سرمه دوزی : گلدوزي، روبان دوزي،پولك و سرمه دوزي

واضح آرشیو وب فارسی:آشپز آنلاین: سرمه دوزی به دوخت هایی اطلاق می ‌شود كه از مفتولهای طلایی ، نقره و آلياژ های مختلف که به شکل فنری در آمده اند ،برای تزئین سطح پارچه استفاده می گردد. مليله بر خلاف سرمه (نخ های سرمه) قابليت انعطاف ندارد و بر اثر كشش زياد از فرم خود خارج می ‌شود.دوختن ملیله بر پارچه را ملیله دوزی می گویند . ملیله معمولا بر پارچه های مخمل یا ترمه دوخته می شود. برای آماده کردن پارچه یک قطعه متقال یا کتان به اندازه ی مخمل یا ترمه ای که می خواهند بر آن ملیله دوزی کنند، بریده با قلم موی پهن به تمام نقاط آن به طور یکنواخت محلول غلیظی از سریش و آب مالیده، مخمل یا ترمه را روی آن قرار داده با دست چند مرتبه روی آن می کشند تا صاف شود و به پارچه ی زیرین ( متقال یا کتان) بچسبد. پس از آنکه پارچه ها خشک شد نقشهای را که قبلا آماده شده روی پارچه مخمل یا ترمه منتقل می کنند یعنی دور کار را ملیله دوخته وملیله را کاملا با نخ و سوزن محکم می کنند. سپس به تور دوزی پرداخته ، داخل نقش را ملیله می دوزند و این کار را ادامه می دهند تا تمام نقش با ملیله پر شود. در قسمتهای اصلی و برجسته نقشه، ابتدا مقداری پنبه به اندازه گل یا بوته تکه تکه کرده، روی قسمتهای مورد نظرقرار می دهند و آن را با نخ ساده روی پارچه می دوزند و سپس آن را ملیله دوزی می کنند.

پشت پارچه ترمه رو حتما بايد لايه چسب بچسبونيد . به همون اندازه كه پارچه داريد بايد لايه چسب تهيه كنيد و با اتو به اون بچسبونيد . و براي طرح ها چند تا راه داره اول اينكه بعضيها كاغذ كاربون مخصوص( كاغذ كوپي) رو ميزارند روي پارچه بعد طرح رو رو كاغذ كاربون ميزارن و بعد عكس طرح رو با مداد پرنگ ميكنند كه طرح با استفاده از كاغذ كاربون روي پارچه انداخته بشه
. يك راه ديگه اينكه طرح رو روي كاغذ روغني پياده ميكنيم بعد كاغذ روغني رو روي پارچه ميزاريم و تمام تصاوير طرحمونو با نخ و سوزن ميدوزيم . بعد كه دوختيم يك كم به كاغذ روغني آب ميزنيم تا راحت از كوكهايي كه زديم جداشه . بعد رد كوكها رو سرمه دوزي ميكنيم . بعضي هام كه خيلي واردند با صابون خياطي طرح رو به صورت دستي ميكشند . البته بايد موقع انداختن طرح حتوا فاصله ها رو رعايت كنيد و قبلش با سانتي متر از كوشه و كناره هاي پارچه به يك اندازه علامت بزنيد كه طرحتون بعد از دوخت كج نشه .

سرمه دوزی : سرمه از کشور پاکستان وارد ایران میشه ، اشکال فنر مانندی دارند تو رنگ ها و قطر های نازک و قطور تو بازار بیدا میشه ،سرمه هم انواع درخشان و مات داره سرمه های نقره ای و طلایی و مسی معمولا نسبت به مدل های رنگی براق ترند،. اما نحوه دوختن سرمه
نوار های سرمه رو توسط قیچی به اندازه های یک سانتی متری برش می ریم و با سوزن نازک مخصوص این کار شروع به دوختن می کنید .
1- ساقه دوزی: برای ساقه دوزی هر سرمه رو از پهلوی سرمه قبلی می دوزید منظورم اینه که سرمه ها رو پشت سر هم راست ردیف نمی کنید.تو شکل لباس مشکی بالایی کاملا معلومه چی می گم حتی ملیله های مشکی رو هم به همین روش ساقه دوزی کرده ولی چون خواسته ساقش کلفت از آب در بیاد ملیله ها رو تو در تو تر ردیف کرده هر چه ابتدای سرمه دومیتون به انتهای سرمه قبلی نزدیک تر باشه کارتون ظریف تر درمیاد و ساقه باریک تر میشه .
2-گل: اگه برای روی ترمه می خوایید سرمه بزنید بهتره واسه اینکه کارتون باارزش تر بشه گل ها رو با مروارید بزنید مروارید ها مخصوص سرمه دوزی تو بازار فراوونه مروارید ها خیلی ریز اندازه منجق زرد رنگ هم هستن قیمتشون هم ارزشونه یه شدّه اش(نیم متر)300یا 400 تومنه .اول با الگو شکلی که می خوایی رو ترمه پیاده کنید رو کاغذ نازک بکشید (پوستی می گن بهش).با تیکه های ابر کوچو لو گلبرگ ها رو پر کنید . می دونید واسه چی؟می خوام گل ها تون برجسته بشه .مروارید ها رو دو نه دونه تو نخ کنید یه ردیف مروارید رو با هم می دوزیم لازم نیست تک تک مروارید بدوزید حالا شروع کنید به پر کردن روی اسفنجی که رو گلبرگ ها گذاشتین.
وسط گل ها می تونید یه نگین بدوزید یا مروارید درشت.
ساده ترین راهنمایی اینکه واسه سرمه دوزی فقط کافیه روش های مختلف نخ دوزی بلد باشی مثل دوخت ساده ،شلال ،زنجیر دوزی و ... چون سرمه انعطاف پذیره و فنریت داره وقتی تو نخ می کنید میشه جزوی از نخ شما و به هر طریقی بدوزید همون شکل در میاد.

منبع: سایت پاتوق

مراحل
سرمه دوزی:

1-چاپ طرح بر روی پارچه:

قبل از شروع به دوخت باید طرح مورد نظر بر روی پارچه پیاده
شود.

جهت این کار از قدیم الایام از کلیشه های چوبی استفاده می
شده (که چاپ بر روی قلمکار نیز به همین سبک انجام می شود).طرح مورد نظـــر توسط
هنرمندان منبت کار بر روی تخته چوبین از چوبهای گردو 10ساله(که کاملا آب چوب گرفته
شده باشد)حکــــاکی می شود.سپس قالب تراشیده مورد نظر به مدت یک ماه در روغندنبه(پیه گاو)می ماند تا از ترک
خوردن آن در حین شستشوی رنگ جلوگیری شود.

در هنگام چاپ طرح،کلیشه چوبی آماده شده بر روی رنگ قرار می
گیرد(در ترکیب رنگ مورد نظر از مواد تولوزو بیندل استفاده می شود تا رنگ پس
از خشک شدن در حین دوخت نریزد.)و پس از آن بر روی پارچه نقش رابرمی گرداند.به دلیل
شکل ثابت کلیشه ها و دشواری تهیه و ساخت آنها نمی توان تعداد نا محدودی از آنها
راتهیه کرد. بنابراین عموما در چاپ طرح در گوشه کار و یا قطعات کوچک(که نیاز به
کوچک کردن همان طرح می باشد)مشکلاتی وجود دارد که البته اینها لازمه کار دست است
.در این راستا جهت استفاده از تکـــنولـــــوژیروز،خانه ترمه ایران با استفاده از
دستگاه کامپیوتری چاپ بر روی پارچه که جدیدترین مدل آن در سطح جهاناست،می تواند هر
طرحی را بر روی پارچه چاپ بزند.

2-لایی چسبانی:

جهت سرمه دوزی از لایی پارچه ای ضخیم استفاده میشود و آن را
قبل از دوخت به پشت پارچـــه میچسبانند.

البته روش سنتی آن استفاده از متـــقال،چسب سیـــــریش
رقیـــــق شده می باشد که پس از مالیــــــدن به

پشت پارچه و چسباندن متقال ،کار به پشت و رو در زیر آفتاب
به مدت یک روز باید خشک شود،خانه ترمه ایران

جهت حفـظ سنتها،منتهای سعی خود را به کار می گیرد که هم در
چــــــاپ طـــــرح از روش سنتی و هم در

چسباندن لایی از این روش استفاده شود.البتـــــه در
زمستانها که مشکل هوای آفتـــابی وجود دارد ،بعضا از

روشهای گرم کردن با المنت استفاده می شود.

3-آماده سازی مواد مصرفی(سرمه،تراش،منجوق):

بر اساس طرح موردنظر و نظر مشتری،در انتخاب دوخت ورنگ
سرمه(تمام سرمه،تمام منجوق،ترکیبی،سرمه

هندی،سرمه فرانسه مات،سرمه پیچ ایتالیایی،رنگ سرمه طلایی،یا
نقره ای و000)مواد مورد نظر مثقال شده

و در اختیار دوزنده قرار می گیرد .

توضییح:عموما نوع دوخت ترکیبی(ترکیب سرمه و منجوق)بیشتر
مورد نظر مشتریان بوده و از لحاظ رنگ سرمه

جهت پارچه های زرشکی ،سرخابی و قهوه ای بیشتر رنگ سرمه
طلایی و جهت پارچه های سبز،آبی ،کــرم

بیشتر سرمه نقره ای رنگ پیشنـــهاد می شود.(جهــــت اینکه
کار اصیل تر نشان داده شود و احیانا نزدیک به

کارهای قدیم بنظر آید،از سرمه مسی که تقریبا حالت سیاه شده
دارد استفاده می شود.از لحاظ کیفیت مـواد

سرمه پیچ ایتالیایی بالاترین کیفیت و ثبات رنگ را دارد،که
البته فوق العاده گران است.

کیفیت سرمه فرانسه در حد متوسط است و سرمه هنــــدی که براق
می باشد ،به هیــــچ عنوان به مشتریان

گرامی توصیه نمی شود،چرا که پس از زحمات فراوان دوخت،به جهت
اینکه در آبکاری آن سرمه از آب برنج و

نیکل به جای آب طلا یا نقره استفاده شده ،پس از حــــدود
6ماه تا یکسال تماما سیاه می شود.

4- مرحله دار کشی:

پس از مراحل فوق کار در داخل دار (شبیه دار قالی)کشیده می
شود.تا در هنگام دوخت ،کیس و چـــــروک بر

ندارد.این نکته بسیار حائز اهمیت است،چرا که وجه تمایز کار
با دوزنده هــای دیگر که بر روی دست کار را می

دوزند ، در انتهای کاملا مشهود می باشد.دارکشی توسط استاد
کاران برجسته این هنر انجام می شود.

5-مشخص شدن نوع دوخت و محل دوخت سرمه و تراش و منجوق به
تفکیک،که این کار نیز توسط استادکاران

انجام شده و کار پس از تفهیم به دوزنده به آنان سپرده می
شود.

6-پس از انجام دوخت که حدودا یک ماه به طــــــول می انجامد
،در پشت قسمت دوخته شده چسب سیریش

رقیق شده زده می شود ،تا اگر در هنگام مصرف کالا،جسم تیزی
قسمتی از سرمه دوزی را زخمی کرد ،بقیه

کار از هم در نرود.

7-باز کردن از دار و رفع کجی دارکشی توسط استادکاران.

8-آستر کشی و مغزی دوزی.

انداختن طرح روی پارچه:
برای انتقال طرح به روی پارچه مورد نظر چند راه وجود دارد از جمله:
1. استفاده از کاربن: این روش بر روی پارچه ترمه به علت نبود دید کافی بر روی خطوط مشکل است.
2. استفاده از کاغذ روغنی: طرح را روی کاغذ روغنی کپی کرده و سپس کاغذ را روی پارچه کوک میزنیم و بعد از ثابت شدن طرح دوخت را روی کاغذ روغنی شروع میکنیم.
3. روش شلالی(کوک زدن): در این روش ابتدا طرح خویش را به پشت پارچه منتقل کرده و سپس روی تمام خطوط طرح شلالهای بزرگ میزنیم.
4. روش چاپ روی پارچه: برای آماده کردن پارچه یک قطعه متقال یا کتان به اندازه ترمهای که میخواهند بر آن سرمه دوزی کنند، بریده با قلم موی پهن به تمام نقاط آن به طور یکنواخت محلول غلیظی از سریش و آب مالیده، ترمه را روی آن قرار داده با دست چند مرتبه روی آن میکشند تا صاف شود و به پارچه زیرین(متقال یا کتان) بچسبد. پس از آنکه پارچهها خشک شد نقشهایی را که قبلا آماده شده روی پارچه ترمه چاپ می کنند.
انواع دوخت:
بعد از آماده سازی پارچه و انتقال طرح مورد نظر روی آن شروع به دوخت روی پارچه میکنیم. برای دوخت میتوان از انواع جنسها مانند سرمه، مروارید، ملیله و یا منجوق و یا حتی مخلوطی از اینها استفاده کرد.
در این نوع رودوزی دوختهای متنوعی برای زیباتر شدن کار وجود دارد که در زیر به برخی از آنها اشاره میکنم:
1. ساقه دوزی:
برای شروع کار ابتدا سرمهها را به یک اندازه که میتوان گفت اندازه مناسب برای آن نیم سانت، نیم سانت است، قیچی میکنیم و بعد دور تا دور طرح را که شامل ساقهها، گلها و برگهاست، از روی خطوطی که روی پارچه چاپ شده میدوزیم. به این صورت که ابتدا سوزن نخ شده را از ابتدای ساقه بیرون میآوریم، بعد یکی از سرمههایی که قبلا قیچی کردیم را داخل سوزن کرده و سوزن را به صورت خیلی کم مایل به طرف راست ساقه داخل پارچه کرده سپس سوزن را از طرف چپ سرمه بیرون میآوریم و این کار را تا پایان ساقه ادامه میدهیم. برای زیباتر شدن کار میتوانیم سرمهها را کمی بزرگتر قیچی کنیم و سوزنها را به هم نزدیکتر بزنیم، تا سرمهها در هم پیچ خورده و حالت زیباتری به خود بگیرد که به آن ساقه دوزی پیچ گفته میشود.

دوخت گل:
دوخت گل بر دو نوع است: 1- دوخت گل با دوردوزی 2- دوخت گل بدون دوردوزی

دوخت گل با دوردوزی در سه مرحله انجام میشود:
الف- دوردوزی به صورت ساقه دوزی: ابتدا دور گلبرگها را به همان روش ساقه دوزی که در بالا ذکر شد، میدوزیم.
ب- برجسته سازی: در این دوخت ابتدا مقداری ابر را به اندازه یکی از گلبرگها برش میزنیم و بعد آن را در داخل گلبرگ میدوزیم تا یک سطح برجسته در داخل گلبرگها پدید آوریم.

ج- پردوزی: در این نوع دوخت سوزن را از یک طرف گلبرگ بیرون آورده و مرواریدها را تا حدی که به آن طرف گلبرگ برسد و هیچ قسمتی از کار خالی نماند، داخل سوزن میکنیم و سوزن را در طرف مقابل فرو میبریم و این کار را ادامه میدهیم تا گلبرگ پر شود و ابری که زیر مرواریدهاست پیدا نباشد. برای پر کردن گلبرگها میتوان از سرمه هم استفاده کرد.

برگ دوزی:
دوخت برگ نیز بر دو نوع است: 1- دوخت برگ با دوردوزی 2- دوخت جناقی
دوخت برگ با دوردوزی نیز شبیه روشی است که برای دوخت گل شرح داده شد و به همان سه روش انجام میشود
الف- ابتدا دور تا دور برگ را دوردوزی میکنیم.
ب- به کمک ابر داخل برگها را پر میکنیم تا یک سطح برجسته بدست آوریم.
ج- در انتها به پر کردن داخل برگها میپردازیم یعنی سوزن را از ابتدای برگ بیرون آورده و یک عدد سرمه در داخل سوزن کرده و بعد به حالت اریب در قسمت راست برگ فرو میبریم و این کار را تا پایان برگ ادامه میدهیم. باید توجه داشت که اندازه سرمه به نسبت پهنای برگ است و به همان اندازه آن را قیچی میکنیم.

تک دوزی: برای تکراری نشدن و تنوع در طرح از روش تک دوزی استفاده میکنیم به این صورت که بعد از دوردوزی برگها چند عدد مروارید به صورت پراکنده در تمام سطح برگ میدوزیم.

زنجیره دوزی: سوزن را از پایین کار بیرون آورده و سرمه را داخل آن میکنیم(سرمه5/1سانتیمتری) حال شست خود را روی سرمه گذاشته و سوزن را در راستای دوخت اولیه فرو میکنیم و آنگاه در بالای دوخت که کمی گرد شده سوزن را بیرون میآوریم و دوخت را به همین صورت ادامه میدهیم و در پایان کار یک بست کوچک روی آخرین حلقه میزنیم تا حلقه به همان حالت باقی بماند. همچنین در پایان هر دوخت در پشت کار ندین بست کوچک زده تا دوخت ثابت شده و دوختها باز نشود.
برخی دیگر از انواع دوخت که در سرمه دوزی از آنها استفاده میشود به شرح زیر است که فقط به ذکر توضیح مختصری درباره آنها میپردازم:
گیسوباف: این مدل دوخت به این صورت است که ساقه را یک دور ساقه دوزی میکنیم و دوباره همین ساقه را با دوخت ساقه دوزی اما برعکس حرکت دوخت قبلی میدوزیم.
رگبرگ دوزی: بوسیله این مدل میتوان رگبرگهای برگ را دوخت، به این صورت که سرمهها را به اندازه مناسب برش میزنیم و به حالت رگبرگ داخل برگ را میدوزیم.(این مدل دوخت یکی از حالات پردوزی برگهاست.)
زیگزاگ دوزی: این دوخت بیشتر برای دور حاشیهها بکار میرود. هم میتوان از سرکه و هم از دیگر جنسها مانند ملیله یا منجوق یا مروارید استفاده کرد، به این صورت که سرمه را به اندازه مناسب قیچی کرد و آنها را به صورت زیگزاگ دور حاشیه بدوزیم.
پرتودوزی: از این دوخت میتوان برای دور بیرونی برگها و گلها و جقهها استفاده کرد. سرمه را به اندازه مناسب برش میدهیم و آنها را از انتهای بیرونی برجگ بصورت اریب به سمت بالا و بیرون میدوزیم.
پنجه گنجشکی: این دوخت به این گونه است که ابتدا یک سرمه 1.5 سانتیمتری را داخل سوزن کرده و به صورت صاف میدوزیم، سوزن را دوباره از دوخت بیرون آورده و این بار سرمه را به صورت اریب به سمت راست میدوزیم. مجددا سوزن را از همان دوخت اولیه بیرون آورده و سرمه را به صورت اریب به سمت چپ میدوزیم.
اریب دوزی: این روش دوخت بیشتر برای پردوزی ساقهها و حواشی بکار میرود به این صورت که سوزن را از طرف چپ کار بیرون آورده و 4 الی 5 مروارید را داخل سوزن کرده و در طرف راست به حالت اریب داخل میکنیم. این کار را تا پایان دوخت ادامه میدهیم.

بعد از طی مراحل فوق برای اینکه نخها از زیر کار پیدا نباشد پشت کار را آستر زده و برای نمود بهتر آن، دور آن را یراق مناسب میدوزیم.
در آخر برای صاف شدن سطح کار روی آن را اتوی بخار میزنیم. این کار به زیباتر شدن کار کمک میکند و جلوه زیبایی به آن میدهد

واي نوشين جون مرسي عزيزم
من خيلي سرمه دوزي دوست دارم
ممنون
در اولين فرصت كه وقت كن حتما اين كارها رو انجام ميدم

سلام بر خانومای هنرمند من تازه عضو شدم بخاطر آموزشای عالیتون یه دنیا ممنون راستش از اونجایی که من تو زمینه سرمه دوزی تازه کارم میخواستم خواهش کنم همراه با آموزشتون عکس هم بذارین که اینطوری متوجه قضیه بشم من اصلا متوجه نشدم منظورتون از گذاشتن ابر چیه

سلام نوشین جون:
میشه از مرحله به مرحله ی کار عکس بزاری؟؟؟
من خیلی علاقه دارم اما تا حالا نتونستم کار کنم.... یکی از دوستان هم می خواست بهم یاد بده که دیدم کارش خوبه ولی خوب یاد نمی ده...

سلام نوشین جون واقعا از اینکه زحمت کشیدی واین هنر را خیلی وقت منتظر بودیم که یک هنرمندی بیدا بشه و مراحل دوخت سرمه را یاد بده از لطفت بینهایت متشکرم ولی من هم با دوستان قبلی موافقم اگر با عکس باشه واقعا عالیه بحرحال هیچ جای دنیا مثل خانمهای هنرمنتد که از هر انگشتشون طلا میباره بیدا نمیشه قربونت دستت درد نکنه درضمن نقشه های اسرمه دوزی را از کجا میشه گیر اورد؟

نوشین جون ممنون
من سرمه دوزی می کنم ،میشه طرح و عکس هم بزارین توضیحات به تنهای کافی نیست

منم طرح سرمه دوزي ميخوام ممنون

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: آشپز آنلاین]

[مشاهده در: www.ashpazonline.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 14843]