نگاهي به نشست وزراي امور خارجه جنبش عدم تعهد در تهران تركيبي ناهمگون با آرمان هاي بزرگ

واضح آرشیو وب فارسی:مردم سالاری: نگاهي به نشست وزراي امور خارجه جنبش عدم تعهد در تهران تركيبي ناهمگون با آرمان هاي بزرگ
پانزدهمين نشست وزيران امور خارجه كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد در روزهاي 8 و 9 مرداد در تهران برگزار مي شود. در پي اعلام آمادگي جمهوري اسلامي ايران براي ميزباني پانزدهمين اجلاس وزراي امورخارجه عدم تعهد در تهران، اين پيشنهاد در نشست 12دسامبر 2007 در جلسه دفتر هماهنگي جنبش عدم تعهد در نيويورك به تصويب رسيد. اين اجلاس از 6 الي 9 مردادماه 1387 در تهران برگزار مي شود. طبق رويه جنبش عدم تعهد، در فاصله ميان دو نشست سران عدم تعهد يك اجلاس وزرا برگزار مي شود كه طي آن تصميمات مهم نشست سران بررسي و روزآمد مي شود و متناسب با شرايط جديد اسناد و تصميمات قبلي اصلاح مي شود يا تصميمات و اسناد جديدي به تصويب مي رسد. اجلاس كارشناسي جنبش عدم تعهد نيز در 6 و 7 مرداد در تهران برگزار شد.
در پيش نويس سندي كه براي تصويب وزرا تهيه شده بود. مباحث مهمي چون بحث جلوگيري از توهين به اديان، مقابله با تحريم ها و اقدامات زورمدارانه، مقابله با سلطه فرهنگي غرب، اصلاحات سازمان ملل متحد، حمايت از نامزدي كشورهاي عدم تعهد، تاييد صلاحيت ديوان كيفري بين المللي براي رسيدگي به جنايت و تجاوز، محكوم كردن تهمت و افترا زدن به كشورهاي عدم تعهد توسط كشورهاي قدرتمند، تروريسم، مواد مخدر و غيره درج شده است. در مجموع مي توان گفت كه سند تهران يك سند بين المللي انقلابي و تحول گرا، آينده نگر و مترقيانه است. سند تهران مبنايي براي تنظيم برنامه عمل جنبش است. اين برنامه عمل در واقع برنامه كاري و اجرايي جنبش عدم تعهد در آينده را ترسيم مي كند. محمد علي حسيني معاون حقوقي و بين المللي وزارت امور خارجه گفت كه در نشست دو روزه كارشناسان در كميته هاي سياسي و اقتصادي - اجتماعي سند اجلاس تهران وزيران خارجه جنبش عدم تعهد نهايي خواهد شد. اسناد اجلاس در دو كميته كاري سياسي و اقتصادي - اجتماعي مورد بحث و بررسي قرار مي گيرد و در قالب يك سند نهايي به تصويب وزرا خواهد رسيد. علاوه بر سند مذكور كه مهمترين سند اين نشست محسوب مي شود بيانيه اي در خصوص برنامه صلح آميز هسته اي ايران و احتمالا بيانيه هايي در مورد آخرين تحولات مهم سياسي و بين المللي تدوين و منتشر خواهد شد. سند نهايي اجلاس مشتمل بر 100 صفحه است و طيف وسيعي از موضوعات سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي مورد علاقه كشورهاي عضو را در بر مي گيرد. در بعد سياسي مهمترين موضوعات عبارتند از مخالفت كشورهاي غير متعهد با يك جانبه گرايي قدرتهاي بزرگ، تبعيض در برخوردهاي سياسي، مقابله با تروريسم، موضوع اصلاحات در سازمان ملل متحد و شوراي امنيت و لزوم افزايش نقش و قدرت كشورهاي در حال توسعه در اين سازمان، نفي اشغال خارجي و ساير مسائل مهم بين المللي است. موضوع توسعه پايدار، فرصت هاي برابر تجاري، كمك به كشورهاي در حال توسعه، فقرزدايي و شمار ديگري از موضوعات در بخش اقتصادي سند مطرح شده است. حقوق بشر، مقابله با فساد، قاچاق، نفي توهين به مذاهب و ارتقاي نقش زنان در جامعه نيز از اهم موضوعات مندرج در بخش اجتماعي- فرهنگي سند پاياني خواهد بود. اجلاس تهران يك سند نهايي دارد كه در آن مواضع اعضاي جنبش در خصوص گستره وسيعي از مسائل بين المللي از جمله مباحث خلع سلاح، حقوق بشر، تروريسم و مسائل اقتصادي و منطقه اي است. سند تهران سه فصل عمده دارد كه عبارتند از: فصل اول آخرين مواضع جنبش عدم تعهد در خصوص وضعيت بين المللي، نقش و جايگاه جنبش عدم تعهد و روش هاي كاري آن، حقوق بين الملل، ارتقا و حفظ چند جانبه گرايي، حل و فصل مسالمت آميز اختلافات، عدم تهديد يا توسط به زور، فرهنگ صلح و گفت وگوي ميان مذاهب و فرهنگ ها، توهين به اديان، حق تعيين سرنوشت و استعمار زدايي، پيگيري دستاوردهاي اجلاس سران درسال 2005، اعلاميه هزاره ونتايج اجلاس هاي عمده سران و كنفرانس ها، اصلاحات ساختاري سازمان ملل، موضوع نمايندگي متناسب و افزايش اعضاي شوراي امنيت و ساير موضوعات مربوط به شوراي امنيت، تقويت شوراي اقتصادي (اكوسوك)، شوراي حقوق بشر، فعاليت هاي تحكيم صلح بعد از منازعه و عملياتي نمودن كميسيون تحكيم صلح، بازبيني ماموريت هاي سازمان ملل در قالب برنامه ها و فعاليت هاي سازمان، اصلاح دبيرخانه سازمان ملل و مديريت آن، انسجام در گستره نظام سازمان ملل، وضعيت مالي سازمان ملل و ترتيبات آن، عمليات حفظ صلح، تروريسم، مردم سالاري، گفت وگو و همكاري ميان شمال و جنوب و نقش سازمان هاي منطقه اي تشريح شده است. فصل دوم اختصاص به موضوعات سياسي منطقه اي و زير منطقه اي دارد و بندهايي در خصوص خاورميانه (روند صلح) سرزمين اشغالي فلسطين از جمله بيت المقدس شرقي، باقيمانده زمينه اي اشغالي در جنوب لبنان و اقدامات تجاوزكارانه اسرائيل عليه لبنان)، آفريقا (آنگولا، مجمع الجزاير چاگوس، ليبي، سومالي، سودان، منطقه درياچه هاي بزرگ، صحراي غربي)، آسيا (افغانستان، عراق و كويت، عراق، شبه جزيره كره، سوريه) و آمريكاي لاتين و كارائيب (بليز و گواتمالا، كوبا، پاناما، ونزوئلا، گويان و ونزوئلا، هندوراس و بوليوي) است. عناوين فصل سوم سند تهران عبارتند از: موضوعات مربوط به توسعه، موضوعات اجتماعي و حقوق بشر نيز عبارتند از كشورهاي كمتر توسعه يافته، كشورهاي در حال توسعه محصور در خشكي و كشورهاي در حال توسعه جزيره اي كوچك، كشورهاي درحال توسعه با درآمد متوسط،، تجارت، همكاري جنوب - جنوب، مهاجرت بين المللي و توسعه، آب، بحرالميت، درياي كارائيب، انرژي، حقوق بشر و آزادي هاي اساسي، نژاد پرستي و تبعيض نژادي، بردگي و قاچاق انسان، حقوق بشر، كمك بشر دوستانه، اطلاعات و فناوري ارتباطات، پيشرفت زنان، مردم بومي، مبارزه با بي سوادي ، بهداشت، ايدز، مالاريا، سل و ديگر امراض مسري، جنايات سازمان يافته فراملي، قاچاق مواد مخدر و فساد. حسيني همچنين گفت در بخش هاي مختلف ابتدا چند بند به صورت مقدماتي آمده است كه در معرفي ايده هاي مطروحه در چارچوب موضوع مورد نظر است. سپس در جايي كه نياز است جنبش اقدامات و ابتكارات اجرايي داشته باشد بندهايي به صورت اجرايي در انتهاي هر مبحث آمده است. اين كار با هدف روزآمد كردن «برنامه عمل» جنبش است. در راستاي تقويت نقش جنبش عدم تعهد از اجلاس هاوانا تصميم بر آن شد كه از اين اجلاس به بعد جنبش يك «برنامه عمل» داشته باشد و در صورت لزوم اين برنامه عمل در اجلاس وزرا روزآمد شود. بدين ترتيب قرار است بندهايي كه در سند نهايي تهران جنبه اجرايي دارد روزآمد شده و در «برنامه عمل» اجلاس سران هاوانا لحاظ گردد. اين «برنامه عمل» در واقع برنامه كاري و اجرايي جنبش عدم تعهد تا اجلاس سران آينده را تشكيل خواهد داد. اجلاس آتي سران غير متعهدها قرار است در ماه جولاي 2009 در شرم الشيخ مصر برگزار شود. در مقام اهميت اجلاس وزرا بايد گفت كه بعد از نشست سران، اجلاس وزراي خارجه كه در فاصله ميان دو اجلاس سران برگزار مي شود از بيشترين اهميت در ميان ساير نشست هاي عدم تعهد، حتي ساير نشست هاي وزرا برخوردار است چرا كه بيشتر امور مربوط به آماده سازي اسناد و مذاكرات مربوط به اجلاس سران در اجلاس وزرا انجام مي شود و مذاكرات آن معمولا مفصل تر و پيچيده تر است. قرار است در اجلاس تهران نمايندگان 118 كشور عضو، 15 كشور ناظر و 8 سازمان بين المللي و منطقه اي ناظر (بيش از 140 هيات) حضور يابند. همچنين تعدادي از كشورها و سازمان هاي بين المللي و منطقه اي به عنوان ميهمان شركت خواهند كرد. از شخصيت هاي بين المللي نيز دعوت به عمل آمده است. برگزاري اجلاس در تهران به دليل شرايط خاص جنبش عدم تعهد و سياست هاي كلان جمهوري اسلامي ايران از اهميت و جايگاه ويژه اي در ديپلماسي و روابط خارجي كشور برخوردار است. بر اين اساس، برنامه ريزي مناسب در همه زمينه ها با در نظر گرفتن مكان مناسب و نظارت بر روند آن صورت گرفته است. اين اجلاس از آنجا اهميت مي يابد كه جمهوري اسلامي ايران در نشست سران در هاوانا آمادگي خود را براي ميزباني شانزدهمين اجلاس سران جنبش عدم تعهد در سال 2012 اعلام كرده است. لازم به يادآوري است اجلاس وزراي جنبش عدم تعهد پيرامون حقوق بشر و تنوع فرهنگي در تهران در سطح وزراي خارجه و ساير وزراي مرتبط كشورهاي عضو جنبش، در تهران در 13-12 شهريور 1386 برگزار شد. هم اكنون118 كشور جهان از جمله ايران كه تقريبا بيش از دو سوم اعضاي سازمان ملل متحد را تشكيل مي دهند، عضو جنبش عدم تعهد هستند و سران كشور هاي عضو اين جنبش هر 3 سال يكبار در اجلاسي با همين نام گرد هم مي آيند.از مجموع اعضاي جنبش عدم تعهد 53كشور از قاره آفريقا ، 38كشور از قاره آسيا، 26كشور از آمريكاي لاتين و يك كشور از اروپا (بلاروس) عضو رسمي جنبش هستند و هائيتي و سنت كيس و نويس دو عضو جديد اين جنبش هستند كه در اجلاس سپتامبر 2006 سران عدم تعهد در هاوانا به آن پيوستند. 15كشور و 7سازمان بين المللي نيز عضو ناظر جنبش عدم تعهد هستند. نخستين تلاش براي ايجاد همگرايي ميان كشورهايي كه بعدها به غيرمتعدها معروف شدند، در سال 1955 در كنفرانس باندونگ در اندونزي صورت گرفت، جواهر لعل نهرو، جمال عبدالناصر و احمد سوكارنو روساي وقت حكومت كشورهاي هند، مصر و اندونزي در اين اجلاس ايده تشكيل چنين سازماني را مطرح كردند. در1961 با حمايت فيدل كاسترو رهبر كوبا و مارشال تيتو رئيس جمهور يوگسلاوي در كنفرانسي كه در پايتخت اين كشور بلگراد برگزار شد، اين سازمان اعلام موجوديت كرد. رياست دوره اي جنبش عدم تعهد در حال حاضر برعهده كوبا است و مالزي ، كوبا و مصر تروئيكاي اين جنبش را تشكيل مي دهند.

پيشينه جنبش عدم تعهد
(NAM-Movement Aligneb-Non)

با پايان پذيرفتن جنگ جهاني دوم، كشورهاي فاتح بويژه ايالات متحده آمريكا و شوروي دچار اختلاف و رقابت شدند به گونه اي كه اين رقابتها باعث شدكه كشورهاي جهان در يك جناح بندي كلي در بلوك شرق يا غرب قرار گيرند. در برابر اين جناح بندي و روابط خصم آميز ناشي از آن، برخي از كشورها خواهان بي طرفي خود بودند. ايده «عدم تعهد» نيز در اين شرايط ظهور كرد و پس از چندي باعث تشكيل جنبش عدم تعهدت شد. رهبران چند كشور خارج از دو بلوك شرق و غرب سعي كردند كه با گردهم آوردن كشورهاي جهان سوم همبستگي خود را در مقابل دو بلوك شرق و غرب به نمايش بگذارند. رهبران موسس اين جنبش جواهر لعل نهرو (هند)، مارشال تيتو (يوگسلاوي)، احمد سوكارنو (اندونزي) و جمال عبدالناصر (مصر) بودند. خصوصيات مشترك اين چهار رهبر سياسي در اين بود كه همه آنان مبارزات ضد استعماري داشتند و براي دستيابي به استقلال كشور خود مبارزات سخت و طولاني انجام داده بودند. اولين گردهمايي اعضاي جنبش عدم تعهد در كنفرانس باندونگ (اندونزي) در 18 آوريل 1955 برگزار شد. در اين كنفرانس نمايندگان 29 كشور در حال توسعه كه غالبا از كشورهاي آسيايي و آفريقايي بودند براي نخستين بار دور هم جمع شدند و به همين جهت آن را كنفرانس آسيايي و آفريقايي نيز ناميده اند. در اين كنفرانس هسته اوليه جنبش عدم تعهد پي ريزي شد و دو جبهه متفاوت حاضر در كنفرانس نيز كه يكي خواهان مبارزه با استعمار (مانند هند و اندونزي) و ديگري خواهان مبارزه با كمونيسم (مانند پاكستان و سيلان) بودند، ديدگاه هاي خود را به يكديگر نزديك كردند و در يك گروه فراگير عليه استعمار و استثمار چه شرقي و چه غربي متحد شدند. اصول اين جنبش به پيشنهاد نهرو كه بعدها به اصول پنج گانه يا پنج شيلا شهرت يافت، در اعلاميه نهايي كنفرانس گنجانده شد، اين اصول عبارت بودند از: 1- احترام متقابل به تماميت ارضي و حاكميت كشورها، 2- عدم تجاوز، 3- عدم دخالت در امور داخلي يكديگر، 4- مساوات و برابري كشورها، 5- همزيستي مسالمت آميز.

جنبش عدم تعهد و سياست بين الملل

در نيمه دوم قرن بيستم، جهت گيري و استراتژي جديدي در سياست خارجي برخي از دولتها و نيز الگوي نويني در سياست بين المللي ظاهر شد كه به عدم تعهد يا عدم وابستگي شهرت يافته است. به دنبال جنگ جهاني دوم، شكل گيري نظام دو قطبي، بلو ك بندي ها، برقراري سيستم موازنه جديد قدرت و اوج گيري جنگ سرد در سياست بين المللي، گروهي از ملل نوخاسته آفريقايي و آسيايي را بر آن داشت تا به منظور كناره گيري از دسته بندي هاي سياسي، نظامي و اقتصادي، و دوري از وابستگي به بلوك هاي شرق و غرب سياستهاي مستقلي در روابط بين الملل در پيش گيرند. اين كشورها كه طعم تلخ استعمار و آثار زيانبار استثمار و جنگ هاي خانمانسوز جهاني را تجربه كرده بودند، گردهم آمدند تا «جنبش عدم تعهد» را بر اساس نفي هرگونه وابستگي به دو بلوك بنيان نهند. اين نهضت بدون آن كه در صدد ايجاد بلوك جديدي باشد، كوشيده است تا بلوك بندي ها را ازبين ببرد و راهي مستقل و واقع بينانه كه متضمن استقلال كشورهاي عضو نهضت باشد، برگزيند. جنبش عدم تعهد كه به مفهوم عدم وابستگي به شرق و غرب است و گاهي از آن به عنوان «بي طرفي مثبت» ياد مي شود، ابتدا به صورت يك حركت سياسي ضد امپرياليستي و ضد تبعيض نژادي آغاز گرديد و سپس ضمن حفظ مواضع قبلي خود، به صورت يك جنبش اقتصادي دسته جمعي ميان كشورهاي جهان سوم توسعه پيدا كرد. بنيانگذاران عدم تعهد كه جواهر لعل نهرو نخست وزير هند، جمال عبدالناصر رئيس جمهور مصر، احمد سوكارنو رئيس جمهور اندونزي و مارشال تيتو رئيس جمهور يوگسلاوي، بودند كوشيدند تا سنتزي از ناسيوناليسم و انترناسيوناليسم بوجود آورند تا ضمن حفظ منافع ملي كشورها، آنها را در سرنوشت يكديگر سهيم سازند. كنفرانس كشورهاي آسيايي و آفريقايي كه در سال 1955 در شهر باندونگ اندونزي برگزار شد، يك اجتماع جهان سومي به شمار مي رفت كه براي نخستين بار كشورهاي نوخاسته آسيايي و آفريقايي را گردهم مي آورد. اين كنفرانس مقدمه اي براي شكل گيري نهضت عدم تعهد بود كه در آن 29 كشور با جمعيتي بالغ بر يك ميليارد و صد و پنجاه ميليون نفر شركت داشتند. رهبري كنفرانس مزبور را نهرو نخست وزير هند برعهده داشت. در طول كنفرانس دو جبهه متشكل از كشورهاي مختلف بوجود آمد كه گروه نخست از هند و اندونزي پيروي مي كرد و طرفدار سياست استعمارزدايي بود در حالي كه جبهه ديگر كه از كشورهايي چون پاكستان، سيلان، تركيه و عراق تشكيل شده بود، موضع مخالفت با كمونيسم را در پيش گرفته بود. سرانجام با كوشش هاي نهرو، هر دو جبهه در يك گروه فراگير عليه استعمار و استثمار از نوع غربي يا شرقي متحد شدند. بدين طريق نطفه عدم تعهد در كنفرانس 1955 در باندونگ اندونزي بسته شد و در سال 1961 در بلگراد به صورت يك جريان گسترده جهان سومي عينيت يافت. جهت گيري عدم تعهد كه در ابتدا داراي يك سلسله هدف هاي محدود و كلي بود، به مرور زمان با پيوستن كشورهاي جدي به جنبش غير متعهدها و نيز با توجه به دگرگوني هايي كه در سياست هاي بين المللي، بويژه رد روابط شرق و غرب به وقوع پيوست، رو به توسعه و گسترش گذاشت. در هر يك از كنفرانس هايي كه جنبش عدم تعهد تاكنون برگزار كرده ، بر موضوعات و نكات خاصي تاكيد شده است. از مجموع كنفرانس هايي كه جنبش عدم تعهد تا كنون برگزار كرده، مي توان موارد زير را به عنوان اصول استراتژي عدم تعهد استخراج كرد: 1- احترام به حاكميت و تماميت ارضي كشورها، 2- كاهش تشنجات و تضادهاي موجود در روابط بين المللي ناشي از تقسيم جهان به دو بلوك شرق و غرب، 3- مخالفت با شركت در اتحاديه هاي نظامي و خودداري از واگذاري پايگاه هاي نظامي به بلوكها، 4- پشتيباني از منشور ملل متحد و نيز اصول مسلم حقوق بين الملل، 5- خودمختاري و استقلال تمام ملل جهان و آزادي تمامي سرزمينهاي تحت استعمار، 6- همكاري مثبت بين المللي، 7- حل مسالمتآميز اختلافات از طريق سياسي و روش هاي مسالمت آميز و عدم توسل به زور، 8- مبارزه با نژاد پرستي، استعمار و امپرياليسم در تمامي اشكال آن، 9- لزوم خلع سلاح از طريق نظارت هاي بين المللي و امضاي قرارداد خلع سلاح توسط دولت هاي بزرگ، 10- عدم مداخله در امور داخلي ساير كشورها، 11- ايجاد سنتزي از ناسيوناليسم و انترناسيوناليسم به منظور گسترش روابط ميان كشورهاي جهان سوم، 12- مبارزه با توسعه نيافتگي اعم از اقتصادي و سياسي، 13- سياست ناپيوستگي.

اركان و نهادهاي جنبش عدم تعهد

جنبش عدم تعهد داراي اركان و نهادهاي زير است: 1- كنفرانس سران، 2- رياست گروه، 3- كنفرانس وزيران، 4- دفتر هماهنگي كشورهاي غير متعهد، 5- گروه هاي هماهنگي بين دولت ها، 6- جلسات ساليانه وزيران خارجه در نيويورك، و.. تمام تصميم گيري ها در عدم تعهد با اجماع صورت مي گيرد. زيرا اين مساله به تقويت ايجاد همبستگي درون جنبش كمك مي كند. در مورد موضوعات حساس بين المللي سنت رايج عدم تعهد توجه كامل به اصل باز بودن و انجام مشورتهاي وسيع با حداكثر ممكن مشاركت كشورهاي عضو است. بالاترين سطوح برگزاري اجلاس عدم تعهد عبارتند از: اجلاس سران، اجلاس وزرا، اجلاس وزرا در خلال اجلاس سالانه مجمع عمومي در نيويورك، اجلاس فوق العاده وزرا، اجلاس وزراي دبيرخانه امور هماهنگي، اجلاس وزراي كميته تعيين خط مشي، اجلاس دائمي وزرا در خصوص همكاري هاي اقتصادي و ساير اجلاس وزرا در خصوص موضوعات مهم بين المللي.
كنفرانس سران: كنفرانس سران عالي ترين ركن سازمان به شمار ميآيد كه هر سه سال يكبار در پايتخت يكي از كشورهاي عضو تشكيل مي شود. عالي ترين مجمع تصميم گيري در خصوص عدم تعهد است كه سه سال يك بار و حداقل يك ماه قبل از اجلاس عادي مجمع عمومي سازمان ملل برگزار مي شود. تصميمات اجلاس سران بايد از گرايش عملياتي اتخاذ شوند. قبل از برگزاري اجلاس سران، اجلاس كارشناسان عاليرتبه و وزرا برگزار مي شود كه كار تمهيد اجلاس سران را بر عهده دارند. اجلاس سران خود دو كميته دارد كميته سياسي و كميته اقتصادي و اجتماعي به نظور تسهيل در نهايي نمودن اسناد مربوط به اجلاس از جمله سند اصلي و نهايي. در اين ارتباط كميته هاي ذي ربط كار خود را به طور غير رسمي از اجلاس كارشناسان عالي رتبه شروع مي كنند.
رياست گروه: عنوان رياست گروه در جنبش عدم تعهد مشابه دبير كل در ساير سازمان هاي بين المللي است. نحوه انتخاب رئيس گروه (يا دبير كل جنبش) بدين ترتيب است كه در هر كشوري كه كنفرانس سران برگزار مي شود، وزير امور خارجه آن كشور به عنوان زرئيس گروه غير متعهدها براي مدت 3 يا 4 سال يعني تا تشكيل كنفرانس بعدي به اين مقام انتخاب مي شود. با تغيير وزير خارجه، رياست نيز به وزير جانشين منتقل مي شود.
كنفرانس وزيران: اين كنفرانس هر سه سال يك بار با شركت وزيران خارجه كشورهاي عضو تشكيل مي شود. در مواقع ضروري كه كنفرانس مي تواند اجلاس هاي فوق العاده نيز داشته باد. اجلاس وزرا با هدف مرور تحولات و اجراي تصميمات قبلي اجلاس سران قبلي تشكيل مي شود تا مقدمات اجلاس بعدي سران را فراهم كند. اين اجلاس 18 ماه بعد از اجلاس سران برگزار مي شود. اجلاس وزرا در نيويورك نيز هر ساله و قبل از اجلاس مجمع عمومي سازمان ملل برگزار مي شود. كنفرانس وزراي امور خارجه عضو جنبش عدم تعهد به منظور پيگيري و اجراي مصوبات و تصميمات اجلاس سران، 18 ماه پس از اجلاس سران برگزار مي شود. در اجلاس وزرا همچنين موضوعاتي كه از اهميت ويژه اي برخوردارند مورد بررسي قرار مي گيرند.
اجلاس فوق العاده وزرا; در صورت لزوم و به پيشنهاد دفتر هماهنگي جنبش عدم تعهد، اجلاس فوق العاده وزراي خارجه جنبش به منظور بررسي يك موضوع خاص تشكيل مي گردد كه در اين صورت دستور كار اجلاس وزراي خارجه صرفا محدود به موضوع مورد نظر خواهد بود.
اجلاس وزرا در حاشيه اجلاس سالانه مجمع عمومي سازمان ملل در نيويورك ; روال بر اين است كه وزراي خارجه كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد هر سال به هنگام آغاز اجلاس مجمع عمومي سازمان ملل در نيويورك يك اجلاس به منظور هماهنگي در خصوص موضوعات مطرح در دستور كار مجمع عمومي و مسايل مهم بين المللي داشته باشند. در اين گردهمايي معمولا كليه وزراي خارجه عضو جنبش شركت مي نمايند.
دفتر هماهنگي كشورهاي غير متعهد: اعضاي دفتر هماهنگي را وزيران خارجه يا نمايندگي دولت هاي عضو تشكيل مي دهند و در مواقع ضروري در فاصله كنفرانس هاي سران برپا مي شود. وظيفه دفتر هماهنگي بررسي مسائل مورد علاقه دولت هاي غيرمتعهد در زمينه هاي سياسي يا اقتصادي و غيره و پرداختن به درخواست هاي جديد عضويت است.
گروه هاي هماهنگي بين دولت ها: در جريان كنفرانس سران به منظور هماهنگ كردن برنامه هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و... دولتهاي عضو، گروه هاي كاري مختلفي تشكيل مي دهند. وظيفه اين گروه ها، بررسي موضوعات مختلف و تهيه گزارش هاي مربوط به آن و تسليم به كنفرانس است. اين گروه هاي كاري درباره مسائل زير تشكيل مي شوند:1- مواد خام، 2- تجارت، 3- همكاري هاي پولي و مالي، 4- ماهيگيري، 5- حمل و نقل، 6- ارتباطات راه دور، 7- موسسات عمومي، 8- بهداشتي 9- پيشرفت هاي علمي و فني، 10- بهره برداري و توسعه منابع انساني، 11- نقش زن در توسعه و عمران، 12- نظام تحقيقاتي و اطلاعاتي، 13- جهانگردي، 14- مركز اطلاعات كشورهاي غير متعهد، 15- كاربرد صلحآميز انرژي اتمي، 16- ورزش.

كميته مشترك هماهنگي (جلسات ساليانه وزيران خارجه در نيويورك):

به منظور ارتقاي هماهنگي و همكاري بين جنبش عدم تعهد و گروه 77 در جهت ارتقاي منافع كشورهاي در حال توسعه در عرصه بين المللي يك كميته مشترك هماهنگي از سال 1994 بين دو گروه تشكيل شده است كه به طور منظم جلساتي را در نيويورك برگزار مي كنند. به منظور دستيابي به يك سياست مشترك، وزيران خارجه كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد در خلال اجلاسيه هاي مجمع عمومي سازمان ملل متحد گرد هم مي آيند. در گردهمايي وزيران خارجه جنبش عدم تعهد در نيويورك سعي مي شود با نزديكتر كردن مواضع دولتهاي عضو، جبهه واحدي در قبال مسايل بين المللي تشكيل شود. تجربه سي ساله جنبش نشان مي دهد كه علي رغم نقش مهمي كه اين حركت مي توانست در تقويت سياسي و اقتصادي كشورهاي جهان سوم ايفا نمايد، به دليل معايب و ضعف هاي مختلف جنبش نتوانست به اهداف از قبل پيش بيني شده دست يابد.
تروئيكاي عدم تعهد; در سال 1996 و در جريان اجلاس سران دهلي نو، ايده تشكيل تروئيكاي عدم تعهد متشكل از روساي قبلي، فعلي و آتي عدم تعهد شكل گرفت و براي اولين بار در سال 1997 و در جريان اجلاس 52 مجمع عمومي اين ايده جامه عمل پوشيد و از آن بعد تا كنون اوايل سپتامبر هر سال در نيويورك تشكيل جلسه مي د هد.
گروه 10 عدم تعهد; در جريان اجلاس دهلي، همچنين پيشنهاد شد روساي قبلي و بعدي عدم تعهد نشست هاي مشترك منطقي را در سطوح مختلف برگزار نمايند و موضوعاتي را كه عدم تعهد لازم است در خصوص آن اعلام موضع كنند مورد بحث و بررسي قرار دهند.
مجمع اقتصاد دانان عدم تعهد; در اجلاس دهلي نو، همچنين وزراي امور خارجه عدم تعهد تصميم گرفتند تا يك مجمع ويژه از اقتصاد دانان از كشورهاي عضو را به منظور ارزيابي وضعيت كنوني اقتصاد بين الملل از ديدگاه كشورهاي در حال توسعه تشكيل دهند تا به شناسايي و تجزيه و تحليل موضوعات اصلي مورد نگراني جنبش بپردازند.
تهيه اسناد: از آنجا كه جنبش عدم تعهد فاقد دبيرخانه، مقر دائم و كادر ثابت مي باشد، برحسب نوع اجلاس كشور ميزبان به تدارك وسايل و ابزار كار مورد نياز مي پردازد و چنانچه كمبودي در امر خدمات باشد كشورهاي ديگر عضو كمك هاي لازم را در اختيار كشور ميزبان قرار مي دهند. بر اين اساس تهيه اسناد نيز وظيفه كشور ميزبان است كه بايد با مشورت گسترده با ديگر اعضا صورت گيرد. كشور ميزبان بايد تلاش كند تا پيش نويس اسناد مربوط به اجلاس را هر چه سريعتر و حداقل يك ماه قبل از برگزاري اجلاس تهيه و توزيع نمايد. معمولا پيش نويس اسناد اجلاس در جلسات دفتر هماهنگي در نيويورك مورد بررسي اوليه قرار گرفته و تصميم گيري در خصوص موارد مهم و موضوعات حساس و مورد اختلاف به نشست كارشناسان ارشد و اجلاس وزيران يا سران ارجاع مي گردد. اگرچه در تمامي جلسات و مصوبات كميته متدلوژي همواره بر لزوم موجز بودن اسناد و بيانيه هاي پاياني اجلاس هاي عدم تعهد و نيز پرهيز از درج مطالب تكراري در آنها تاكيد شده ولي با توجه به كثرت اعضاي جنبش و اهميت موضوعات متفاوت از نظر كشورهاي عضو، در گذشته بيانيه هاي اجلاس هاي وزرا و سران عدم تعهد معمولا مطول بوده و در آنها ديدگاه هاي اعضاي جنبش در خصوص كليه موارد مطرح در دستور كار مجمع عمومي و شوراي امنيت سازمان ملل منعكس گرديده است. در سال هاي اخير با توجه به گسترش اينترنت، امكان دستيابي به اسناد جنبش عدم تعهد از طريق اين وسيله ارتباط جمعي فراهم آمده و كشورهايي كه رياست جنبش عدم تعهد را برعهده داشته اند با ايجاد وب سايت مخصوص جنبش، كليه اسناد مربوط را در پايگاه اطلاع رساني خود ثبت و نگهداري كرده اند. با اين حال پايگاه هاي مذكور منحصر به دوره سه ساله رياست هر كشور بوده و هنوز يك پايگاه اطلاع رساني واحد براي ارايه اطلاعات و نگهداري اسناد جنبش عدم تعهد به وجود نيامده است.
تصميم گيري; تصميم گيري در كليه اجلاس ها و نشست هاي جنبش عدم تعهد بر اساس اجماع كشورهاي عضو است. راي اجماع به دو دليل كاربرد موثري در جنبش داشته است، از يك سو يك امر نمادين است كه وحدت و يكپارچگي جهان سوم را به نمايش مي گذارد و از سوي ديگر از توافق هاي دقيق و واضح كه مي تواند براي اعضا مشكل آفرين باشد پيشگيري مي نمايد. تصميم گيري براساس اجماع بعضا موجب اعلام مواضع كلي و پرهيز از پرداختن به جزييات موضوعات مورد اختلاف گرديده و اين امكان را براي اعضا فراهم مي آورد كه بدون فشار ناشي از يك راي ثبت شده، مصالحه نمايند. همچنين توسل به اجماع، در گذشته اعضاي جنبش عدم تعهد را كه از نظر نظامي و اقتصادي ضعيف تر بودند قادر ساخته كه در مقابل فشار دولت هاي خارجي مقاومت نمايند. البته شيوه اجماع در تصميم گيري هاي جنبش عدم تعهد خالي از اشكال نبوده و اين امر همواره مسايل و مشكلاتي را در اجلاس هاي مختلف به وجود آورده كه بيش از همه كشور ميزبان را آزار داده است. تلاش ميزبان براي كسب موافقت دو كشور عضو جنبش در خصوص موضوعات مورد اختلاف همواره موجب طولاني شدن جلسات جنبش، بيان مواضع تكراري و نهايتا نارضايتي يك يا هر دو طرف منازعه گرديده است. لازم به ذكر است كه مصوبات جنبش عدم تعهد داراي هيچ گونه تعهد و ضمانت اجرايي نبوده و تنها بيانگر ديدگاه ها و نظرات كشورهاي عضو در خصوص مسايل بين المللي است كه اين امر به نوبه خود از نظر افكار عمومي جهان حايز اهميت است و به عنوان مثال موجب افزايش قدرت چانه زني كشورهاي عضو جنبش در مقابل ساير كشورها در مجامع بين المللي نظير سازمان ملل خواهد شد. درخصوص اعلام تحفظ بايد گفت كه معمولا تلاش مي شود نظرات همه اعضا در متن نهايي بيانيه ها و اسناد مصوب اجلاس ها و نشست هاي جنبش عدم تعهد در نظر گرفته شود، با اين حال ممكن است يك يا تعداد معدودي از كشورهاي عضو متن تعديل شده را بعد از كسب راي اجماع قابل قبول ندانند كه در اين صورت تحفظ خود را نسبت به آن بخش از بيانيه يا سند مصوب اعلام كرده و متن تحفظ خود را در اختيار كشور ميزبان قرار مي دهند.

چشم انداز جنبش عدم تعهد

به طور كلي وجود جنبش عدم تعهد، سدي در مقابل بلوك گرايي تلقي شده و نقش عمده اي در استقرار صلح جهاني برعهده داشته است. در سايه تعقيب سياست استعمارزدايي كه يكي از اصول اوليه جنبش به شمار مي رود، بسياري از ملتهاي تحت استعمار آسيا و آفريقا از سلطه دولتهاي استعمارگر خارج شده و به استقلال نايل آمده اند، تا آنجا كه اين سياست، مجمع عمومي سازمان ملل متحد را بر آن داشت تا در سال 1960 قطعنامه معروف خود را كه خواستار پايان بخشيدن به استعمار بود، به تصويب رساند. جنبش عدم تعهد در دور نگهداشتن بسياري از كشورهاي عضو از رقابت قدرت هاي بزرگ، موفقيت شاياني داشته است، بگونه اي كه مي توان گفت عدم همكاري دولتهاي غيرمتعهد در چارچوب اتحاديه هاي نظامي با ابرقدرت ها، باعث كاهش قابل توجه تشنجات بين المللي شده است و دربسياري موارد، جنبش توانسته است تنش زدايي را جايگزين جنگ سرد كند. گروه غير متعهدها در سازمان ملل متحد، به ويژه در مجحمع عمومي نيز بعنوان اهرم فشاري در اين نهاد بين المللي به شمار مي رود. به رغم موفقيت هاي مزبور، جنبش عدم تعهد نتوانسته است بر اساس اهداف واصولي كه به صورت جهت گيري سياست خارجي از آن ياد مي شود، عمل كند. عوامل عدم موفقيت و ناكامي ها عمده ترين ضعف هاي جنبش عدم تعهد به قرار زير است:
1-تعلل در تشكيل دبيرخانه و تدوين منشوري براي فعاليت جنبش در شرايط جديد جهاني: از نقاط ضعف اساسي جنبش عدم تعهد نداشتن دبيرخانه، منشور و سازوكاري سازماني براي پيگيري مصوبات مي باشد. با وجود هماهنگي هاي غير متعهدها در سازمان ملل متحد اين جنبش به علت نداشتن دبيرخانه اي ثابت هنوز نتوانسته زمينه اجراي مصوباتش را فراهم آورد. در سال هاي اخير و به ويژه پس از نشست دوربان، سازوكاري تحت عنوان تروئيكاي عدم تعهد شكل گرفت كه در دو سطح وزيران امور خارجه وسران رايزني هايي را با اعضا براي اجراي مصوبات يا حداقل پيگيري آنها آغاز كرده است در حال حاضر تروئيكاي عدم تعهد متشكل از مالزي،كوبا و مصر است. هر چند مشابه چنين سازوكاري را در اتحاديه اروپايي با سازمان كنفرانس اسلامي نيز شاهد هستيم ولي در مورد جنبش عدم تعهد تروئيكاي غير متعهدها با مشكلات بيشتري روبرو هستند چرا كه اين جنبش اساسا فاقد ساختار سازماني است و كماكان با وجود گذشت حدود پنج دهه از نخستين نشست سران جنبش عدم تعهد همانگونه كه از اسمش بر ميآيد به عنوان جنبش باقيمانده است. تاسيس مركز دائمي حقوق بشر و تنوع فرهنگي جنبش غير متعهدها، يك موفقيت بزرگ ديپلماتيك براي جمهوري اسلامي ايران مي باشد و مي تواند زمينه را براي تاسيس هرچه زودتر دبيرخانه و مقر جنبش عدم تعهد در هر يك از كشورهاي عضو فراهم سازد.
2- وجود گروه بندي هاي داخلي: وجود گروه بندي هايي در داخل جنبش، مانند گروهاي آفريقاي سياه، اتحاديه عرب، اتحاديه آفريقايي، سازمان كنفرانس اسلامي و غيره سبب شده كه دولتهاي غير متعهد نتوانند به وحدت نظر و اتخاذ استراتژي مشتركي در قبال قدرت هاي بزرگ دست يابند. اين وضعيت (منافع محلي و گروهي) سبب شده كه منافع عمومي و همگاني اعضا و به تبع آن منافع كل نهضت تحت الشعاع قرار بگيرد. دسته بندي هاي سياسي در داخل جنبش باعث اختلاف نظر شديد بين اعضا و عدم تصميم گيري مناسب شده است.
3-تركيب ناهمگون اعضا: در ميان اعضاي جنبش، دولتهايي با ساختارهاي گوناگون سياسي، ايدئولوژيك، اقتصادي، از دولت هاي اسلامي گرفته تا سوسياليست و سرمايه داري، با درجه پيشرفت و عقب ماندگي متفاوت گردهم آمده اند و اين امر مشكلات عديده اي در اتخاذ تصميمات مشترك به وجودآورده است. اعضاي جنبش از دولت هاي غيرمتجانس تشكيل شده است و شرط اساسي جنبش كه همانا عدم وابستگي به يكي از ابرقدرت هاست، رعايت نمي شود. در واقع تعداد قابل توجهي از دولت هاي عضو به يكي از قطب هاي سياسي جهان وابسته اند. البته با فروپاشي شوروي از شدت مشكلات مزبور كاسته شده است.
4-ناسيوناليسم: با آنكه از ابتداي تشكيل جنبش سعي بر آن بود تا سنتزي از ناسيوناليسم و انترناسيوناليسم به وجود آيد، عملا منافع ملي هر يك از اعضا مصالح همگاني را تحت الشعاع قرار داد.
5-نبودن ضمانت اجراي تصميمات: با وجود آنكه ديدگاه ها و استراتژي هاي دولت هاي عضو جنبش عدم تعهد بصورت قطعنامه هايي صادر مي شود، عملا اين قطعنامه ها فاقد ضمانت اجرا هستند. تصميمات جنبش اصولا براساس اتفاق آرا صورت مي گيرد، اين روش باعث مي شود كه با كوچكترين اختلاف نظر بين دولت هاي عضو، هيچگونه تصميمي اتخاذ نشود. از نظر حقوقي تصميمات جنبش فاقد ضمانت اجراي لازم است و تنها پشتوانه آن افكار عمومي جهان است.
6-نفوذ قدرت هاي بزرگ: اعمال نفوذ قدرت هاي بزرگ از عوامل عمده ناكامي اعضاي جنبش غير متعهد در دستيابي به هدف هايشان بوده است، زيرا هريك از ابرقدرت ها سعي داشتند از طريق تقويت جناح هايي در داخل جنبش ديدگاه هاي خو را به اعضا القا كنند. از نظر سياسي، نفوذ قدرت هاي بزرگ مانند آمريكا، انگليس، چين، روسيه (شوروي سابق) موجب تفرقه و تشتت اعضاي جنبش شده است. از آنجا كه فلسفه شكل گيري اين استراتژي معلول دو قطبي شدن جهان و حاكم بودن فضاي جنگ سرد بود، بنابراين با تحولات شگرفي كه در ساختار نظام بين المللي پس از پايان جنگ سرد و فروپاشي نظام دوقطبي پديدار شده، ضروري است در هدف ها و عملكرد جنبش تجديد نظر اساسي به عمل آيد تا اعضاي آن بتوانند ضمن حفظ هويت خويش، درجه آسيب پذيري خود را در عصر جهاني شدن به حداقل ممكن كاهش دهند. بديهي است، افزايش نقش جنبش، مستلزم تقويت موضع گيري و همگرايي اين جنبش در سطوح سياسي و اقتصادي است.
دوشنبه 7 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مردم سالاری]

[مشاهده در: www.mardomsalari.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 256]