كليات فقه اسلامي

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: كلّيّات
تعريف فقه
كلمه (فقه )، به معناى فهم است [sup](1)[/sup] و در اصطلاح عبارت است از علم به احكام فرعى شريعت كه اين علم ، از راه ادلّه تفصيلى ، يعنى قرآن ، سنّت ، اجماع و عقل به دست آيد.[sup](2)[/sup] در اين تعريف ، با قيد (علم به احكام شريعت )، علوم عقلى از قبيل فلسفه ، منطق و مانند آن به كنار مى روند و با قيد (فرعى ) اصول دين و مسائل اعتقادى و با عبارت (ادلّه تفصيلى )، علم غير مجتهد از محدوده فقه خارج مى شود.
فقيه به كسى مى گويند كه از توانايى استنباط احكام فرعى شرعى از منابع آن برخوردار باشد.
موضوع علم فقه
موضوع فقه ، فعل مكلَّف يا اشياى خارجى است و محمول آن ، حكم شارع است (وجوب ، حرمت ، استحباب ، كراهت ، اباحه ، صحّت و بطلان ) كه مسائل فقهى را تشكيل مى دهد.[sup](3)[/sup] به طور كلّى اگر معارف دين را به دو بخش (هست ها) ( جهانبينى و اعتقادات ) و (بايدها و نبايدها) ( برنامه زيستى و معيشتى )، تقسيم كنيم ، فقه به بخش ‍ دوم مى پردازد و داراى گستره اى پُردامنه در جنبه هاى فردى ، اجتماعى ، عبادى ، سياسى ، نظامى ، اقتصادى و... است . بنابراين ، احكام و مسائل فقهى بر محور افعال مكلّف ، مانند نماز، روزه ، حجّ، بيع ، اجاره ، رهن ، وكالت ، حدود و تعزيرات يا اشياى خارجى مانند آب ، خون ، شراب ، ميته و... دور مى زند.
منابع فقه
منابع استنباط احكام عبارتند از: كتاب ، سنّت ، اجماع و عقل .
1- كتاب : همان قرآن مجيد است كه نخستين و بهترين ملاك عمل و منبع استنباط احكام است . البته جز كلّيّاتى از احكام [ آيات الاحكام ، حدود پانصد آيه ] را نمى توان در قرآن يافت .
2- سنّت : قول ، فعل و تقرير معصوم (ع )را سنّت گويند. توضيح اين كه مجموعه گفتار پيامبر(ص )و امامان معصوم (ع )و دستورها و آموزش هاى قولى آنان ، يكى از منابع معتبر فقهى است كه در كتب روايى گرد آمده است . همچنين ، كردار آنان ، گونه اى ملاك عمل است كه اين دسته نيز در كتاب هاى تاريخى و روايى با عنوان (سيره معصومين ) آمده است . مى دانيم كه نهى از منكر و بازداشتن افراد جامعه از گناه و خطا (در غير موارد تقيّه ) از وظايف معصوم (ع )است . حال ، اگر كسى در حضور آنان عملى انجام دهد و آن بزرگان معصوم عمل مورد نظر را تاءييد كنند يا از آن نهى نكنند، اين كار آنان ، به عنوان امضا و تقرير، مى تواند سندى براى حكم ، فتوا و منبعى براى استنباط فقه باشد.
3- اجماع : اجماع عبارت است از اتفاق نظر فقها در مساءله اى ، در صورتى كه كشف كننده نظر معصوم (ع )باشد.
4- عقل : اگر در موردى عقل حكمى قطعى صادر كند، به دليل ملازمه اى كه بين حكم عقل و حكم شرع وجود دارد، براساس قاعده (كلّما حكم به العقل حكم به الشرع )، حكم عقل ، حجّت است .[sup](4)[/sup]
تاريخچه فقه
فقه اسلامى ، از آغاز پيدايش خود، پيشرفتى بسيار داشته و دوره هايى پرشمار را پشت سر گذاشته است كه اين نشان از پويايى آن است . اينك ، اين مراحل و دوره ها را به اختصار بازمى نماييم :[sup](5)[/sup]
1- مرحله تشريع
فقه ، به معناى مجموعه مقرّرات و قوانين عملى دين ، توسّط پيامبر اسلام ، حضرت محمّد(ص )، تبيين و ابلاغ شد. آن حضرت با نزول (آيات الاحكام ) كه بيشتر پس از هجرت به مدينه روى داد، به تدريج احكام را به مردم ابلاغ فرمود و جزئيات آن ها را كه مورد ابتلاى مردم بودند، به آنان آموخت . مردم از راه گفتار و رفتار آن حضرت با حلال و حرام الهى آشنا شدند و بدين سان ، فقه اسلامى به وسيله آن پيامبر بزرگ شكل گرفت و روى به رشد و بالندگى نهاد.
2- عصر تبيين و تدوين
اين دوره ، از رحلت پيامبر(ص )[سال يازدهم هجرى ] آغاز مى شود و تا آغاز غيبت كبرا (329 ه‍ .) ادامه مى يابد. دوره مورد نظر، هنگام حضور امامان معصوم (ع )بود و آن بزرگواران به عنوان حاملان راستين فقه نبوى ، يكى پس از ديگرى به تبيين و گسترش آن پرداختند. از ميان آنان ، امام باقر(ع )و امام صادق (ع )مجالى بيشتر يافتند و شاگردانى بسيار در مكتب آنان به فراگيرى فقه و ديگر معارف دينى پرداختند كه از جمله آنان مى توان از زرارة بن اعين شيبانى ، فضيل بن يسار نهدى ، جميل بن درّاج و عبدالله بن سُكان نام برد.
تدوين فقه اهل بيت (ع )، توسط شاگردان آنان ، كه از فقهاى عصر خويش به حساب مى آمدند، آغاز شد و هر يك از آنان ، در موضوعات مختلف فقهى به تاءليف كتاب [گردآورى احاديث و ذكر سنّت ] پرداختند. بنابراين ، فقه اسلامى در همه اين سال ها از راه نقل سنّت و ذكر روايت بيان مى شده و در جامعه مسلمانان حضور داشته است .
3- دوره دسته بندى و تبويب
اين دوره ، از حدود غيبت كبرا (سال 329 ه‍ ) آغاز مى شود و تا زمان فقيه بزرگوار شيخ الطائفه محمّد بن حسن الطوسى (385 ه‍ ) ادامه مى يابد.
دانشمندان و فقهاى اين دوره براى پاسدارى از آثار امامان (ع )در برابر دسيسه ها [ جعل احاديث ] و تحريف هاى دشمنان و نيز براى آسان كردن دستيابى به مطالب ، احاديث را دسته بندى كردند. كار ديگرى كه فقها در اين دوره انجام دادند، تنقيح و تهذيب اخبار (احاديث ) از جهت سند و متن بود كه بدين وسيله پايه هاى (علم الحديث ) را پى ريختند.
از استوانه هاى علمى و عالمان شيعى اين روزگار، ابو عبدالله محمّد بن محمّد بن نعمان مشهور به شيخ مفيد، ابو محمّد حسن بن على نعمانى فداء معروف به ابن ابى عقيل ، ابو على محمّد بن احمد كاتب اسكافى مشهور به ابن جنيد، على بن بابويه (پدر شيخ صدوق ) و سيّد شريف مرتضى را مى توان نام برد. در زمينه حديث ، كتاب هايى بس ‍ ارزشمند تدوين يافتند كه مهم ترين آن ها عبارتند از كتاب (كافى ) از ثقة الاسلام كلينى و كتاب (من لا يحضره الفقيه ) از شيخ صدوق .

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 202]