واضح آرشیو وب فارسی:خبر آنلاین: اندیشه - اقتراح گروه اندیشه خبرانلاین در مجله نوروزی: بررسی وضعیت فکری و موقعیت نخبگان در جامعه ایران در دهه هشتاد/ 4 دکترمحمد خوش چهره، اگر چه معتقد است که طرح ها و اندیشه های ارائه شده توسط نخبگان در جامعه ایران، گاه سیاست های دولت را به انحراف کشانده است، ولی بر این نکته تاکید می کند که اشتباهات نخبگان نمی تواند دلیل موجهی برای طرد کامل آنها از سوی نهادهای تصمیم گیرنده باشد. وی علاوه بر اشتباهات نخبگان، منش و شخصیت مدیران را نیز یکی از عوامل بی توجهی به نخبگان در مقام مشاوره و تصمیم گیری می داند. خوش چهره معتقد است برخی از مدیران ارشد جمهوری اسلامی در بیست سال گذشته، گاه علائق و سلائق فردی خود را به عقل جمعی نخبگان ترجیح داده اند. متن زیر حاصل گفتگوی گروه اندیشه خبرانلاین با دکتر خوش چهره درباره وضعیت نخبگان ایران در دهه 1380 است. ************ ارزیابی شما از وضعیت نخبگان را در دهه سپری شده 1380 چیست؟ برای پاسخ به این سئوال نیازمند تعریف مفهومی درستی از واژه نخبه هستیم. آنچه که امروزه به عنوان " نخبه " مصطلح است، به طور کامل مورد اجماع و قابل قبول نیست. ولی ما در این گفتگو بنا را بر این می گذاریم که نخبگان یعنی روشنفکران سیاسی، اجتماعی و اقتصادی. این تلقی به ما کمک می کند که پاسخ روشنی به سئوال فوق بدهیم. هر چند که امروزه نخبه علمی تعریف روشن تری نسبت به نخبگان سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دارد. از آنجایی که اصطلاح نخبگان مدلول چندان روشنی ندارد، تعریف آن نیز می تواند سلیقه ای باشد. اظهار نظر در فضای سلیقه ای هم شاید مبنای مناسبی برای قضاوت نباشد. مگر اینکه بتوان پاسخ ها را بر مبنای مشترکی استوار کنیم. ولی به هر حال فضای دهه 1380 در ایران، هم برای نخبگان علمی و هم برای نخبگان سیاسی و اجتماعی و مخصوصاً برای نخبگان اجتماعی، فضایی متمایز و توام با فراز و فرود بود. مثلا میزان مشارکت نخبگان اقتصادی در طرح ها و تصمیم گیری های کلان ملی، میانی، منطقه ای و حتی شهری در دهه 80 و نیز مشارکت نخبگان در فضای نقد و انتقاد، چندان بالا نبود. در اوایل دهه 80 فضا از این حیث مساعدتر بود. اما از اواسط دهه 80 فضا از این حیث به تدریج بسته شد. حتی در بعضی از مقاطع، به هشدارهای عالمانه نخبگان به جای اینکه به عنوان یک هدیه و یک رهاورد علمی معطوف به تحقق منافع ملی نگریسته شود با نگاه هایی سیاسی و جناحی نگریسته شد و گاه حتی محدودیت هایی برای نخبگانی که چنین هشدارهایی دادند، اعمال شد. هشدار نخبگان عموماً از سوی جریانات حاکم به عنوان نقدهایی تند و حتی مخالفت تلقی می کردند. وقتی که اظهار نظرهای تخصصی و عالمانه به عنوان مخالفت تلقی شود و افراط بعضی از جناح های داخلی را به این امر بیفزاییم، در می یابیم که چرا فضا به گونه ای شد که مشارکت نخبگان در مراحل طراحی و تصمیم گیری در حوزه های مختلف کمرنگ شد. این بی اعتنایی به نخبگان در چه مواردی بازتاب ویژه داشته است؟ الان خیلی از طرح های مهم، مثل طرح هدفمند کردن یارانه ها، چه در مرحله تصویب قانونی و چه در مرحله اجرا بدون توجه به نظرات نخبگان اقتصادی تدوین و دنبال می شود و این پدیده خوبی نیست. حتی اظهار نظرهایی که این اواخر در خصوص ارزیابی و ارزشیابی اجرای این طرح از سوی نخبگان صورت گرفته، با بی توجهی مواجه شده است. بنابراین فضای اقتصادی در چند سال اخیر فضایی رو به رشد برای نخبگان اقتصادی نبوده است. اگر چه تلاش رهبری نظام بر این است که ازنخبگان استفاده شود و در طراحی الگوی پیشرفت ایرانی - اسلامی به صراحت بر این موضوع تاکید شده است. استفاده از ظرفیت های نخبگان در طراحی و تدوین برنامه های کلان نظام نشانه ضرورت های استراتژیک نظام است. ما هنوز تا رسیدن به این نقطه ایده آل مقام معظم رهبری فاصله داریم و باید در راستای تحقق این هدف بکوشیم. لازمه این امر اعتماد به نخبگان و مثبت دیدن نظرات انتقادی و هشدارهای آنها است. در مجموع در حوزه اقتصاد، که حوزه تخصصی بنده است، فضا برای اظهار نظر نخبگان نه تنها باز و شفاف نبود بلکه روز به روز تنگ تر هم شد. آیا این نخبه گریزی ناشی از رویکرد عامه گرایانه سیاستگذاران قوه مجریه نیست؟ دلایل این امر می تواند متفاوت باشد. انحرافاتی از این دست، در درجه اول ناشی از نگاه بدیبینانه به نظرات کارشناسی است. این نگاه بدبینانه شاید تا حدی قابل قبول باشد چرا که مراکز جهانی می خواهند نظراتی از پیش تعیین شده را به خورد کشورهای جهان سوم بدهند. این واقعیتی است که به لحاظ تجربی قابل اثبات است. اما نگاه صفر و صد نسبت به این فضا غلط است. نمونه های اثبات کننده این واقعیت را بیان می فرمایید؟ چنین چیزی می تواند با بحث هایی نظیر آزادسازی های مطلق، اجرای سیاست های باز اقتصادی، استحاله و ادغام در نظام اقتصاد جهانی به معنای مطلق آن و یا بسط و گسترش بی رویه مناطق آزاد در ایران، که برخاسته از نظرات کارشناسانه غیر متعهدی بود که به خورد نظام تصمیم گیری ما داده شد، دنبال شود. الان کشور ما در دنیا رکورد برخوردای از مناطق آزاد اقتصادی را در دنیا شکسته است. حتی کشوری مثل چین بیش از سه منطقه آزاد اقتصادی ندارد اما ما الان بیش از سی منطقه آزاد اقتصادی داریم. این مناطق بیش از آنکه مبادی صدور کالا باشند، مبادی ورود کالا هستند. چنین مناطقی همه دولت های ما را نیز درگیر خود کرده اند. مثلا چند روز پیش پل ارتباطی منطقه آزاد قشم، که پروژه ای پرهزینه ( نیم میلیارد دلار ) و کم اثر است، در دستور کار دولت قرار گرفت. هزینه این پروژه می توانست صرف مشکلات تولید ناخالص ملی و زنجیره تولید شود. من در دهه قبل عضو اتحادیه جهانی مناطق آزاد بودم و در جریان تصمیم گیری های آن هستم و به همین دلیل با صراحت می گویم که پدیده مناطق آزاد در ایران، پدیده ای انحرافی بوده است. چرا؟ این پدیده معمولاً برای بسط و گسترش صادرات ظاهر می شود. یعنی متعلق به کشورهایی است که قابلیت های تولید خود را بالا برده اند و ظرفیت تولید مازاد دارند و به همین دلیل به ایجاد مناطق آزاد مبادرت می ورزند. پیش از ایجاد مناطق آزاد، شهرک ها و کارگاهها و کارخانجات صنعتی باید اولویت یابند. خلاصه عملکرد مناطق آزاد، که در دستور کار تمام دولت های پس از جنگ قرار داشته است، عمدتاً جنبه وارداتی داشته و حتی قاچاق عظیم کالا در این مناطق بوقوع پیوسته است. پس به این ترتیب، دوری از نخبگان از نظر شما نیز موجه است. نخیر. اگر چه چنین طرح هایی نشان می دهد که گاه اظهار نظرهایی از جانب نخبگان به خورد نظام داده می شود که بعدها تاثیرات منفی آنها ظاهر می گردد. اما این امر به این معنا نیست که ما مطلقاً به نفی نخبگان و صاحبنظران بپردازیم. به هر حال این نگاه منفی به نخبگان، که دلیل آن ظهور برخی انحرافات برخاسته از آرای نخبگان است، یکی از عوامل پیدایش کم توجهی به نخبگان است. عامل دوم به نوع نگاه و تربیت برخی افراد مخصوصاً در سطوح بالای تصمیم گیری و بالاخص در قوه مجریه برمی گردد. یعنی مثلاً اگر رئیس قوه مجریه باورها و سلایق شخصی اش را اساس تصمیم گیری قرار دهد بدون اینکه این باورها مبتنی بر کار کارشناسی باشند و بدون اینکه نظرات مخالف نظر وی مورد توجه قرار گیرند، این وضع طبیعتاً به نفی نخبگان می انجامد. ما متاسفانه بعد از پایان جنگ و همین طور در سال های اخیر شاهد این امر بوده ایم. یعنی تصمیم گیری ها به جای اینکه جعی باشند، خصلت فردی داشته و مبتنی بر باورها و سلایق شخصی اند. /62
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: خبر آنلاین]
[مشاهده در: www.khabaronline.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 703]