واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: کمانچه یکی از سازهای موسیقی است. این ساز جز دسته سازهاي زهي است و دارای 4 سیم می**باشد. این سیم*ها به موازات تمام طول ساز امتداد دارد و صدای آن خیلی خوش و جذاب می**باشد ولی کمی به اصطلاح تو دماغی.کاسه صوتی این ساز از چوب توت است که با برش*های از عاج تزیین شده است.
پیشینه کمانچه در ایران به پیش از اسلام می**رسد و در نواحی بلوچستان به نام غژك یا غیچک نامیده می*شود ولی شمار سیم*های آن از کمانچه بیشتر است.
کمانچه با صدای تو دماغی مربوط به سبک قدیم این ساز و در واقع شیوهٔ کمانچه نوازی استاد اصغر بهاری است. اما امروز غیر از این سبک شیوهٔ کمانچه نوازی نوین هم وجود دارد که کیهان کلهر آن را بارورتر کرده.
کمانچه به معنای کمان کوچک در لغتنامه از آن یاد شده. این ساز از دسته زهی آرشه­ای­ها است و در کشورهایی چون مصر مشهور به رباب است. جالب اینکه مصریها از قرن 13 این ساز را شناخته­اند و آنرا ساز ایرانیان میدانند. ترکان عثمانی در قرن پانزده تا هفده کمانچه­ای سه سیم داشتند.
در دایره المعارف فارسی ج 2 ذیل کمانچه آمده است: از سازهای زهی قدیم ایران و در واقع نوع تکامل یافته رباب، کاسه گرد و پایه آهنی دارد و مانند تار و ویولن سیمهای آن را با گوشی محکم و کوک می*کنند، کمانی که با آن کمانچه را می نوازند کمانه نام دارد و همان است که در ویولن کلمه فرانسوی آرشه به معنی کمان کوچک جای آن را گرفته است.
شادروان خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی ایران، کمانچه را تکامل یافته رباب می نامد: ساز اخیر رباب که اول دو سیم داشته و بعدها یک سیم دیگر به آن اضافه شده است و با کمانه به صدا در می آمده و همان است که ما امروز کمانچه می*گوییم. و به همین جا اضافه می*کند از دوره صفویه به بعد کمانچه یکی از ارکان موسیقی ایران به شمار آمده است. قسمت اصلی کمانچه کاسه آن است که به صورتهای مختلف ساخته می*شود. کاسه کمانچه هنوز از نظر جنس چوب، اندازه*ها و شکل یکسان و تثبیت شده نیست. از نظر شکل، کاسه*ها را به صورت کروی یا مخروط ناقص درست می*کنند. کاسه*هایی که به شکل مخروط ناقص هستند اکثرا پشت باز ساخته می*شوند.
اسپیک فیدل با میله­ای آهنی معرفی میکند که در هندوستان از جنس صدف وعاج ساخته میگردد. تاریخ نگار اولیا چلبی این ساز را به ابونصر فارابی نسبت میدهد و میتوان زادگاه این ساز را در منطقه نخجوان، کردستان امروزی بشمار آورد که این ناحیه مناطقی از آذربایجان،کردستان ایران و ترکیه را در بر میگیرد، که امروز نیز استفاده از آن در این منطقه رایج است. هدف بشر از ساخت ادوات موسیقی تکرار نوای طبیعت وتقلید آواز حنجره­اش بوده است. سازهای زهی به دلیل نداشتن پرده بندی محدوده اجرایی گسترده­ای را دارا میباشند میتوان زادگاه تمامی سازهای امروز مغرب زمین را شرق دانست، تکامل وساخت سازهای پیچیده­تر را که امروزه بکار میروند را میتوان مدیون تلاش علمی وکارگاهی اروپاییان دانست. کمانچه با خصوصیات منحصر بفرد خویش توانسته نقش یک ساز زهی را در موسیقی سنتی و ملی کشورهای آذربایجان و ایران داشته باشد و توانسته از ارکان جدایی ناپذیر موسیقی سنتی و فولکلوریک گردد. این ساز با کاسه­ای کروی و صدایی تو دماغی وخَشدار است صوت آن بسیار شبیه به نوع لهجه و گویش و تُن صدای مردم این نواحی است. در اواخر دوره قاجار با ورود ویلن به ایران در نقطه آغازی برای انزوا و توقف رشد این ساز محیا گردید. جالب اینکه هنرمندان بنام آندوره کمانچه را زمین گذارده و ویلن­نواز شدند، و میخوانیم عده­ای بنا بر عادت کمانچه نوازی، میهمان جدید را هم روی زمین گذارده و چون کمانچه بر آن آرشه را میکشیدند (امروز در کردستان عراق به ویلن کمان و کمانچه میگویند شاید این خود دلیلی بر اثبات نام میهمان جدید باشد که صاحب خانه همان کمانچه نامش را به او بخشیده است).
در گذشته در تمامی جهان ساخت سازهای موسیقی وابستگی مستقیم به موقعیت جغرافیایی، وضع آب و هوایی و مصالح بومی هر منطقه داشته است. در واقع سازندگان ساز خودِ نوازنده­ها بودند و با توجه به ابزارهایی که در اختیار داشتند دست به ساخت سازها میزدند چراکه بهتر از هر کس دیگری نوازنده خصوصیات سازش را میدانست. بطور مثال نوازندگان سازهای بادی در مناطق ایران (سرنا، شمشال و..) برای تهیه و ساخت سازهایشان با استفاده از مواد و مصالح طبیعی و باکمک گرفتن از ساده ترین وسایل و ابزار، سازهایشان را میساختند. تمامی سازهایی ایرانی با توجه به موقعیت آب و هوایی منطقه، خشک یا کوهستانی نیمه مرطوب میباشد تهیه میگردیده.
بر اساس همین خصوصیت کمانچه­ی ایرانی دارای رَنگ صوتی متفاوتی از کشورهای همسایه است بطور مثال کمانچه در منطقه جمهوری آذربایجان بدلیل واقع بودن در منطقه مرطوب آب و هوایی صدایی متفاوت نسبت به همسایه جنوبی خود ایران دارد.
ساخت کمانچه در تمامی این مناطق از یک شیوه کلی تبعیت میکند.
بشر برای ساخت یک وسیله موسیقی از چوبهایی استفاده میکند که به وفور در دسترس باشد و قابلیت برش، نرمی، انعطاف وهدایت صوت را به خوبی داشته باشد. چوب درخت توت به وفور در فلات ایران یافت میشود، قرنهاست این چوب در خدمت هنرمندان سازنده ساز بوده است. این چوب به دلیل زیبایی و رنگ خویش همواره پر طرفدارترین چوب در کنار گردو بوده است.کاسه کمانچه از چوب توت ساخته میشود.
در ایران بر اساس یک دسته بندی کلی کاسه کمانچه را به سه شکل مختلف میسازند:
کمانچه با کاسه یک تکه (در اصل یک کُنده چوب را به شکل کاسه ساز در آورده و در حد امکان نازک میکردند، گرچه عده­ای برای راحتی کار و ایمنی کاسه ساز، آن را دو تکه می تراشیدند سپس دو تکه را به هم میچسباندند) لازم به یادآوریست از زمانیکه دستگاه خراطی به صنعت ساز سازی ملحق شد صنعت ساخت دچار تحول گردید. سازندگان تا پیش از این خالی کردن کاسه را با وسیله­ای فلزی بنام مُقارانجام میدادند که کاری پر مَشقت و طاقت فرسایی بوده است آنها مدت زمان زیادی را برای تراشیدن و تهی نمودن داخل کاسه صرف مینمودند. امروزه کار تراشیدن کاسه کمانچه را با دستگاه خراطی انجام میدهند. این عمل باعث صرفه جویی در وقت، کم شدن وزن کاسه ساز و یکنواختی قطر در تمامی سطح کاسه گردیده است.
سازهایی با کاسه قَندانی شکل و پشت باز، دهانه کاسه کوچکتر از فُرم کروی و پشت بسته بوده و حجم جعبه صوتی نیز کوچکتر از نوع کروی میباشد (این نوع کمانچه بیشتر در نواحی لرستان و بختیاری استفاده میگردد و در اصطلاح به آنها ساز لُری میگویند که نقش به سزایی در اجرای موسیقی در این نواحی دارد کمانچه پشت باز دارای صدایی تیزتر و رسا تر نسبت به نمونه کاسه­ا­ی آن میباشد و دارای وزنی به نسبت سبکتر از نمونه های دیگر است بیشترین مانور نوازندگان این نوع کمانچه بر روی سیم اول یا سیم می میباشد در گذشته پیش از ورود تکنولوژی صدا به وادی موسیقی ایران نوازندگان استفاده از این نوع کمانچه را به دیگر نوعها ترجیح میدادند)
کمانچه ترکه­ ای: سازی است با کاسه کروی کامل و پشت بسته که با کنار هم گذاردن ترکه هایی از چوب توت گردو و.. که پیشتر در قالبهایی آلومنیومی آماده شده است را پس از خشک شدن ترکه­ها و از دست دادن رطوبت از قالبهایشان خارج نموده و با چسباندن آنها در کنار یکدیگر تشکیل یک دایره کامل را میدهند. (ساخت اینگونه کاسه­ها، تحولی جدید در ساخت کمانچه و دیگر سازهایی چون سه­تار و تنبور داشته است. از خصوصیات این نوع کاسه میتوان سرعت در ساخت، نصب ترکه­ها به صورت یک اندازه ویکنواختی قطر ترکه­ها نام برد.این عوامل باعث سبکی بیش از حد کاسه گردیده و در نتیجه سبب زیاد شدن حجم صدای خروجی از جعبه صوتی کمانچه گردیده است). گرچه این سیستم در ساخت کاسه حرکتی تازه را سبب گردیده اما هرگز جای زیبایی و استقامت کمانچه­های یک تکه را که سالها استفاده میشد نگرفته است حتی عمق صدا و پختگی که از نوای کمانچه­ی یک تکه شنیده میشده را در این نوع سازها شنیده نمیشود. قطر دهانه ساز در نوع شهری یا همان کمانچه­ی معمول 5/10 تا 11 سانتیمتر است منظور از دهانه، قسمت باز جلو کاسه است که تکه­ای پوست بر آن چسبانده میشودکه سیمها پس از عبور از روی دسته بر روی خرکی که بر پوست روی دهانه کاسه قرار گرفته است عبور میکند. برای جلوگیری از باز شدن ترکه­ها در قسمت دهانه، طوقی از جنس چوبهای محکم را درلایه درونی دهانه ساز تعبیه میکنند این عمل سبب تعدیل فشار پوست و سیمها بر دهانه میشود و موجب افزایش طول عمر کاسه و جلوگیری از قوس آن در دراز مدت است.
دسته کمانچه: قطعه چوبی استوانه­ای است که پهنای آن هرچه بسمت پایین میرود به نسبت کمتر میشود قطر دسته کمانچه در پهنترین قسمت آن 5/3 الی 4 سانتیمتر میباشد که در گذشته به دلیل طرز متفاوت دست گرفتن ساز دسته را قطورتر میساختند. دسته ساز شامل سه قسمت کلی است: یک- خود دسته که در قسمت بالایی آن جعبه گوشی قرار دارد (جعبه گوشی فضایی برای قرار گرفتن چهار عدد گوشی است که کارشان نگهداشتن سیمها است و انجام عمل کوک. محل آن در بالای دسته میباشد که عرض آن در حدود 2 الی 5/2 سانتیمتر است و طول آن حدود 11 سانتیمتر میباشد). جنس دسته ساز بطور معمول از چوب گردو بوده که سطح رویی آن محلی که سیمها بروی دسته عبور میکنند را ازاستخوان ساق شتر، عاج یا چوبهایی با بافتی فشرده و محکم چون فوفل، عَناب و شمشاد میپوشانند که باعث استحکام سطح دسته و جلوگیری از خوردگی آن توسط سیمها و عرق دست نوازنده در محل انگشت گذاری میگردد. بالای دسته در انتهایی ترین قسمت آن را به صورت تاج تراشیده که همان نام تاج را دارد و در زیبایی شناسی و قرینه بودن اجزا ساز نقش دارد. دو- شیطانک تکه­ای از چوب یا شاخ حیوانات است که سیمها پس از خروج از جعبه­ی گوشی بر روی آن عبور مینمایند. در واقع مانند پُلی حایل جعبه گوشی و کاسه ساز میباشد که به عنوان اولین نقطه تماس برای عبور سیمها از محل جعبه گوشی عمل مینماید که ارتفاع آن در حدود25% سانتیمتر است (در واقع این ارتفاع را نوازنده تعیین مینماید، وابستگی مستقیم به جنس صدای خروجی از سازش و کوکهایی را که استفاده مینماید دارد. منظورکوکِ نمودن سیمها است که دیاپازون یا زیر دیاپازون کوک شوند. ارتفاع شیطانک بروی دسته ارتباط با شُلی و سفتی سیمها دارد) سه- گوشیها، چهار استوانه­ی باریک چوبی است که در یک اندازه ثابت ساخته شده­اند و بصورت افقی در چهار سوراخ تعبیه شده در جعبه گوشی قرار میگیرند و سیمهای ساز بدور آنها پیجیده میشوند (در گذشته ساز کمانچه دارای سه گوشی بود اما پس از ورود ویلن به ایران گوشی چهارم نیز بدین ساز اضافه گردید وامروز از چهار سیم استفاده میگردد) بلندی هر گوشی در حدود 11 سانتیمتر است و فاصله هر یک ازگوشیها از گوشی کناری 4 سانتیمتر میباشد. جنس گوشی از چوب گردو است با این تفاوت چوب آن نرمتر از چوب دسته ساز بوده، چراکه در اثر چرخش زیاد در سوراخهای بورقو شده در جعبه گوشی و گذر زمان گوشیها ساییده میشوند و نیاز به تعویض پیدا خواهند کرد و میتوان به راحتی آنها را عوض نمود و با این نوع انتخاب جنس گوشیها، دسته ساز در دراز مدت دچار سایش نخواهد گردید. در ایران دسته بیشتر سازها را از چوب گردو میسازند که چوب آن محکمتر از چوب کاسه انتخاب میشود. این چوب مقاومت زیادی در برابر تغییرات محیطی و انرژیها وفشارهای طولی و عرضی را دارد و سازندگان به تجربه این موضوع را دریافته­اند. بیشترین فشار وارده به دسته ساز بر اثر کشیدگی سیمهای ساز است. چوب گردو همچنین رسانای عالی صوت بوده و به جرات میتوان گفت در ایران هنوز چوبی پیدا نشده که جایگزینی برای چوب گردو باشد.
معرفی انواع سازها
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 423]