هرمنوتيك، هنر تأويل

واضح آرشیو وب فارسی:سازمان خبری اقتصاد ایران: هرمنوتيك، هنر تأويل
[پريسا صادقيه - آناهيت كزازى ]
هرمنوتيك(Hermeneutics) از واژه يونانى هرمنيويين (Hermeneuein) به معناى تأويل گرفته شده است. واژه تأويل در زندگى انسان امروز كاربردى همه سويه يافته است كه دامنه آن از تفسير اخبار و متون تا تبيين رفتار و حركات گسترده شده است. اين علم در حوزه هاى ادبيات، فلسفه و كلام كاربردى فراگير يافته است. با توجه به شكل گيرى و تكامل هرمنوتيك مى توان فلاسفه اى چون شلايرماخر و ديلتاى را در حوزه هرمنوتيك كلاسيك و هايدگر، گادامر و هرش را در حوزه هرمنوتيك نوين مؤثر دانست. در اين يادداشت كوشش شده است كه به شكلى اجمالى تفاوت هاى اين دو حوزه را بيان كنيم.
از هرمنوتيك در محافل كلامى، فلسفى و ادبى به شكلى فزاينده صحبت مى شود. «جنبش هرمنوتيك نوين» در علم كلام پروتستانى اروپايى به صورت جنبشى مسلط در آمده است و بر اين ادعاست كه اين علم «كانون» مسائل كلامى امروز است. در حوزه خوانش اثر، هرمنوتيك به دنبال اثبات اين امر است كه متن به عنوان پديده اى كه مستقل از باورها و نظريات خوانندگان عمل مى كند داراى نوعى «هستى خودمختار» است كه او را پديده اى قائم به ذات مى كند و از عينى بى جان كه تحت تأثير نگاه خواننده معنا مى يابد فراتر رفته و به ذهنى زنده و پويا بدل مى شود. بر همين مبناست كه گام اول در علم هرمنوتيك و خوانش متن، جدايى ذهن از عين است. فرد براى دريافت معناى حقيقى متن بايد دنياى فردى خويش را فدا كند و خود را يكسره در خدمت متن قرار دهد. علاوه بر اين باورها و نيات نويسنده متن نيز جداى از اثر قرار مى گيرد و همين امر سبب مى شود كه در خوانش و تأويل نوشته از داده هاى زندگى نامه اى و تاريخى استفاده نشود. در حقيقت، كانون توجه در هرمنوتيك «رمزگشايى» و درك اثر است كه از معناى ظاهرى متن فراتر مى رود و به معناى نهفته در دل آن دست مى يابد.
فردريش شلايرماخر (۱۸۳۴-1768) به عنوان يكى از نظريه پردازان اصلى هرمنوتيك كلاسيك هدف اين علم را بازسازى قرينه اصلى كه متن در آن نوشته شده است مى داند و باور دارد كه اين امر به فهم واژگان به كار رفته در متن كمك مى كند. زيرا او مشكل اساسى هرمنوتيك را در واژگانى مى يابد كه در متون قديمى و در زمان هاى بسيار دور نوشته شده اند. اين واژگان هستى خود را حفظ مى كنند اما قرينه اصلى متن در دوره هاى بعد از ميان مى رود. پس از آن در قرن نوزدهم ويلهلم ديلتاى سعى بر آن داشت تا هرمنوتيك را بر بنيانى سيستماتيك تر بنا نهد تا بتواند آن را در حوزه علوم انسانى نيز به كار برد. بنابراين در اين حوزه هرمنوتيك به جاى آن كه بر تبيين متن متمركز شود هدف خود را تأويل متن قرار مى دهد. در علوم انسانى تفسير به سوى آنچه توسط بشر پديد مى آيد گرايش مى يابد. بنابراين تأويل بايد اشيا پديد آمده توسط انسان را كه در اينجا همان متن كلاسيك است به زندگى باز گرداند. يكى ديگر از مشكلاتى كه ديلتاى در تأويل متن با آن روبرو شد «دور هرمنوتيكى» نام دارد. به اين معنا كه به منظور فهميدن متن شخص بايد از پيش ايده اى از معناى كلى متن داشته باشد در حالى كه اين هدف بدون آگاهى از معناى اجزا آن محقق نمى شود و اين دور است. ديلتاى كنش و واكنش و بازخورد ميان اجزا و كل را راه حل غلبه بر اين دور باطل مى داند. با گذر از هرمنوتيك كلاسيك در قرن بيستم با انقلابى در اين علم مواجه مى شويم كه آتش آن را فيلسوف بزرگ اين قرن مارتين هايدگر برافروخت و متفكران نوينى چون گادامر را تحت تأثير خود قرار داد. از ديدگاه هايدگر موقعيت زمانى و كنونى مفسر در تأويل متن بسيار مهم است و بر همين اساس هيچ راه گريزى از دور هرمنوتيك نيست. او بر اين باور است كه گذشته تنها در تعامل با حال قابل ادراك است. بنابراين فهم متن وابسته به تجلى تجربيات گذشته خود مفسر و تعلقات و تعصبات وى در زمان حال است. در حقيقت دنياى تاريخى پيشينه تجربيات ماست و در نتيجه تفسير ما از متن را تحت الشعاع قرار مى دهد. از ديدگاه او بازسازى دقيق معناى گذشته متن غيرممكن است. ما نمى توانيم خود را در گذشته تاريخى متن و قرينه اى كه در آن متولد شده است بيفكنيم. بنابراين از آنجايى كه هرگز نمى توانيم جهان بينى خود را از تفاسيرمان جدا كنيم هيچ گاه قادر به بازسازى معتبرى از معناى گذشته متن نيستيم ‎/ اگر رويكرد هايدگر در دور هرمنوتيكى را درست بينگاريم هدف ما از پژوهش هاى تاريخى بنيانى غير واقعى خواهد داشت. اما اين نكته را نبايد فراموش كرد كه به كارگيرى بى واسطه متافيزيك وى در بحث تأويل متن عملى ناپخته خواهد بود. زيرا يكى از دلايل رد ديدگاه متافيزيك هايدگر در نظريه تفسير متن اين است كه اگر مفسرى تمام تفاسير خود را بر پايه جهان بينى خويش بنيان نهد بدون شك متفاوت از معناى آن در قرينه تاريخى زمان خود عمل كرده است. زيرا جهان معنوى يك فرد از جهان معنوى كسى كه در گذشته مى زيسته بسيار متفاوت است. او بر خلاف شلايرماخر و ديلتاى بازسازى قرينه متن را در قالب مفاهيم خود متن، بدون دخالت تعلقات و تعصبات مفسر نمى پذيرد. برخى از نظريه پردازان پا را از اين فراتر گذاشته و معتقدند كه هدف علم هرمنوتيك احياى معناى گذشته متن نيست بلكه به كارگيرى مفاهيم نوين در تحليل معناى متن است. اى. دى هرش معتقد است كه رويكرد گادامر و هايدگر در هرمنوتيك منجر به نسبى گرايى تام در اين حوزه شده است. او بر اين اعتقاد است كه مفسر متن وظيفه اى اخلاقى در برابر متن دارد و آن تأويل متن در تعامل با قرينه اصلى آن است. او با تمايز قائل شدن ميان معنا و مفهوم به دنبال حفظ نقش تمايلات مفسر در تأويل متن است. در همان حال كه معناى متن ثابت مى ماند مفهوم آن متناسب با تعلقات مفسر آن دستخوش تغيير مى شود.
با اين كه اصطلاح هرمنوتيك از قرن هفدهم به بعد رواج مى يابد تاريخچه عمل تفسير متن و نظريه هاى تأويل-دينى، ادبى و فلسفى- به عهد باستان باز مى گردد. بنابراين مرزهاى نظريه تفسير متن فراتر از آنچه امروز پنداشته مى شود خواهد بود. شلايرماخر و پيدايش علم كلام ديالكتيكى و تفكر هايدگر در طرح علم هرمنوتيك دامنه و گستره اين علم را از روزگار گذشته به دنياى نوين مى كشاند. همين مسئله باعث مى شود كه ما هرمنوتيك را يكى از حوزه هاى مناسب در زمينه تفسير متن هاى تاريخى و نوين بدانيم.
پنجشنبه 28 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سازمان خبری اقتصاد ایران]

[مشاهده در: www.econews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 108]