گزارشجهان و تجربه بحران آب

واضح آرشیو وب فارسی:موج: گزارشجهان و تجربه بحران آب
خبرگزاري موج - گروه اقتصاد صنعت و بازرگاني جهان سال هاي زيادي است كه با كمبود آب مواجه است به گونه اي كه محدوديت منابع آب شيرين يكي از مشكلات بزرگ اكثر كشورها محسوب مي شود.

اين كمبود در حدي است كه حدود يك ميليارد نفر از مردم جهان به آب سالم دسترسي ندارند.
به گزارش موج، براساس مطالعات انجام شده توسط موسسه بين المللي مديريت آب، در سال 1950، تعداد 12 كشور با جمعيتي حدود 20 ميليون نفر با كمبود آب مواجه بوده اند. اين رقم در سال 1990 به 26 كشور با جمعيت 300 ميليون نفر افزايش يافت و پيش بيني مي شود در سال 2050، تعداد 65 كشور جهان با جمعيتي بالغ بر 7 ميليار نفر با كمبود آب مواجه شوند.
وضعيت بخش آب در سال 1357
1- پيش از پيروزي انقلاب اسلامي به دليل ايجاد تطابق ميان نيازهاي جامعه با منابع آب اقدام به احداث سدهاي مخزني و مهار آب هاي سطحي، شد.
در اين زمينه از محل اعتبارات عمراني ملي 13 سد مخزني گلپايگان، سفيدرود، دز، اكباتان، اميركبير، لتيان، زاينده رود، ارس، مهاباد، وشمگير(گرگان)، زرينه رود، درودزن و شهيد عباسپور احداث شدند.
هدف اسمي اين سدها تنظيم جريان هاي سطحي معادل 3/22 ميليارد مترمكعب بود. اما ازظرفيت هاي ايجاد شده در سال 1357 به دليل فقدان طرح هاي مكمل تنها به ميزان 8 ميليارد مترمكعب (حدود 36 درصد) براي مصارف مختلف (كشاورزي، شرب و صنعت) بهره برداري شد.
2- در اين سال حجم آب برداشت شده از جريان هاي سطحي مهارنشده حدود 20 ميليارد مترمكعب بود و ميزان برداشت از منابع آب زيرزميني 46 درصد از حجم كل برداشت ازمنابع آب را در سال 57 تشكيل مي داد.
اقدام هاي مهم ساختاري و قانوني صورت گرفته در اين سال عبارت اند از: تشكيل بنگاه مستقل آبياري در دهه 1320، تشكيل وزارت آب و برق در دهه 1340، تشكيل وزارت نيرو در دهه 1350 و تهيه قانون ملي شدن آب كشور در سال 1347.

وضيعت بخش آب در پايان دهه اول پس از پيروزي انقلاب اسلامي
طي سال هاي 1357 تا 1367 به دليل شرايط خاص كشور از جمله جنگ تحميلي، برنامه ميان مدتي تدوين نشد و هماهنگي هاي مربوط به برنامه ريزي طرح ها در قالب برنامه سالانه و مبادله موافقتنامه هاي مالي با سازمان برنامه و بودجه (وقت) به انجام مي رسيد.
در دهه اول انقلاب بخش اعظم فعاليت امور آب بر اتمام طرح هاي ناتمام و استفاده بهتر از ظرفيت هاي ايجاد شده متمركز بود.
در اين دوره از محل اعتبارات طرح هاي ملي با احداث 4 سد مخزني (لار، ميناب، قشلاق، چاه نيمه) و تونل دوم كوهرنگ، 3/1 ميليارد مترمكعب به ظرفيت تنظيم رودخانه ها اضافه شد سهم آب زيرزميني در اين مدت به 52 درصد كل آب برداشت شده رسيد.
همچنين در دهه اول انقلاب شبكه هاي اصلي مدرن آبياري و زهكشي كشور از 550 هزار هكتار در سال 57 به 857 هزار هكتار و شبكه هاي فرعي كشور از 255 هزار هكتار به 362 هزار هكتار افزايش يافته است.
در اين دوره از نظر قوانين و نهادسازي اقدام هاي زيرانجام شد:
-تهيه قانون توزيع عادلانه آب در سال 1361 برمبناي اصل 45 قانون اساسي كه در اين قانون مالكيت عمومي و ملي آب، نحوه استفاده از منابع آب زيرزميني و سطحي، وظايف و اختيارات در مورد صدور پروانه، تعرفه، تخلفات و جرايم تعيين و تبيين شد.
-تهيه قانون حفظ و تثبيت كناره ها و بستر رودخانه هاي مرزي و تشكيل كميسيون رودخانه مرزي براي اجراي اين قانون.
-تهيه قانون تشكيل كميته ملي سدهاي بزرگ و كميته ملي آبياري و زهكشي به منظور بسط و توسعه روابط علمي و فني جمهوري اسلامي ايران و سازمان هاي بين المللي درباره مسايل آب.
-ممنوعه اعلام كردن تعداد 40 دشت.
بخش آب در قانون برنامه اول توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي (1372 – 1368)
در قانون برنامه اول توسعه به بخش آب به عنوان يك بخش حياتي در اقتصاد كشور توجه شده است.
برنامه هاي اجرايي
1-برنامه تامين آب
در قالب اين برنامه، 8300 ميليون مترمكعب آب جديد براي مصارف كشاورزي، شرب و صنعت تامين مي شد. از اين مقدار بايد حدود 3500 ميليون مترمكعب از ظرفيت استفاده نشده سدهاي موجود براي مصارف كشاورزي، حدود 1110 ميليون مترمكعب از طريق اجراي طرح هاي كوچك (نيمه تمام و جديد) استاني براي مصارف كشاورزي، حدود 500 ميليون مترمكعب از سدهاي مخزني براي مصارف شرب و صنعت و حدود 600 ميليون مترمكعب از سدهاي مخزني نيمه تمام و در دست اجرا براي توليد برق- آبي ، تامين مي شد.
در اين برنامه بايد ميزان آب تنظيم شده از طريق سدهاي مخزني از 130/22 ميليون مترمكعب به 390/23 ميليون مترمكعب در سال(حدود 5 درصد) افزايش مي يافت.

2-برنامه ايجاد شبكه هاي آبياري و زهكشي
در قالب اين برنامه، در دوره پنج ساله برنامه اول، احداث 220 هزار هكتار شبكه اصلي طرح هاي ملي و 110 هزار هكتار طرح هاي استاني و 400 هزار هكتار شبكه فرعي پيش بيني شد. در نتيجه، طي دوره برنامه بايد وسعت اراضي زير پوشش شبكه هاي اصلي از 861 هزار هكتار به 1292 هزا رهكتار يعني حدود 50 درصد و سطح زير شبكه هاي فرعي مدرن از 327 هزار هكتار به 838 هزار هكتار يعني حدود 157 درصد افزايش مي يافت.

3-برنامه تحقيق و توسعه
در قالب اين برنامه مقرر شد، مطالعات مربوط به 15 سد مخزني و انحراف يدر طرح انتقال آب و مطالعات 25 طرح آب رساني شهري و صنعتي و تكميلي، مطالعات فاز 2 شبكه آبياري و زهكشي در سطح 200 هزار هكتار و فاز يك در سطح 580 هزار هكتار انجام گيرد.
بخش آب در قانون برنامه دوم توسعه اقتصادي،اجتماعي و فرهنگي (1378 – 1374)
1-در تبصره 74 قانون برنامه دوم توسعه دولت موظف شد، باتوجه به نقش محوري بخش هاي آب و كشاورزي و منابع طبيعي در اهداف توسعه ملي و استقلال اقتصادي كشور اقدام هاي لازم را انجام دهد.
2-در تبصره 75 قانون برنامه دوم توسعه به منظور حفظ محوريت آب و كشاورزي دولت مكلف شد در اعمال سياست ها و خط مشي هاي مقرر شده به نحوي عمل كند كه تامين اعتبار بخش هاي آب و كشاورزي از اولويت برخوردار شود.
3-در تبصره 76 قانون برنامه دوم به منظور تسريع و جلب منافع بيشتر براي سرمايه گذاري در اجراي طرح هاي شبكه هاي اصلي و فرعي آبياري و زهكشي و... دولت موظف شد، حداكثر تا سقف 30 درصد از اعتبارات مصوب طرح هاي ياد شده را در اختيار بانك كشاروزي قراردهد تا با تلفيق آن منابع با منابع اعتباري سيتم بانكي براي سرمايه گذاري در اين طرح ها، اعطاي تسهيلات صورت گيرد.

وضعيت بخش آب در پايان دهه دوم پس از پيروزي،انقلاب اسلامي (برنامه اول و دوم توسعه)
در اين دوره توسعه منابع آب، اهميت و جايگاه ويژه اي در برناه هاي توسعه كشور پيدا كرد و در برنامه دوم برمحوريت بخش آب و كشاورزي در فرآيند توسعه كشور تاكيد شد. به تبعيت از اين ديدگاه تحولات عمده اي در جنبه هاي مختلف مديريت آب كشور ايجاد شد.
در طول برنامه هاي اول و دوم توسعه، جمع مصارف مختلف آب كشور از حدود 5/74 ميليارد مترمكعب در پايان سال 1367 به رقم 6/88 ميليارد مترمكعب در پايان سال 1377 رسيد.
همچنين در طول اين برنامه عمليات اجرايي 20 سد مخزني (طرق، كارده، جيرفت، پيشين، ساوه، چغاخور، نومل، پانزده خرداد، علويان، ماكو، نهند، زريوار، آبشينه، حنا سميرم، شاه قاسم، قوري چاي، شهيد يعقوبي، شهيد رجايي، آلا گل و گمشيان و ستارخان) در شرف اتمام بود.
در مقطع زماني سال 1377 اجراي تعداد 51 سد مخزني ديگر از اعتبارات ملي با هدف آب تنظيمي به ميزان 7/22 ميليارد متر مكعب در دست اقدام بود. از بزرگ ترين طرح هاي سدسازي در دست اجرا در اين دوره مي توان از كرخه و سد كارون نام برد.

آب در قانون برنامه سوم توسعه اقتصادي،اجتماعي و فرهنگي (1383 – 1379)
در فصل سيزدهم قانون برنامه سوم توسعه با عنوان آب و كشاورزي مواردي ذكر شد. مانند:
-به منظور جلب منابع مالي بيشتر براي سرمايه گذاري و تسريع در اجراي طرح هاي شبكه هاي اصلي و فرعي آبياري و زهكشي، طرح هاي كوچك آبي و احياي قنوات، اعتبارات لازم را در بودجه هاي سالانه منظور و از طريق وزارت نيرو در اختيار بانك كشاورزي قراردهد.
-در طول سال هاي برنامه سوم حداقل 25 درصد از تسهيلات اعطايي تمام بانك هاي كشور را با هماهنگي دستگاه هاي اجرايي ذي ربط به بخش آب و كشاورزي اختصاص دهد.
-تامين اعتبارات بخش آب و كشاورزي را در اولويت قراردهد و بدون توجه به ميزان وصول درآمدهاي پيش بيني شده، به طور صددرصد تخصيص و از طريق خزانه پرداخت كند.

آب در قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادي،اجتماعي و فرهنگي (1388 – 1384)
فصل منابع آب در ماده 17 توسعه منظور شده است. در اين ماده دولت مكلف شد نظر به جايگاه محوري آب در توسعه كشور، منابع آب كشور را با نگرش جامع و توام عرضه و تقاضا در كل چرخه آب با رويكرد توسعه پايدار در واحدهاي طبيعي حوضه هاي آبريز با لحاظ كردن ارزش اقتصادي آب، آگاه سازي عمومي و مشاركت مردم به گونه اي برنامه ريزي و مديريت كند كه هدف هاي اين برنامه تحقق يابد.
تعدادي از اين اهداف عبارتند از:
-اجراي مفاد تبصره يك ماده 106 و 107 قانون برنامه سوم توسعه در طول اجراي برنامه چهارم توسعه و با اصلاح ساختار مصرف آب و استقرار نظام بهره برداري مناسب و با استفاده از روش هاي نوين آبياري و كم آبياري، بازده آبياري و به تبع آن كارآيي آب به ازاي يك مترمكعب طي برنامه بيست و پنج درصد اافزايش يابد و با اختصاص به محصولات باارزش اقتصادي بالا و استفاده بهينه از آن موجبات افزايش بهره وري آب را فراهم سازد.
- ارزش اقتصادي آب در هريك از حوضه هاي آبريز، با لحاظ ارزش ذاتي و سرمايه گذاري، براي بهره برداري حفاظت و بازيافت در بر نامه هاي بخش هاي مصرف منظور شود.
- به منظور گسترش سرمايه گذاري، با اولويت طرح هاي شبكه هاي آبياري و زهكشي و طرح هاي تامين آب كه داراي توجيه فني واقتصادي هستند، منابع عمومي با منابع بانك كشاورزي و بهره بر داران تلفيق شود.
- برنامه اجرايي مديريت خشكسالي را تهيه و تدوين كند.
شنبه 12 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: موج]

[مشاهده در: www.mojnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 214]