سيارات فراخورشيدي

واضح آرشیو وب فارسی:سایت رسیک: تا چند سال پيش اگر با شما از سياراتي صحبت مي کردند که به دور ستارگاني به غير از خورشيد در حال چرخشند احتمالا گمان مي کرديد با موضوعي از مباحث داستانهاي علمي تخيلي سر و کار داريد و البته حق هم با شما بود . تا مدتي طولاني بحث سيارات فراخورشيدي يا اگزوپلنت تنها به مباحث نظري سياره شناسان محدود مي شد نگاهي به عالم ستاره ها اين ظن را به وجود مي آورد که اگر خورشيد به عنوان يکي از ستاره هاي کهکشان راه شيري که تفاوت چنداني با ساير ستارگان کهکشان ما و ديگر کهکشانها ندارد، صاحب منظومه اي از سيارات است، چرا نبايد در اطراف ستارگان ديگر نيز سياراتي در حال چرخش باشند؟ اما کمتر از 15 سال است که اين اجرام از روي کاغذ به دنياي واقعي قدم نهاده اند و اين بار نيز چون هميشه، فناوري پيشرفته و ابزار دقيق و حساس باعث شده تا دريچه جديدي مقابل چشمان دانشمندان قرار گيرد.
موضوع شناخت و بررسي سيارات فرا خورشيدي از دل منظومه شمسي خودمان آغاز گرديد. سيارات آشناي منظومه ما اگر چه يکي از کهن ترين اجرامي هستند که انسان از قديم آنها را مي ديده و درباره آنها فكر مي كرده است اما شناخت منظومه شمسي را بايد دانشي بسيار نو به حساب آورد. در نخستين روزهاي عصر فضا، زماني که انسان اولين كاوشگرها را آماده سفر به جاي جاي منظومه شمسي مي نمود، متوجه شد كه از سيارات اطراف خود و از شکل گيري و تحول آنها اطلاعات كافي، درست و قابل اطميناني در اختيار ندارد.

در چنين زماني بود که دانش جديدي با ترکيب رشته هاي زمين شناسي، اخترشناسي و فناوريهاي فضايي متولد شد که سياره شناسي نام گرفت، دانشي که هدفش بررسي و شناخت سيارات و چگونگي پيدايش آنها و هر آن چيزي بود که در قالب اين موضوع مي گنجيد. اين تلاش جذاب و ماجراجويي فکري و فضايي انسان باعث شد تا او قدم به دنياي شگفت انگيز و دير آشناي اطراف خود بگذارد و از پس هر لحظه شگفتي هاي بيشتري در باره آن پيدا کند. اين حالت براي دانشمندان حس انساني را تداعي مي کرد که در خانه اي که تمام دوران کودکي خود را در آن پشت سر گذاشته، موفق به کشف اتاقهاي تازه و گوشه و کنار هاي ناشناخته اي شود.
در کنار اين تلاش علمي سؤالي کهن فرصت طرح مجدد يافت. آيا انسان در پهنه بيکران گيتي تنها است؟ آيا تمامي عالم براي او خلق شده است؟ آيا در جايي در ميان بيش از 150 ميليارد ستاره راه شيري و ميلياردها کهکشان شناخته شده، خورشيد ما ستاره اي ويژه است که گوهر دردانه حيات را در بستر خود پرورش داده است؟ براي پاسخ به اين پرسش تلاش گسترده اي اغاز شد که شايد يکي از مهمترين آنها جستجوي مکانهايي بود که امکان شکل گيري حيات در آنها وجود داشت. حلقه انتخاب در منظومه شمسي بسيار محدود بود . عطارد سياره بدون جو و تفديده شانسي براي اين موضوع نداشت. جو غليظ و اسيدي زهره هم بعيد بود اتمسفر مناسبي براي شکل گيري حيات و رشد آن بوده باشد. مريخ اگرچه هنوز هم کانديداي مناسبي براي اين موضوع به شمار مي رود اما فرصت تکامل بخشيدن به حيات را هيچ گاه به دست نياورده و اقمار دوردست منظومه نيز گزينه هاي خوبي به شمار نمي آمدند. پس بايد جستجو را به سوي ستارگان سوق داد . جايي که امکان شکل گيري و گسترش حيات شايد در دل سياراتي چون زمين وجود داشته است. حال سؤال اين بود كه آيا چنين سياراتي وجود خارجي دارند!
براي به سر انجام رسيدن چنين جستجويي از يک سو و از سوي ديگر به جهت پاسخ دادن به سؤال کماکان بحث انگيز چگونگي شکل گيري منظومه شمسي خودمان بود که طرح جستجوي سيارات فراخورشيدي آغاز شد. جستجويي براي يافتن اجرام بزرگ سنگي يا گازي که به طور مستقل به دور ستاره اي تکامل يافته در حال چرخش باشند.
نخستين گامها کمتر از پانزده سال پيش برداشته شد و پس از بررسيهاي بسيار، سرانجام نخستين نشانه ها از يک سياره فراخورشيدي در اطراف ستاره 51- فرس اعظم به دست آمد. از آن زمان تا کنون کاوشها به طور جدي ادامه يافت و با بهبود و پيشرفته تر شدن ابزراهاي رصدي، دانشمندن تواستند تعداد بيشتري از اين سيارات را شناسايي كنند. اگرچه در تعداد سيارات يافت شده بين مراجع گوناگون نجومي اختلاف نظر وجود دارد اما شمارش گر پايگاه جستجوي سيارت فرا خورشيدي JPL عدد 157 را نشان مي دهد و اين نشان از آغاز عصر جديدي دارد.
به جز يك مورد، باقي سياراتي كه تاكنون پيدا شده اند به طور مستقيم ثبت يا تصويربرداري نشده اند. دانشمندان، همه آنها را با بررسي اثري که بر روي ستاره مادر خود مي گذارند يافته اند. بدين ترتيب که در اثر چرخش سياره به دور ستاره مادر خويش باعث ايجاد تغييراتي در نور دريافتي از ستاره و يا ايجاد تغييراتي در مدار حركتي آن مي شوند. دانشمندان با ثبت بسيار دقيق اطلاعات دريافتي از ستاره مادر و بررسي داده ها، قادر به شناسايي چنين سياراتي مي شوند.
اما همانند تمامي عرصه هاي دانش بشري که حل هر مسئله اي، دهها پرسش جديد ايجاد مي کند، يافتن اين سيارات هم با خود سؤالات فراواني را به همراه آورده است. بر خلاف انتظار آنچه که در اطراف ستارگان ديگر پيدا شده است کمتر تشابهي با منظومه خانگي ما دارد. نخست آنکه تمامي سيارات يافت شده از نوع گازي و مشتري گون هستند و تا کنون هيچ سياره زمين مانندي کشف نشده است که شايد بتوان اين موضوع را به ضعف ابزارهاي فعلي مربوط دانست. شايد زماني که مأموريت اکتشافي کپلر عازم مدار زمين شود شانس يافتن اين گونه سيارات نيز بيشتر شود. اما نکته مهمتري که وجود دارد اين است که اکثر اين سيارات گازي کشف شده در فاصله اي بسيار نزديك از سياره مادر خود نسبت به فواصل سيارات در منظومه شمسي قرار دارند. اگر آنها را به منظومه خود منتقل کنيم شاهد خواهيم بود كه سياره اي با جرم بيش از مشتري در فاصله اي کمتر از مدار عطارد به دور خورشيد مي چرخد و اين با نظرات رايج درباره پيدايش منظومه شمسي تطابق ندارد. آيا اين بدان معني است که ما در نظريات خود در باره پيدايش منظومه دچار اشتباه شده ايم؟ آيا ما منظومه اي استثنائي داريم؟ هنوز براي پاسخ دادن به اين پرسشهاا بسيار زود است چرا که تنها تعداد بسيار اندكي از سيارات فراخورشيدي كه امكان وجود آنها در کهکشان راه شيري مي رود را يافته ايم و اين نسبت اندک براي اظهار نظر در موارد مطرح شده کافي نيست.اما براي ما و با امکانات اندک آماتوري و حتي حرفه اي موجود، مشاهده مستقيم يک سياره دوردست تنها در حد رؤيايي شيرين باقي خواهد ماند. با وجود اين مي توان ستاره هاي مادر برخي از از اين منظومه ها را حتي با چشمان غير مسلح نيز رصد نمود. چشم انسان مي تواند اجرامي تا قدر 6.5 را در شرايط ايده آل ببيند. از بين 157 سياره فراخورشيدي کشف شده، 40 مورد از آنها به دور ستاره هايي مي چرخند که قدر آنها کمتر از 6 است و بنابراين به راحتي در آسمان ديده مي شوند. شايد برجسته ترين آنها نخستين سياره کشف شده باشد که به دور ستاره 51 پگاسوس مي گردد. ستاره اي با قدر 5.5 در صورت فلکي بزرگ فُرس اعظم. اما رکورد درخشان ترين ستاره داراي سياره اي فراخورشيدي از آن ستاره گاما قيفاووس است. ستاره اي از قدر 3.22 در صورت فلکي قيفاووس که حتي در آسمان آلوده شهري ماند تهران نيز با چشم غير مسلح قابل ديدن است. نمونه جالب ديگر ستاره 55 â€“ خرچنگ است. ستاره اي از قدر 5.9 که مي توان با کمک يک دوربين دو چشمي آن را در آسمان يافت. نکته جالب در اين باره اين است که تا کنون 4 سياره در اطراف اين ستاره کشف شده است . وقتي به سوي اين ستاره نگاه مي کنيد در واقع به منظومه اي 4 سياره اي مي نگريد که در فاصله 5 سال نوري از زمين قرار دارد.
درسالهاي آينده مبحث سيارات فرا خورشيدي ديد ما را نسبت به آغاز و انجام منظومه شمسي و درک ما را نسبت به گيتي متحول خواهد ساخت. شايد شما هم اگر فرصت رصدي را در شبي صاف به دست آورديد و به سوي يکي از اين ستاره ها نگاه کرديد، احساس بي نظير رصد گراني را تجربه کنيد که به دنيايي دوردست، غير قابل ديدن(حداقل با ابزارهاي امروزي) ولي با شکوه مي نگرند. کسي چه مي داند، شايد در همان هنگام از روي يکي از سيارات سنگي کشف نشده آن منظومه نيز کسي خورشيد ما را رصد مي كند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت رسیک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 400]