توجه به خدا داراى مراتبى است كه بايد گام به گام اين مراتب را طى كرد ياد خداتنها در كثرت ذكر نيست

واضح آرشیو وب فارسی:سایت ریسک: توجه به خدا داراى مراتبى است كه بايد گام به گام اين مراتب را طى كرد ياد خداتنها در كثرت ذكر نيست
[آيت الله محمدتقى مصباح يزدى ‎/بخش دوم و پايانى ]
كثرت ياد خدا؛ اصالت كيفيت
در بعضى از آيات كريمه قرآن، تأكيد شده است بر اين كه زياد ياد خدا بكنيد؛ مثلاً، در سوره احزاب مى فرمايد: «يا اَيُّها الّذينَ آمَنوا اذكروُا اللّهَ ذِكراً كثيراً و سَبّحوهُ بُكرةً و اَصيلاً » (احزاب: 41 و ۴۲) بسيارى از آيات هستند كه مضمونشان چنين است. بعضى از آيات تعبير ديگرى دارند.
صحبت از كيفيت ياد خداست، نه كميّتش؛ نه اين كه وقت زيادى صرف ذكر شود، يا الفاظ زيادى به عنوان ياد خدا بر زبان جارى شوند. بعضى آيات اشاره دارند به اين كه ذكرتان كيفيتش زياد باشد. از اين معلوم مى شود كه ذكر حقيقى فقط ذكر لفظى نيست. ذكر لفظى كثرت برمى دارد، يك بار، دو بار، ده بار، ولى در آنچه كيفيتش مورد تأكيد باشد، شديد باشد، ديگر لفظ شدت ندارد؛ مثلاً، يا الله گفتن كه شدت و ضعف ندارد، مى توان آن را بلند يا آهسته گفت. ولى شدت يك بحث ديگرى است. در سوره بقره آيه ۲۰۰ پس از ذكر مناسك حج مى فرمايد: «فاِذا قَضَيتُم مناسِكَكم فَاذكروُا اللّهَ كذَكرِكم آباءَكم اَو اَشدَّ ذكراً» پس از آن كه از اعمال حج فارغ شديد، شما در معرض اين هستيد كه شيطان شما را وسوسه كند و از ياد خدا غافل شويد. از جاهايى كه شيطان به خوبى مى تواند آدم را فريب بدهد همين است كه وقتى انسان تكليفى، وظيفه اى را انجام مى دهد كه به هر حال نيرويى از او مى گيرد، وقتى وظيفه اش را انجام داد، آماده مى شود براى اين كه دستخوش وساوس شيطان قرار گيرد؛ مثلاً، وقتى انسان به نماز مى ايستد - با اين كه نمازهاى ما غالباً همراه با غفلت هستند - همين كه «السلامُ عليكم و رحمة الله و بركاته» را گفتيم قرار نداريم، نگاه مى كنيم به اين طرف و آن طرف ببينيم چه خبر است. تنها چند دقيقه محدود وقت صرف نماز شده و نگاهمان را اين طرف و آن طرف نكرده ايم. اما همين كه تمام شد، گويا مرغى از قفس مى پرد. در اعمال حج هم همين طور است. همين كه اعمال تمام مى شوند، خب بار سنگينى را زمين گذاشته ايم، اما شيطان مهلت نمى دهد؛ بلافاصله محرماتى را كه در حال احرام نمى شد انجام دهد، انجام مى دهد، غافل مى شود. قرآن مجيد، بخصوص روى اين مسئله تأكيد مى كند: اعمالتان كه تمام شد، حواستان جمع باشد غافل نشويد: «فاِذا قَضيتُم مُناسكَكم فَاذكروا اللَّه كذكركم آباءَكُم او اشدَّ ذكراً خدا را ياد كنيد، آن طور كه پدرانتان را ياد مى كنيد يا شديدتر و عميق تر. اين كه «ياد پدر» اينجا چه مناسبتى دارد، در اين باره داستان هايى ذكر شده نمى خواهم تفسير آيه و شأن نزولش را عرض كنم اما منظور كلمه «اشدَّ ذكر» است.
شدت ذكر كثرت نيست، بلكه كيفيت آن است. يك وقت انسان چيزى را به ياد مى آورد، اما كم رنگ به ذهنش خطور مى كند و مى گذرد؛ مثلاً، ياد دوستتان توجه ضعيفى و اثر كمرنگى به شما مى بخشد. اما وقتى شما به كسى علاقه و دل بستگى شديد داريد، وقتى ياد او مى كنيد تا عمق قلبتان نفوذ مى كند. اين «شدت ياد» است. بحث توجه عميق است؛ چنان كه تمام دل انسان را پر كند. [منظورم از «دل»، قلب يا احشا و امعا نيست، بلكه مركز ادراك انسان است. ]
پس ياد خدا كردن، هم از لحاظ كثرت مطلوب است كه زياد ياد خدا بشود (آنجا غالباً زياد لفظى است) و هم از لحاظ عميق بودن كه ياد او سطحى نباشد، مثل موجى كه روى آب نقش مى بندد و زود مى گذرد. اين جور نباشد، سعى كنيد اين ياد در عمق وجودتان اثر بگذارد، در عمق قلبتان نفوذ كند. آن وقت آثار زيادى خواهد داشت. البته ياد سطحى هم در مقابل نبودنش بسيار كارساز است. همان را هم نبايد از دست داد، اما نبايد به اين اكتفا كرد. سعى كنيد وقتى ياد خدا مى كنيد ياد خدا تا عمق وجودتان اثر كند.
مراتب توجه به خدا
ما هر وقت ياد خدا مى كنيم، ياد اسمى از اسماء الهى و صفتى از صفات او مى افتيم، ولى ممكن است كسانى باشند كه ياد آنها و توجه آنها به خدا توجه به يك صفت يا يك نام از نام هاى الهى نباشد. ما غالباً خدا را به عنوان آفريننده و روزى دهنده و به عنوان اين كه مهربان است، اين كه گناهان را مى آمرزد ياد مى كنيم. وقتى مى گوييم: «خدا» يكى از اين صفات به ذهنمان مى آيد. ولى بعضى افراد هستند كه توجهشان به ذات خداست؛ يعنى چى، من درست نمى فهمم، ولى به هر حال، اين را بدانيم كه بعضى از مراتب ياد و توجه خدا هست كه تمام وجود را فرا مى گيرد. در آن حال، انسان از همه چيز غافل مى شود. اگر شنيديم كه مولا اميرالمؤمنين على عليه السلام در حال نماز حالتى برايش پيدا مى شد كه اگر تير را از پاى مباركشان درآوردند، اصلاً متوجه نشد، اين را خيلى بعيد نشماريم. تربيت شدگان مكتب اميرالمؤمنين هم مراتبى از اين توجه را دارند. اين ها مراتب عاليه ذكر خداست كه مال آن هاست، به اين مراتب نازلى كه هم گاهى نصيب خودمان مى شود، مغرور نشويم، بدانيم بالاتر از ما هم وجود دارد. بايد زحمت كشيد تا به آنجا رسيد.
پس توجه به نفس مراتبى دارد. همين كه آدم خودش را بيابد كه من هم چيزى هستم، همه توجهش به اين طرف و آن طرف نباشد، توجه كند كه چه عيب هايى دارد - به جاى اين كه به عيب جويى ديگران بپردازد - به مراتب وجود خودش متوجه باشد، از مرتبه مادى به مرتبه مثالى و صورت، بعد به مرتبه روح مجرد و تمركز در روح خود با آن شهود و مراتب عاليه معرفت مى رسد. ياد خدا همين طور است: گاهى ياد كسى هستيم، اسمش را مى بريم و گاهى معناى اين لفظ براى انسان مجسم مى شود. ولى بعضى ها هستند كه يادشان جور ديگر است. داستانى را چند نفر موثق با اسناد متعدد از مرحوم مطهرى برايم نقل كرده اند كه ايشان خدمت يك شخص بزرگى از اولياى خدا رسيده بود و صحبت شده بود كه چه كنيم معرفت خدا را بيش تر كسب كنيم؛ توجهمان در عبادت بيشتر باشد آن ولى خدا سؤال كرده بود: شما نماز كه مى خوانيد چه جور توجه پيدا مى كنيد تا حضور قلب داشته باشيد. ايشان گفته بود: من سعى مى كنم وقتى مى خواهم لفظى از اذكار نماز را بخوانم، توجه به معنايش پيدا كنم؛ لفظ را بگويم و به معنايش هم توجه پيدا كنم تا اين موجب شود حضور قلب داشته باشم.
(معمولاً ما اين جور هستيم كه وقتى نماز مى خوانيم، وقتى تمام شد، يادمان مى آيد كه نماز مى خوانديم. گاهى حتى به الفاظ هم درست توجه نمى كنيم كه چه مى خوانديم، اما بعضى ها به الفاظ توجه دارند، بخصوص آنها كه در قرائت دقت دارند. اما بالاترش اين است كه به معنايش توجه هم داشته باشند. آنها كه مى خواهند حضور قلب داشته باشند، اول معنا را تصور مى كنند و لفظ را در مورد آن معنا به كار مى برند. به هر حال، ايشان گفته بودند من براى حضور قلب اين جور مى كنم. ) آن بزرگ فرموده بود: «توجه به الفاظ مى كنى، توجه به مفاهيم مى كنى، پس كى توجه به خدا مى كنى » اين مطلب خيلى بلندى است. به هر حال، مراتب توجه و ياد بسيار متفاوت است و بايد سعى كنيم ان شاء الله از اين حدى كه هستيم، ترقى كنيم. اول ذكر لفظى را فراموش نكنيم، بعد سعى كنيم خودمان را عادت بدهيم با هر چه مواجه مى شويم از آن جهتى كه با خدا ارتباط دارد، درباره اش فكر كنيم. اگر نعمتى برايمان حاصل مى شود، بگوييم عجب نعمت خوبى خدا آفريده؛ مثلاً، بگوييم: الحمدلله، خدا لباس خوبى قسمت ما كرده، هواى خوبى استنشاق مى كنيم، خدا چه برف خوبى نازل كرده و همه چيز را به خدا ارتباط بدهيم تا توجه به آنها ما را از خدا غافل نكند.
چهارشنبه 13 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت ریسک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 216]