واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: ساخت 22 سد زيرزميني در انتظار اعتبارات دولتي
سرمايه، منظر ويسي: چندي پيش از سوي رئيس مركز تحقيقات آبخيزداري مطرح شد كه به منظور ذخيره سالانه 20 ميليون مترمكعب آب، مقابله با بروز خشكسالي در بسياري از مناطق خشك و نيمه خشك كشور، سهولت در مكان يابي احداث سدها، كاهش هزينه ها و جلوگيري از خروج آب هاي زيرزميني 22 سد زيرزميني در برخي استان ها نظير شيراز، كهكيلويه و بويراحمد، قزوين، سمنان، خراسان جنوبي، خراسان رضوي، كرمان، سمنان و آذربايجان غربي احداث خواهد شد. اين در حالي است كه تاكنون هيچ طرحي از ساخت سد هاي زيرزميني به مجلس ارائه نشده است.
به گفته يك منبع آگاه در وزارت نيرو به رغم اهميت موضوع تامين آب و كمبود آن در كشور، وزارت نيرو هيچ دخالتي براي احداث سد هاي زيرزميني ندارد.
اين در حالي است كه به گفته كارشناسان طي سال هاي اخير ميزان برداشت از آب هاي زيرزميني به دليل مديريت ناكافي وزارت نيرو افزايش يافته و اين عامل منجر به كاهش سطح آب هاي زيرزميني و در نهايت خطر شوري آب و نشست خاك شده است. به گفته رئيس پژوهشكده حفاظت خاك و آبخيزداري كشور، سالانه حدود ⊃2;/¶ ميليارد مترمكعب آب مازاد سطحي در كشور داريم كه از دسترس خارج مي شود در حالي كه اين حجم از آب را مي توان با احداث سدهاي زيرزميني به همراه پياده كردن سيستم هاي پخش سيلاب ذخيره كرد.
طرحي به مجلس ارائه نشده است
ناصر سوداني نايب رئيس دوم كميسيون انرژي در اين باره مي گويد: «در خصوص ساخت 22 سد زيرزميني هيچ طرحي به مجلس ارائه نشده تا براي اعتبار مورد نياز آن تصميم گيري شود.»
وي در رابطه با احداث 22 سد زيرزميني در برخي استان هاي كشور گفت: «به نظر مي رسد اين طرح در حد سازماني بوده و هنوز در مجلس عنوان نشده است.»
وي تصريح كرد: «اصولاً يكسري از مطالعات و كارهاي فني مورد نياز در دستگاه هاي اجرايي صورت مي گيرد و براي تامين اعتبار رايزني هاي لازم در كميسيون اختصاصي مربوطه مطرح مي شود.»
اين نماينده مجلس در رابطه با ادعاي برخي مسوولان مبني بر اينكه ساخت اين سدها منتظر تصويب اعتبار از سوي دولت است، اظهار كرد: «ابتدا بايد طرحي مطرح و بعد اعتبار آن بررسي شود اما اين طرح هنوز در مجلس عنوان نشده است.»
در عين حال چندي قبل محمد هادي داوودي رئيس مركز تحقيقات حفاظت خاك و آبخيزداري در اين رابطه اعلام كرد: «ساخت اين سدها هيچ گونه عوارضي از نظر زيست محيطي در بر ندارد و براي مقابله با كم آبي مفيد خواهند بود.»
تبخير آب در اين سدها صفر بوده و آب دهي آنها در حد 10 تا 15 ليتر در ثانيه است كه براي مصارف آشاميدني و مصارف كشاورزي استفاده خواهد شد.
بنا بر بررسي هاي صورت گرفته اين سدها در استان هاي كرمان، سمنان و آذربايجان غربي احداث خواهند شد و هزينه هاي بهره برداري پس از احداث سد حذف مي شود.
به گفته وي ساخت اين سدها منتظر تصويب اعتبار از سوي دولت است.
عدم حضور وزارت نيرو
يك مقام آگاه در وزارت نيرو در گفت وگو با سرمايه در اين باره مي گويد: «بحث ساخت و احداث سد هاي زيرزميني براساس تقسيم كار بر عهده وزارت كشاورزي قرار گرفته و وزارت نيرو فعلاً هيچ نقشي در ساخت آنها ندارد.»
به گفته وي ساخت اين سد ها در احجام كوچك صورت مي گيرد و در مقايسه با سد هايي چون كارون و كرخه بسيار كوچك هستند.»
وي تاكيد كرد: «اما ساخت سد هاي زيرزميني مي تواند نياز آب شرب شهرستان ها و روستاهاي كشور را جوابگو باشد.»
تحقق ذخيره سالانه 20 ميليون مترمكعب آب با ساخت سدهاي زيرزميني
همچنين ميرمسعود خيرخواه رئيس پژوهشكده حفاظت خاك و آبخيزداري كشور از پيوستن ايران به جمع پنج كشور داراي فناوري ساخت سدهاي زيرزميني خبر داد و افزود: «در حال حاضر قابليت ذخيره سازي سالانه 20 ميليون مترمكعب آب با احداث سدهاي زيرزميني در كشور فراهم شده ضمن اينكه اين سدها قادرند در هر ثانيه 15تا 50 ليتر آب را در محروم ترين مناطق و بدترين شرايط تامين كنند.»
رئيس پژوهشكده حفاظت خاك و آبخيزداري كشور در خصوص جزئيات اين طرح گفت: «يكي از روش هاي هم زيستي و مبارزه با خشكسالي ايجاد سدهاي زيرزميني است.»
به گفته خيرخواه در حال حاضر 75 درصد كشور ما را خشكي تشكيل مي دهد و در عين حال از نظر جغرافيايي نيز روي مداري از كره زمين قرار داريم كه همه صحراها و بيابان هاي صعب العبور روي آن واقع شده و به همين دليل هم زيستي مسالمت آميز با بيابان يك اصل اجتناب ناپذير است اما اين كار نيازمند برنامه ريزي صحيح و اتخاذ تدابير مناسب است. وي افزود: «از هزاران سال پيش مباحثي مانند حفظ آب و جلوگيري از گسترش بيابان ها همواره مطرح بوده و به خاطر وجود همين نگراني ها هم امروزه شاهد ابداع راهكارهاي جديد از جمله احداث سدهاي زيرزميني هستيم.»
وي تاكيد مي كند: «فناوري ساخت سدهاي زيرزميني تاكنون در انحصار معدودي از كشورها از جمله آمريكا، هندوستان، برزيل و چين بوده و اكنون ايران ششمين كشوري است كه به اين فناوري دست يافته است البته با اين تفاوت كه دستورالعمل ساخت سدهاي زيرزميني به طور كامل در كشورمان بومي شده است.»
وي اضافه كرد: «احداث سدهاي زيرزميني يكي از روش هاي خاص و منحصر به فرد براي احياي قنات و چشمه هاست در حالي كه كشورهاي ديگر به هيچ وجه نتوانسته اند براي مديريت قنات ها اقدامي انجام دهند.»
وي با بيان اينكه نمونه هايي از سدهاي زيرزميني ساخته شده توسط متخصصان كشور در حال حاضر در برخي نقاط كشور راه اندازي شده مي افزايد: «اين نمونه ها در مناطقي از جمله ساوجبلاغ، كرمان، دامغان، سبزوار و ميمه احداث شده و برنامه آينده ما احداث ⊃2;⊃2; سد زيرزميني در استان ها و شهرهاي شيراز، كهكيلويه و بويراحمد، قزوين، سمنان، خراسان جنوبي و خراسان رضوي است.
وي اظهار كرد: «طبق محاسبات انجام شده به طور متوسط كشور نيازمند احداث 300 سد زيرزميني است كه بتوانيم سالانه حداقل 100 ميليون مترمكعب آب ذخيره كنيم. خيرخواه تصريح كرد: «اين در حالي است كه هم اكنون سدهاي معمولي و به طور نمونه سد كرج حدود 70 ميليون مترمكعب آب ذخيره مي كند.»
وي درخصوص برخي مزيت هاي احداث سد هاي زيرزميني گفت: «مهم ترين مزيت سدهاي زيرزميني امكان ساخت سد در نزديكي محل هاي مسكوني است به عنوان مثال اين سدها را مي توان در كنار روستاهاي محروم نيازمند آب احداث كرد و كشاورزان و دامداران را از بحران كم آبي نجات داد همچنين احداث و بهره برداري از سدهاي زيرزميني از هر لحاظ مقرون به صرفه است.»
وي تصريح مي كند: «در فرآيند ساخت سدهاي زيرزميني با مكان يابي مناسب ابتدا يك محدوده براي احداث سد در نظر گرفته مي شود سپس با انتخاب تنكه مورد نظر عمليات حفاري انجام مي شود تا به سطح غيرقابل نفوذي برسيم و از همان سطح شروع به ساخت ديواره هاي سد مي كنيم و به طور متوسط اين ديواره ها تا عمق 20 تا 30 متري از سطح زمين ساخته مي شود.»
رئيس پژوهشكده حفاظت خاك و آبخيزداري كشوربيان كرد: «قابليت ذخيره آب در هر سد زيرزميني در مقايسه با سدهاي بزرگ احداث شده در سطح زمين به مراتب كمتر است اما اهميت آن از اين لحاظ است كه در مكان هايي قابل احداث است كه ايجاد سد در آن مكان ها غيرقابل تصور است چرا كه اين مكان ها آب زيرزميني ندارد و بارندگي در آنها هر سه سال يك بار صورت مي گيرد.»
به گفته وي سدهاي زيرزميني در هر ثانيه قابليت تامين 15 تا 50 ليتر تامين آب را در بدترين نقاط و بدترين شرايط دارند. وي اضافه مي كند: «اين سدها در نقاطي آب را تامين مي كنند كه خشكسالي معناي واقعي دارد و توزيع گسترده اين سدها در كشور مي تواند با خشكسالي مقابله كند. به گفته وي، اين نوع سدها در مقابل بلاياي طبيعي و خطرات ناشي از آنها مانند زلزله، سيل، خرابي و... به طور كامل مصون هستند.» وي با بيان اينكه هزينه ساخت هر سد زيرزميني به طور متوسط 200 تا 300 ميليون تومان برآورد شده است، مي گويد: «هزينه ساخت300سد زيرزميني به مراتب از هزينه ساخت بدنه سد كرج كمتر است.» وي با تاكيد بر اينكه اعتباري بالغ بر µ/µ ميليارد تومان براي احداث ⊃2;⊃2; سد جديد اختصاص يافته است، مي گويد: «طبق برآوردهاي انجام شده در هر استان در كشور ما حداقل بايد 50 سد زيرزميني احداث شود.»
وي اضافه مي كند: «متاسفانه در اثر برداشت بي رويه از آب هاي زيرزميني، سطح آب هاي زيرزميني كاهش پيدا كرده يا پايين آمده است. اما با احداث سدهاي زيرزميني، آب هاي زيرزميني كه خارج نمي شود در پشت ديواره بيروني سد جمع و باعث بالاآمدن سطح آب قنات مي شود ضمن آنكه با وجود دريچه هايي كه روي ديواره سد تعبيه شده مي توان مازاد آب سد را به سمت قنات هدايت كرد و با اين اقدام در واقع ما موفق به احياي قنات ها و چشمه هاي زيرزميني شده ايم در حالي كه اين اقدام با عنوان مديريت چشمه ها و قنات ها در هيچ كشوري سابقه نداشته است.» وي ادامه مي دهد: «درحال حاضر قابليت ذخيره سازي سالانه 20ميليون مترمكعب آب با احداث سدهاي زيرزميني در كشور فراهم شده است.»
به گفته وي در شرايط فعلي حدود ⊃2;/¶ ميليارد مترمكعب آب مازاد سطحي داريم كه سالانه از دسترس خارج مي شود درحالي كه اين حجم از آب را مي توان با احداث سدهاي زيرزميني به همراه پياده كردن سيستم هاي پخش سيلاب و... ذخيره كرد.
احداث سدهاي زيرزميني بهترين گزينه براي تامين آب شرب روستاييان
از سوي ديگر محمود پيري معاون آبخيزداري اداره كل منابع طبيعي استان يزد در اين باره مي گويد: «احداث سدهاي زير زميني بهترين شيوه تامين آب شرب روستاييان اين خطه در بسياري از مناطق خشك و نيمه خشك است.»
پيري افزود: «ساخت اين سدهاي زيرسطحي از جمله روش هايي است كه به كمك آن مي توان ميزان بهره وري از آب ها را افزايش داد.»
وي با بيان اينكه سدهاي زيرزميني از هدر رفتن آب در لايه هاي عمقي نيز جلوگيري مي كند، گفت: «تمام عرض رودخانه به وسيله سدهاي زير زميني مسدود مي شود.»
پيري اضافه كرد: «پيشگيري از تبخير، مهار كامل روان آب ها، آلوده نشدن آب و استمرار وجود آب موردنياز مردم منطقه از مزاياي اين سدهاست.»
وي گفت: «از اين طريق مي توان به هنگام خشكسالي با جمع آوري و استحصال آب هايي كه از دسترس خارج مي شوند به مقابله با بحران كم آبي پرداخت و ميزان خسارات وارده را كاهش داد.»
پيري اظهار داشت: «سدهاي زيرزميني نياز آبي مناطق محدود و كم جمعيت را از داخل آبرفت و آبراهه هاي فصلي جمع آوري كرده و علاوه بر تامين آب منطقه، روش نويني براي مقابله با مشكل كم آبي هستند.» وي يادآور شد: «استان يزد از جمله مناطقي است كه به دليل قرار گرفتن در كوير از كمبود منابع آبي رنج مي برد و احداث اين سدها در آن يك ضرورت است.» معاون آبخيزداري اداره كل منابع طبيعي استان يزد اظهار داشت: «سدهاي زيرزميني از هدر رفتن جريان هاي سطحي رودخانه در حواشي كويرها و سفره هاي عميق زمين جلوگيري مي كند.»
وي با بيان اينكه مطالعات احداث يك باب سد زيرزميني جديد در نفيس آباد و ميرسفيد خرانق انجام شده، گفت: «به زودي با تامين اعتبار لازم كار ساخت اين سدها آغاز خواهد شد.» وي هدف از ساخت سد زيرزميني خرانق را بررسي توسعه پايدار حوزه آبخيزداري، جلوگيري از مهاجرت بي رويه روستاييان به علت نبود آب شرب و بهره برداري از منابع زير سطحي دانست و خاطرنشان كرد: «قبل از احداث سد زير زميني در منطقه خرانق، آب مورد نياز مردم اين بخش به وسيله تانكر از شهرستان هاي اطراف تامين مي شد.»
مهم ترين اهداف ساخت سد هاي زيرزميني
يكي از مهم ترين اهداف تامين آب شرب و بهداشت آن است كه آب سالم و بهداشتي در دسترس همگان قرارگيرد. دستيابي به اين هدف به سادگي ميسر نيست و كارها بايد چندين دهه ادامه يابد تا اين هدف محقق شود. در ضمن تجربه نشان داده كه جهت گيري ها بايد از روش هاي گران و پيچيده به روش هاي مناسب، ارزان و جامعه پسند و مطابق با شرايط محلي تغيير يابد. بسياري از كشورهاي در حال توسعه در مناطقي كه بارندگي به صورت فصلي و غيرقابل پيش بيني بوده، واقع شده اند. در اين كشورها تهيه آب تا حد زيادي از طريق ذخيره كردن آن در فصل پر باران براي فصل هاي كم باران و در سال هاي مرطوب براي سال هاي خشك انجام مي شود. يكي از راه هاي برطرف كردن كمبودهاي فصلي آب، استفاده از آب هاي زيرزميني است. ولي در برخي نواحي اواخر فصل خشك حتي منابع آب زيرزميني نيز به انتها مي رسند يا آب زيرزميني در دسترس نيست و براي بهره برداري از آن نياز به حفر چاه هاي عميق و نصب پمپ است كه البته اين روش مقرون به صرفه نيست.
سدهاي زيرزميني براي تامين آب در مقياس كوچك
روش هاي ذخيره آب به وسيله مهار آب هاي زير سطحي در مناطق خشك داراي هزاران سال قدمت است. در چند دهه اخير اين روش ها در بسياري از نقاط جهان مورد توجه محققان قرار گرفته است. سدهاي زيرزميني به صورت موانعي هستند كه در زيرسطح زمين براي مهار جريان هاي آب زير سطحي در آبرفت طبيعي ايجاد مي شوند. اين موانع مي تواند به صورت موانع فيزيكي يا هيدروليكي باشد. معمولاً موانع هيدروليكي در مجاورت سفره هاي آب شور در كنار دريا با هدف سد كردن آب شور دريا و حفاظت از سفره هاي آب شيرين در مجاورت آب شور انجام مي گيرد. وجود شرايط زمين شناسي و توپوگرافي مناسب زير سطحي براي مخزن ذخيره آب و نيز براي محل احداث سد زيرزميني، مشابه آنچه براي سدهاي روي سطح زمين در نظر گرفته مي شود حائز اهميت است كه چنين شرايطي در محل مخروط افكنه هاي واقع در دامنه هاي كوهستاني دهانه خروجي دره ها و مسيل ها فراهم است و نيز سنگ بستر در اينگونه موارد بايد داراي نفوذپذيري خيلي كم يا غيرقابل نفوذ جهت تجمع و ذخيره آب باشد.
قدمت سد هاي زيرزميني
گفته مي شود سد هاي زير زميني به مانعي گفته مي شود كه در مسير جريان آب هاي زير زميني در يك لايه آبدار طبيعي يا مصنوعي قرار داده شده و وضعيت جريان آب را اغلب به منظور ذخيره آب زيرزميني تغيير مي دهد. بدنه اصلي يك سد زير زميني را پرده يا ديواره نفوذ ناپذير آن تشكيل مي دهد. سد هاي زيرزميني در بسياري از مناطق خشك و نيمه خشك دنيا به منظور توسعه منابع آب زيرزميني و جلوگيري از هدر رفتن آب در سال هاي اخير مورد توجه قرار گرفته اند. قدمت استفاده از سدهاي زير زميني عملاً به زمان هاي كهن مي رسد مي توان به ساخت سدهاي زيرزميني در جزيره ساردينيا در زمان روميان باستان اشاره كرد. نمونه هايي از اين سدها به مفهوم واقعي در نيمه اول قرن بيستم ساخته شدند. رشد و تكوين سدهاي زيرزميني و برخورد علمي با آنها در واقع از نيمه دوم قرن بيستم آغاز شده و در سه دهه اخير رشد زيادي كرده است.
پنجشنبه 4 مهر 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 409]