نگاهی به مستند دستور آشپزی به كارگردانی محمد شیروانی

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: نگاهی به مستند دستور آشپزی به كارگردانی محمد شیروانی گزارش روزمرگی رامتین شهبازی هنر و جامعه در دو شكل با یكدیگر تعامل داشته اند. این تعامل یا بازتابی بوده و یا شكل دهنده. در رویكرد بازتابی هنرمند برای خلق اثر هنری خود از جامعه تاثیر می گیرد و آن را به نشانگان هنری بدل می كند كه متناسب با رسانه مورد نظر مجددا به توده جامعه بازگردد. اما در رویكرد شكل دهنده هنر از جامعه پیشی گرفته و روش هایی را برای حل معضلات اجتماعی به جامعه پیشنهاد می دهد. اولین مطالعات جامعه شناسی در حوزه سینما به سال های اواخر دهه 20 و اوایل دهه 30 میلادی باز می گردد كه در ان تاثیر سینما بر كودكان مورد توجه قرار گرفت و در واقع تحقیقی از نوع نظریه شكل دهی بود. بعد ها این دو نظریه با اشگكالاتی از سوی جامعه شناسان و محققان نقد جامعه شناسی هنری مواجه شده و انگاره های دیگری جای آن را گرفت. یكی از این انگاره ها جامعه شناسی تفسیرگرانه اثر هنری بود كه ریشه در هرمنوتیك قرن 19 میلادی داشت. در این روش محقق به تفسیر متن می پردازد تا بتواند معنای آن را كشف كند. متن نیز در این شیوه مطالعه ای می تواند كتاب، فیلم، نقاشی، یك گفت و گو و حتی تعامل میان دو نفر نیز قلمداد شود. ویكتوریا الكساندر در مقاله رویكرد های جامعه شناختی هنر كه حمیدرضا قربانی آن را ترجمه كرده می نویسد:"جامعه شناسی تفسیرگرا مشتاق مسئله معناست. چگونه معنا در نظام های اجتماعی ایجاد و حفظ می شود؟ چگونه زمینه فرهنگی (هنجارها،ارزش ها، پیش فرض های بی چون و چرا
)
بر تصمیم گیری های افراد اثر می گذارد؟ یك اثر هنری خاص چه معنایی دارد؟" این همان منظری است كه می توان از طریق آن پنجره های تازه ای را به سمت فیلم دستور آشپزی از كارهای جدید محمد شیروانی گشود. شیروانی در این فیلم به معنا شناسی زندگی بانوان سه طبقه سنتی، سنتی میانه و متوسط می پردازد. او سعی می كند با بررسی رفتار به ماهیت وجودی زندگی آنها پی ببرد. اگرچه در تقسیم بندی بالا شاید طبقه سنتی میانه واژه ای نامانوس در مطالعات جامعه شناسانه باشد، اما این طبقه در میانه جدایی از انگاره های سنتی به سمت طبقه متوسط محسوب می شوند كه نشانه های زندگی سنتی و نیمه مدرن را با هم به همراه دارند كه در ادامه به آنها می پردازیم. شیروانی در این مستند می كوشد تمام واقعیت را بدون پیش داوری و با تكیه بر جزئیات زندگی روزمره بانوان به نمایش بگذارد. او همه انها را در موقعیتی مشابه قرار می دهد تا بتواند از كنش های انها به برداشت هایی جامعه شناسانه دست یابد. اینكه زن سنتی ایرانی روزمرگی را جزو وظایف روزانه خود قلمداد می كند و خود در طی سالیان متمادی به ان خوگرفته و تخطی از وظایفی كه در عمل او را به استثمار می كشاند، نوعی آداب شكنی بر می شمارد. گریگوری كوری در كتاب تصویر و ذهن با ترجمه دكتر محمد شهبا نوشته است:"رابطه میان رفتار و حالت های ذهنی دو سویه است:یعنی حالت های ذهنی،رفتار را توضیح می دهند و خود رفتار نیز شاهدی است بر فرضیه ای در مورد حالت های ذهنی ." دوربین شیروانی در قابی ثابت همه شخصیت ها را می نگرد و به انها اجازه می دهد هر رفتاری را كه دوست دارند حول موضوع مطرح شده در فیلم یعنی آشپزی ارائه دهند. عمده انها به جز طبقه متوسط در فیلم این كار را همچون عادتی روزانه انجام می دهند و اگر در مواردی اعتراض هایی هم وجود دارد چندان جدی نیست و شكلی از مطایبه به خود می گیرد. اما این عادت هرچقدر طبقه زندگی بانوان تغییر می كند متفاوت می شود. قاب ثابت شیروانی از سوی دیگر فضایی محدود را برای شخصیت ها در نظر گرفته است. فضایی كه آدم ها مجبور هستند در آن تنها به كار آشپزی فكر كنند و یارای تفكر دیگری در آن موجود نیست. این نكته اگرچه نوعی زاویه دید از سوی كارگردان بر فیلم وارد می كند ، اما در عمل فضای فیلم را به دو محل مجزای بیرون قاب و درن قاب تقسیم می كند. فیلم از ابتدا با زنانی آغاز می شود كه درون این قاب قرار گرفته اند. آنها گویا از ابتدا جایی جز این فضا ندارند. اما محلی دیگر نیز بیرون از قاب وجود دارد كه تداعی گر دنیای مردانه است. فضایی كه خود شیروانی نیز از داخل همان فضا با شخصیت هایی كه برگزیده سخن می گوید. در قسمت های انتهایی فیلم هم می بینیم كه مردها از بیرون به داخل قاب اضافه می شوند و رفتارهایی چندگانه پیش می گیرند. آنها گاه از روی شفقت بنده نوازی می كنند و گاهی به كین آدم ها را از خود می رانند. بنابراین نگاه شیروانی به بازتابی از جامعه زنانه تبدیل می شود. هیچیك از این زنان قصد ترك دنیای خود را ندارند و اگر شكایتی نیز وجود دارد بسیار محدود و گذراست. شكایتی كه حتی خود شخصیت ها نیز آن را جدی نمی گیرند. فیلم شیروانی به این شكل داستان را كاملا بدون بستار برای بیننده به پایان می رساند تا اینكه یك گزاره خبری آن را كامل می كند كه حاصل تفكر و نتیجه اجتماعی فیلم به شمار می آید. مادربزرگ پیر داستان بر اثر مرگ از فضای داخل قاب خارج می شود. یعنی او تا پای مرگ همین جهان زیستی را تحمل می كند. زن جوان تر به انتخاب خود دست به انتخاب می زند و از میان زندگی قبیله ای اجتماعی فردیت خود را بر می گزیند و زندگی درون قاب بسته را ترك می كند و زنی كه تا حدودی در این میانه قرار دارد اندك اندك شروع به تصمیم گیری می كند و گویا زمینه های فردیتی خود را در زندگی مدرن شناسایی كرده است. جالب اینجاست كه همین زن دائم اضطراب حضور مردانه را داخل خانه دارد و این نگرانی ها را به منبع تعریف زندگی خانوادگی بدل كرده است. یا زن سنتی ابتدای فیلم سر سفره به تمام تحقیر های همسر گوش می سپارد و وجود او را تحمل می كند تا مبادا تعریف اجتماعی را كه سینه به سینه از موضوع خانواده به او رسیده را بر هم بزند. او می خواهد در دنیای درون قاب بماند، زیرا نمی داند بیرون از قاب چه اتفاقاتی رخ می دهد. اما زن انتهایی فیلم به آگاهی می رسد. او می داند حق دارد تا جهان بیرون قاب را تجربه كند و آن جهان نیز تنها در دنیایی مردانه خلاصه نمی شود . اینجاست كه شیروانی تصویر خود را از طبقات مختلف اجتماعی كامل می كند. نكته دیگری كه در این مستند می توان مورد توجه قرار داد آموخته شدن این زنان با شرایط داخل قاب است. آنها خیلی خوب دستورات اشپزی را بیان می كنند و چگونگی طبخ غذاها را به یاد سپرده اند، اما در بیان خواسته های دیگر خود عاجزند. یعنی فضای آشپزخانه تا آنجا فكر آنها را به خود مشغول می كند كه در یك زمان طولانی كه توسط خود شیروانی دائم مورد تاكید قرار می گیرد فرصتی برای تفكر باقی نمی ماند. این زندگی روزمره سبب می شود كه زنان منتخب شیروانی كه در یك نگاه كلی قابل تعمیم بیرونی هستند در یك طبقه فكری باقی بمانند و اگر هم بخواهند به اگاهی های دیگری دست یابند باید تعاریف اجتماعی كهن را تغییر دهند. آنها برای اینكه اطلاعات دیگری را جایگزین دستور طبخ غذا كنند می بایست ابتدا شیوه زندگی را تغییر دهند كه این تغییر در طبقه متوسط گاه به تغییر تعاریف بنیادین اجتماعی منجر می شود. به استناد فیلم شیروانی از همین روست كه بستارهای زندگی مدرن هیچگاه نمی تواند در جامعه ایرانی نهادینه شود زیرا رفتار و عمل كاملا متناقض است و بخشی از جامعه كه قسمت عمده آن را تشكیل می دهند در قاب های بسته به زندگی مشغول هستند و عده ای دیگر می خواهند بستارهای تازه ای را تجربه كنند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 312]