فعل مضارع و انواع آن

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان:
[تصویر: 507725441141051193617124021021163143243246.jpg]

اهداف درس
- آشنایی با فعل مضارع و ویژگی های آن
- آشنایی با انواع فعل مضارع
- بیان ویژگی های هریک از انواع فعل مضارع

[b]فعل مضارع فعلی است که از تحقق کاری در زمان حال خبر می دهد
[/b]که دارای 4 ویژگی است:
1- می تواند درزمان حال یا آینده استعمال شود.
2- مرفوع است.
3- معنای آن خبری است و از تحقق چیزی خبر می دهد.
4- معنی را به طور ساده و بدون تاکید بیان می کند.

گاهی به ابتدا یا انتهای فعل مضارع کلمه یا حروفی افزوده می شود که موجب از بین رفتن برخی از ویژگی های فوق می گردد که به ترتیب عبارتند از:
1- حروف تعیین: منظور از این حروف حروفی هستند که بیان کننده ی نوع فعل مضارع از جهت زمان آن - حال یا مستقبل- می باشند یعنی آن را از دو گانه بودن خارج می کند.
2- حروف جزم و حروف نصب
3- حروف استفهام
4- حروف تاکید

بنابراین هر یک از این حروف حالت خاصی به فعل مضارع می دهند که آن را به هنگام همراه شدن با این حروف به ترتیب "فعل حال یا مستقبل"،"فعل مجزوم"،"فعل منصوب"،"مضارع استفهامی"،"مضارع موکد" می نامند.
اینک به صورت جداگانه به شرح هریک از موارد فوق می پردازیم:

فعل حال یا مستقبل:

هرگاه در ابتدای فعل مضارع لام مفتوح بیاید مختص به زمان حال می شود. مانند: لَیَذهَبُ(دارد می رود) و اگر در ابتدا آن سین مفتوح یا سوف آید، به زمان مستقبل اختصاص می یابد. مانند: سَیَذهَبُ یا سوف یذهَبُ (خواهد رفت).
نکته:
سین برای آینده نزدیک و سوف برای آینده دور به کار می رود.
به این حروف از این جهت که زمان مضارع را تعیین می کنند،
[b]حروف تعیین
[/b] گفته می شود. به سین و سوف
[b]حروف تنفیس
[/b]نیز می گویند.(تنفیس به معنای وسعت دادن و دایره زمان را طولانی کردن است.)

مضارع منفی:
حروف نفی عبارتند از "ما"و"لا" که بر سر مضارع آمده و معنی آن را منفی می کنند مانند: مایَضرِبُ/لایَضرِبَ (نمی زند)
نکته:
حروف نفی به مضارع اختصاص ندارند بلکه بر سر فعل ماضی نیز آمده و معنی آن را منفی می کنند.

مضارع مجزوم:
پیش از این درباره فعل مضارع مجزوم سخن گفتیم، اکنون به توضیح هر یک از ادوات آن و تطبیق بیشتر آن با مثال خواهیم پرداخت.
حروف جزم فعل مضارع عبارتند از: لم، لما، لام أمر، لاء نهی و أدات شرط.
این ادوات برسرفعل مضارع آمده و آن را مجزوم می کنند.
لم و لما:
معنی مضارع را به ماضی تبدیل کرده و آن را منفی می کنند. مانند: لم یَضرِب(نزد) / لما یَضرِب(هنوز نزده است)
مضارع منفی به لم و لما را فعل مجد نیز می گویند.
لام امر:
معنی خبری فعل مضارع را به انشایی تبدیل می کند. مانند: لاتَضرِب(نزن).
فعل مضارعی که لای نهی بر سرآن آمده است را
[b]فعل نهی
[/b] می گویند.
ادات شرط

بردو قسم هستند برخی از آن ها فعل مضارع را مختص به آینده و برخی دیگر معنای آن را ماضی می کند، نوع اول مانند "إن"و نوع دوم مانند"لَو" می باشد.
إن تَضرِب أضرِب (اگربزنی می زنم)
لَو تَضرِب أضرِب (اگر زده بودی میزدم)
حروف جر مختص به فعل مضارع اند به استثنای ادات شرط که بر سر فعل ماضی نیز می آید و آن را محلاً مجزوم می کند.

تمرین: به انواع فعل مضارع در آیات و عبارات زیر دقت کنید.
- و لا تقولوا علی الله إلا بالحق.(نساء/171)
لاتقولوا: فعل مضارع مجزوم(فعل نهی)

- وسیعلم الذین ظلموا أیَ منقلب ینقلبون(شعراء/227)
سیعلم: فعل مضارع مستقبل

- و لا تَجعَل یدکَ فعولة إلی عنقک و لا تبسطها کل البسط فتقعد ملوماً محسوراً.(إسراء/29)
لاتجعل/لاتبسط: فعل مضارع مجزوم(فعل نهی)

- من المأثور عن (روسو) قوله: "یولد الإنسان حراً و لکنه فی کل مکان یجر سلاسل الإستعباد." و لاأرا فی هذا القول قد سدد السهم أصاب اشاکلة . وإلایصق بالحق فیما إعتقد، هو أن الإنسان قدو له مکبلاً بلقیود، مستعبداً للضرورات، تستذله الغرائز و تصرفه الأهواء و تحتکم فیه البئیة.
لا أری: فعل مضارع منفی.
تستذل/تصرف/تحتکم: فعل مضارع مثبت/حال

مضارع منصوب:

درباره فعل مضارع نیز پیش از این سخن گفتیم. اکنون برآنیم با توضیح بیشتر و مثال های متنوع تر مبحث را برای دانش آموزان عزیز بیشتر باز کنیم.
حروف نصب عبارتند از: أن، لن، کَی، إذن، حتی، لِ (لام مکسور)
حروف نصب علاوه بر آن که فعل را منصوب کرده، درمعنای آن نیز نقش آفرینند:
أن:
فعل مضارع را تأویل به مصدر برده یعنی می توان به جای آن و فعل مضارع مصدر قرار داد. مانند: "أرَدتُ أن أعیبها" یعنی "أرَدتُ عَیبَها"
لن
معنای مضارع را مختص به مستقبل کرده و آن را منفی می کند. مانند: "لن ترانی" یعنی "مرا نخواهی دید".
کَی:
فعل مضارع را علت ما قبل قرار می دهد. مانند: "فرودناه إلی اُمِه کَی تَقَرَ عَینُها" (او را به مادرش باز گرداندیم تا چشمش روشن شود.)
إذن:
فعل مضارع را جزاء یا جواب مطلب معهودی قرار می دهد، مثلاً در جواب کسی که گفته است: "أزورک" می گوییم: "إذَن اُکرِمَک".
نکته: حروف ناصبه مختص فعل مضارع اند و بر سر ماضی و امر نمی آیند.

مضارع استفهامی:
حروف استفهام عبارتند از همزه و هل که بر سر فعل مضارع آمده و معنای خبری آن را به انشایی تبدیل می کند.
"هل" علاوه بر اثر مذکور، مضارع را مختص به استقبال نیز می کند. حروف استفهام اثر لفظی در فعل مضارع ندارند مانند: "أتَذهَبُ" آیا می روی؟ / هل تذهَبُ؟ آیا خواهی رفت؟

مضارع موکد:

حروف تاکید عبارتند از:
1- نون تاکید ثقلیه (که مشدد و متحرک است.)
2- نون تاکید خفیفه (که یک نون ساکن است.)
نون تاکید در آخر فعل مضارع آمده و آن را موکد و مختص به مستقبل می کند.
تاکید در ثقلیه بیش از خفیفه است.
نون ثقلیه به تمام صیغه ها ملحق می شود ولی خفیفه در آخر تثنیه و جمع مونث در نمی آید، بنابراین فقط به هشت صیغه می تواند ملحق شود.
نون ثقلیه در تثنیه و جمع مونث مکسور و در بقیه صیغه ها مفتوح است.
اثر لفظی نون تاکید در فعل مضارع چنین است:

[b]الف)
[/b] نون تاکید در صیغه های 1و 4 و 7 و 13 و 14 ماقبل خود(لام الفعل) را مفتوح می کند و اگر لام الفعل، الف مقلوب باشد تبدیل به "یاء" می شود. مانند: یضرب -- یَضرِبَنَ (حتماً حتماً خواهد زد) / یَضرِبن (حتماً خواهد زد) / یَرضی -- یَرضَیَنَ(حتما حتماً راضی خواهد شد)/ یَرضَیَن (حتما راضی خواهد شد)

ب)
در صیغه هایی که نون عوض از رفع وجود دارد آن را حذف می کند:
مانند: یَضرِبانِ -- یَضرِبانِّ

ج)
در جمع مذکر و مفرد مونث مخاطب، "واو" و "یاء" ضمیر نیز حذف می شود مگر آن که ما قبل ضمیر، مفتوح باشد که در این صورت، ضمیر ثابت مانده و متحرک می شود. - واو مضموم شده و یاء مکسور می شود - بنابراین:
یَضرِبونَ -- یَضرِبُنَّ و یَضرِبُن / تَضرِبینِ -- تَضرِبِنّش و تَضرِبِن / یَخشَونَ -- یَخشَوُنَّ و یَخشَوُن
تَخشَینَ -- تَخشَیِنَّ و تَخشَیِن

د)
در جمع مونث بین نون تاکید و نون جمع، یک الف فاصله می شود مانند: یَضرِبنَ و تَضرِبنَ -- یَضرِبنانِّ و تَضرِبنانِّ

تمرین:
- لا تَمدَحَنَّ امرأً حتی تُجَرّبِه و لا تُذمَّنَّه مِن غیر تجریب.
لاتمدحنَّ: فعل مضارع موکد به نون ثقلیه / مفرد مذکر مخاطب
لاتَذُمَّنَّ: فعل مضارع موکد به نون ثقلیه / مفرد مذکر مخاطب

- لا تَیئَسُنَّ إذا کَبَوتم مَرَّةً إنَّ النَّجاحَ حلیفُ کُلِّ مثابرِ.
لا تَیئَسُنَّ : فعل مضارع موکد به نون ثقلیه / جمع مذکر مخاطب

- أتُعجبک إسنان النطیفة؟
تعجب: فعل مضارع استفهامی

- هل تحاول للدفاع عن حقوقک أمام الآخرین؟
تحاول: فعل مضارع استفهامی/ در معنای مستقبل

- یریدا - أن نخفف عنکم.
أن نخفف: مضارع منصوب/ تأویل به مصدر رفته: تخفیف

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 630]