اخلاق در فضاي سايبر/ 67راهكارهاي ورود اخلاق به فضاي مجازي؛ قانون‌گذاري يا اخلاق‌مداري؟

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: اخلاق در فضاي سايبر/ 67راهكارهاي ورود اخلاق به فضاي مجازي؛ قانون‌گذاري يا اخلاق‌مداري؟
گروه وبلاگ و IT: اينترنت قوي‌ترين ابزاري است كه قابليت اشاعه مفاهيم ديني را دارد، اما موضوعي كه در اين ميان مطرح است اين بوده كه امروزه اطلاعات غيراخلاقي به‌مراتب فراگيرتر هستند، بنابراين بايد ديد عامل اين موضوع اخلاق‌مدار نبودن كاربران است يا فقدان خلاء قانوني.
بيشترين ميزان توسعه و به كارگيري فناوري‌هاي نوين در دهه گذشته مربوط به تلفن‌هاي همراه، شبكه‌هاي رايانه‌اي، شبكه جهاني اينترنت و به‌تازگي اتصال به اينترنت با استفاده از تلويزيون است و انتظار مي‌رود با تلفيق و ادغام اين فناوري‌ها در يكديگر، يك شبكه اطلاعاتي و ارتباطي توزيع شده سيار براي هر كاربرد ايجاد شود.

فارغ از مشخصات فني اين فناوري‌ها، موضوع بسيار مهم و كليدي تأثيري است كه اين فناوري‌ها بر اجتماع و انسان‌ها در سر تا سر دنيا در همه حوزه‌هاي مربوط به انسان مي‌گذارند. (رحيمي، ابراهيم، فناوري اطلاعات و ارتباطات چشم‌اندازها و تأثيرات آن بر حوزه‌هاي مختلف زندگي جوامع انساني)

رفتار اخلاقي انسان بر اساس اصول اخلاق اسلامي، رفتاري دروني بوده و بنابراين اخلاق در فناوري اطلاعات بر پايه اين اصول بايد در درون اشخاص نهادينه شود نه اين كه بخواهيم اخلاق حرفه‌اي را با زور قانون و مجازات آن چنان كه فلسفه ساير مكاتب مي‌طلبد، حاكم كنيم.(عليجاني، مريم، فلسفه اخلاق و فناوري اطلاعات با رويكرد فسلفه اخلاق اسلامي و فناوري اطلاعات)

قسمت نخست اين گزارش يكي از شروط شبيه‌سازي اخلاق در فضاي مجازي را فعاليت همزمان كارشناسان فضاي مجازي و علماي ديني در كنار يكديگر است كه نهايتاً به ورود اخلاق به اين فضا و اخلاق‌مداري كاربران منجر خواهدشد، عنوان كرد.

در ادامه حجت‌الاسلام «علي خراساني»، عضو هئيت علمي مركز فرهنگ و معارف قرآن، در گفت‌وگو با خبرگزاري قرآني ايران(ايكنا) درباره نحوه ورود اخلاق به فضاي مجازي گفت: من فكر مي‌كنم فضاي مجازي كه امروز در موردش بحث مي‌كنيم با كاركردهاي مختلف و متفاوتي در زمينه آموزش و پژوهش اين قابليت را دارد كه چنين وصفي را برايش تعريف كنيم.

وي در ادامه اضافه كرد: به طبع بايد ورود اخلاق در يك چارچوب، ضوابط و حدودي متصف به اخلاق ديني باشد كه اگر از اين حدود تجاوز كرد از محدوده اخلاق خارج شود اما با تمام تكثرگرايي كه اينترنت دارد مي‌توان چنين وصفي را براي آن در نظر گرفت.

خراساني با بيان اينكه نوع پيام‌رساني، توزيع و ارسال انديشه در فضاي مجازي متفاوت شده، اظهار كرد: اما با اين وجود واقعيت‌هاي اخلاقي كه در فضاي واقعي وجود دارد در فضاي مجازي نيز وجود دارد و شايد بتوان گفت پررنگ‌تر هم هست.

«عيسي جهانگير»، كارشناس ارشد جامعه‌شناسي و تحصيل كرده حوزه در خارج فقه جايگزيني راه‌هاي غني كردن محتواي ارائه شده به جاي حمله و از بين بردن سايت‌هايي كه همخواني با مفاهيم ما ندارند، را از راهكارهاي مفيد براي بالابردن امنيت فضاي مجازي و شبيه‌سازي اخلاق در فضاي مجازي دانست.

«محمد خوش‌نظر»، مسئول تبيين شبهات كانون گفتمان قرآني و وبلاگ‌نويس «حكومت اسلامي» خاطر نشان كرد: تبيين اصول براي رعايت اخلاق در فضاي مجازي در وهله اول بر عهده نهادهاي حوزوي و روحانيون است كه به هرحال مبين شرع، دين و اخلاقيات هستند بايد اين چارچوب را با زبان روز و قابل استفاده در فضاي مجازي تبيين كنند، سپس يك‌سري وظايف نيز بر عهده ارگان‌ها و افراد قرار مي‌گيرد.

«حرمت‌الله خانگل‌زاده»، مدير انجمن عقائد كانون گفتمان قرآن و پاسخ‌گوي قرآني گروه پاسخ به سؤالات و شبهات قرآني مركز فرهنگ و معارف قرآن، عنوان كرد: شبيه‌سازي در جايي است كه انسان در مورد آن مصداق احساس كمبود و كاستي كند در حالي كه در زمينه اخلاقي از لحاظ مفهومي هيچ‌گونه كاستي مشاهده نمي‌شود كه بخواهيم از شبيه‌سازي براي پياده‌كردن اخلاق كمك بگيريم.

وي تأكيد كرد: علاوه بر اينكه در صورت مطرح شدن اخلاق به شيوه شبيه‌‌سازي اين خطر، مقوله اخلاق را تهديد مي‌كند كه هر كسي به خود اجازه دهد تعريف مستقلي از اخلاق باب ميل خود ارائه كند كه در آن صورت تنها چيزي كه رعايت نخواهدشد، اخلاق است.

«مرجان سهرابي» كارشناس ارشد فقه و حقوق و بلاگر ديني، گفت: پس براي شبيه‌سازي اخلاق در فضاي سايبر بايد به «من واقعي» آنها در دنياي خارج از فضاي مجازي رجوع كرد و با نهادينه كردن اخلاق در آنها منتظر انعكاس و رعايت اين اصول در فضاي مجازي بود.

اين بلاگر ديني در ادامه گفت: از آنجايي كه فضاي مجازي، دنيايي بي‌نهايت وسيع است و همانند فضاي غير‌مجازي افراد با گرايش‌ها و اعتقادات و نگرش‌هاي متفاوتي در حال زندگي و گذران اوقات در آن هستند؛ عملياتي‌شدن اخلاق به صورت عام و همه‌گير در اين فضا شدني به نظر نمي‌رسد.

وي افزود: اما اگر منظور رعايت حقوق افراد و احترام به محدوده‌ و حوزه‌ها و حريم ساير افراد باشد كه مي‌توان گفت از جمله اشتراكاتيست كه بيشتر افراد با اعتقادات متفاوت نيز در حوزه اخلاق به رعايت آن اعتقاد دارند، گسترش و ترويج اخلاق در عرصه‌هاي تحت سيطره حاكميت‌ها مي‌تواند بازوي كمكي بزرگي در گام برداشتن در اين مسير باشد.

«محمدرضا كلاهي»، دانشجوي دكتراي جامعه شناسي دانشگاه تهران، افزود: راهي جز نهادينه شدن اخلاق در جامعه وجود ندارد و راه‌هاي آن در مورد اينترنت هم مانند ساير موارد است. تا جايي كه به اخلاق مربوط مي‌شود، راهي كه مخصوص تثبيت اخلاق در مورد خاص استفاده از اينترنت باشد وجود ندارد. اما اگر وارد حوزه «حقوق» شويم البته وضع قوانين حقوقي خاصي لازم است.

«مريم حاج‌محمدي»، دانشجوي كارشناسي ارشد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي، در ارزيابي خود از شبيه‌سازي اخلاق در فضاي مجازي گفت: اخلاق در فضاي مجازي بايد تعريف شود، آيا منظور پايبندي به اصول خاصي است يا دين و مكتب خاصي مد نظر است.

وي ادامه داد: رفتار‌هايي مانند هك، نفوذ بر حريم شخصي، پنهان كردن هويت با اخلاق در فضاي سايبر متضاد است و مشكلات بسياري براي افراد در فضاي واقعي به وجود مي‌آورد و تبعات سنگيني براي جامعه دارد، بنابراين بايد در اين فضا قوانيني براي جلوگيري از متضرر شدن افراد ايجاد شود.

«ابوالفضل درخشنده»، محقق، مدرس و نويسنده ادبيات دفاع مقدس، اظهار كرد: نويسنده وبلاگ همان‌گونه كه هر كالاي آلوده‌اي را به خانه حقيقي خود نمي‌برد، نبايد هر مطلب و يا عكس مضري را در خانه مجازي خود قرار دهد و خواننده نيز نبايد هر چيزي را در پاسخ در خانه مجازي ديگران به‌عنوان كامنت يا نظر بگذارد.

وي با تأكيد بر اينكه شأن نويسندگان اين عرصه بسيار بالاتر از آن است كه قلم خود را به هرزه‌نويسي آلوده كنند، افزود: اگر باور كنيم دنياي مجازي نيز قسمتي از دنياي حقيقي ما است، بدون شك اين شبيه‌سازي انجام مي‌گيرد. تنها بايد از پشت نقاب مانيتور خارج شويم و باور كنيم كه در اين دنياي جديد بايد هماني باشيم كه هستيم.

«محمدرضا فخري»، مدير سرويس‌دهنده پارسي‌بلاگ و دفتر توسعه وبلاگ ديني، با بيان اينكه براي رسيدن به اخلاق‌مداري در فضاي مجازي يك‌سري وظايف را قانون و جامعه بايد انجام دهد و وظايفي نيز برعهده خود افراد و كاربران است، اظهار كرد: قانون و جامعه بايد به‌روز باشد تا بتواند از حقوق افراد دفاع كند.

مدير پارسي‌بلاگ با بيان اينكه قانون بايد در اين زمينه فعال‌تر عمل كند تا كاربران بتوانند به آن اعتماد كرده و در عين حال به قوانين آن عمل كنند، تصريح كرد: ما كلاً از نظر اخلاق در جامعه حقيقي در ابعاد مختلف در يك بحران اخلاقي به سر مي‌بريم و اخلاق فضاي واقعي ما در ابعاد مختلف اجتماعي دچار اشكال است و طبيعي است كه اين كمبودهاي اخلاقي به فضاي مجازي هم نفوذ پيدا كرده‌است.

مدير دفتر توسعه وبلاگ‌هاي ديني با تأكيد بر اينكه خيلي از اين رفتارها از طريق قانون قابل جلوگيري است، توضيح داد: براي مثال بسياري از سايت‌هاي مطرح در صفحه اصلي خودشان محصولات مربوط به آموزش هك و نفوذ به حريم شخصي ديگران را تبليغ مي‌كنند، اين يعني يك كار غيراخلاقي و مجرمانه و اين به راحتي ‌مي‌تواند از طريق قانون پيگيري شود. ولي متأسفانه ما شاهد هيچ‌گونه پيگيري نبوده‌ايم.

وي يادآور شد: چنين كارهايي در فضاي مجازي زياد است و حتي در همان حدي كه قانون مي‌تواند وارد عمل شود و به راحتي اعمال نفوذ كند كاري نكرده‌است و اين جاي توقع بسيار زيادي از قانون‌گزاران و سيستم قضايي كشور دارد كه فعاليت بيشتري داشته باشند.

حجت‌الاسلام «محمدمهدي نمازي»، سردبير فصلنامه تخصصي ره‌آورد نور، درباره شبيه‌‌سازي اخلاق در فضاي مجازي يادآور شد: آنچه از واژه اخلاق در فضاي حقيقي و دنياي واقعي فهميده مي‌شود قابل تسري به فضاي مجازي است. به نظر من فهم دقيق دنياي مجازي و فضاي سايبر درك بسياري از مفاهيم فلسفي را آسان‌تر مي‌كند. اينكه دنياي مجازي تخيل و رويايي از دنياي حقيقي است و انعكاسي آئينه‌وار از حقايق ملموس جامعه بشري است و تجلي تخيلات دست نايافتني انساني است خود تأمل برانگيز است.

وي تأكيد كرد: به همين خاطر جامعه‌شناسان و فلاسفه غرب نيز در مواجهه با اين فضاي اسرارآميز براي تعريف آن به عبارت متضاد حقيقت مجازي روي آوردند. سپس به مرور ايام كه هيجانات اين دنياي نوپديد فروكش كرد و ابعاد و وسعت فضاي سايبر روشن شد، اصطلاح دنياي مجازي پيش كشيده شد، آنگاه معلوم شد كه هر آنچه ممكن است در دنياي واقعي رخ دهد در اين دنيا نيز ممكن‌الوقوع خواهدبود.

سردبير فصلنامه تخصصي ره‌آورد نور، با بيان اينكه بنابر اين درك صحيح مفهوم دنياي مجازي مي‌تواند مفهوم اخلاق در اين فضا را نيز تا حدودي روشن سازد، بيان كرد: به اين ترتيب همچنان كه در دنياي واقعي داشتن صفات مثبت يا منفي اخلاقي داراي بازتاب در حوزه عملكرد انساني است و به قول معروف از كوزه همان برون طراود كه در اوست، به همين ترتيب نيز تمامي خصوصيات اخلاقي در دنياي مجازي تأثيرگذار خواهدبود و عواقب مثبت يا منفي آن شبيه‌سازي شده و در فضاي مجازي رخ نموده و اثرات خود را در دنياي واقعي خواهدگذاشت.

نمازي با اشاره به اينكه يك اصل كلي كه مي‌توان بر آن تأكيد كرد اينكه برخورداري از سجاياي اخلاق صفاتي مي‌تواند تمامي حوزه‌هاي عملياتي انسان را در جامعه حقيقي يا مجازي تحت تأثير قرارداده و به اخلاق عملي تبديل شود، گفت: در اين فرض حضور در فضاي حقيقي يا مجازي موضوعيتي نخواهد داشت انسان متخلق به اخلاق چه شناخته شود يا نشود پايبند خلقيات و صفات مثبت يا منفي خود خواهدبود.

وي ادامه داد: تصور كنيد انساني كه خصوصيات اخلاقي او را از انتشار ميكروب و ويروس‌هاي خطرناك در جامعه واقعي باز مي‌دارد اگر به تكنيك و فناوري ساخت ويروس‌هاي رايانه‌اي نيز دست يابد و بداند كه اين كار فقط يك سرگرمي نيست كه انتشار آن در فضاي سايبر خسارت‌هاي جبران‌ناپذيري در پي خواهد‌داشت و يا انتشار اكاذيب و شايعات و يا مطالب انحرافي تأثير منفي پرسرعت و فراگير خود را بر جامعه مجازي و سپس در دنياي حقيقي خواهد‌گذاشت. قطعاً از اين عمل سر باز خواهدزد.

سردبير فصلنامه تخصصي ره‌آورد نور، تصريح كرد: زيرا اخلاق انساني وي را از انجام اين اعمال در هر شرايطي نهي مي‌كند. البته بايد تأكيد كرد كه تجربه پانزده ساله ورود انسان به دنياي مجازي ثابت كرده‌است كه هر عمليات و فعاليتي در فضاي مجازي تأثيري شگفت بر دنياي حقيقي خواهدگذاشت و كنش‌ها در دنياي مجازي واكنش‌ها در دنياي حقيقي را به دنبال دارد.

وي در ادامه عنوان كرد: مهم‌تر آنكه هر آنچه در عمق زمان پيش رويم و نرخ دسترسي به اين فضا را بيشتر كنيم اين تأثير عميق‌تر و مؤثرتر خواهدشد. به هر صورت آنچه از اخلاق در فضاي مجازي فهميده مي‌شود مطابق درك مفاهيم اخلاقي در دنياي حقيقي است يعني رعايت مصالح انساني و توجه به خط قرمزهاي موجود در دنياي حقيقي. تنها چيزي كه تصور ما را از مفهوم اخلاق در فضاي سايبر كمي دچار ابهام مي‌كند اضافه شدن دنياي مجازي به مفاهيم اخلاقي است.

يكي از عوامل اثرگذار بر انتظارات آدمي از نقش خود و ديگران اصول اخلاقي است. اصولي كه هر كس در تصميم‌گيري و رفتار خود بايد رعايت كند، برخي از مصاديق اخلاق ديني در فضاي مجازي عبارت از صداقت، دقت، قابل اعتماد بودن، گشوده بودن به انتقاد و ارزيابي، آزادي در انديشه، احترام متقابل به نظرات كاربران، كساني كه سوژه آزمايش‌ها واقع مي‌شوند و توجه به حريم خصوصي و مساله حفظ اسرار است.

اينترنت به عنوان سامانه اي جهاني، شبكه از شبكه‌هاي ارتباطي است و كاربران در آن با هويتي مجازي به كنش‌هاي ارتباطي از جمله مباحثه، معامله، مطالعه و ... مشغول هستند كه مي‌تواند دستاوردهاي برآمده از دين‌پژوهي و دين‌شناسي را به افكار عمومي ارائه كند، اين دستاوردها، گوناگون و متكثر و شامل قرائت‌هاي مختلف برخاسته از فهم‌هاي مختلف از دين است.

در بحث نسبت اخلاق ديني و فضاي مجازي در چارچوب‌هاي علمي اخلاق، دين و ارتباطات مقالات پراكنده و محدود ارائه شده و كار زيادي انجام نشده‌است و ميان كم‌توجهي به اخلاق و كم بودن مباحث اخلاقي رابطه‌اي مستقيم وجود دارد.

در بحث اخلاق ديني در فضاي مجازي با چهار مفهوم رسالت، حفظ حقوق افراد، آزادي بيان و سودانگاري مواجه هستيم كه هيچ يك نبايد با امكان فريب رسانه‌ها توسط تكنولوژي‌هاي تازه كامپيوتري در پاي ديگري قرباني شود.

رسانه‌ها به طور معمول در چندين چارچوب نقد مي‌كنند كه اخلاق مورد نظر منتقدان مذهبي يك اخلاق مذهبي منطبق با ديدگاه‌هاي اخلاقي سنتي و مبتني بر متون و شعائر مربوطه است اگر دين در شرايطي به يك ايدئولوژي تبديل شود، آنگاه نوعي اخلاق ايدئولوژيك كه بسته‌تر و جزمي‌تر عمل مي‌كند كه از سوي دينداران ايدئوژيك دنبال خواهد شد.

بنابراين غلبه ديدگاه‌هاي فقهي بر تبليغات ديني و اخلاقي، رسانه‌ها را از وجوه عرفاني و معنوي به وجوه بيروني پديده‌هايي مثل ايمان و اخلاق محروم كرده است؛ لذا آنچه از مردم خواسته مي‌شود تظاهر به اخلاق و ايمان است تا عمل ارادي معطوف به باورها و ارزش‌ها، تقاضاهاي نظام سياسي از مردم در وجوه ايماني و ديني به دليل قرار گرفتن دين به عنوان يكي از منابع مشروعيت بخش يا تنها منبع آن به مجموعه‌اي از تظاهرات و آداب مناسك منتهي شده است.(مجيد محمدي:1379)

منبع:

فراستخواه، مقصود، 1385،ماهنامه پژوهشي اطلاعات حكمت و معرفت، شماره 4

محمدي، مجيد، 1379، اخلاق رسانه‌ها، انتشارات نقش و نگار

سايت سيويليكا(مقالات كنفرانس‌هاي كشور)

ادامه دارد ...
دوشنبه 1 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 398]