اشنویه شهری به قدمت بیش از ۳هزار سال

واضح آرشیو وب فارسی:پی سی سیتی: اشنویه شهری به قدمت بیش از ۳هزار سال

اشنویه گهواره اولین حکومت قانونی ایران (حکومت ماد ). محل تاخت و تاز اعراب ، لشکرگاه اعراب ، ولید بن عقبه ، سلمان بن ربیعه ، بکیر بن عبدالله ، نبردگاه سلطان جلال الدین خوارزمشاه ، محل تاخت و تاز مغولان ، محل پیشوازی از نادرخان افشار، محل کشته شدن اسماعیل آقا سمیتقکو، محل دفن ملامصطفی بارزانی و... که با این همه اشخاص برجسته تاریخی و آن همه رویدادهای نظامی و اجتماعی روبرو شده و استحقاق آنرا دارد که مرکز بهترین آثار تاریخی و اسناد و مدارک گرانبها باشد.

http://www.aftab.ir/articles/social/tourism/images/a0c1978e2bf4497b11d7d90d6ce354f7.jpg

اشنویه یکی از شهرهای کردنشین واقع در جنوب استان آذربایجان غربی و در ۷۶کیلومتری جنوب ارومیه قرار گرفته است. تقریبا تمامی ساکنان این شهرستان۶۲هزار نفری را اهل سنت(۹۹درصد شافعی مذهب و ۱درصد حنفی مذهب) تشکیل می دهند. این شهرستان در نوار مرزی ایران، عراق و ترکیه قرار گرفته است. منطقه ی اشنویه با توجه به مساعد بودن آب و هوای معتدل کوهستانی، پوشش گیاهی و کوهستانی بودن دارای جاذبه های گردشگری فراوانی نیز هست. لازم به یادآوری است مطلب زیر تلفیقی از دو نوشته ی جداگانه است.

● وجه تسمیه اشنویه
اشنویه گهواره اولین حکومت قانونی ایران (حکومت ماد ). محل تاخت و تاز اعراب ، لشکرگاه اعراب ، ولید بن عقبه ، سلمان بن ربیعه ، بکیر بن عبدالله ، نبردگاه سلطان جلال الدین خوارزمشاه ، محل تاخت و تاز مغولان ، محل پیشوازی از نادرخان افشار، محل کشته شدن اسماعیل آقا سمیتکو، محل دفن ملامصطفی بارزانی و... که با این همه اشخاص برجسته تاریخی و آن همه رویدادهای نظامی و اجتماعی روبرو شده و استحقاق آنرا دارد که مرکز بهترین آثار تاریخی و اسناد و مدارک گرانبها باشد؛ بطوریکه شاید هر کیلومتر از زمین آن مرکز یک واقعه ی مهم تاریخی بوده که اگر تحقیقات باستا ن شناسی در آن صورت گیرد نشانه های زیادی از تمدن های کهن در آن کشف خواهد شد. وجود تپه های باستانی متعدد نظیر تپه ی ملااحمد(گردی مه لا ئه حمه د) و تپه های مختلف دلیل انکارناپذیری بر قدمت تاریخی این شهر می باشد.

● اشنویه از نظر سیاحان ، مورخان ، کتابها و نویسندگان مشهور
در کتب مورخان ، سیاحان و جهانگردان عرب و غیرعرب اشنویه را با نام های مختلف ذکر کرده اند که مهمترین این اسامی عبارتند از: اشنه ، شنو ، ایشپوئینی و اشنوناک و مسنوبین به این شهر را اشنویی ، شنویی و اشنوی نامیده اند.
نام اشنویه از قبل از اسلام در تمامی کتابهای مدونه آمده است.

▪ اشنویه از نظر ابن حوقل
ابوالقاسم محمدبن حوقل بغدادی سیاح معروف و جغرافی دان عرب در سال ۳۳۱ هجری قمری (۹۴۱ میلادی ) به منظور مطالعه در مورد کشور ها و ملت های مختلف و به منظور تجارت سفر مشهور خود را از بغداد شروع کرده و کشورهای اسلامی را از شرق تا غرب پیموده و در کتاب معروف خود «صورة الأرض» در مورد اشنویه می نویسد: "چنانچه مراغه در سمت شرق و ارومیه در سمت مغرب این شهر است. روستاهای پهناور و نواحی فراخ ، نعمت آن شهر است. اشنه شهری پردرخت و سبز و خرم و دارای میوه ها و فراخی نعمت، انگورها و آبهای جاری است. اشنه هم، محصولات ارومیه و مراغه را بطور فراوانی دارد زیرا زمین آن مساعد است.
اکراد هذبانیه در آنجا سکونت دارند ییلاقشان همین شهر است و در آنجا به چرانیدن احشام خود می پردازند و هم دارایی و اندوخته ایشان در همین جاست.
در اشنه در اوقات معینی از سال بازارهایی برای تجارت تشکیل می شود که بسیار سودمند می باشد و فروش و منابع فراوانی دارد از این شهر و حومه آن گوسفند ، چارپا ، عسل ، بادام و گردو و مانند آنها از امتعه تجارتی را به نواحی موصل و تازه شهر ، جزیره و سایر نواحی می برند."

▪ اشنویه از نظر حمدالله مستوفی
حمدالله مستوفی مورخ معروف دوره ی مغول در سال ۷۴۰ هجری قمری از طرف خواجه رشیدالدین فضل الله وزیر متصدی امور مالیاتی برای بررسی وضعیت شهرهای آذربایجان به شهر اشنویه سفر کرده و از اشنویه و آثار آن دیدن کرده است و در کتاب «نزهه القلوب» درباره این شهر می نویسد: "تومان خوی چهار شهر است خوی، سلماس، ارومیه و اشنویه. فاصله اشنویه تا تبریز سی فرسنگ است.
اشنویه شهری وسط است در میان کوهستان بر یک مرحله ارومیه افتاده ، در غرب مایل قبله ، هوایش خوشتر از ارومیه بوده و آبش از ارومیه که از آن جبال برمی خیزد. حاصلش غله و دیگر حبوبات و انگور بُود. مردمش بیشتر سنی شافعی مذهب هستند صدو بیست پاره دیه از توابع اوست و ضیاعش را حاصلی نیکوست. حقوق دیوانیش نوزده هزار و سیصد دینار است.
بحیره ی «چیچست» به ولایت آذربایجان که آنرا دریا شور گویند بلاد ارمیه- اشنویه – ده خوارقان و طروج و سلماس بر ساحل اوست."
▪ اشنویه در مرات البلدان یاقوت حموی
یاقوت حموی سیاح ، مورخ و جهانگرد معروف عرب در سال ۶۱۷ هجری قمری در سفر تبریز از اشنویه دیدن کرده و درباره این شهر می نویسد :
"اشنویه بلده ای است در یکی از حدود آذربایجان، در سمت اربیل و تا ارومیه دو روز راه است تا اربیل ۵ فرسخ فاصله دارد باغات بسیار دارد و گلابی آن نهایت ممتاز و به جمیع نواحی نزدیک آن می رود.
عیبی که در این بلد است این است که خانه های آن خراب است. در سفر تبریز از این شهر گذشتم و آنرا تماشا کردم . جمعی از فضلاء به این شهر منسوبند."

▪ اشنویه از نظر اصطخری
ابوالاسحاق ابراهیم ابن محمد اصطخری جغرافی دان معروف که در قرن چهارم هجری در دوره خلفاء عباسی می زیسته است در کتاب المسالک و الممالک که در سال ۶۵۰ هجری قمری تألیف نموده بعداز تعریف شهرهای ارومیه ، مراغه و اردبیل در مورد اشنویه می نویسد:
"مراغه و ارومیه شهرهای بزرگ در کنار رودخانه صوفی چای هستند و شهرهای میانه ، داخرقان ، خوی ، سلماس ، مرند ، تبریز ، برزند ، موقان ، جابروان و اشنه شهرهای کوچکتری از این دو شهر هستند."

▪ اشنویه در نوشته های رالین سون
هنری رالین سون افسر برجسته ی انگلیسی که برای خدمت در ایران از طرف انگلیس مأمور شده بود در سال ۱۲۴۵ هجری (۱۸۳۶ میلادی ) ضمن بازدید از نقاط مختلف آذربایجان از منطقه ی اشنویه دیدن کرده و چنین نوشته است:
"اشنویه در پای کوهستانهای بزرگ کردستان قرار گرفته است و از دو سو محدود به کوههای کم ارتفاع تری است که پله پله روی هم قرار دارد بدین سان در آغوش آن کوهها اشنویه به شکل دشت کوچک و در عین حال بسیار بار آور و زیبایی خودنمایی می کند. آب گادر که از میان دره ی باریک و ژرفی از کوهها سرازیر می شود. دشت را دو بخش می سازد این رود و سایر رودهایی که از همان کوهها سرازیر می شود. زمینهای سراسر ناحیه را سیراب می کند. دشت اشنویه واقع بر زمینهای نسبتاً بلند ، در دامان کوهها نزدیکی منتهی الیه غربی آن سلسله قرار گرفته است و در پیرامونش در حدود چهل دهکده دیگر دیده می شود."
هنگام سفر رالین سون جمعیت اشنویه که تمامی آنها از کردان بودند از هشتصد خانوار تجاوز نمی کرد حال آ نکه پیش از واگیری طاعون در این شهر چهار تا پنج هزار خانوار کُرد در این ناحیه زندگی می کردند. رالین سون مدعی است که در ۱۲۴۰ ه. شهر اشنویه تقریباً هزار خانه داشت و حال آنکه ۱۰ سال بعد تعداد خانه ها به دویست خانوار کاهش یافته بود با این همه از نظر در آمد اشنویه با بناب برابری می کرد و همه ساله مبلغ چهار هزار تومان به دولت مالیات می پرداخت.

▪ اشنویه در معجم الاعلام شرق و غرب
اب فردینال توسل مسیحی درباره اشنویه می نویسد: "اشنو شهری است در آذربایجان غربی که در جنوب ارومیه واقع شده است. آثار تاریخی که در اشنویه موجود است اشنویه را از توصیف بی نیاز کرده است.
یکی از آثار قدمت اشنویه کنیسه ی سرگیس و باخوس است؛ سرگیس و باخوس از مشهورترین شهدای امرای مسیحیان در قرن سوم میلادی هستند که از امرای بزرگ لشکر مکسیموس بوده اند. با خوس در بالیس در کنار رود فرات به قتل رسیده است و سرگیس در رضافه که یکی از محلات شهر بغداد است به قتل رسیده است."

اشنویه در حدود العالم من المشرق الی مغرب
مؤلف کتاب حدود العالم در سال ۳۷۲ هجری قمری از شهرهای آذربایجان دیده کرده و در رابطه با شهر اشنویه می نویسد:"اشنه، سراو، میانه، خونه و داخزقان شهرهای کوچک با نعمت بسیار ، آبادان هستند که آبهای روان و میوه های نیکو دارند."

▪ اشنویه در بُلدان خلافت شرقی
گی ولسترنج در کتاب بلدان خلافت شرقی که در قرن ۱۹ میلادی نوشته شده است در مورد این شهر می نویسد:
"شهر اشنه در شمال ایران است و در روزگار ابن حوقل کردها در آن سکونت داشته اند. در قرن چهارم هجری (دهم میلادی ) از اشنه و نواحی آن گوسفندان و چارپایان را به موصل و نواحی جزیره می برده اند. شهری پر درخت و سرسبز و خرم بوده است و دامداران گوسفندان خود را به چراگاههای آن می برده اند."

▪ اشنویه در قاموس الاعلام
ش سامی در سال ۱۳۱۶ هجری در جلد اول کتاب «قاموس الاعلام» که به زبان ترکی در استانبول به چاپ رسیده در مورد اشنویه می آنویسد: " اشنه قصبه ای است در آذربایجان (ارومیه ) که در فاصله ۶۰ کیلومتری جنوب ارومیه واقع است و در شمال نهر گادر قرار گرفته و به گفته مسقط الرأسی یاقوت حموی در سال ۶۱۶ ها.ق موقع مراجعت از تبریز از این قصبه گذشته است. زادگاه بعضی از علماء ملقب به اشنایی- اشجعی بوده است و دارای باغ ها و بوستان های فراوانی است.

▪ اشنویه در دائرة المعارف تشییع
در جلد دوم این دائرة المعارف که در تهران سال ۱۳۶۹ زیر نظر بهاءالدین خرمشاهی احمد صدر حاج سیدجوادی و کامران فانی نوشته شده است درباره ی اشنویه نوشته شده است:
اشنویه – شهر ، جمعیت در سال ۱۳۶۵ – ۱۷۲۵۰ نفر
مرکز بخش اشنویه – شهرستان نقده – استان : آذربایجان غربی
واقع در۴۵ درجه و ۷ دقیقه طول شرقی ، ۳۷ درجه و ۳ دقیقه عرض شمال در ارتفاع ۱۵۰۰ متری در ۱۴۰ کیلومتری جنوب شرقی ارومیه ( از طریق جاده بین المللی ارومیه-مهاباد ) واقع است. ناحیه اشنویه دارای دو بخش کوهستانی و جلگه ای است آب و هوای آن در بلندی ها که در شمال قرار دارد سرد و کوهستانی و در جلگه ای که در جنوب شهر گسترده است معتدل است.
آب این شهر از رودخانه اشنویه و چشمه سارها تأمین می گردد. اشنویه ناحیه ای کشاورزی و دامداری است و از مهمترین فرآورده های آن غلات، حبوبات ، توتون ، انگور ، گردو ، بادام و لبنیات را می توان برشمرد.
اشنویه سابقه ی تاریخی دیرینه ای دارد و پیش از آمدن آریایی ها به ایران مسکن اقوامی چون لولوبیان ، هوریان ، آشوریان و اورارتوها بوده است. در اطراف این شهر بقایای آثار و کتیبه های بسیار قدیمی به چشم می خورد.
جغرافیانویسان مسلمان از اشنویه به نام «اشنه» یاد می کنند و زیبایی و فراخی نعمت آنرا می ستایند یاقوت که خود اشنه را دیده بود از باغ های زیبای آن سخن می گوید و از گروهی «محدث» یاد می کند که از این ناحیه برخاسته بودند.
اشنویه در زلزله ۱۳۲۰ ه.ق به شدت آسیب دید و در جنگ جهانی اول شمار زیادی از سکنه ی آن به دست روس های تزاری ، عثمانی و آشوریها از میان رفتند. در تقسیمات کشوری سال ۱۳۱۶ شمسی اشنویه بخش ارومیه تعیین گردید اما در مهرماه سال ۱۳۳۷ که شهرستان نقده تشکیل گردید، بخش اشنویه به این شهر داده شد...

▪ اشنویه در برهان قاطع
محمد حسن خلف تبریزی در فرهنگ لغت مشهور برهان قاطع در مقابل کلمه اشنه نوشته است: " اشنه به ضم اول و فتح ثالث به معنی اشنان است که بدان رخت و جامه شویند و نام داوئی هم هست خوشبوی که آنرا دواله می گویند و به عربی شبیه العجوز و سلک القرود خوانند. مانند عشقه و لباب بر درخت پیچد و اگر بسایند و در چشم کشند چشم را جلا دهد."

▪ اشنویه در دائرة المعارف فارسی
غلامحسین مصاحب مؤلف کتاب دائرة المعارف فارسی در باره اشنویه چنین نوشته است: "اشنویه ، استان چهارم مرکب از دو دهستان اشنویه (مرز ایران و عراق ) و دشت بیل است اشنویه بر اساس تقسیمات کشوری سال ۱۳۱۶ ه. ش بخش رضائیه (ارومیه ) بوده و در مهرماه ۱۳۳۷ ها. ش اشنویه ، نقده و خانه تبدیل به بخش نقده شدند.
اشنیه – osnuye یا osna سال ۱۳۳۵ مرکز بخش دهستان اشنویه
شهرستان نقده ، استان چهارم براساس چپ رود گادر رود.
محصولش توتون ، غلات ، حبوبات است در منابع اسلامی نام این شهر از زمان اصطخری دیده می شود از عسل، بادام و گردو چهارپایان آن سخن می گوید که به موصل و جزیره حمل می شده است دهکده ی «سینگان» در فاصله ی ۵ کیلومتری آن واقع است اشنویه بعلت واقع شدن در ناحیه مرزی اهمیت نظامی دارد.
محصول عمده اش توتون ، غلات ، لبنیات است سیگار «اشنو» منسوب به این شهر است مسیر علیای رود گادررود آنرا مشروب می کند. سکنه ی این ناحیه کرد هستند اسامی آبادی های دهستان مانند سرگیس و بیمزورته حاکی از این است که سابقاً مسیحیت در این ناحیه نفوذی داشته است و از آبادی های آن سنگان است . گردنه ی معروف کل شین در ناحیه اشنو است.

● سنگان
ده ، جمعیت ۴۵۲ نفر در سرشماری سال ۱۳۳۵
دهستان اشنویه، بخش اشنویه ، شهرستان نقده ، استان چهارم در ارتفاع ۴۸۰۰ متری از سطح دریا ، جنوب شرقی ارومیه. راولسنین آنرا مطابق سینخار (sinxar) مذکور در آثار بطلمیوس شمرده است ویرانه های دیر مار ابراهیم در نزدیکی سنگان که مورد احترام مسلمانان و مسیحیان است احتمالاً مشتمل بر یکی از کلیساهای قدیمی است، به قول راولسنین، ابراهیم نام اسقف اشنو است که در قرن ۱۳ قبل از میلاد میلاد می زیسته و در آ نجا به خاک سپرده شده است."

● اشنویه در جغرافیای نظامی ایران
احمد رزم آرا در کتاب جغرافیای نظامی ایران در شرح جنگ های ایران و روم در اشنویه درباره این شهر می نویسد: " آذربایجان باختری در کلیه ی عملیات متوالی که در سرتاسر تاریخ باختر انجام گرفته است یک مبدأ عملیاتی و محل تمرکز قوا بوده است؛ بطوریکه در کلیه ی نبردهای روم ، اشکانیان این منطقه بزرگترین و مهم ترین مراکز چه از لحاظ تهیه ی قوا و تمرکز ارتش و چه برای شکست و زبون ساختن دشمن بوده است.
در جنگ دوم با اشکانیان در قسمت اشنویه از ارتش دوم کاملاً جلوگیری نموده است و حتی توانستند بواسطه اطلاع به معابر کوهستانی ستون های عقبه را تهدید نمایند بطوریکه رومی ها ناگزیر شدند با دادن تلفات عظیم و بدون نتیجه عقب نشینی نمایند.
در جنگ بین ایران و روم در دوره های سوم کلیه ی ارتش ایران در این ناحیه متمرکز شده و برای تعرض به طرف بین النهرین تهیه های لازم را اجرا نمایند. تیمور برای تعرض به طرف ناحیه وان از این منطقه استفاده نموده است. در جنگ های قرن ۱۴ تا ۱۸ میلادی در دوران اغتشاش و بی نظمی ایران ارتش روس برای تعرض به طرف عثمانی تمامی مناطق آذربایجان از جمله اشنویه را به شکل یک جبهه درجه دومی مورد توجه قرار داده است و در محورهای متعددی عملیات انجام داد. با شرح مراتب بالا ملاحظه می کنیم منطقه آذربایجان باختری یک مبدأ مناسب و مساعدی برای عملیات به طرف ناحیه باختری و خاک بین النهرین در ادوار مختلف بوده است."

● اشنویه در اولین منشور آزادی ملل- (فرمان کوروش )
کوروش، پس از ورود به شهر پرشکوه باستانی بابل (۵۳۸ قبل از میلاد ) برای آزادی ملل مختلف از اسارت بابلی ها فرمانی صادر کرد که به موجب آن بالغ بر چهل هزار نفر از اسارت بابلی ها آزاد شدند و به وطن خود مراجعت کردند. متن بابلی فرمان مزبور که بیست و پنج قرن پیش صادر شده است به سال ۱۸۷۹ میلادی در حفاری بابل کشف شد که اکنون در موزه ی بریتانیا در لندن نگهداری می شود در محافل حقوقدانان جهان این لوح بعنوان اولین منشور آزادی تلقی شده است و فرمان مزبور که بر سطح استوانه ای از گل رس در چهل و پنج سطر حک شده است معروف به «اعلامیه ی کوروش» است و آن استوانه نیز به «استوانه ی کوروش» مشهور شده است در این اعلامیه درباره اشنو نوشته شده است:
"... منم کوروش شاه جهان ، شاه جهان ، شاه بزرگ ، شاه نیرومند ، شاه بابل و...
در سراسر چهار گوشه (جهان ) از دریای زبرین تا دریای زیرین کسانی که در... مسکن داشتند تمام شاهان سرزمین باختر که در خیمه ها مسکن داشتند مرا خراجی گران آوردند و در بابل برپایم بوسه زدند از ... تا شهرهای آشور و شوش و آگاره و اشنوناک و شهرهای و زیسان و مورنو تا سرزمین گویترم ، شهرهای مقدس آن سوی دجله را که مدتی دراز پرستشگاههایشان دستخوش ویرانی بود تعمیر نمودم. "

● اشنویه در راههای باستانی و پایتخت های قدیمی غرب ایران
سراورال استین انگلیسی در سال ۱۳۱۴ شمسی به همراه هیأتی از باستان شناسان ایرانی و انگلیسی از شهر اشنویه دیدن کرده و برای اولین بار «تپه دینخواه»(گردی گووندی دنخه ) را به جهان معرفی کرده است و نتیجه ی تحقیقات سراورال استین در کتاب راه های باستانی و پایتخت های قدیمی غرب ایران نوشته ی دکتر بهمن کریمی درج شده است.
... سراورال استین در سال ۱۳۱۴ از این تپه بازدید کرده و در آن اقدام به کمانه زنی نموده که طبق مطالعات و نظر او قدمت تپه طی چند طبقه سکونت به ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد بالغ می گردد با اینکه صریحاً در اظهار نظر سراورال استین قدمت تپه دینخواه به ۳۵۰۰ قبل از میلاد تاریخ گذاری شده است لیکن در ترجمه آثار وی در کتابی به نام راه های باستانی و پایتخت های قدیمی غرب ایران نوشته آقای بهمن کریمی اشاره به کشف قبری شده است که در آن دو جسد یکی به حالت نشسته دیگری به حالت خوابیده مدفون بودند در زیر سر یکی خنجری از مس و بر روی شکمش حلقه ای آهنین و جلو او مقداری سفال بدست آمده است. بنا به اظهار مؤلف مذکور ( سراورال استین ) تاریخ قبر مذکور را به ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد می رساند که با کشف آهن در آن تاریخ گذاری صحیح به نظر نمی رسد زیرا شروع عصر آهن حدود ۱۱۰۰ تا ۱۲۰۰ قبل از میلاد تاریخ گذاری شده است.

● اشنویه در رساله سرحدیه
"بلوکات سرحدیه ولایت ارومیه عبارت است از محالات سته اشنویه ، مرگور ، ترگور ، برادوست و صومای که از طرف شمال از لاهیجان شروع کرده و به ترتیب مذکور پشت سر هم و به طرف شمال واقع شده اند و نظر به تصرف امروزه و ایام انعقاد قرار نامه سمت مغربی هر یک منتهی به خط سرحد دولتین اعلام است.

محال اشنویه
طول محال از مشرق به مغرب و طول حالات دیگر از جنوب به شمال است. چنانکه اندک اشعاری شد از طرف مغرب این محالات که متصل به سرحد است ، عبارت است از سلسله بزرگ کوه قندیل که مطابق میل خط سرحد از طرف جنوب شرقی به شمال غربی امتداد یافته و لیکن در این جاها قندیل اطلاق ننموده بعلت تعدد ذرات و تجدد حالات چنانکه در رشته کوههای بلند متعارف است. هر یکی از ذرات متعلقه را به اسم جداگانه از قبیل کل شین ، گردنه پشت خرینه و گردنه زینی ماهی هلانه ، پشت بیرام ، گردنه زین اوخ ، میرشهیدان ، زرینه میدان ایلی ، ریسنی کی ، شکل باغی ، گردنه دیله زای ، گردنه سور ، گردنه ناوسیوان ، کوه اسکندر ، گردنه کوچک ،کو ، سرچشمه سلطانی تغییر می یابد.
بدیهی است که بر حسب اقتضای طبیعت همچو کوهها و شاخه ها و پشته های متعدد یمیناً و یساراً از آن منشعب و به جهات مختلفه اتفاق افتاده که به واسطه آنها چند قطعه جلگه مسطح در میان آنها پشته ها بعمل آمده که هر یک به مناسبت آب و آبادی و وسعت فضا با برخی از دره ها و پشته ها محالی تعبیر نشده است. چنانچه محال اشنویه عبارت است از برخی کوهها و اراضی مسطحه است مشتمل بر دهات معموره و نزدیک به هم و اکثر دهات در جلگه مسطح آن که تقریباً شش فرسخ طولاً و روی هم دو فرسخ عرضاً می شود. واقع شده و از طرف جنوب به جبال و طلال طرف شمال لاهیجان «خانه » و از طرف مشرق به اراضی سلدوز و محال دول و از طرف شمال به پشته های کوه ره ندوله و اصل تنه زردکوه و کثرذروه دالام پر و سایر اراضی ترگور از طرف مغرب به رشته کوههای جبال سرحدیه که از سلسله کوه قندیل در این جاها بواسطه اختلاف ذرات به سیاه کوه و کل شین و گردنه پشت خرینه مشهور و گردنه سراوان و گردنه سی پالو و ذروه بی سوک و کوه کردی موسوم است محدود می باشد.
کل شین عبارت است از یکپارچه سنگ مربع مستطیلی است که قریب به دو ذرع ارتفاع و سه چارک قطر در صفحه سنگ مستطیل دیگر در قله مابین ذروه سیاه کوه و گردنه پشت خرینه مخصوصاً نصب کرده اند یک طرف سیاه کوه و کل شین که مشرف به طرف اشنویه منبع رود آلکاوه است که رو به طرف جلگه مسطح اشنویه رو به مشرق و شمال جاری است و در اواخر آن جلگه با رودخانه قادر که منبع آن ذروه سراوان و سی پالو و بی سوک و کوه گردی موسوم به سروکور است و آن مبداء جلگه اشنویه تا مقطع از وسط جلگه مزبوره رو به مشرق جاری و مسلط به دهات آنست قاتی می شود.
آبی دیگر هم که موسوم به رودخانه شهر و منبع آن دره های کوه ره ندوله و بابوله واقع در اندرون ملک اشنویه و مرگور است بطرف این جلگه جاری است که از میان قصبه اشنویه و مرگور است بطرف این جلگه جاری است از میان قصبه اشنویه گذشته و سایر دهات حوالی آن را نیز آبیاری می کند. وقت طغیان آب یا عدم ضرورت آن در اواسط جلگه اشنویه قریب یک فرسخ پائین تر از شهر اشنویه به مجرای رود گادر می ریزد. و کو گردی را به سبب آنکه منبع رود قادر است. سر قادر می گویند.

خزینه
عبارت است از دهکده مخروبه ای که در طرف شرقی گردنه سراوان واقع شده و از ملک اشنویه محسوب است بدین مناسبت گردنه مزبوره را متوقفین اشنویه پشت حرینه نیز می گویند.

سی پالو
عبارت است از گردنه ای که از طرف مغرب آن موافق تصرف امروز قریتین موله ملاله و لولانی از توابع محال سیدک عثمانی است.

● پیسوک
عبارت است از ذروه ای که از طرف جنوبی به ذروه سی پالو و از طرف شمال به ذروه قادر متصل است.
دهات بلوک اشنویه طوایف زرزا و بعضی از رعایا متوطند از عشیرت راوند مشهور به « سورچی» که چهار ریش سفید دارند و بقول بعضی پیش از این تابعه ایران بودند و اکنون تابع رواندوز عثمانیه و قریب هزار و هفتصد خانواری می باشند.
طایفه بایز آ غا که چهار تیره موسوم به نورک ، مالاباش ، شینل و مام سال و قریب پانصد خانوار است در شعب کوه های ره ندوله و بابوله و غیره ییلاقیشی نموده و سرعلفی به حاکم اشنویه می دهند زمستان را به گرمسیر رواندوز می روند مابقی در سرحدات مرگور ییلاقمیش می نمایند. سوای اینها باز طایفه راوند مشهور به سورچی که بزرگ آنها کریم خان است و همگی از تبعه دولت ایران هستند قریب به هفتصد خانوار می باشند و در قلعه مابین اشنویه و ارومیه متوطن دارند بعضی از اینها زمستان را به گرمسیر عثمانی می روند."

● اشنویه در شعر شاعران
رسول رش احمدی شاعر و فرهنگی مهابادی درباره اشنویه می گوید:

ئه و هه موو گه نجه که هه ن وا له شنۆ
گیان فیدا بو گه ل و هۆزن وه کو تۆ
پاڵی وێداوه وه پاڵیی کێوان
کووا ده ژی تاوێ دڵی من بێ وان

استاد سید قادر سیادت شاعر معاصر درباره اشنویه می گوید:

گه ر ده پرسی له من نیشانی شنۆ
پێت بڵێم چۆنه شاری شاری جوانی شنۆ
وه ک دڵی ڕۆشنی ئه وینداران
کاتی رێ بچته جێژوانی شنۆ
ئه و ده مه ی هه ڵده نیشی ئاوی ڕنوو
خۆشه سه یرانی کوێستانی شنۆ
وه ک به هاری به هشته رۆژی به ڵام
زۆر له رۆژ خۆشتره شه وانی شنۆ
سه وز و پیروزه ره نگه خوار و ژوور
وه ک یه که عه رز و عاسمانی شنۆ
کومه ڵێکی نه جیب و رۆشنبیر
خه ڵکی ئه و شاره ساکینانی شنۆ
پڕ له زاناو ئه دیب و دانیشمه ند
شه وچران بۆ دڵی گه لانی شنۆ
مه وته نی شیخ ئه مین و ئه حمه دی کور
شاری دڵداری و عاشقانی شنۆ
بۆیه بازاری گه رمه شێعر و ئه ده ب
له دڵی ساردی کێوه کانی شنۆ
هه ر که سێ دێت و ئاوری دینێ
ئه منیش ده سته چیله کانی شنۆ
ده خوای گه وره خۆت بیپارێزه
له به ڵای عه رز و ئاسمانی شنۆ
دڵی (سه ید ) له وێ به جێ ماوه
ره نگه بووبێته باخه وانی شنۆ

صفحه ۸۴ – چیمن و چیا – سه ید قادر سه یاده ت- انتشارات صلاح الدین ایوبی – سال ۱۳۱۶ شمسی ارومیه
استاد شاعر حقیقی نیز درباره ی قدمت اشنویه می نویسد:

شنۆ پیری به ڵام شادی
نۆسه د ساڵی پێش میلادی
ئه گه ر ده شڵێی شاهید بێنه
بڕۆ به ردی کێله شین بخوێنه

ترجمه : اشنویه دارای قدمت فراوانی هستی اما همچنان شادابی، اگر برای اثبات قدمت آن شاهد می طلبی، برو سنگ نبشته ی کیله شین را بخوان.

● معرفی کتیبه ی کیله شین
منطقه باستانی اشنویه آثار متعدد تاریخی را در خود جای داده و بخشی از تاریخ تمدن ایران باستان مدیون آثاری است که در این منطقه پیدا شده است و هم اکنون بقایای آثار و تپه های متعددی که هر کدام نشان از تمدن پیشرفته جهان کهن را در سینه دارند در این خطه به جای مانده است. باستان شناسان به این نتیجه رسیده اند که این ستون ماندگار تاریخی در سال ۸۱۴ قبل از میلاد به دست ایشپوینی پادشاه اورارتو در این محل نصب شده است.
مرحوم نصرت الله مشکوتی در فهرست بناهای تاریخی ایشپوینی را به اورارتو نسبت می دهد. در حالی که در متن کتیبه اسمی از اورارتو برده نشده است و از شاه تاتیری سخن می گوید اگر نائیری را با نهری امروزی که منطقه ای در همان حوالی کتیبه است بدانیم امپراطوری نهری به زمانهای بسیار دور می رسد.

● معنی لغوی کیله شین
کلاشین استوار سنگ بنای تاریخ - کلاشین نام خود را از دو واژه کردی "کله به معنای سنگ قبر و شین به معنای آبی یا کبود" گرفته است لغت کل به معنای «به معنای سنگ قبر» در میان مسلمانان معنی خاصی دارد و آن عبارت است از سنگ کوچکی به صورت مکعب مستطیل یا استوانه که در کنار قبر یا در بالای سر اموات نصب می نمایند.

● جایگاه تاریخی
جایگاه این سنگ تاریخی جزو ملک روستای «درود» به غرب شهرستان اشنویه است که در زبان کردی «دڕوو» به معنای خار خوانده می شود. روستای درود بالاتر از روستای شیخان در دهستان هیق قرار گرفته است معبد و گذرگاه و همچنین رشته کوه معروفی در نوار مرزی ایران و عراق نام خود را از این سنگ گرفته اند. این سنگ نوشته به جای ستون مرزی در سر راه رواندوز به اشنویه در وسط گردنه کوهی که اشنویه را از رواندوز جدا می سازد نصب شده بود با وقوع جنگ بین ایران و عراق با توجه به اهمیت تاریخی و به منظور حفظ این میراث ارزشمند فرهنگی از آسیب های احتمالی در سال ۱۳۶۵ به پیشنهاد برخی از فرهنگ دوستان منطقه و با مساعدتهای مرکز باستان شناسی ایران و سازمان میراث فرهنگی این سنگ نوشته ی تاریخی به موزه ارومیه انتقال یافت و با انتقال این کتیبه به موزه ارومیه از خطر نابودی نجات یافت امید است در آینده بعد از آرامش کامل با اتخاذ تدابیر لازم به محل اصلی انتقال و تحت حفاظت قرار گیرد.

● مشخصات فیزیکی
کتیبه سنگی کلاشین به خاطر جنس خاص این سنگ مشهور است که این نوع سنگ در منطقه یافت نمی شود و ظاهرا این سنگ از مکان دیگری به این مکان آورده شده است کتیبه به صورت یکپارچه و با دو خط میخی او رارتویی و آشوری در هر چهار طرف سنگ دارای نوشته می باشد.
قسمت آشوری این سنگ در اثر تیراندازی های مکرر افراد ناآگاه به شدت آسیب دیده است ولی خطوط آن هنوز خواناست. در قسمت پشت کتیبه که به زبان اورارتویی است ساییدگی بر روی سنگ دیده می شود.
ارتفاع این سنگ نوشته ۱۶۷ سانتی متر است و عرض باریک آن چهل سانتی متر است که به عنوان رشته و اتصال در مقر چهارگوش وسط پایه به ابعاد ۲۳x ۴ سانتی متر جای گرفته است ضخامت کتیبه از بالا به پایین از ۲۸ تا ۳۰ سانتی متر متغیر است . اضلاع چهارگوش پایه حدود ۱۱۲ x ۱۱۴ سانتی متر است و این سنگ بر روی یک پایه مکعب شکل گرفته است و وزن این کتیبه همراه با پایه اش ۶/۱ تن می باشد.

● معرفی کیله شین
نخستین کسی که این لوحه را به دنیا معرفی کرد شولتز باستان شناس آلمانی بود که در سال ۱۸۲۹ این سنگ را کشف کرده و از آن کپی برداری نمود، اما چند روز بعداز کپی برداری این شخص به قتل رسید و هنگام کشته شدن رونوشتی را که از خطوط این سنگ برداشته بود از بین رفت.
پس از مرگ شولتز در سال ۱۸۳۸ ژنرال راولسنین کاشف معروف بیستون و آشورشناس مشهور انگلیسی قسمتی از خطوط این سنگ را رونویسی نمود و آن را در معرض مطالعه دانشمندان و علاقمندان قرار می دهد. در سال ۱۸۵۲ خانیکوف روسی و در سال ۱۸۵۸ بلاو از این سنگ قالب تهیه می کنند و در سال ۱۸۵۸ بلاو از مجموع مطالعات انجام شده مطلبی تهیه و منتشر می نماید.
در سال ۱۸۸۲ میلادی مستشرق دیگری به نام سایکه موفق به ترجمه متن اورارتوریی این کتیبه می شود. در سال ۱۸۹۰(م) دمرگان فرانسوی در جستجو و کشف راز این سنگ برمی آید. تا این تاریخ هیچگونه قالب گیری کاملی از سنگ نوشته کلاشین گرفته نشده بود در پاییز همان سال دمرگان شخصاَ به آذربایجان آمده و پس از اینکه حکومت وقت آذربایجان یکی از خوانین ایل زرزا را در اختیار وی قرار می دهد همراه با خان مزبور از دهکده هیق به طرف گردنه کلاشین حرکت می کند و پس از رسیدن به مقصد در مدت دو ساعت به طریقه اشامپاژ نسخه کاملی از تمامی جهت های لوحه تهیه می کند.
بخشی از خطوط این لوحه که به زبان آشوری است برای اطلاع کامل از متن آن به وسیله ژاک دمرگان به پرشیل آشورشناس مشهور عرضه می گردد. پرشیل پس از زحمات فراوان موفق به ترجمه آن گردید و آن را همراه با مقدمه ای در یکی از روزنامه های پاریس انتشار می دهد.
متن اصلی کتیبه کلاشین از ۴۲ سطر تشکیل شده است و از آن چنین مستفاد می گردد که ... مهر کپوسی، ایشیوینی و منوا که هر سه از پادشاهان سرزمین توشیبا بوده اند، این سنگ را به هالدیه خداوند شهر موازیر اهدا کردند.
ولایت پارسوا در غرب دریاچه ارومیه (چی چست) قرار داشت و در قرن ششم قبل از میلاد دولت جدیدی بنام هالدیه یا خالدیه ظهور کرده و ولایت پارسوا را به خود ضمیمه کرده پادشاه خالدی سنگ کلاشین را تراشیده و در گردنه کلاشین در جنوب غربی دریاچه نزدیک سرحد نصب کرده است.

http://www.aftab.ir/articles/social/tourism/images/a0c1978e2bf4497b11d7d90d6ce354f7.jpg

● ترجمه متن اورارتویی سنگ نوشته کلاشین
نزد خدای خالدی به شهر موساسیر برای تقدیس آمدند رمه ای به خدای خالدی تقدیم داشته و چنین گفتند آن کس که این رمه های رهاشده را از جلوی دروازه معبد خدای خالدی بریابد، آنکس که بیند آنها را می دزدند و خود را در تاریک و خفا پنهان سازد، و آنکس که در مرکز شهر موساسیر زندگی می کند و می شنود.
مشخص این رمه ها را، از برابر دروازه های خدای خالدی از نابودی آنها، افسرده نمی شود به چنین آدمی، خدای خالدی مرحمت و الطاف بیکران ندارد و نسل او را از روی زمین برخواهد داشت.
هر کس این سنگ نبشته را از این جا بردارد، هر کس این سنگ نبشته را بشکند، هر کس به کس دیگری بگوید، برو این سنگ بشته را بشکن، تمامی خدایان شهر موساسیر، خدای خالدی، خدای هوا، خدای خورشید نسلش را از روی زمین برخواهد انداخت.
«ترجمه متن اورارتویی سنگ نوشته کلاشین»
آنگاه که ایشپوینی پسر «ساردور»
شاه بزرگ، شاه قدرتمند،
شاه جهان،
شاه سرزمین «نایری»
سرور بزرگ شهر «توشیبا شهر»
و «منووا» پسر او
نزد خدای «خالدی»
به شهر «موساسیر»
به معبد بلندی
که برای خدای «خالدی»
بنا کرده بودند، آمدند،
«ایشپوینی» پسر «ساردور»
برای معبد بزرگ،
جنگ افزارهای نفیس، و
رمه های زیبا
آورده است.
«ایشپوینی» اشیاء مفرغی
و ظروف مفرغی
آورده است.
ایشپوینی
رمه های بسیار
آورده است
(که)
تمام این هدایا را
دوباره (مجددا)
(برای این معبد)
مقرر داشته است.
«ایشپوینی»
تمامی این هدایا را
در برابر دوازده «خالدی»
به خدای «خالدی»
به خاطر (دوام) زندگی خود،
ارزانی می دارد...
«ایشپوینی» بعنوان کفاره
۱۱۱۲ گاو
۹۱۲۰ ( بز فربه، و قوچ،)و
۱۲۴۸۰ بز فربه
برای وقف آورده است
هنگامیکه «ایشپوینی» پسر «ساردور»
شاه بزرگ، شاه قدرتمند،
شاه جهان،
شاه سرزمین «نایری»
سرور بزرگ شهر «توشپا شهر» در برابر «خالدی»
به نیاز، آمد
برای (جلب) مرحمت خدای «خالدی»
این...
و سپس،
او «ایشپوینی»
این حیوانات و اشیا را
در مسیر دروازه های، معبد خدای «خالدی» گذارد.
در «موساسیر» رمه های (اهدایی) را، نگهبانان رها کرده، یا در نگهداری آنها کوتاهی کرده بودند.
از برابر دروازه های (معبد) خدای «خالدی» دزدیدند و فروختند.
اینکه در اینهنگام که آنها «ایشپوینی» پسر «ساردور» و «منوا» پسر اپشیوینی
به شهر موساسیر
برای تقدس آمدند
رمه ای به خدای «خالدی»
تقدیم داشته و چنین گفتند:
آن کس که این رمه های رها شده را از جلوی دروازه «خالدی»
بدزدد، آن کس که ببیند آنها را می دزدند، و خود را در تاریکی و خفا پنهان سازد، آن کس که در مرکز شهر «موساسیر» زندگی می کند.
و می شنود شخصی (این) رمه ها را، از برابر دروازه های «خالدی» دزدیده و به همراه (خود) برده است، و از نابودی آنها، ناراحت (افسرده) نمی شود، به چنین آدمی، خدای «خالدی» مرحمت ندارد، و نسل او را از روی زمین برخواهد داشت.
هر کس این کتیبه را از این جا بردارد، هر کس این کتیبه را بشکند، هر کس که به کس دیگر بگوید «برو... این کتیبه را بشکن، تمامی خدایان شهر «موساسیر» خدای «خالدی»، خدای «هوا» و خدای «خورشید» نسلش را از روی زمین، برخواهند داشت.

منابع و مآخذ :
۱. محمود پدرام، تمدن مهاباد، چاپ ۱۳۷۳، نشرهور
۲. عبدالحسین آذرنگ، تاریخ تمدن، هنری لوکاس، چاپ اول۱۳۷۲، کیهان
۳. یونس مروارید، مراغه، چاپ دوم ۱۳۷۱، انتشارات علمی
۴. اشنویه گنجینه آثار باستانی ، پرویز راد، روزنامه کیهان ۱۷ بهمن ۱۳۷۴

منبع : آفتاب

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: پی سی سیتی]

[مشاهده در: www.p30city.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 334]