فارس گزارش مي‌دهد ماه مبارك رمضان با آيين‌هاي ويژه مردم آذربايجان شرقي

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: فارس گزارش مي‌دهد ماه مبارك رمضان با آيين‌هاي ويژه مردم آذربايجان شرقي
خبرگزاري فارس: با فرا رسيدن ماه مبارك رمضان هر استان آيين به ويژه‌اي دارد در اين ميان برخي از آداب و سنت‌هاي مردم آذربايجان شرقي متمايز از ديگر مناطق كشور بوده و منحصر به اين خطه از ايران اسلامي است.

به گزارش خبرگزاري فارس از تبريز، آداب و رسوم ماه مبارك رمضان يكي از مباحث فرهنگي است كه ريشه در اعتقادات ديني مردم داشته و گاهي خاص يك منطقه است.
در اين ماه نيز برخي از آداب و سنت‌هاي مردم آذربايجان شرقي متمايز از ديگر مناطق كشور بوده و منحصر به اين خطه از ايران اسلامي است.
رمضان، بين مردم آذربايجان به دليل اينكه اين ماه، ماه نزديك شدن بيشتر به خداوند تعالي است، از منزلت و احترام خاصي برخوردار است.
رمضان، ماه نيايش و دعا، ماه عبادت و رستگار شدن و ماهي است منتسب به امام اول شيعيان، حضرت علي‌بن‌ابيطالب (ع) است كه از آن به بهترين ماه‌ها ياد مي‌كنند.
باور مردم استان بر اين است كه ماه رمضان، ماه پاكي‌ها و زلالي‌هاست و خير و بركت خداوندي بيش از هر ماه ديگري، در اين ماه بر سفره‌هاي روزه‌داران نازل مي‌شود.

*آداب و رسوم مردم آذربايجان در ماه صيام
صداي پاي رمضان كه مي‌رسد بويش را مي‌توان در كوچه پس كوچه‌هاي شهر، خيابان در مراسم و مجالسي ويژه و حتي در كنج خانه‌ها و خلوت منازل استشمام كرد.
آداب و رسوم مربوط به ماه صيام آن قدر متنوع و جذاب هستند كه بايد براي آن كتابي قطور نوشت و ساعت‌ها در مورد آن سخن گفت.
با توجه به اينكه ايران كشوري مسلمان و شيعه به شمار مي‌آيد، ماه رمضان نيز از جايگاه ويژه‌اي در نقاط مختلف و در بين مردمان آن برخوردار است. از روستاهاي كوچك و قصبه‌ها گرفته تا شهرهاي بزرگ همه رنگ صيام به خود مي‌گيرند و جامه افطاري و سحري به تن مي‌كنند، اما آداب و رسوم منطقه آذربايجان خود چيزي ديگري است، حلاوت، طراوت و جذابيت ديگري دارد.
آذربايجان از ديرباز به سرزمين خداپرستي، وحدانيت و نيز عشق به ولايت و تشيع و ام‌القراي اسلام لقب گرفته است، اما آنچه كه در نخستين گام مي‌توان در آستانه رمضان و يا در روزهاي روزه در بين مردم آذربايجان مشاهده كرد تغيير رفتار و منش آنها و سيل دعوت به افطارهاست.
افطاري دادن به قدري در بين مردم آذربايجان از جايگاه بالايي برخوردار است كه هر يك سعي مي كند بر ديگري پيشي گيرد به همين خاطر اگر در آذربايجان بخواهيد افطاري بدهيد بعد از دهم ماه رمضان دچار مشكل خواهيد شد چون قبلاً رزور شده است.
مردم آذربايجان علاقه خاصي به «احسان» در ماه مبارك رمضان دارند. پخش مواد غذايي به صورت غيرمستقيم، افطاري در محلات فقيرنشين، قرض‌الحسنه، توزيع كفش و لباس در مدارس و فطاري دادن به دانش‌آموزان فقير به همراه اولياي آنها در مدارس از رسوم تبريزي‌ها در ماه مبارك رمضان است.
از نكات جالب توجه ماه رمضان، رعايت حرمت اين ماه از سوي هموطنان اديان ديگر ساكن در تبريز است كه اين موضوع از سال‌هاي دور همواره مورد توجه و احترام آنان بوده است.
برخي مراسم، آيين‌ها و سنت‌هاي ماه رمضان در آذربايجان شرقي متداول است كه ويژه يك منطقه و حتي يك روستا به شمار مي‌آيد.
از جمله مراسم ويژه اين منطقه در ماه مبارك رمضان اين است كه روز پانزدهم اين ماه، جوانان درب خانه‌ها را مي‌كوبند و با شعر به زبان محلي مي‌گويند پانزدهم ماه رمضان ميهمان شماييم. در اين هنگام صاحبخانه سنجد و گردو به آنها مي‌دهد و برخي نيز با يك سطل آب آنها را ميهمان مي‌كنند.
در برخي منابع نيز آمده است: در برخي از روستاهاي آذربايجان شرقي، جمعه آخر ماه رمضان زناني كه بچه‌دار نمي‌شوند هنگام عصر به مسجد رفته و دو ركعت نماز حاجت به جا مي آورند. سپس از مسجد خارج شده و به منزل هفت زن كه اسم آنها فاطمه است رفته و از هركدام يك تكه پارچه مي‌گيرند. آنها از پارچه‌هاي ياد شده پيراهني بچه‌گانه به نام پيراهن فاطمه دوخته و نزد خود نگاه مي‌دارند و عقيده دارند تا ماه رمضان سال آينده حتما بچه‌دار خواهند شد.
در توابع شهرستان مراغه نيز رسم بر اين است حدود دو هفته مانده به ماه مبارك رمضان، هر خانواده بسته به توان خود حيواني حلال گوشت قرباني كرده و گوشت آن را پخته و در يخچال يا به صورت سنتي ( قورما) نگه مي‌دارند. اين خانواده‌ها تا پايان ماه رمضان در مراسم سحر و افطار از گوشت حيوان قرباني شده استفاده كرده و عقيده دارند بركت خانه آنها افزايش مي‌يابد.

*قاباخلاما
پيش از اينكه راديو و تلويزيون باشد و اعلام آغاز ماه رمضان را به عهده بگيرد، روستاييان براي رويت هلال بالاي بام مي‌رفتند و ساعت‌ها منتظر مي‌شدند يا سواري را به شهرهاي اطراف مي‌فرستادند تا از ديده شدن هلال خبري بياورد.
رسم پيشواز هم در ميان متدينان وجود دارد كه به آن «قاباخلاما» مي‌گويند. آنها دو يا سه روز قبل از رويت هلال ماه به پيشواز ماه رمضان مي‌روند و روزه مي‌گيرند.
علي فلسفي، كارشناس مردم‌شناسي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان شرقي در اين زمينه مي‌گويد: به طور كلي مردم آذربايجان شرقي از نيمه ماه شعبان خود را براي استقبال از ماه رمضان آماده مي‌كنند.
وي افزود: مردم اين منطقه ضمن نظافت و خانه‌تكاني، از چند روز مانده به ماه مبارك رمضان به پيشواز اين ماه مي‌روند كه در زبان محلي بدان « قاباخلاما » گويند. قاباخلاما سنتي است كه حتماً بايد پيش از ماه رمضان اجرا شود تا همه جا براي حضور در ميهماني بزرگ خداوند آماده و پاكيزه باشد. در اين ميان، نظافت و غبارروبي مساجد با همكاري مردم و روحاني محل نيز از اعمال قطعي است كه از سال‌هاي دور در ديار آذربايجان انجام مي‌شود.
در برخي از نقاط آذربايجان، به دنبال حلول ماه مبارك رمضان، مردم به خانه علما و بزرگان ديني رفته و فرارسيدن بهار قرآن را به آنها تبريك مي‌گويند.
يكي از مراسم‌هاي مورد توجه مردم آذربايجان شرقي در اين ماه اين است كه افراد فاميل، دوستان و آشنايان به منزل خانواده‌‌هاي داغداري كه بستگان خود را به تازگي از دست داده‌اند رفته و به آنها عرض تسليت مي‌كنند.
اين امر نشان از اين موضوع است كه آذري‌ها ماه رمضان را عيد مي‌دانند زيرا سنت تسليت به بازماندگان يك متوفي ويژه اعياد است، به اين صورت كه هرگاه فردي در فاميل يا آشنايان مرحوم شود، ساير بستگان در نخستين عيد پيش‌رو براي تسلاي خاطر بازمانده و آرزوي اينكه از اين پس شادي در آن خانه جاري باشد به خانه متوفي مي‌روند.

*افطاري
افطاردهي در آذربايجان شرقي از هفته دوم ماه رمضان مرسوم است و معمولاً فقرا را به مراسم افطاري دعوت مي‌كنند و البته از افراد فاميل نيز وعده گرفته مي‌شود.
اما، آنچه كه اغلب بر سر سفره افطاري آذربايجان‌ها ديده مي‌شود از نان‌هاي روغني گرفته تا سوپ و خرماهاي تزيين شده با گردو، پودر گردو، پنير، سبزي، ماست، مربا، شير‌برنج و انواع حليم‌ها است.
در گذشته آبگوشت از غذاهاي مرسوم افطاري بوده است، اما امروز افطاري‌ها تفاوت چنداني با ديگر نقاط كشور ندارد، فقط آش‌دوغ و آش‌رشته مرسوم است و اخيراً گذاشتن سوپ هم بر سر سفره افطار در تبريز مرسوم شده است.
امروزه نان روغني‌پزهاي بازاري كار خانم‌ها را راحت كرده‌اند، اما چه بسيار زنان كدبانو كه لذيذترين و خوشمزه‌ترين كلوچه‌ها، نان‌ها، كيك‌ها و شيريني‌ها را براي مهمانان روزه‌دار خود تدارك مي‌بينند.

*اوباشدان
اما سحري خوردن و سحري بلندشدن هم براي خود در آذربايجان و به ويژه در روستاهاي آن آدابي دارد. هنوز هم كه هنوز است روستاييان و عشاير آذربايجان با صداي ضربه همسايه بر ديوار خانه از خواب بيدار مي‌شوند، اگر سحرگاهان در روستاهاي دورافتاده آذربايجان روي پشت‌بام خانه‌اي قرار بگيري مي‌بيني كه چه شور و نشاط مبرهن در روستاها حاكم است چراغ خانه‌ها يكي يكي روشن مي‌شوند، همسايه‌هاي ديوار به ديوار زنجيروار يكديگر را به فريضه الهي فرا مي‌خوانند و حسن ختام اين شعر منظوم سحري خوردن به شيواترين موسيقي آسماني يعني اذان صبح ختم مي‌شود.
در گذشته در روستاهاي استان در ماه رمضان، وسيله آگاه شدن مردم از اوقات شرعي، عمدتاً به وسيله موذن‌هاي روستايي، حركت ستارگان و بالاخره بانگ صبحگاهي خروس‌هاي محلي بوده است. در بين عامه مردم، زمان سحري خوردن در بين مردم منطقه به «اوباش» يا « اوباشدان» مشهور است و وقت آن نيز يك ساعت مانده به اذان صبح است.
موذنان روستايي، با صداي نافذ و گيرايي، وقت سحر را بر پشت بام‌هاي منازل يا مساجد روستايي با دعايي كه در محل به آن «مناجات» مي‌گويند، اعلام مي‌داشتند.
مناجات شامل چند قطعه دعا به زبان عربي و تركي و صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بوده است.
پيرمردان در سطح روستاها، هنوز هم با حسرت زيادي خاطراتي از شيوه بيان، گيرايي و زيبايي صداي مناجات خوانان نقل مي‌كنند.
همچنين در گذشته‌هاي نه چندان دور در مناطق روستايي، وقت سحر و اذان صبح از روي حركت ستاره‌هايي كه اصطلاحاً به آنها «اولكرلر» مي‌گفتند، تعيين مي‌شد.
ماه رمضان در آذربايجان، هنوز هم ماه احسان، اطعام و تجديد دوستي‌هاست و اكثر خانواده‌ها سعي مي‌كنند حداقل براي يكبار در طول اين ماه براي افراد فاميل و نزديكان، افطاري بدهند.
دادن افطاري‌هاي جمعي، براي مستمندان هنوز هم در سطح برخي از مساجد شهري و روستايي استان در شب‌هاي ماه رمضان مرسوم است.
مراسم نيمه‌ماه رمضان يعني روز تولد امام حسن مجتبي (ع) نيز در آذربايجان گرامي داشته مي‌شود، هرچند مراسم عقد و عروسي در اين ماه در بين مردم آذربايجان متداول و معمول نيست، اما بسياري از خانواده‌ها نيز فراهم كردن مقدمات يك زندگي مشترك و مراسم «بله برون» را در ايام رمضان و به ويژه پانزدهم ماه، پربركت و ميمون مي‌دانند.

*شب‌هاي احيا
اما شب‌هاي احيا در آذربايجان از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است، مساجد، حسينه‌ها و مصلي‌ها همه از خيل مشتاقان وصال دوست و خريداران معرفت، پابرهنگان و تشنگان محبت و رحمت دوست آكنده و لبريز است.

*زيارت اهل قبور
در عصر واپسين روز از ماه رمضان، بسياري از خانواده‌ها در بسياري از شهرها و روستاها به زيارت اهل قبور رفته و نذر و احسان مي‌كنند. كودكان و نوجوانان نيز از اين آداب و رسوم سنتي و معنوي سهمي براي خود دارند، آنها پا به پاي بزرگان و والدين خود سحري مي‌خورند و چون ظهر شرعي فرا مي‌رسد، افطار زودهنگام مي‌كنند. آنها نيز از فيوضات اين ماه پربركت مستفيض مي‌شوند.

*دوختن كيسه لعن‌ابن‌معلجم
رسم كيسه‌دوزي در روز 27 ماه رمضان هنوز هم در برخي مناطق اين استان زنده است. معروف است كه روز 27 ماه رمضان، شب قصاص ابن‌ملجم است. در اين روز زنان برخي مناطق كيسه‌اي مي‌دوزند كه به كيسه لعن‌ابن‌ملجم يا كيسه مراد‌ معروف است. در شب 27 ماه رمضان با هر سوزني كه به اين كيسه مي‌زنند، يك بار به ابن‌ملجم لعنت مي‌فرستند.
ابراهيم حق‌پرست، در مجموعه پژوهشي «رمضان در فرهنگ مردم» مي‌نويسد: در برخي از روستاهاي آذربايجان شرقي از جمله حومه شبستر، مراغه، تسوج و اهر مراسم «كيسه‌دوزي» در روزهاي خاص اين ماه متداول است. آخرين جمعه ماه رمضان، 27 ماه رمضان يا آخرين پنجشنبه اين ماه، روزي است كه در نقاط مختلف استان، زنان و دختران گردهم آمده و هر خانواده براي خود كيسه‌اي مي‌دوزد سپس مقداري پول در اين كيسه‌ها مي‌گذارند و بر آن دعا خوانده فوت مي‌كنند و اين را تا سال ديگر در صندوقچه خود نگاه مي‌دارند. اين كيسه را «بركت كيسه‌سي» يا كيسه بركت ناميده و اعتقاد دارند به اين صورت هرگز دچار فقر و بي‌پولي نخواهند شد.
علي فلسفي، كارشناس مردم‌شناسي سازمان ميراث فرهنگي آذربايجان شرقي در اين زمينه نيز مي‌گويد: در برخي از مناطق آذربايجان شرقي از جمله توابع جلفا، روز 27 ماه رمضان مصادف با مرگ ابن‌ملجم جشن مي‌گيرند. در اين روز، جوانان با چوب و كاه آدمك ابن‌ملجم را ساخته و پس از گرداندن در كوچه‌هاي محل، روي آن نفت ريخته و مي‌سوزانند.

*فطريه
در آخرين روز ماه رمضان، سرپرست خانواده با محاسبه ميزان فطريه افراد آن را از قوت سالانه يا از پول توي جيب جدا كرده و در محل خاصي قرار مي‌دهند.
فطريه در روستاها شامل آرد يا گندم مي‌شود كه سرپرست خانواده آن را در پشت در و در داخل منزل قرار مي‌دهد كه در نخستين فرصت به افراد فقير و مستمند تحويل دهد.
در برخي از مناطق روستايي و شهري در روز پاياني ماه رمضان بعد از اداي فريضه مغرب و عشا، آيين خداحافظي ماه رمضان برگزار مي‌شود كه اين آيين شامل نمازهاي مستحبي و دعاهاست.
در ميان مردم آذربايجان شرقي، رسم است كه مادر خانواده، كاسه‌اي را پر از گندم مي‌كند و از بزرگ تا كوچك روي آن دست مي‌زنند. همه سعي مي‌كنند در هنگام اعلام عيد در خانه‌هاي خود باشند تا فطريه‌شان به گردن كس ديگري نيفتد. مردم استان معتقدند كه بايد فطريه را در همان روز اول به فقرا بدهند.
بعد از برگزاري نماز عيد در مسجد محل، مردم به ديد و بازديد مي‌روند و خصوصاً به كساني سر مي‌زنند كه نو عيد دارند.
با توجه به آنچه گفته شد، آيين‌هاي ويژه ماه رمضان در آذربايجان شرقي همسان با گستره عمق تمدن و فرهنگ مردم اين منطقه از تنوع بالايي برخوردار است. با مطالعه مراسم ويژه ماه مبارك رمضان در آذربايجان اين نكته بيشتر نمايان مي شود كه سنت‌هاي ماه بهار قرآن حتي بيشتر از مراسم بهار طبيعت مورد اقبال و احترام عمومي است.
............................................................
گزارش: وحيد زينالي – خبرنگار فارس در تبريز
............................................................
انتهاي پيام/ش
دوشنبه 18 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 225]