واضح آرشیو وب فارسی:خبر آنلاین: اقتصاد > اقتصاد سیاسی - علی حق "بداقبالی علم اقتصاد در ایران در همزمانی تقریبی ورودش به ایران با کشف نفت بود. هر چند که امثال چارلز عیسوی پیش از این موعد تاریخی نیز اقتصاد ایران را به واسطه وابستگی به صادرات تریاک و ابریشم رانتی ارزیابی کرده اند." البته این نگاه تاریخی واجد این نقصان است که صرف استفاده از ابزارهای اقتصادی مدرن برای دولتمداری از قبیل بودجه نویسی و حسابداری دخل و خرج های به منزله به کارگیری علم اقتصاد در ایران انگاشته شده است. فارغ از این دیدگاه ساده انگارانه در باب علم اقتصاد که تاکنون نیز در میان برخی دولتمردان رواج دارد و هنوز هم بسیاری افزون بر ابزار دولتمرداری نفتی شان علم بودن برای اقتصاد قایل نیستند، ورود علم اقتصاد در قالب متون ترجمه شده کتاب های کلاسیک و علمی اقتصاددانان به اصطلاح غربی آرام آرام با تاسیس دانشگاه تهران در ایران و راه اندازی سازمان برنامه و بودجه همزمان بوده است. با این وجود به دلیل سلطه اقتصاددانان و مباشران غربی بر برنامه ریزی های اقتصادی دولت ها و مشاوره نهادهای دولتی تا پیش از روی کارآمدن دولت ملی مرحوم مصدق هیچ گاه جرقه جدی برای ارایه تز اداراه اقتصادی کشور در میان اقتصاد خوانده های ایرانی زده نشده بود. هر چند که پیش از آن اولین نگاه های مکتبی در میان طرفداران حزب توده نسبت به اقتصاد، حسب گرایش های حزبی و سیاسی آنها رواج داشت ولی در عرصه مدیریت دولتی گذشته از روسای وقت سازمان برنامه و وزرای مالیه و دارایی که آنها هم بیشتر تحت تاثیر مشاوران خارجی و آموخته های خود از غرب بودند، نگاه مکتبی نسبت به علم اقتصاد بروز نکرده بود. علم اقتصاد همچنان در حال ورود ترجمه ای بود. حتی در این زمینه هم سرعت ترجمه ها بسیار کند بود و به ترجمه کتاب های از امسال پل ساموئلسن در حد کلیات علم اقتصاد برای اداراه کلاس های درس اقتصاد از سوی نسل اول اقتصادخوانده های ایرانی همانند مرحوم پیرنیا اکتفا شده بود. جرقه نگاه اسلامی به اقتصاد با انتشار کتاب "اقتصادنا" از سوی مرحوم صدر زده شد. نگاهی که پس از انقلاب سال 57 و وقوع انقلاب فرهنگی تقویت شد و در نشست های پیاپی و مستمر حوزویان و اقتصادخوانده های از انگلیس و آمریکا بازگشته سعی شد تا مکتب اقتصاداسلامی ارایه شود. تلاشی که با وجود سلطه یافتن این قشر بر مدیریت اقتصاد ایران در پنج سال گذشته هنوز ماحصل عینی نداشته است. در آستانه انقلاب 57، ناصرپاکدامن با تاسیس انتشاراتی با عنوان اقتصاد و جامعه بزرگ ترین سهم را در ترجمه کتب اقتصادی ایفا کرد. کتب تاثیرگذاری همچون "ثروت ملل" نوشته آدام اسمیت که بنیانگذار علم اقتصاد مدرن و مکتب کلاسیک به شمار می رود از سوی این انتشارات در قالب خلاصه ای که حرفه ای تنظیم شده بود، روانه بازار شد. این ظهور اولین انتشارات جدی و قابل اعتنا در حوزه کتب اقتصادی و علوم اجتماعی بود. هر چند پیشتر ترجمه هایی گنگ از کتاب"سرمایه" نوشته کارل مارکس به صورت زیراکسی دست به دست می شد. البته راه پاکدامن را حسین عبده تبریزی پس از انقلاب با راه اندازی انتشاراتی دیگر پی گرفت. همزمان با بروز زمینه های اقتصادی انقلاب 57 که در پی رخداد شوک های نفتی نمود پیدا کرد، اقتصاد به مساله اصلی در میان تمام گروه های مبارز علیه رژیم پهلوی از چپ تا مذهبی و ملی بدل شد. اما تالیف های بومی که حاوی نگاه های مکتبی نو به علم اقتصاد بود،به گواه مبارزان زندان کشیده در حد همان جزوه کوکا کولای عزت الله سحابی بود. با گسترش شمار اقتصادخوانده ها در ایران و ورود تحصیلکرده های غرب در مناصب دولتی پس از انقلاب که مصادف بود با طیف بندی های حزبی و گروهی آنها، صرف ارایه تز دولتمداری و اداره اقتصادی جامعه زمینه ساز نگارش مواضع اقتصادی شد. در این دوره تدوین مانیفست های اقتصادی در میان گروهک ها هم متداول شد. اما منسجم ترین مواضع اقتصادی را حزب جمهوری اسلامی که حزب مسلط برقدرت بود، ارایه کرد. در این برهه به باور بسیاری از تحلیلگران، مواضع اقتصادی و مکاتب اقتصادی متاثر از نگاه های چپ به اقتصاد بود که استخوان بندی کهن تر و ریشه ای تری داشتند. اما با افول فضای حزبی،طیف بندی مکتبی در حوزه اقتصاد کامل از معبر دولتمداری گذشت. اقتصادگردانانی که با خروج از دولت ها و به واسطه سابقه تحصیلی خود در غرب به دانشگاه ها بازگشتند به مرور حلقه های همفکرانی را تشکیل دادند که زمینه اصلی ظهور گرایش های اصلی مکتبی در اقتصاد امروز ایران است. بر این اساس هیچ گاه علم اقتصاد زمینه ابراز وجود غیرسیاسی و غیرمعطوف به رانت نیافته است. کلاسیک ها، نهادگرا ها، سوسیالیست و اسلامی ها مکاتب مسلط امروز اقتصاد ایران هستند که در این فرآیندها، شکل گرفته اند. هر چند که در میان آنها مدیان گرایش هایی همچون چپ نو و نئوکلاسیک هم مشاهده می شود. اتخاذ مشی انتقادی به دولت حاکم شاید مهمترین عامل انسجام یافتن این مکاتب در دوره های مختلف 30 سال گذشته باشد. با این حال نمی توان هنوز هم وابستگی این مکاتب را به آن چه که پیشروان این مکاتب در خارج از ایران می نویسند و می اندیشند، کتمان کرد. آن گونه که حتی در مکتب اقتصاد اسلامی نیز اقتصاددانان مالزی، پاکستانی و مصری همچنان پیشتاز نظریه پردازی در این مکتب هستند. مکاتبی که فارغ از نگاه علمی به اقتصاد در ایران ابزاری هستند برای مبارزه سیاسی برای دستیابی به رانت.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: خبر آنلاین]
[مشاهده در: www.khabaronline.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 267]