وحدت در سيره نبوي

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: وحدت در سيره نبوي
نسرين محمدي نسب
اگر زندگي پيامبر اسلام(ص) مورد دقت نظر واقع شود، مشاهده مي شود كه «محبت و وحدت» نقش فوق العاده مهمي در عرصه دعوت آن حضرت و گسترش دين اسلام داشته است.
خداوند متعال، پيامبر اكرم(ص) را پيامبر رحمت معرفي فرموده است و سراسر زندگي حضرت محمد(ص) سرشار از محبت به خداوند سبحان و بندگان او بوده است.
نويسنده مقاله كوشيده است به فرازهايي از اين وحدت و رحمت اشاره نمايد.
اينك مطلب را باهم ازنظر مي گذرانيم.
ورود پيامبراكرم(ص) به مدينه همراه با عقد قراردادهايي بين گروههاي گوناگون بود. اين پيمان ها را مي توان يكي از بارزترين شواهد بكارگيري محبت و وحدت اسلامي در جامعه آن زمان شمرد.
پيمان نامه عمومي مدينه يكي از مهمترين اين پيمان ها، اولين قراردادي بود كه بين پيامبر اسلام(ص) و طوايف و قبايل موجود يثرب بسته شد و بعضي آن را نخستين قانون اساسي مكتوب جهان دانسته اند.
اين تدبير بهترين مقوله براي به وجود آوردن وحدت ملي و همبستگي ديني بود چرا كه وحدت ميان قبايل درگير، حقوق اجتماعي يهوديان و نيز مهاجران مسلمان را تضمين مي كرد و از سوي ديگر، اين پيمان ها مقدمات تشكيل يك وحدت سياسي و حكومتي را فراهم مي آورد.
به عنوان نمونه در مفاد قرارداد بين مسلمانان به روشني قيد شده بود كه مسلمين امت واحده اي جداي از ديگر مردم هستند. و ارتباطي بين مسلمانان و كافران نيست و فاصله اي بين مسلم و مسلم نبايد باشد. اگرچه روح حاكم بر اين پيمان ها همانا به كارگيري ابزار وحدت اسلامي در جهت راهبرد ارزشي پيامبراكرم(ص) در جامعه اسلامي است و از همين رو تمام موارد آن مصداق اين امر قرار دارند كه به بعضي از آن موارد اشاره مي كنيم.(1)
- مسلمين در برابر ظلم و تجاوز و توطئه و فساد باهم متحد خواهند بود.
- هيچ مؤمني بدون اشاره ساير مؤمنان در جهاد في سبيل الله صلح نمي كند و صلح جز براي همگان اجرا نخواهد شد.
پيامبر اكرم(ص) بين هر مهاجر و يكي از مردم مدينه (انصار) عقد برادري بست و در يك انگاره تاريخي حضرت علي(ع) را در دنيا و آخرت برادر خود خواند. «انه مني و أنا منه» به هر ترتيب اين تصميم داهيانه، كارآمدترين ابزار تحقق الفت فراگير در جامعه آن زمان بود كه نشان از همه كوشش پيامبر براي پيدايش يك تعلق اجتماعي بالنده بر محور ايمان به خدا داشت.
- محبت الهي پايه تشكيل جامعه آرماني جامعه مطلوب پيامبراكرم(ص) نظامي است كه تمامي اعضاي آن بر محور ديانت توحيدي، پيوند برادري با يكديگر دارند و مكلف هستند آن را استوار نگه دارند تا خداوند عزيز حكيم نيز زمينه هاي الفت و وحدت دلها را (به قدرت خود) پايدار سازد و بدين سان پايه هاي تفاهم اجتماعي جامعه اسلامي محكم گردد: «و ان يريدوا و ان يخدعوك فان حسبك الله هوالذي ايدك بنصره و بالمؤمنين. و الف بين قلوبهم لو انفقت ما في الارض جميعاً ما الفت بين قلوبهم و لكن الله الف بينهم انه عزيز حكيم»(2)
( الفت داد دلهاي مؤمنان را دلهايي كه اگر تو با تمام ثروت روي زمين مي خواستي الفت دهي، نمي توانستي، لكن خدا تأليف قلوب آنها كرد كه او بر هر كار، مقتدر و به اسرار امور داناست.»
براساس مفاد آيات الهي اولاً بدون تحقق الفت اجتماعي نمي توان سخن از جامعه گفت ثانياً تحقق اين امر تنها به سمت خداست، ثالثاً مؤمنان نيز قادرند شرايط و زمينه هاي وحدت اجتماعي را فراهم آورند.
كلام راستيني خداوند پيرامون مسأله برادري قبايل مدينه نيز گوياست: «و اعتصموا بحبل الله جميعاً و لا تفرقوا و اذكروا نعمه الله عليكم اذ كنتم اعداء فألف بين قلوبكم فأصبحتم بنعمته اخواناً»(3)
(و همگي به رشته دين خدا چنگ زده و به راههاي متفرق مدعيان دين ساز نرويد، و به ياد آوريد اين نعمت بزرگ خدا را كه شما با هم دشمن بوديد و خدا در دلهاي شما الفت و مهرباني انداخت و به نعمت و لطف خدا، برادر ديني يكديگر شديد.)
جامعه آرماني پيامبراعظم(ص) كه در آن روح اخوت و برادري موج مي زند، جامعه اي است كه در شدت بر كفار و رحمت به ايمان، حول يك محور، وحدت مي يابند، يعني «محمد رسول الله و الذين معه اشداء علي الكفار رحماء بينهم»(4)
(محمد فرستاده خداست و ياران او بر كافران، بسيار سخت دل و با يكديگر بسيار مهربان و مشفق هستند)
جامعه اي كه مانند پيكره اي واحد است و تمام افراد آن در ارتباطي وحدت بخش با يكديگر پايدار مي مانند و روح عشق و ايمان مذهبي در تار و پود آن جريان دارد. «مثل المؤمنين في توادّهم و تراحمهم و تعاطفهم كمثل جسد واحد اذا اشتكي منه عضو تداعي له سائر الأعضاء بالسهر و الحمي»(5)
(مثل مؤمنان در دوستي و علقه به يكديگر، مثل پيكري است كه چون عضو از آن به درد بيايد، باقي اعضا به تب و بي خوابي دچار مي شوند.)
-بهره وري از ظرفيت هاي اجتماعي پيامبر(ص) با طرح پيمان برادري انصار و مهاجر، از ظرفيت خاص چارچوب اجتماعي جامعه عربي (كه حمايت از هم پيمانان خود بوده) در جهت اهداف تحقق امت واحد بهره برد و اين موفقيت بارز پيامبراكرم(ص) نه تنها باعث تعجب افرادي چون ابوسفيان شد كه حتي آثار و پيامدهاي اين مساوات اسلامي تا مقدم داشتن اموال و دارايي ها نسبت به يكديگر پيش رفت.
به هرحال سراسر وقايع تاريخي اسلام گوياي شواهدي است كه نقش پيامبراكرم را در جلوگيري از افتراق صفوف مسلمين و متقابلاً بهره بري ابزار وحدت اسلامي نشان مي دهد و اين دستور آشكار قرآن بود كه:
«ولا تكونوا كالذين تفرقوا و اختلفوا...»(6)
شما مسلمانان مانند مللي نباشيد كه پس از آنكه آيات و ادله روشن از جانب خدا براي هدايت آنها آمد، باز راه تفرقه و اختلاف پيمودند...)
تلاش رسول معظم اسلام در ايجاد وحدت به اوج كوشش هاي ممكن مي رسد و چون آرمان وحدت را يكي از رسالت هاي الهي بعثت خود مي داند و رنج تفرق مؤمنان بر او گران مي آيد و سخت مهربان و هواخواه آنان است، سپس در اين راه تمام توان خود را به كار مي برد كه: «لقد جاءكم رسول من انفسكم عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمؤمنين رئوف رحيم»(7)
(به حقيقت پيغمبري از جنس شما براي هدايت خلق آمد كه از فرط محبت و نوع پروري، فقر و جهل و بدبختي شما بر او سخت است و بر آسايش و نجات شما بسيار حريص و بر مؤمنان رئوف و مهربان است.)
و شايد به همين دليل است كه خود مي فرمايد: «ما اوذي نبي مثل ما اوذيت»(8) (هيچ پيامبري مانند من آزار و اذيت نشد.)
سازگاري و همدلي موضوع «اصلاح ذات البين» و سفارشات و موضع گيري هاي پيامبر اكرم(ص) پيرامون آن، در رديف راهكارهاي ايجاد برادري قرار مي گيرد.
به هر حال بايد چنين نتيجه گرفت كه كوشش براي ايجاد حساسيت مشترك ديني و ملي از شاخص ترين راه حل هاي پيامبر اسلام(ص) در جهت تحقق وحدت اسلامي شمرده مي شود.
ايجاد چنين حس مشترك ديني و پيوستگي مذهبي واحد بين مومنان در كلام زيبايي منسوب به حضرت رسول(ص) كاملاً مشهود است كه: «المومنون كنفس واحده»
پيوند روح اخوت و برادري
- پيدايش تعلق اجتماعي: در نخستين سال ورود رسول اكرم(ص) به مدينه يكي از مهمترين ابتكارها و راهبردهاي مهم حضرت در به كارگيري عامل وحدت ديني واقع تفوق به جاي تفرق، رويداد ديگري كه در جريان جنگ احد شاهد آن بوديم دستوري است كه قرآن به پيامبر مي دهد مبني بر عدم ملامت عده اي از مسلمانان به خاطر فرار از جنگ و در برابر، بخشودن آنها و سعي در اميدوار ساختن و همكاري به گونه اي كه جذب جامعه اسلامي شوند و در مسير اصلاح و تربيت روحي قرار گيرند.
رسول اكرم(ص) به گونه اي اختلاف زدايي مي كند كه شكافي هرچند ناچيز در پيكره وحدت ديني مسلمين ايجاد نشود. چنان كه مورخان نقل كرده اند پيامبراكرم(ص) حتي براي گروهي هم كه در جنگ حاضر نبودند سهمي از غنيمت قرار مي داد.
مي شود، يعني پيوند (عقد) اخوت بين كليه مسلمانان.
اين پيمان برادري همگاني تنها براساس نفي انگيزه هاي قومي و قبيله اي و بر محور حق و همكاري اجتماعي شكل گرفت چه اين كه: «انما المومنون اخوه فاصلحوا بين اخويكم و اتقو الله لعلكم ترحمون»
(بحقيقت مومنان همه برادر يكديگرند، پس هميشه بين برادران خود صلح دهيد و خدا ترس باشيد، شايد كه مورد رحمت الهي قرار گيريد.)
رسول خدا (ص) در يك مجلس عمومي مي فرمودند: (دو تا دوتا براي خدا باهم برادر شويد.)
- هيچ مومني بدون اشاره ساير مومنان در جهاد في سبيل الله صلح نمي كند و صلح جز براي همگان اجرا نخواهد شد.
- تمامي گروهها (كه به جنگ مشغولند) به ترتيب وارد جنگ خواهند شد و جنگيدن به يك گروه (دومرتبه پشت سرهم) تحميل نخواهد شد.
- «دمه الله» نسبت به همه افراد يكسان است.
- اگر اختلافي بين مسلمين بروز كرد، مرجع حل آن خدا و رسول خواهند بود.
- مسلمين، فرد مقروض و مديوني را كه دين او سنگين است رها نخواهند ساخت بلكه او را كمك مي كنند.
در قسمت ديگري از اين عهدنامه تاريخي كه طرف خطاب آن يهوديان مدينه بودند، اموري پيش داوري شد كه توجه به مفاد آن حاكي از انگيزه تحقق وحدت ملي توسط پيامبر اكرم(ص) است:
- مسلمانان و يهوديان امت واحده اند و مانند يك ملت در مدينه زندگي خواهند كرد و هر يك دين خود را دارند.
- به يهوديان هم پيمان، همراهي و كمك خواهد شد و متقابلاً وقتي مسلمين آنها را به مصالحه مي خوانند، يهوديان بايد بپذيرند.
- مسلمين و يهود هر دو بايد بر ضد كساني كه با اين قرارداد به مخاصمه برمي خيزند، مبارزه كنند.
- هر دو بايد با ياري يكديگر در برابر مهاجمان به يثرب بجنگند.
- هيچ كافري از ناحيه دو طرف اجير نشود مگر اين كه به مصلحت هر دو گروه باشد.
در خبري از ابوايوب است كه گفت، پيامبر(ص) فرمود: اي ابا ايوب تو را به صدقه اي راهنمايي كنم كه خداوند آن را دوست دارد گفت بله، پس رسول خدا فرمود: صلح و آشتي بين مردم هرگاه به فساد افتادند.(9)
و نيز نقل شده كه درباره آيه اخوت از پيامبر پرسش كردند، فرمود: مزد آن كس كه در برقراري آشتي ميان مردمان بكوشد برابر مزد كسي است كه در راه خدا پيكار كند.(10)
بدين ترتيب يكي از اين شيوه ها را در تصميمي كه پيامبر اسلام(ص) مبني بر «اصلاح ذات البين» در مورد تقسيم غنايم جنگ بدر مي گيرد مشاهده مي كنيم. قطعاً فقدان قانون خاص تقسيم غنايم و نيز عدم آمادگي تربيتي و اخلاقي مسلمانان آن دوره، عواملي بود تا در وحدت پوياي جامعه اسلامي خلل ايجاد كند. از اين رو پيامبر(ص) مأمور به اصلاح امور و حفظ يكپارچگي ملت مي شود و مومنان ن يز موظف به رعايت همدلي و تبعيت از رسول خدا كه: «فاتقوالله و اصلحوا ذات بينكم و اطيعواالله و رسوله ان كنتم مومنين»(11)
(از خدا بترسيد و به صلح و رضايت در بين خود رفتار كرده و خدا و رسول را اطاعت كنيد، اگر اهل ايمانيد.)
رسول اكرم(ص) به گونه اي اختلاف زدايي مي كند كه شكافي هرچند ناچيز در پيكره وحدت ديني مسلمين ايجاد نشود. چنان كه مورخان نقل كرده اند پيامبراكرم(ص) حتي براي گروهي هم كه در جنگ حاضر نبودند سهمي از غنيمت قرار مي داد.(12)
جالب توجه است كه پيش از آغاز جنگ بدر، پيامبر خدا با وجود اعلام حمايت عده اي از مهاجران در انتظار اعلام رضايت انصار مبني بر آمادگي جهاد و نبرد با دشمن است، چون محتواي قرارداد انصار با پيامبر درباره دفاع از حضرت در داخل شهر مدينه بود نه همراهي در جنگ هاي خارج، لذا پيش از حركت به دنبال راي و نظر انصار بود و پس از اطمينان از ياري آنان آماده جنگ مي گردد. اين امر در واقع نشان از اهتمام پيامبر (ص) به رعايت سنن اجتماعي و ملاحظه شرايط خاص سياسي زمان دارد. (13)
تفوق به جاي تفرق، رويداد ديگري كه در جريان جنگ احد شاهد آن بوديم دستوري است كه قرآن به پيامبر مي دهد مبني بر عدم ملامت عده اي از مسلمانان به خاطر فرار از جنگ و در برابر، بخشودن آنها و سعي در اميدوار ساختن و همكاري به گونه اي كه جذب جامعه اسلامي شوند و در مسير اصلاح و تربيت روحي قرار گيرند.
«فيما رحمه من الله لهم و لو كنت فظاً غليظ القلب لانفضوا من حولك فاعف عنهم و استغفرلهم و شاورهم في الامر...» (14)
(اي پيامبر، رحمت خدا تو را با خلق مهربان گردانيد اگر تندخويي و سخت دل بودي، مردم از گرد تو متفرق مي شدند و اگر به ناداني با تو بد كنند از آنان درگذر و از خداوند براي آنها طلب آمرزش كن و براي دلجويي آنها در كار جنگ با آنها مشورت كن.)
قطعاً يكي از ريشه هاي اصلي چنين تصميم پسنديده اي، همخواني با وحدت و يكپارچگي سياسي امت اسلام بوده است تا از اين طريق پيشاپيش زمينه افتراق بين گروههاي مسلمان به علت طرد افرادي از مبارزين كه در جريان جنگ دچار خطا و تخلف شدند و ساير اقشار جامعه محو شود.
در همين جنگ است كه به نقل تاريخي، جوان مسلمان ايراني پس از وارد آوردن ضربه اي به افراد سپاه دشمن مي گويد:«اين ضربت را تحويل بگير كه منم يك جوان ايراني»، اما پيامبر (ص) او را مورد خطاب و عقاب قرار دادند كه چرا نمي گويي منم يك جوان انصاري؟؟!
و منظور آن است كه به اين وسيله هم، آهنگ برانگيخته شدن تعصبات قومي ديگر را خاموش و وحدت صفوف اسلام را حفظ كند و هم ملاك افتخار و ارزش را از محور قوم و نژاد و مليت به دين و مكتب و ارزشهاي توحيدي بازگرداند.
بدين سان حضرت از هر عاملي براي نگهداري تفوق اجتماعي و جلوگيري از تفرق استفاده مي كرد، حتي در جريان تخريب مسجد ضرار.
حفظ وفاق ملي سياست پيامبر اكرم (ص) درباره ويران كردن مسجد ضرار دقيقاً به قصد ايجاد يك مانع موثر براي جلوگيري از ظهور شكاف سياسي در جامعه اسلامي بود تا وفاق ملي آسيب نبيند.
پيامبر بزرگوار اسلام حتي در آخرين سفارشهاي خود به امت اسلامي نيز چنين مي فرمايد:
(اي مردم همانا خون هايتان و اموالتان بر شما حرام است تا اينكه پروردگارتان را ملاقات نمائيد مانند حرمت اين روز و اين ماه(ذي الحجه))
(اي مردم سخنم را گوش كنيد و بينديشيد، بدانيد هر مسلماني برادر مسلمان ديگر است و همانا مسلمانان برادرند.) (15)
پي نوشت ها:
1- اولين قانون اساسي مكتوب در جهان، ص 64 و 55
2- قرآن كريم، سوره انفال، آيه 63 و .62
3- قرآن كريم، سوره آل عمران آيه 103
4- همان منبع سوره فتح، آيه 29
5- كنزالعمال، جلد 1 ص 149
6- قرآن كريم، سوره آل عمران، آيه 105
7- همان منبع، سوره توبه، آيه 128
8- بحارالانوار، ج 39 ص 56
9- كشف الاسرار وعده الابرار، ج 9 ص 271-267
10- دايره معارف تشيع، ج 1 ص 243
11- قرآن كريم، سوره انفال، آيه 1
21- تاريخ پيامبر اسلام، ص 272
31- محيط پيدايش اسلام، ص 147
41- قرآن كريم، سوره آل عمران، آيه 195
51- السيره النبويه، ج 4 ص 250
يکشنبه 20 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 155]