آشنایی اجمالی با نهج البلاغه

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: نهج البلاغه این اثر جاودانه، بر گرفته از بیانات و انوار گهربار امیرالمؤمنین حضرت على (علیه‏السلام) آن بزرگ مرد تاریخ است كه هیچگاه غبار زمان پرده كهنگى و فراموشى بر سیماى پرفروغ او نیفكنده، و از جلوه و شكوه او نكاسته، و تقوا و عدالت و جهاد و دیگر صفات برجسته او را از یاد نبرده، و در برابر عظمت دانش و حكمت او سر تعظیم فرود آورده، و از مرز تعصب و فرقه‏گرایى در گذشته، تا بدانجا كه دوست و دشمن زبان به ستایش او گشوده و به تالیف كتب و سرایش اشعار پرداخته و با زبان اندیشه و سوز و دل نمى‏ازیم فضیلت او را بیان كرده‏اند .
روایات اسلامى و متون تاریخى در شان و منزلت امیرمؤمنان على علیه‏السلام فراتر از شهرت و تواتر است تا بدانجا كه از حقایق مسلم و ضرورت‏ها بشمار مى‏آید .
تدوین نهج البلاغه
این مجموعه نفیس و زیبا به نام«نهج‌البلاغه» كه اكنون در دست ماست و روزگار از كهنه كردن آن ناتوان است و گذشت زمان و ظهور افكار و اندیشه‌های نوتر و روشن‌تر مرتبا بر ارزش آن افزوده است، منتخبی از«خطابه‌ها» و «دعاها» و «وصایا» و«نامه‌ها» و«جمله‌های كوتاه» مولای متقیان علی ـ علیه السّلام ـ است .
این اثر ماندگار كه از متون اولیه فرهنگ اسلامى است توسط ادیب علامه مرحوم سید شریف‏رضى رضوان الله علیه در سال 400 هجرى از میان صدها كتاب و منبع گردآورى و تنظیم گردیده است . آنچه تردید ناپذیر است این است كه علی ـ علیه السّلام ـ چون مرد سخن بوده است، خطابه‌های فراوان انشاء كرده، و همچنین به تناسبهای مختلف جمله‌های حكیمانه كوتاه فراوان از او شنیده شده است، همچنان كه نامه‌های فراوان مخصوصا در زمان خلافت نوشته است، و مردم مسلمان علاقه و عنایت خاصی به حفظ و ضبط آنها داشته‌اند.
اسناد، شروح، ترجمه ها
آفتاب آمد دلیل آفتاب. اگر سخن شناسی بخواهد به دید تحقیق و خالی از تعصبات، با این پرسش كه صاحب سخن در این كتاب كیست، بنگرد؛ قطعا تصدیق خواهد كرد كه او شخصیتی بزرگ است كه به سرچشمه‌ای جوشان و منبعی بی پایان متصل است به گونه‌ای كه نمی‌توان پس از قرآن نظیری برای آن پیدا كرد.
اگر هیچ سند معتبری هم برای آن پیدا نشود باز هم می‌توان اذعان كرد كه این سخن، از اوست و سخنی عادی با محاسبات دنیوی نیست؛ زیرا حقایق ومعارفی كه در این مجموعه در قالب‌های گفتاری بسیار بدیع و جذاب مطرح شده است از عهده بشر عادی خارج است. این كلام با زبان بی زبانی از عظمت و شرافت صاحبش سخن می‌گوید.
شخصیت‌های زیادی تلاش خویش را در جهت بررسی مصادر نهج‌البلاغه صرف كرده‌اند كه اجمالا ذكر اسامی برخی از آنها بی تناسب نیست:
1. مدارك نهج‌البلاغه، علامه كاشف الغطاء 2. استناد نهج‌البلاغه، امتیاز علی عرشی 3. نهج‌السعاده فی مستدرك نهج‌البلاغه، محمد باقر محمودی(در 8 جلد) 4. مصادر نهج‌البلاغه، عبدالله نعمت 5. مصادر نهج‌البلاغه و اسانیده، سید عبدالزهراء حسینی
6. بحثی كوتاه پیرامون مدارك نهج‌البلاغه، رضا استادی 7. روش‌های تحقیق در اسناد و مدارك نهج‌البلاغه، محمد دشتی 8. و...
نهج‏البلاغه در طول حدود هزار سال عمر خود در دسترس دانشمندان، طلاب و اهل علم بوده است و به مطالعه و حفظ آن مى‏پرداختند و در خطبه‏ها و خطابه‏ها بدان استناد و تبرك مى‏جستند و اندیشمندان و محققان بر آن شرح و تفسیر مى‏نوشتند و به ترجمه آن اقدام مى‏كردند .
همه شارحان و مترجمان نهج‏البلاغه كه بیش از سیصد [1] نفر مى‏باشند بالاتفاق معتقدند كه این كتاب از تالیفات علامه [2] شریف‏رضى است و او این توفیق را یافته كه سخنان امام امیرالمؤمنین على (ع) را با سبك و شیوه‏اى جالب گردآورى و تنظیم نماید .
اجازاتى كه علما و محدثان بزرگ به اصحابشان مى‏دادند [3] دلیل روشن و قاطعى بر صحت این انتساب است .
علامه شریف‏رضى - كسى كه در دنیاى علم و ادب به پارسایى و دقت در راستگویى مورد قبول همگان است . [4] - نیز در كتابهاى متعدد خود این امر را تصریح كرده است .
نهج البلاغه مانند قرآن كریم كتاب زنده است و هم چنان می‌درخشد و نظر دانشمندان را به خود جلب می‌كند و به اكثر زبانهای زنده دنیا چون: فارسی، تركی، اردو، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، ایتالیائی و اسپانیایی و غیره ترجمه شده است.[5]
نام نهج‏البلاغه
نامى كه شریف‏رضى براى این كتاب برگزیده «نهج‏البلاغه‏» یعنى «راه و روش بلاغت‏» است زیرا این كتاب درهاى بلاغت را به روى خواننده مى‏گشاید و طالبان بلاغت را بدان نزدیك مى‏سازد و نیاز دانشمند و دانشجو را برمى‏آورد، و گمشده و خواسته بلیغ و زاهد است و از آن روز كه این كتاب گام به عالم فرهنگ و ادب نهاد و توسط شریف‏رضى به بار نشست، در میان دانشمندان و خطبا و اهل ادب جا باز كرد و بلند آوازه شد و شهره آفاق دانش گردید و ستاره آن در شام و عراق و نجد و تهامه درخشید، و هركجا كه رفت‏با استقبال مردم مواجه گردید و در مراكز علمى به درس و بحث از آن پرداختند زیرا علاوه بر معناى ارزنده و محتواى علمى و عمیق همه‏جانبه و درهاى حكمت و دانش، داراى الفاظ و نگارشى بسیار بدیع و زیبا و سبك و شیوه‏یى هماهنگ و عالى است كه در اوج نثر عربى قرار گرفته است . [6]
ویژگی های نهج البلاغه
نهج البلاغه این اثر ماندگار و بی نظیر را می توان از جهات مختلفی مورد دقت ، شناخت و بررسی قرار داد. اوصاف و ویژگی های این مجموعه بی بدیل را در این نوشتار مختصر نمی توان شناخت، اما به لحاظ اختصار، به شاخصها و ویژگی های مهم آن اشاره می شود:
1. كلامی فوق كلام انسانها و پایین تر از كلام خدا و در حقیقت، كلماتی گهربار از امام معصوم حضرت مولی الموحدین امام علی(علیه السلام) 2. جامعیت نهج البلاغه، به گونه ای كه همانند قرآن، به عنوان انواری از آن، به تمام مسائل دنیوی و اخروی پرداخته است 3. اوج فصاحت و بلاغت بی نظیر 4. در بردارنده رسالتی جاودانه و جهانی پس از قرآن، جهت هدایت بشریت 5. جاذبه خاص نهج البلاغه برای همگان 6. مصون از هرگونه ضعف، خطا وتحریف 7. ارزش والای پیام های نهج البلاغه 8. عدالت خواهی و ظلم ستیزی منحصر به فرد 9. و... .
محتوای نهج البلاغه
نهج‌البلاغه اثری است كه باید با آن زیست و تنفس كرد. روح را با آن هم‌دم ساخت و با آن نبض و قلب را به تپش در آورد، تا معانی آن در عمق جان بنشیند و بتوان دنیاهای آن‌ را وارد شد و سرزمین‌هایش را فتح كرد. هرچند رسیدن به قله‌ی رفیع معرفت علی(ع) حتی در حوزه‌ نهج‌البلاغه بر كسی میسّر نیست و ضعف ما حكم می‌كند كه نمی‌توان تمام دنیاهای زهد و تقوا و عبادت و عرفان و حكمت و فلسفه و پند و موعظه و ملاحم و مغیبات و سیاست و مسؤولیت‌های اجتماعی، حماسه، شجاعت و دیگر زوایای نهج البلاغه را وارد شد و این اقیانوس بی‌پایان را شناخت.
نهج‌البلاغه از نظر محتوایی به مسائل گوناگون اعتقادی، اقتصادی، سیاسی، اخلاقی پرداخته است و در قالب خطبه‌ها، نامه‌ها و حكمت‌ها به پرسش‌ها و مسائل عرصه‌های مذكور پاسخ داده است.
نهج‌البلاغه در مسائل اعتقادی به آفرینش جهان و انسان و جانوران، هدفدار بودن خلقت انسان،[7] معرفت حق تعالی[8] وحدت حق تعالی[9]، هدف فرستادن پیامبران[10]، هدف بعثت پیامبر اكرم(ص) [11]، استمرار رسالت با قرآن و عترت[12] و فرجام و رستاخیز،[13] پرداخته است.
امام علی(ع) در نهج‌البلاغه، به مسائل اقتصادی نیز پرداخته است و مسئولیّت انسان را نسبت به سرزمین‌ها و چهارپایان[14] و ارج نهادن به كار و تلاش انسان و بهره‌مندی از حاصل دست‌رنج خویش[15] و ضرورت آبادانی سرزمین‌ها[16] و ذخیره‌سازی ثروت[17] و توصیه‌‌هایی مربوط به بیت‌المال و عدالت اجتماعی و فقر زدایی و ره‌نمودهای اخلاقی به ثروت‌مندان و برنامه‌های اقتصادی و وظایف فردی نیازمندان و وظایف دولت و جامعه را بیان كرده است.[18]
بخش دیگری از فرمایشات امام علی(ع) به مسائل سیاسی و حكومتی اختصاص دارد. امام(ع) در این ساحت، به وظایف كارگزاران و استانداران، نویسندگان، ارتش و نیروها و سران نظامی، روش‌های دریافت مالیات و اصول كشورداری پرداخته است.[19]
ساحت دیگر نهج البلاغه، مسائل اخلاقی و تربیتی است. كه امام(ع) بر مبنای جهان‌بینی توحیدی، آن‌را استوار ساخته است. اخلاق فردی در نهج‌البلاغه، دانش اندوزی توأم با عمل، بی اعتنایی به زخارف دنیوی، آزادگی و ظلم ستیزی، نظم و حساب‌رسی در امور را تبیین نموده است و اخلاق اجتماعی نیز به خوش خلقی و انسان دوستی، انصاف‌ورزی با مردم و مانند این‌ها اشاره كرده است.[20]
مسائل عبادی و معنوی مانند سیمای عابدان شب زنده‌دار، انگیزه‌های گوناگون در عبادت، حالات و مقامات عابدان و تأثیر عبادت در زوال گناه نیز در نهج‌البلاغه مورد توجه جدی قرار گرفته است[21]. روی‌كرد علی(ع) در سراسر سخنانش بر مبنای عدالت است؛ همان‌گونه كه فرمود: عدالت، زندگی است. [22]
علی(ع) از آن بسیار افرادی نبود كه در سخن، از حق دم می‌زنند، ولی در عمل از آن سرمی‌پیچند؛ [23] زیرا حق، در مقام سخن گسترده‌ترین پهنا را داراست ولی در مقام اجرا و عمل بدان، در تنگنایی بی‌مانند است؛[24] یعنی در مقام سخن، به آسانی می‌توان حق و عدل را ستود و از آن دم زد، ولی عمل كردن بدان، بسیار دشوار و مشكل است. [1]. كتابنامه نهج‏البلاغه: رضا استادى، البته این كتاب در سال 1395 به چاپ رسیده است و در طول بیست‏سال پس از آن قطعا شروح و ترجمه‏هاى زیادى تالیف شده است . در این زمینه بنیاد نهج‏البلاغه اثرى تدوین كرده است‏بنام كتابشناسى امیر المؤمنین (ع) و نهج‏البلاغه كه در آن به كلیه ترجمه‏ها و شروح و در مورد نهج‏البلاغه نیز اشاره شده است .
[2]. نگاه كنید به فهرست‏هاى ابى‏العباس نجاشى متوفاى 450 و فهرست‏شیخ منتجب‏الدین متوفاى 585 .
[3]. علامه امینی،الغدیر4/193، دارالكتب الاسلامیه .
[4].الغدیر: 4/195 ، همان .
[5]. داود الهامی- دنیای نهج البلاغه، ص 187، موسسه امام صادق(ع)، قم.
[6]. شرح نهج‏البلاغه، ابن ابى الحدید، مقدمه ابوالفضل ابراهیم بر شرح نهج‏البلاغه ابن ابى الحدید ص 7 ، دار الاضواء بیروت.
[7]. نهج البلاغه، خطبه‌ی 1و 165 و 185.
[8]. همان، خطبه‌ی 186.
[9]. همان، خطبه‌ی 152، 45.
[10]. همان، خطبه‌ی 144 و 1.
[11]. همان، خطبه‌ی 1.
[12]. همان، خطبه‌ی 198 و 152 و 97.
[13]. همان، خطبه‌ی 132، حكمت 456 و 44 و خطبه‌ی 222.
[14]. همان، خطبه‌ی 167.
[15]. همان، خطبه‌ی 160.
[16]. همان، نامه‌ی 53.
[17]. همان، حكمت 123 و خطبه‌ی 183.
[18]. همان، نامه‌ی 53 و 40 و 67 و حكمت 229 و 68 و 390 و 366 و 140 و 141 و 328 و 230 و 93، خطبه‌ی 15 و 127 و 205 و 224.
[19]. نهج البلاغه، نامه‌ی 53 و 45 و 5 و 18 و 19 و 20 و 27 و 40 و 43 و 71 و 8 و 14 و 12 و 11 و 16 و 50 و 60 و 25 و 26 و 51 و 77.
[20]. همان، خطبه‌ی 192 و 110 و 230 و 53 و 47 و نامه‌ی 31 و 47 و 53؛ حكمت 147و 439.
[21]. همان، خطبه‌ی 222 و 193 و 220 و 230 و 199 و 192، حكمت 290 و 237، نامه‌ی 45.
[22]. غررالحكم و دررالكلم.
[23]. شرح غرر الحكم، ج 6، ص 62.
[24]. نهج البلاغه، خطبه‌ی 216.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 487]