نگاهي به صنعت گردشگري در ايران چشم اندازي مبهم

واضح آرشیو وب فارسی:مردم سالاری: نگاهي به صنعت گردشگري در ايران چشم اندازي مبهم
پايان پذير بودن ذخاير و منابع اقتصادي مانند نفت و گاز، صنايع كشورهاي مختلف را در خطر قرار داده است. نفت به مثابه يك كالاي اقتصادي و سياسي يكه تاز عرصه جهاني شده است و «قيمت نفت» به عنوان يك شاخص موثردر روند تحولات جهاني خودنمايي مي كند. دراين ميان ازيك سو كشورهاي صادر كننده نفت (كه درآمد حاصل از فروش نفت اساس اقتصادي شان را تشكيل مي دهد) به علت عدم تنوع در درآمد و اشتغالزايي و از طرف ديگر كشورهاي وارد كننده نفت (كه جهت ادامه حيات صنايع خود نيازمند اين مايع حياتي هستند) به علت نوسان هاي شديد قيمت به ويژه در دهه اخير توجه خود را به كسب درآمد بيشتر از ديگر بخش هاي اقتصادي معطوف كرده اند; بخش هايي كه كم و بيش متاثر از پديده جهاني شدن هستند.از جمله مهمترين اين صنايع صنعت توريسم است كه سومين صنعت حال حاضر جهان پس از نفت و خودرو بوده و نقش بسيارمهمي در اشتغال زايي و درآمدزايي كشورها ايفا مي كند. در واقع تاثيرات عمده مذاكرات دور اروگوئه«wto» بر دو صنعت نفت و خودرو موجبات نگراني بسياري ازكشورهاي در حال توسعه با اقتصاد تك محصولي، را فراهم آورد. اين نگراني ها خود مي تواند عامل انگيزشي مهمي در جهت سوق دادن سياست هاي اقتصادي نوين در جهت توجه و توسعه بيشتر صنعت توريسم باشد. درعصر كنوني كشورها و جوامع بشري به صورت فزاينده اي به اين حقيقت پي برده اند كه براي حفظ وضع اقتصادي خود بايد ابتكار عمل به خرج داده و درصدد يافتن راه هاي تازه اي براي گسترش روابط تجاري خود و خروج از وابستگي به تك محصولها برآيند. اگر چه در مناطق مختلف شرايط متفاوتي در تجارت حاكم است ليكن صنعت توريسم همواره توانسته عاملي مهم در جهت بهبود وضع اقتصادي جوامع و كشورها باشد.
صنعت توريسم گسترده ترين صنعت خدماتي و مهمترين صنعت اشتغال زا دردنيا محسوب مي شود. ميزان سرمايه گذاري براي ايجاد يك فرصت شغلي در صنعت توريسم بسيار پائين تر از ديگر صنايع است و به عبارت ديگر اشتغال زايي دراين صنعت به سرمايه گذاري كمتري نياز دارد و ترديدي نيست كه همه كشورها در رقابتي تنگاتنگ در پي بهره گيري از مزاياي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و به ويژه دريافت سهم بيشتري از درآمد جهاني حاصل از توريسم و همچنين بالابردن سطح اشتغال در كشور متبوع خود هستند.
صنعت توريسم بزرگترين صنعت خدماتي جهان است كه درآمد حاصل از آن بيش از500 ميليارد دلار است. از سال 1990 تا 2005 حدود 40 ميليون شغل از طريق اين صنعت در جهان ايجاد شده كه ميانگين 2/5 ميليون نفر در سال را نشان مي دهد. پيش بيني آن است كه سهم اشتغال مستقيم در صنعت توريسم به 13 درصد و در بخش غير مستقيم به33 درصد ارتقا» يافته و تاثيرات بيشتر خود را تا سال 2010 به نمايش گذارد (اطلاعيه سازمان جهاني توريسم 2004). تعيين اثرات صنعت جهانگردي بر سيستم اقتصادي اين امكان را فراهم مي سازد كه به نقش بسيار مهم آن در پيشرفت وضع اقتصادي جوامع پي برد. از آنجا كه توريست و مسافر خارجي يك منبع مهم ارزي است، بنابراين اين صنعت به طور مستقيم در افزايش توليد ناخالص ملي نقش دارد. تراز پرداخت ها كه نشان دهنده معاملات بين المللي يك كشور است، شاخص و منبع روشني از اثرات صنعت توريست بر اقتصاد كشورها است. اشتغال زايي اين صنعت - به طور مستقيم و غير مستقيم - هم اكنون درصد بالايي از نيروي كار ماهر و نيمه ماهر دنيا را به خود اختصاص داده است. طبق آمار شوراي جهانگردي و مسافرت جهاني از هر 9كارگر و كارمند در سراسر دنيا يك نفر در صنعت جهانگردي مشغول است. (طبق همين آمار در سال 2005 از كل نيروي كار دنيا 11/3درصد به طور مستقيم وغير مستقيم در اين صنعت مشغول بوده اند).
سازمان ها و شركت هاي بسيار زيادي در گستره فعاليتي صنعت توريسم قرار دارند و استخوان بندي اين صنعت را تشكيل مي دهند. در حقيقت اين صنعت بسيار پيچيده است و شامل بخش هاي مختلف خصوصي و عمومي، حمل ونقل، مهمان پذيرها، فروشگاه ها، شركت هاي عرضه كننده مواد غذايي و... است. از اين رو به راحتي نمي توان اين فعاليت ها را تفكيك و نقش آنها را در اين صنعت به طور دقيق مشخص كرد. مطمئنا در نگاه اول به اين صنعت چند بخش كه به صورت برجسته نمايان هستند يعني صنعت حمل و نقل، هتلداري، منابع انساني و نظام اطلاعاتي و اطلاع رساني بيشتر از ديگر عوامل به چشم مي آيند. در حقيقت مي توان گفت كه صنعت جهانگردي چند قلب دارد كه هركدام به نوبه خود موجب حيات اين صنعت هستند. سيستم حمل و نقل يكي از قلب هاي صنعت جهانگردي است. خط اتصال بين مقصد، هتل، جاذبه ها و مكان هاي توريستي كه كارآيي، راحت بودن و ميزان سلامت و امنيت اين سيستم تعيين كننده نوع تجربه و كيفيتي است كه از سفر به دست مي آيد. ميان پيشرفت سيستم حمل ونقل و رشد صنعت جهانگردي رابطه مستقيم برقرار است. (در برخي شرايط هزينه اين بخش بيشترين قسمت هزينه سفر را تشكيل مي دهد).در زنجيره توريسم يكي ديگر از حلقه هاي بسيار مهم هتل و هتلداري است.صنعت ميهمانداري كه شامل پذيرايي و عرضه موادغذايي و نوشابه به مسافران مي شود از نظر اشتغال زايي، توليد و درآمد، بخش بزرگي از صنعت جهانگردي را تشكيل مي دهد و ميزان تسهيلاتي كه ميهمان پذيرها ارائه مي دهند بازتابي از نيازها و سليقه هاي مختلف مسافران است. در سراسر دنيا با رشد صنعت توريسم - در سطح داخلي و خارجي- تعداد اتاق هتل ها با رشد چشمگيري افزايش يافته و در همين راستا گسترش و توسعه صنعت تهيه غذا و تامين نوشابه را نيز شاهد بوده ايم.
وقتي به عنوان يك فعاليت خدماتي به صنعت توريسم توجه مي شود بايد جهت ارائه خدمات به تعداد زيادي نفرات با تخصص، مهارت هاي اثربخش وكارآيي متفاوت نظر داشت. ترديدي نيست كه احساس استقبال و خوش آمدگويي تجربه فراموش نشدني براي مسافر است و اينها نتيجه سرمايه گذاري هايي هستند كه در زمينه آموزش و پرورش نيروي انساني ايجاد مي شود. روش و سيستمي كه در زمان مناسب، افراد مناسب در پست هاي مناسب قرار گيرند (برنامه ريزي و توسعه منابع انساني) و اين افراد با چه نگرش ها، مهارت ها و دانشي بايد استخدام و آموزش داده شوند از اركان اصلي صنعت جهانگردي است. در بازار رقابتي حال حاضر دنيا مطمئنا مناطق و كشورهايي گوي سبقت را مي ربايند كه با توجه به سطح انتظارات مشتري (مسافر) خدمات را با استاندارد بالاتر ارائه كنند بدين معني كه با آموزش هاي مختلف به كاركنان خدماتي با كيفيت بهتر و راندماني بالاتر را عرضه كنند.
جهانگردي وابسته ترين صنعت جهاني به اطلاعات محسوب مي شود. بدون داشتن نظام هماهنگ و به هنگام گردش اطلاعات و همراه شدن با تكنولوژي نوين اطلاعات هرگز نمي توان در بازار رقابتي حال حاضر باقي ماند. فقدان اطلاعات لازم موجب مي شود كه مسافران فعلي نتوانند سفر مورد انتظارشان را تجربه كنند و به رضايت كامل برسند و توريست هاي بالقوه (بعدي) نيز به احتمال زياد جذب بازارهاي ديگر خواهند شد. در اين ميان تبليغات و اطلاع رساني كه به وسيله دولت ها (به علت هزينه بالاي تبليغات در سطح بين المللي اين امكان براي بخش خصوصي ميسر نيست) انجام مي شوند موجب مي شود تا صنعت توريسم بتواند در منطقه يا حوزه اي خاص در صحنه رقابت به سهم مناسبي از بازار دست يابد. به طور مثال آمار و ارقام موجود در خصوص كشور مالزي نشان دهنده سرعت شگفت انگيز و ميل رسيدن به صدرجدول خدمات و صنايع جهاني به وسيله صنعت جهانگردي است. پيش بيني سازمان جهاني جهانگردي حاكي است تا سال 2010 حدود يك ميليارد نفر و سال 2020نزديك به 1/6 ميليارد نفر به سياحت زمين مي پردازند و درآمد حاصل از توريسم در سال 2010 حدود يك هزار ميليارد دلار و در سال 2020 حدود دو هزار ميليارد دلار خواهد بود و همچنين با ورود هر 6 توريست به كشور براي يك نفر شغل ايجاد مي شود. اين در حالي است كه تمام خدماتي كه به جهانگرد ارائه مي شود حدود 50درصد سود دارد (آمار و اطلاعات سازمان جهاني توريسم 2004) مطمئنا چشم انداز روشني براي آينده اين صنعت قابل تصور است و نمي توان موفقيت هاي گسترش جهانگردي را تنها با محك افزايش عدد و رقم سنجيد (تعداد مسافر، درآمد خالص و...)، بلكه بايستي اين صنعت را با توجه به نقشي كه در بهبود كيفيت زندگي و گسترش روابط اجتماعي و شناخت ملل و عقايد مختلف دارد، بررسي كرد.
مساله بهبود كيفيت خدمات و محصولات - كه آينده جهانگردي در گرو آن است- شامل اركان و اجزاي تشكيل دهنده صنعت توريسم است و همان طور كه گفته شد تنها مناطق و كشورهايي مي توانند در صحنه رقابت باقي بمانند كه با توجه به ميزان رضايتمندي مشتريان- مصرف كنندگان- از محصولات و خدمات جهانگردي هر يك از متغيرهاي صنعت توريسم به طور مستمر به سمت كيفيت بهتر و برتر سوق داده شوند. در جهانگردي نوين مدل رقابت و كيفيت جايگزين مدل سنتي شده است.
البته محدود كردن تاثير اين صنعت به چند بخش كه به صورت مستقيم در ارتباط هستند (هتلداري وآژانس هاي مسافرتي و رستوران ها) نمي تواند چندان درست باشد. همان طوري كه اثرپذيري صنعت توريسم از تمام بخش هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشور غيرقابل انكار است. طيف گسترده اي از حوزه هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، محيط زيستي، عمومي و خصوصي، انساني و مالي وسرمايه اي، شهري و روستايي، به طور مستقيم و غير مستقيم، به صورت فعال يا نيمه فعال، متاثر يا موثر در اين صنعت هستند.
تاثيرات شگرف توريسم در كاهش نرخ بيكاري، افزايش سطح درآمد، تامين منابع انرژي و رونق بازار صنايع دستي كه طبق آمار موجود و در حال حاضر بيش از 10 ميليون نفر از آن ارتزاق مي كنند تنها بخشي از مزاياي ويژه پرداختن به اين صنعت است. طبق بررسي هاي به عمل آمده به ازاي ورود هر گردشگر دو تا شش شغل به صورت مستقيم و با احتسابات مشاغل در بخش هاي توليدي و خدماتي براي هر گردشگر 9 تا 15 شغل ايجاد مي شود. طي سالهاي اخير صنعت توريسم 5/1 درصد درآمد ملي جهان را به خود اختصاص داده است.
توزيع جغرافيايي درآمد حاصل از توريسم در جهان يكسان نيست به طوري كه 80 درصد درآمد واشتغال ناشي از اين صنعت به آمريكا و اروپا اختصاص داشته و از 20 درصد باقي مانده 5/2 درصد سهم خاورميانه است كه از سهم 5/2 درصدي خاورميانه كمتراز يك درصد سهم ايران است.براي ورود هر توريست در كشورها مولفه هايي چون امنيت، ارايه خدمات بهينه، ميراث غني فرهنگي و تاريخي، جاذبه هاي طبيعي، دريا و درياچه ها، تنوع آب وهوا، ويزاي سهل وآسان مورد نياز است كه با فقدان هر يك از اين موارد ورود گردشگر با مشكل مواجه مي شود.
كويرنوردي، آب درماني، غارنوردي، كوهنوردي، شكار، ماهيگيري، اسكي روي ماسه، گردشگري روستايي، ورزش هاي آبي، ديدن چشم اندازهاي طبيعي مانند آبشار، رودخانه از بخش هاي اكوتوريسم هستند.
اكوتوريست ها غالبا با گرايش زيست محيطي هستند و مي توانند در پالايش وحفاظت از محيط زيست، گسترش فرهنگ زيست محيطي در بين مردم جوامع نقش موثري ايفا كنند. ايران از نظر وجود آثار تاريخي و فرهنگي در ميان ده كشور اول جهان قرار دارد و از نظر جاذبه هاي اكوتوريسمي و تنوع اقليمي نيز جزو پنج كشور برتردنيا است. با وجود قابليت ها و پتانسيل هاي موجود در كشور وجود عواملي همچون عدم زيرساخت هاي مناسب طبيعت گردي،عدم شناخت نسبت به اكوتوريسم در ايران، كمبود متخصصين در امر اكوتوريسم، فقدان فرهنگ مناسب خاص طبيعت گردي كه بعضي مواقع سبب تخريب و از بين رفتن چشم انداز هاي طبيعي مي شود و در نتيجه تبديل به زباله داني مي شود، عدم اطلاع رساني در اين زمينه توسط رسانه هاي ديداري و شنيداري و مطبوعات از دلايل عمده عدم جذب اكوتوريسم در ايران است. اين در حالي است كه كشورهاي توريست پذير با داشتن چشم اندازهاي طبيعي مي توانند باعث افزايش درآمد سرانه ملي شوند و ايران در صورت سرمايه گذاري و تاكيد بر جذب گردشگر طبيعي، مي تواند به راحتي به درآمدهاي پيش بيني شده سازمان جهاني جهانگردي تا سال 2010 دست يابد. ايران با داشتن چشم اندازهاي طبيعي و زيبا و بكر و وجود اقليم هاي متفاوت آب و هوايي و گونه هاي متنوع گياهي و جانوري مي تواند تاثير شگرفي در جذب گردشگران طبيعت گرد ايفا كند و در اين حوزه در منطقه خاورميانه يكي از قطب هاي اكوتوريسمي قلمداد شود و باعث افزايش درآمد ارزي كشور شود.
اكوتوريسم تنها شاخه اي از گردشگري است كه به مشاركت جوامع محلي نياز اساسي دارد چرا كه بهترين و توانمندترين راهنمايان تورهاي گردشگري طبيعي كسي نيست جز بوميان ساكن اين مناطق كه به راحتي مي توانند هدايت چنين تورهاي تخصصي را برعهده گيرند و همين مساله در كاهش مهاجرت هاي بي رويه روستائيان به كلان شهرها نيز نقش اساسي ايفا ميكند و در اين راستا چرخ بسياري از مراكز اقامتي در دورافتاده ترين نقاط كشور به حركت در خواهد آمد و باعث اشتغالزايي، ارتقاي سطح زندگي مردم روستايي خواهد شد.ايران با داشتن دو رشته كوه مرتفع البرز و زاگرس و چشم اندازهاي طبيعي زيبا و بكر مناطق غرب و شمال كشور و تنوع اقليمي و فرهنگي متنوع از قبيل آداب و سنن، زبان و موسيقي، پوشاك، صنايع دستي و نحوه زيست مردمان در اين مناطق، وجود بزرگترين درياچه جهان در شمال كشور، وجود 50 درياچه در داخل كشور و نيز درياچه اروميه به عنوان يكي از 59 ذخاير زيستي كره زمين مي تواند مامن اصلي جهانگردان طبيعت در جهان قرار گيرد. از سوي ديگر وجود جنگل هاي وسيع در مناطق شمالي كشور، بيابان ها و كويرهاي ايران، تالاب هاي بين المللي، غارها، آبشارها، چشمه هاي آب معدني و روستاهايي با جاذبه هاي ويژه مانند كندوان، ماسوله همه از جاذبه ها و ظرفيت هاي بي نظير اكوتوريسم در ايران هستند و برخي از آنها از قطب هاي بين المللي اكوتوريسم در جهان، به شمار مي روند. فرهنگ سازي و آگاه سازي گردشگران داخلي جهت برقراري ارتباط سالم و ايجاد تعامل با افراد بومي و تلاش جهت حفظ محيط زيست مناطق مورد بازديد، برنامه ريزي درخصوص جذب طبيعت گردان ساير كشورها از طريق تبليغات مناسب و آگاه سازي سرپرستان تورهاي گردشگري در مورد ايجاد تورهاي خارجي مسووليت پذير جهت بازديد از نواحي مختلف ايران، كه اين نكته در تعامل فرهنگي و انتقال فرهنگ اصيل ايراني به ساير نقاط جهان نيز موثر خواهد بود.اما نامناسب بودن جاده ها، دشواري ارايه خدماتي مانند محل اقامت، غذا و پذيرايي، عدم امكانات عمومي و تسهيلات دولتي از قبيل كمپ و پست هاي امداد در مناطق كوهستاني دوردست موانع و مشكلاتي هستند كه در حوزه اكوتوريسم مشاهده مي شود.
درجهان امروز، صنعت گردشگري و جذب توريسم يكي از صنايع مهم و منابع مهم درآمدي اقتصادي محسوب مي شود و كشورهاي جهان سعي دارند تا با سرمايه گذاري هاي كلان در بخش گردشگري براي جذب هرچه بيشتر توريسم به عنوان يك منبع درآمد خوب اقدام كنند. برخي از كشورهاي عربي از جمله كشور امارات متحده عربي نيز از جمله كشورهايي است كه دراين بخش سرمايه گذاري هاي بزرگي انجام داده و پيشرفت هاي خوبي نيز داشته اند تشويق براي سرمايه گذاري در بخش املاك و هتل در دبي و اخيرا در ابوظبي به نحو چشمگيري افزايش يافته است. در 5 سال گذشته، هتل هاي امارات شاهد افزايش چشمگير مسافر بوده است، به طوري كه در سال 2006 حدود 5 ميليون نفر مسافر از هتل هاي امارات استفاده كردند كه ابوظبي بيشترين مسافرها را به خود اختصاص داده است، يعني حدود 1/3 ميليون نفر در سال 2006 ميلادي. علت اصلي پيشرفت دبي در اين بخش را مي توان توسعه خطوط هوايي، بازار املاك، گردشگري اسلامي و ايجاد بازار كار در تمامي مناطق اين كشور دانست.
اين صنعت، 340 درصد از اقتصاد دبي را تشكيل مي دهد و لذا امارات گوي سبقت را در اين زمينه از ساير كشورهاي خاورميانه ربوده است. و پيش بيني مي شود كه در سال 2010 بيش از 6 ميليون توريست از اين كشور ديدن نمايد. ايجاد زيربناهاي لازم براي اين صنعت، فراهم نمودن محيطي بدون جرم و جنايت، برقرار كردن سيستم حمل و نقل عمومي منظم و بسياري از موارد ديگر، به توسعه اين صنعت كمك شاياني نموده است و در حال حاضر بيش از 50 نمايشگاه بين المللي در هر سال در دبي برپا مي شود.با توجه به آنچه به تصوير كشيده شد بايد ديد كه جايگاه ايران در صنعت توريسم چيست و چه سرمايه گذاريهايي در اين بخش اشتغالزا در ايران صورت گرفته است. آيا مي توان جايگاهي براي صنعت توريسم در توليد ناخالص داخلي و درآمدهاي ارزي آن براي كشور در نظر گرفت؟ چه عواملي است كه علي رغم سودآوري و اشتغالزايي با لا در كنار نياز اندك به سرمايه گذاري، صنعت توريسم را زير غبار فراموشي برده و كشور ما را از مواحب آن بي نصيب كرده است؟! آيا ما ايرانيان در فرهنگ و دانش و نو آوري و تنوع هاي زيست محيطي وجغرافيايي و قومي از عمارات و ابوظبي وتركيه و مالزي كمتر داريم يا ديرينه تاريخ كهن ما كم از آنان دارد. اي كاش به خود آييم تا دير نشده.!
چهارشنبه 3 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مردم سالاری]

[مشاهده در: www.mardomsalari.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1971]