جمله سن ماه، ميزان درخشندگي ماه، مدت مكث ماه بعد از غروب خورشيد، ارتفاع ماه و جدايي زاويه‌اي در لحظه غروب خورشيد، احتمال رؤيت هلال ماه شوال در غروب روز سه‌شنبه نهم مهرماه 1387 ه.ش و بيست و نهم رمضان المبارك 1429 ه.ق با استفاده از ابزار وجود دارد.

در خاتمه ضمن تشكر از شما كه در اين مصاحبه شركت كرديد، اگر مطلب خاصي به نظرتان مي‌رسد، مطرح فرمائيد

لذا با توجه به مشخصه‌هاي هلال ماه شوال و نقشه‌هاي رؤيت‌پذيري مي‌توان گفت در غروب سه‌شنبه نهم مهر‌ماه مطابق با 29 رمضان 1429 ه.ق، هلال اين ماه در مناطق جنوبي و غربي ايران با ابزار قابل رؤيت‌ است، ولي با چشم غير مسلح احتمال رؤيت‌ كم خواهد بود. بنابراين بر اساس فتواي برخي از مراجع معظم تقليد كه قائلند رويت هلال با ابزار مانند دوربين، تلسكوپ و ديگر وسائل امروزي كفايت مي‌كند، مي‌توان نتيجه گرفت كه چهارشنبه 10 مهر1387 ه.ش برابر با اول شوال‌المكرم 1429 ه.ق و عيد سعيد فطر خواهد بود.

ضمن تشكر از شما، لازم است در اين‌جا يادي كنيم از اساتيد، بزرگان و دانشمندان بلند‌مرتبه‌اي كه از بدو اسلام تا حال در اين زمينه تلاش‌هاي ارزشمندي را انجام دادند و اينجانب هم در پاسخ‌گويي به سؤالات از آثار ارزشمند آن‌ها بهره جستم. ياد و خاطره شادروان استاد «هبه‌الله ذوالفنون»، شادروان دكتر «ابوالفضل نبئي» و شادروان دكتر «تقي عدالتي» و ديگر بزرگان عرصه علم و فرهنگ را گرامي مي‌داريم.

در خاتمه ضمن آرزوي قبولي طاعات و عبادات در ماه مبارك رمضان، عيد سعيد فطر را به تمامي ميهمانان حضرت حق تبريك و تهنيت عرض مي‌كنم و براي همگان از درگاه خداي سبحان آرزوي سلامتي و بهروزي را دارم.
دوشنبه 8 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 967]