انتظار فرج و اميد به آينده

واضح آرشیو وب فارسی:سایت رسیک: اشاره:

انتظار ظهور امام مهدى (عج) يا به تعبير ديگر انتظار فرج آل محمد صلي الله عليه و آله در آموزه‏هاى دين اسلام از اهميت و جايگاه بسزايى برخوردار است، اما اين مفهوم خود مصداقى از مفهوم عام «انتظار فرج‏» يا اميد به آينده است كه در روايات اسلامى بر آن تاكيد فراوانى شده است .
مكتب اسلام با هدف زنده نگهداشتن روحيه تلاش و پشتكار در فرد و جامعه اسلامى بر اميدوارى نسبت‏ به آينده و انتظار فرا رسيدن گشايش از سوى خدا سفارش بسيارى كرده و مؤمنان را از هرگونه ياس و نااميدى برحذر داشته است .

در اين مقاله تلاش شده كه با بررسى مفهوم عام و خاص انتظار و اميد به آينده ريشه‏هاى فطرى اين مفهوم و نقش سازنده آن در فرد و اجتماع را روشن سازد .

1 . مفهوم و جايگاه انتظار

«انتظار» ، يعنى «چشم داشتن‏» و «چشم به راه بودن‏.» (1) چش مداشت‏ به يك تحول، چشم داشت به ‏يك رويداد خوب، چشم داشت به ‏يك گشايش ... يا چشم به راه يك آينده مطلوب، چشم به راه يك عزيز سفر كرده، چشم به راه يك دستگير، چشم به راه يك منجى و ... به اين معنا انتظار مفهومى است كه با نهاد همه انسان ها عجين شده است و مى‏توان گفت كه همه انسان ها به نوعى منتظرند .
به بيان ديگر انتظار يا اميد به آينده همزاد انسان است و اگر اميد به آينده را از او بگيرند، سرنوشتى جز سكون، ركود، مرگ و تباهى نخواهد داشت، از همين روست كه در كلام نورانى پيامبر گرامى آمده است:

الامل رحمه لامتى و لولا الامل ما ارضعت والده ولدها و لاغرس غارس شجرا (2) ؛ اميد براى امت من مايه رحمت است و اگر اميد نبود هيچ مادرى فرزندش را شير نمى‏داد و هيچ باغبانى درختى نمى‏كاشت .

امام صادق عليه السلام مي فرمايد:

براى ما دولتى است كه هر زمان خداوند بخواهد، آن را محقق مى‏سازد. و آنگاه [امام] فرمود: هر كس دوست مى‏دارد از ياران حضرت قائم باشد بايد كه منتظر باشد و در اين حال به پرهيزكارى و اخلاق نيكو رفتار نمايد، در حالى كه منتظر است، پس چنانچه بميرد و پس از مردنش قائم، به پا خيزد، پاداش او همچون پاداش كسى خواهد بود كه آن حضرت را درك كرده است، پس كوشش كنيد و در انتظار بمانيد، گوارا باد بر شما [اين پاداش] اى گروه مشمول رحمت ‏خداوند!

همچنين حكايت ‏شده است كه:

روزى حضرت عيسى(ع) نشسته بود و پيرمردى با بيل زمينى را شيار مى‏كرد. عيسى فرمود: بار خدايا! اميد (آرزو) را از او برگير . آن پير در دم بيل را به كنارى انداخت و دراز كشيد . ساعتى گذشت و عيسى گفت: بار خدايا! اميد را به او بازگردان؛ بى‏درنگ آن پير برخاست و شروع به كاركرد. (3)

لحظه لحظه زندگى انسان با اميد همراه است و او هر دوره از عمر خود را به اميد رسيدن به دوره بعدى پشت‏سر مى‏گذارد. كودكى كه تازه به دبستان پاگذاشته به اميد رفتن به كلاس بالاتر و پشت‏سر گذاشتن دوران آموزش ابتدايى درس مى‏خواند و تلاش مى‏كند. همين كودك دوران راهنمايى را با اميد رسيدن به دوران دبيرستان سپرى مى‏كند و دوران دبيرستان را با اين اميد كه روزى به دانشگاه راه يابد پشت‏سر مى‏گذارد . وقتى همين كودك ديروز و جوان امروز وارد دانشگاه مى‏شود اميدهاى تازه به او توش و توان مى‏دهد و به زندگى او معنا مى‏بخشد؛ اميد رسيدن به جايگاه مطلوب اجتماعى، تشكيل خانواده، داشتن فرزند و ... . پس از تشكيل خانواده و به دنيا آمدن فرزندان، همه اميدها و آرزوهاى انسان متوجه پيشرفت و ارتقاى فرزندانش مى‏شود و به اين ترتيب حكايت پايان‏ناپذير اميد به آينده، تا آستانه مرگ، انسان را همراهى مى‏كند .

ناگفته نماند كه اين اميد به آينده و انتظار تحقق فرداى بهتر، خود ريشه در يك ويژگى فطرى دارد و آن كمال‏جويى انسان است. انسان همواره طالب رسيدن به مراتب بالاتر و دست‏يافتن به قله‏هاى پيشرفت و ترقى است و اين در همه انسان ها با تفاوت هايى در سطح كمال موردنظر و تلاش و جديتى كه براى رسيدن به كمال مطلوب صورت مى‏گيرد، وجود دارد .

در هر حال، انتظار و چشم به راه آينده بودن شعله‏اى است در وجود انسان كه هر چه فروزان‏تر و پرفروغ‏تر باشد تحرك و پويايى او نيز بيشتر خواهد بود و برعكس هر چه اين شعله به سردى و خاموشى بگرايد؛ تلاش و فعاليت انسان نيز كاستى مى‏پذيرد تا آنجا كه او تبديل به موجودى سرد، بى‏روح، بى‏نشاط، گوشه‏گير و بى‏تحرك مى‏شود و اين همان حالتى است كه در روانشناسى به «افسردگى‏» تعبير مى‏كنند . حالتى كه شدت و ضعف و زمينه‏هاى به وجود آمدن آنها در افراد مختلف متفاوت است، اما عامل آن در هر حال چيزى جز خشكيدن نهال اميد در وجود انسان نيست .

با توجه به اهميت و نقش اساسى اميد به آينده و انتظار فرج در زندگى انسانها مكتب اسلام تلاش نموده است‏ با تقويت اين روحيه، تلاش و سرزندگى جوامع اسلامى و مسلمانان را به نهايت درجه خود رسانده و آنها را در هر زمان پويا و پايدار نگهدارد .

هر كس با مراجعه به خود و بررسى مصاديق مختلف انتظار در مى‏يابد كه اين مفهوم سه پايه اساسى دارد:

1 . ناخشنودى از وضع موجود يا قانع نبودن به آن؛

2 . اميد و باور به آينده مطلوب؛

3 . تلاش در جهت تحقق آينده مطلوب .

به نظر مى‏رسد اميد به آينده و انتظار فرج به دو معنا در آموزه‏هاى دين اسلام به كار رفته است:

الف- انتظار به معناى عام؛ در اين معنا مكتب اسلام تلاش كرده است كه از يك ‏سو با فضيلت ‏بخشيدن به «انتظار گشايش‏» و اميد به آينده و از سوى ديگر با نكوهش ياس، نااميدى، دلسردى و دلمردگى، روحيه تلاش و تكاپوى سازنده را در افراد جامعه‏ اسلامى زنده نگهدارد و از ايجاد حالت ‏ياس و نااميدى در زندگى شخصى مسلمانان جلوگيرى كند .

اهتمام اسلام به اين معناى عام از انتظار و اميد به آينده تا بدان حد بوده كه از يك سو اميد به فرا رسيدن گشايش از سوى خداوند در زمره برترين اعمال برشمرده شده و از سوى ديگر ياس و نااميدى از رحمت‏ خداوند از جمله گناهان كبيره به شمار آمده است .

شايد بتوان گفت‏ بسيارى از رواياتى كه در آنها به فضيلت «انتظار فرج‏» به ‏طور كلى و بدون ذكر متعلق فرج اشاره شده، به اصل تقويت روحيه اميد به آينده و مقابله با حالت نااميدى و بدبينى نسبت ‏به آينده نظر داشته‏اند، كه از آن جمله مى‏توان به اين روايات اشاره كرد:

- از رسول اكرم صلي الله عليه و آله نقل شده است كه:

من رضى عن الله بالقليل من الرزق رضى الله عنه بالقليل من‏العمل و انتظار الفرج عباده (4) ؛ هر كس نسبت ‏به رزق كمى كه خداوند به او داده خشنود باشد، خداوند نيز نسبت ‏به عمل كمى كه او انجام مى‏دهد خشنود مى‏گردد و انتظار گشايش عبادت است .

انتظار شما نبايد تنها متوجه امور ظاهرى، سطحى و محدود زندگى گردد. شما بايد انتظارتان را تعميق بخشيد و چشم به راه آينده‏اى باشيد كه حقيقت مطلق، عدالت مطلق و معنويت مطلق در جهان حاكم شود .

- امام على عليه السلام در بخشى از روايت مفصلى كه در آن به چهارصد مورد از امورى كه براى صلاح دين و دنياى مؤمن شايسته است، اشاره مى‏كنند؛ پس از توصيه به طلب رزق در بين طلوع فجر و طلوع شمس مى‏فرمايند:

انتظروا الفرج، ولا تياسوا من روح الله، فان احب الاعمال الى الله عزوجل انتظار الفرج (5) ؛ در انتظار گشايش باشيد و از رحمت‏ خداوند نااميد نشويد؛ زيرا دوست ‏داشتنى‏ترين كارها نزد خداوند انتظار گشايش است .

- آن حضرت در بخش ديگرى از روايت‏ ياد شده پس از اشاره به اين مطلب كه ناشكيبايى در هنگام بروز ناگواري ها موجب از بين رفتن اجر انسان مى‏شود، مى‏فرمايد:

... افضل اعمال المرء انتظار فرج الله عزوجل (6)؛ برترين كارهاى انسان، انتظار گشايش از سوى خداست .

- امام صادق عليه السلام نيز در ضمن سفارش هاى خود به ابوحنيفه مى‏فرمايند:

... و افضل الاعمال انتظار الفرج من الله ؛ برترين كارها انتظار گشايش از خداست .

ب- انتظار به معناى خاص: در اين معنا، انتظار گشايش و اميد به آينده از حالت امرى محدود، سطحى و فردى خارج شده و تبديل به امرى گسترده، عميق و اجتماعى مى‏گردد .

در توضيح اين مطلب بايد گفت: تعاليم اديان الهى و به‏ ويژه دين مبين اسلام، دقيقا بر گرايش هاى درونى انسانها تكيه دارد و اهداف و برنامه‏هاى آنها بر اساس همين گرايش هاى درونى و ويژگي هاى فطرى سامان يافته است و در اين ميان نقش دين تنها جهت دهى، توسعه و تعميق اين گرايشهاست .

در موضوع مورد بحث نيز دين مبين اسلام با توجه به اينكه اميد به آينده و انتظار يك گرايش فطرى و جوهره زندگى انسانهاست تلاش نموده كه اين گرايش را از يك‏سو توسعه و از ديگر سو تعميق بخشد.

به اين بيان كه دين اسلام به همه انسانها مى‏گويد: اولا، شما فقط منتظر بهبود وضع زندگى خود و اطرافيانتان نباشيد و تنها سعادت نزديكان خود را طلب نكنيد، بلكه اين انتظار را نسبت ‏به همه افراد جامعه گسترش دهيد و چشم‏انتظار روزى باشيد كه رفاه، سعادت، عدالت و معنويت نه تنها در شهر و ديار شما بلكه در همه جهان گسترده شود .

ثانيا، انتظار شما نبايد تنها متوجه امور ظاهرى، سطحى و محدود زندگى گردد. شما بايد انتظارتان را تعميق بخشيد و چشم به راه آينده‏اى باشيد كه حقيقت مطلق، عدالت مطلق و معنويت مطلق در جهان حاكم شود .

در اين معنا، انتظار تنها به ظهور مردى تعلق مى‏گيرد كه اگر بيايد نهايت ‏خوبي ها براى همه انسان ها در سراسر جهان فراهم خواهد شد. اين انتظار به همان اندازه فضيلت و برترى دارد كه تحقق متعلق آن .

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت رسیک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 220]