سازمان شانگهاي پايگاهي بر ضد توسعه طلبي امريكا

واضح آرشیو وب فارسی:حيات: سازمان شانگهاي پايگاهي بر ضد توسعه طلبي امريكا
تهران – حيات

حضور ايران مي تواند سازمان همكاري شانگهاي را به جهان اسلام متصل كند و تاثيرات مثبت و تجربيات خودش را در حوزه تعامل با مسلمان ها در اختيار روسيه و چين قرار دهد و از طرفي حضور ايران در اجلاس سازمان همكاري هاي اقتصادي شانگهاي مي تواند به مفهوم حلقه اتصال حوزه خاورميانه با حوزه آسياي مركزي و قفقاز باشد.
به گزارش حيات ، سازمان همكاري شانگهاي در 6 سال پيش براي حل مسايل مرزي و منطقه اي از سوي پنج كشور چين، قزاقستان، روسيه، تاجيكستان و قرقيزستان كه داراي مرز مشترك هستند تشكيل شد.
چين در سال 1996 اتحاديه بين المللي را بنيان گذاشت كه به عنوان «گروه پنج شانگ هاي» شناخته مي شد. اين اتحاديه شامل چين، روسيه، قزاقستان، قرقيزستان و تاجيكستان مي شد. در آغاز، اين اتحاديه تمركز خود را به مبارزه با تروريسم در افغانستان و ديگر نقاط مرزي افغانستان گذاشت و كوشيد تا ثبات منطقه اي را برقرار كند. در ژوين سال 2001 ازبكستان به اين گروه دعوت شد و اين گروه در 15 جولاي 2001 به صورت رسمي به نام «سازمان همكاري شانگهاي» ناميده شد. سران سازمان همكاري شانگهاي در ژوين 2002 در سن پترزبورگ با يكديگر ديدار كردند و منشور سازمان همكاري شانگهاي را امضا كردند. اين منشور حوزه فعاليت سازمان همكاري شانگهاي را به طور عام گسترش داد.
موضوعاتي مانند اهداف و اصول، ساختار سازماني، نحوه عملكرد، جهت گيري اصول و روابط خارجي، مورد بحث و بررسي قرار گرفت و تاسيس حقيقي اين سازمان جديد را از ديدگاه حقوق بين الملل نشان داد. برمبناي ماده 1 منشور سازمان همكاري شانگهاي و بيانيه تاسيس اين س ازمان، اهداف اصلي و وظايف آن عبارتند از: تقويت اعتماد متقابل، حسن همجواري و دوستي ميان كشورهاي عضو، توسعه همكاري موثر در امور سياسي، اقتصاد، تجارت ، علوم و فناوري، فرهنگ، آموزش، انرژي، حمل و نقل ، حفاظت از محيط زيست و غيره مي باشد. همچنين همكاري در زمينه تثبيت صلح، امنيت و و ثبات منطقه اي و تقويت و ايجاد نظم جديد اقتصادي و سياسي بين المللي كه نمايانگر دموكراسي، عدالت و عقلانيت باشد از ديگر اهداف اين سازمان است.
مكانيسم ديدارها و نهادهاي دايمي پنج بخش موقتي اند كه بيشتر شامل مكانيسم ديدارها هستند و دبيرخانه، ساختار ضد تروريسم از بخش هاي ثابت هستند. با اين حال بسياري از تحليلگران، سازمان همكاري شانگهاي را پايگاهي بر ضد توسعه طلبي و دخالت هاي امريكا در آسياي مركزي مي دانند. با تشديد رقابت ها بين ايالات متحده امريكا از يك سو و چين و روسيه ازسوي ديگر، سازمان همكاري شانگهاي، نخستين ابتكار بين المللي چين و روسيه براي مقابله با نفوذ رو به رشد امريكا در منطقه آسياي مركزي به حساب مي ايد، به يكي از عوامل تعيين كننده در منطقه تبديل شده است.
اين سازمان توانسته است پيش از همه به مثابه مظهر وحدت چين و روسيه، دو ابر قدرت در حال ظهور، پديدار شود. اهميت تازه سازمان همكاري شانگهاي زماني مورد توجه بين المللي قرار گرفت كه اين سازمان سال گذشته تقاضا كرد تا امريكا جدول زماني را براي برچيدن پايگاه ها و تسهيلات خود از جمهوريهاي آسياي مركزي ارايه كند. سازمان همكاري شانگهاي اگر چه در ابتدا بايد هدف حل و فصل اختلافات مرزي بين چين و چهار همسايه آن در مجموعه كشورهاي مشترك المنافع ايجاد شد، اما در ادامه اين گونه به نظر مي رسد كه در جهت تبديل شدن به يك اتحاد منطقه اي با اهداف نظامي و امنيتي پيش مي رود. با فروپاشي اتحاد جماهير شوروي، كشورهاي اسياي مركزي با مشكلات عديده اي در تمام زمينه ها از جمله مسايل امنيتي رو به رو گرديدند كه اين مشكلات تاثير بسياري بر دو كشور روسيه و چين مي گذاشت. در اين راستا كشورهاي آسياي مركزي به علاوه روسيه و چين در سال 1996 ميلادي سازمان همكاري شانگهاي را بنيان نهادند.
آسياي مركزي بنا به دلايل مختلف سياسي، اقتصادي و امنيتي، در محاسبات استراتژيك چين و روسيه جايگاه خاصي دارد. محدود كردن نقش امريكا در منطقه آسيانه مركزي با استفاده از كشورهاي منطقه و درخواست از اين كشورها براي برچيدن پايگاه هاي نظامي واشينگتن از ديگر اهداف شكل گيري اين سازمان است. همچنين اين سازمان برآن است تا با ثبات منطقه اي به ويژه در افغانستان، امريكا را مجبور به خروج از اين كشور و برچيدن پايگاه هاي نظامي خود در منطقه نمايد كه تنها بهانه وجودي آنها نبود ثبات در افغانستان اعلام شده است. چين و روسيه همچنين تلاش مي كنند تا با قدرتمند كردن اين سازمان، آن را از سازماني منطقه اي به يك بلوك قدرت جديد تبديل كنند. درخواست از ايران، پاكستان و هند براي عضويت در اين سازمان از نشانه هاي بارز براي تقويت نقشه منطقه اي و جهاني اين سازمان به شمار مي روند.
با وجود اينكه سازمان همكاري شانگهاي عضو جديد نمي پذيرد با توجه به وضعيت عضويت ناظر ايران در اين سازمان، هنوز مكانيزم خاصي براي گسترش و افزايش اعضاي دايمي سازمان همكاري شانگهاي وجود ندارد، و تنها ممكن است اعضاي ناظر خود را افزايش دهد. اخيرا در محافل خبري روسيه از امكان حمايت روسيه از عضويت ايران در اين سازمان صحبت شده است. روزنامه "نزاويسيمايا گازنا" اخيرا با اشاره به احتمال حمايت روسيه از عضويت ايران و تركمنستان در سازمان مذكور نوست: هر چند كه در دستور كار اجلاس بيشكك موضوع افزايش اعضاي آن قرار نگرفته ولي سران كشورهاي عضو، اين مساله را در گفتگوهاي غير رسمي مورد بحث قرار مي دهند. حضور محمود احمدي نژاد، رييس جمهور ايران، نيز از اهميت نمادين خاصي برخوردار است. حضور وي در اجلاس سران سازمان همكاري شانگهاي اين فرصت را براي پكن، مسكو و تهران فراهم ساخته تا نفوذ خود را در منطقه به رخ امريكا بكشند و خاطرنشان كنند كه قادر هستند در اسياي مركزي براي آن كشور دردسر بيافرينند.
جمهوري اسلامي ايران، سازمان همكاري شانگهاي را به عنوان باشگاهي از كشورهاي هم فكر مي بيند كه براي منافع ژيو استراتژيكش در آسياي مركزي مهم مي باشد. جمهوري اسلاميايران پيش از هفتمين اجلاس سران كشورهاي عضو سازمان همكاري شانگهاي، در سطح معاون اول رييس جمهور و رييس جمهور در اين اجلاس ها شركت كرده بود. از جمله اجلاس سران سازمان همكاري شانگهاي در 5 جولاي 2005 در آستانه قزاقستان كه حسين عارف معاون اول رييس جمهور خاتمي در آن شركت كرده بود، اجلاس مسكو در 26 اكتبر 2005 پرويز داوودي معاون اول رييس جمهور احمدي نژاد، اجلاس شانگهاي در 17- 15 ژوين 2006 كه رييس جمهور احمدي نژاد در آن شركت كرده بود.
ايران بسيار علاقمند است روابط خود را با روسيه و چين گسترش دهد، چون اين دو كشور داراي اقتصاد قوي هستند و در زمينه مسايل منطقه اي و بين المللي مواضع نزديكتري با جمهوري اسلامي ايران دارند. ايران با پيوستن به اين سازمان مي تواند موقعيت خوبي در آن به دست آورد. ايران توانايي ميانجيگري بين گروه هاي اپوزيسيون اسلامي و دولت هاي روسيه و چين را دارد و بنابراين مي تواند تنش هاي منطقه اي را كاهش دهد و به صلح و ثبات جهاني كمك كند. همچنين در حوزه اقتصادي ايران يم تواند از مزاياي اقتصادي سازمان همكاري شانگهاي مانند مناطق معاف از ماليت، كاهش تعرفه ها و مشاركت در پروژه هاي نفت و گاز بهره مند شود و در پرونده هسته اي مي تواند به كسب حمايت اين دو كشور به عنوان اعضاي دايم شوراي امنيت اميدوار باشد. بنابراين در صورت پيوستن به اين سازمان، ايران مي تواند موقعيت چانه زني بين المللي خود را بهتر كند.
حضور ايران در سازمان همكاري شانگهاي، اين فرصت را براي ايران فراهم مي كند تا از طريق اين سازمان منطقه اي به بسط و گسترش نفوذ خود در اسياي مركزي بپردازد. يكي از مهمترين مشتركات ايران – روسيه – چين ، مقابله با يكجانبه گرايي امريكا در نظام بين المللي است. سازمان همكاري شانگهاي اين امكان را براي ايران فراهم مي سازد تا شكل دادن محور ايران – روسيه – چين اين هدف مشترك را محقق سازند. از آنجا كه كشورهاي عربي امكان ايفاي نقش ايران را در منطقه خليج فارس به شدت محدود كرده اند و از آنجا كه ايران هم يك قدرت و هم يك بازيگر منطقه اي موثر است، پس ايران به دنبال فضاي حياتي بيشتري مي گردد و آسياي مركزي پس از فروپاشي شوروي بهترين فضاي حياتي را در اختيار ايران قرار مي دهد.
در هر حالت بررسي هزينه و فايده پذيرش و عضويت دايمي ايران در سازمان همكاري شانگهاي، مي تواند براي اقتصاد و موقعيت بين المللي ايران مفيد باشد. نقش ايران شامل ميانجيگري در مناقشات و كاهش تنش ها در منطقه است و مي تواند در زير ساخت هاي اقتصادي منطقه هم سرمايه گذاري كند كه منجر به تقويت پيوندهاي سياسي مي شود. سرمايه گذاري در پروژه هاي نفت و گاز و استفاده از جاده ابريشم به عنوان سيستم حمل و نقل قوي مي تواند بهترين حوزه ها براي ايران باشد. حضور ايران در سازمان همكاري شانگاهاي مي تواند پتانسيل رقابت را در منطقه، در سطحي به همكاري تبديل كند. همچنين سازمان همكاري شانگهاي مي تواند با سازمان همكاري اقتصادي (اكو) همپوشاني داشته باشد و به رفاه و ثبات در منطقه منجر شود . در واقع حضور ايران در سازمان همكاري شانگهاي مي تواند به مفهوم حلقه اتصال حوزه خاورميانه با حوزه اسياي مركزي و قفقاز باشد.
پيمان شانگهاي به لحاظ سياسي اقتصادي، يك مجموعه بالقوه است و عضويت جمهوري اسلامي در اين پيمان مي تواند موجب تحول جدي در روابط منطقه اي و بين المللي جمهور اسلامي ايران شود. به نظر مي رسد ايران براي ارتقاي سطح امنيت ملي خود علاوه بر عضويت در سازمان شانگهاي بايد به فكر استفاده از بازيگران ديگر و مكانيزم هاي ديگر نيز باشد. سياستي كه قطعا مورد توجه و پيگيري خواهد بود.
حضور ايران در سازمان همكاري اقتصادي شانگهاي در هر سطحي مفيد است. به اين دليل كه سازمان شانگهاي يك سازمان منطقه اي مهم است كه مي تواند به يك سازمان بين المللي جدي تبديل شود. همچنان كه موضع گيري سازمان شانگهاي در اجلاس سران كه تابستان 84 در قزاقستان برگزار شد؛ نشان داد كه در سطح بين المللي نيز مي خواهد نقش ايفاء كند. بنابراين، با توجه به فشارهايي كه روي ايران است، عضويت در سازماني كه دو كشور قدرتمند چين و روسيه در آن عضويت دارند، مي تواند مفيد باشد. حضور ايران در اجلاس سازمان همكاري هاي اقتصادي شانگهاي مي تواند به مفهوم حلقه اتصال حوزه خاورميانه با حوزه آسياي مركزي و قفقاز باشد.
سازمان همكاري اقتصادي شانگهاي در سطحي مي تواند آينده اي در پيش روي داشته باشد كه نسبت به بالانس قدرت در دنيا كمك كرده و هژموني آمريكا را در منطقه تعديل كند. از طرفي ايران مي تواند با حضور در اين سازمان؛ پتانسيل رقابت را در منطقه، در سطحي به همكاري تبديل كند. در واقع ايران با همكاري چين و روسيه مي تواند بسياري از زمينه هاي همكاري منطقه اي را در حوزه هاي انرژي، تجارت و ترانزيت كالا كه تا به حال به خاطر خلاء قدرت در سازمان هاي منطقه اي ديگر عملي نشده است، به واقعيت تبديل كند. از سويي ديگر حضور ايران مي تواند پتانسيل اين سازمان را در حوزه هاي مختلف افزايش دهد.
اين پتانسيل از آن جهت است كه ابتدا روسيه و چين را به خليج فارس متصل مي كند و به هر حال به شاهراه هاي عمده بين المللي در حوزه اوراسياي جنوبي و همچنين به يك مجموعه بزرگي از ذخاير و منابع متصل مي كند. در مرحله دوم حضور ايران مي تواند اين سازمان را به جهان اسلام متصل كند و تاثيرات مثبت و تجربيات خودش را در حوزه تعامل با مسلمان ها در اختيار روسيه و چين قرار دهد.
از سويي ديگر بايد نقش آمريكا را در اين حلقه در نظر داشت، آمريكا دو حوزه عمده تعريف كرده است كه عبارتند از : آسياي مركزي بزرگ و خاروميانه بزرگ، در واقع سازمان همكاري اقتصادي شانگهاي در آسياي مركزي بزرگ نفوذ دارد و اگر ايران به شانگهاي بپيوندد هر دو حوزه را پوشش خواهد داد.
با توجه به نقش آمريكا در اين حوزه موانعي بر سر راه توسعه همكاري هاي اقتصادي شانگهاي وجود دارد از موانع عمده براي توسعه سازمان شانگهاي عبارتند از: اين سازمان هنوز به شكل يك نهاد سازمان يافته كامل براي ورود به عرصه هاي كلان تبديل نشده و بايد يك نوع بازسازي و تقويت سازي در آن اتفاق بيافتد، مانع ديگر در مورد ملاحظاتي است كه هر يك از اعضاي شانگهاي به خصوص چين و روسيه؛ در تنظيم روابطشان با آمريكا و اروپا دارند. زيرا از يك سو سطح مبادلات آنها با اروپا و آمريكا در حدي است كه براي آنها ملاحظه و احتياط ايجاد مي كند و از سوي ديگر اين دو كشور نسبت به اينكه سازمان شانگهاي را تبديل به سازماني در مقابل ناتو و هژموني آمريكا كنند كه عرض اندام كند؛ از اهميت خاصي برخوردار است.
سازمان همكاري شانگهاي بر مبناي تقويت اعتماد چندجانبه و روابط خوب همسايگي ميان كشورهاي عضو، ارتقاي همكاري موثر آنها در امور سياسي ، اقتصادي و تجاري ، علمي - فني ، فرهنگي و آموزشي و همچنين انرژي و... فعاليت مي كند.
شوراي سران كشورهاي عضو سازمان ، در جلسات گذشته درباره استراتژي همكاري چندجانبه و دستورات داراي اولويت در چارچوب سازمان مذاكره كردند.
شركت احمدي نژاد در اجلاس شانگهاي از اين جهت كه به عنوان يك سازمان موفق كه پس از تشكيل خود در 5 سال اخير توانسته جايگاه ويژه اي در آسيا پيدا كند سازماني حائز اهميت است و به هرحال به عنوان اينكه در جهان چندجانبه گرا و جهاني كه از يك طرف آمريكايي ها تلاش دارند يكجانبه گرايي را مستقر كنند و با توجه به حضور چين و روسيه كه معرف يك جهان چندجانبه گرا هستند در كنار هند به عنوان ناظر در اين سازمان و پاكستان و ايران حضور احمدي نژاد در چنين سازماني از زاويه اينكه در قاره آسيا چنين سازماني وجود دارد حائز اهميت است .

پايان پيام
پنجشنبه 7 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: حيات]

[مشاهده در: www.hayat.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 313]