آموزش روزنامه‌نگاري؛ دغدغه مشترك

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: آموزش روزنامه‌نگاري؛ دغدغه مشترك

روزنامه‌نگاري- عليرضا كتابدار - علي شاكر:
مراسم افتتاحيه دومين دوره آموزش روزنامه‌نگاري چندرسانه‌اي مركز آموزش موسسه همشهري با حضور استادان روزنامه‌نگار و روزنامه‌نگاران استاد برگزار شد.

شايد اگر هر موضوع ديگري جز نگراني نسبت به حوزه آموزش روزنامه‌نگاري، بهانه افتتاحيه دومين دوره آموزش روزنامه‌نگاري‌چندرسانه‌اي مركز آموزش موسسه همشهري مي‌شد، آن‌وقت دكتر حسن نمكدوست تهراني، رئيس اين مركز، مجبور نبود از اول تا پايان مراسم كنار در ورودي سالن بتهوون خانه هنرمندان بايستد و مدام به آن همه همكار، روزنامه‌نگار و استاد دانشگاه خوشامد بگويد.

ديشب تقريبا تمام گرايش‌هاي فكري رشته علوم ارتباطات و روزنامه‌نگاري گردهم آمدند تا دومين دوره آموزش روزنا‌مه‌نگاري چندرسانه‌اي روزنامه‌ همشهري، شب وصلِ دوستدارانِ روزنامه‌نگاري و آموزش آن باشد. حالا ديگر فرقي نمي‌كند كه تو از كيهاني‌هاي قديم باشي يا از بچه‌هاي روزنامه‌ اطلاعات.

مهم آن است كه بعد از اين همه سال نوشتن براي روزنامه‌ها به اين نتيجه رسيده‌اي كه شغل و حرفه‌ات به‌شدت متاثر از تغييرات دنياي اطراف است، پس بايد آموزش در اين رشته نيز به همان ميزان به‌روز و پويا باشد، اما اينكه چرا نيست، بحث ديگري است. بحثي كه تك‌تك سخنرانان ديشب سعي كردند گوشه‌اي از آن را دست بگيرند. ديشب همه آمده بودند؛ از استادان روزنامه‌نگار گرفته تا روزنامه‌نگاران استاد، استاداني كه عمر فعاليت حرفه‌اي آنها فراتر از 4 دهه است.

روزنامه‌نگاران استادي چون حسين قندي، علي‌اكبر قاضي‌زاده، فرج‌الله صبا، منصور رئيس‌سعدي و بهروز بهزادي در كنار استادان روزنامه‌نگاري همچون دكتر هادي خانيكي، دكتر يونس شكرخواه و دكتر محمدمهدي فرقاني به همراه استاداني چون سيدفريد قاسمي، اسماعيل ميرفخرايي و هوشنگ عباس‌زاده در اين جمع بودند.

اين گروه علمي پربار را كه اگر از آن به عنوان «عصاره علم ارتباطات و روزنامه‌نگاري ايران» ياد كنيم، گزاف نگفته‌ايم را استادان ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي مانند دكتر حسينعلي افخمي، دكتر مهدي مهدي‌زاده، دكتر عليرضا حسيني پاكدهي، دكتر مهدخت بروجردي و اعضاي هيات علمي ارتباطات دانشگاه تهران مانند دكتر عليرضا دهقان، دكتر عليرضا عبداللهيان، دكتر مهدي منتظر قائم كامل‌تر كردند.

استادان ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامي نيز بودند تا اين گروه چيزي كم نداشته باشد. دكتر سيدوحيد عقيلي، دكتر محمد سلطاني‌فر، دكتر احمد توكلي و دكتر رسولي كه در كنار استادان دانشگاه امام صادق(ع) از جمله دكتر مهدي محسنيان‌راد، پژوهشگر برجسته ارتباطات ايران و دكتر حسام‌الدين آشنا نيز در اين جمع حضور داشتند و صد البته چراغ پرنور مجلس‌ ارتباطاتي‌ها كه حضورش پررنگ است و اميدبخش، پروفسور كاظم معتمدنژاد نيز شمع محفل بودند.

استادان ديگري همچون دكتر شهيندخت خوارزمي، دكتر عبدالله گيويان، دكتر احمدميرعابديني، دكتر رضوي‌زاده و بسياري ديگر نيز در اين جمع در كنار روزنامه‌نگاران باسابقه حضور داشتند كه نام بردن از تك‌تك آنها از حوصله اين گزارش خارج است. همه و همه بودند و همه يك دغدغه مشترك داشتند: «آموزش روزنامه‌نگاري».

دوره‌هاي كوتاه‌تر و مفيدتر

دوره اول روزنامه‌نگاري چندرسانه‌اي (Multi Media Journalism) مركز آموزش موسسه همشهري به همت دكتر حسن نمك‌دوست تهراني، مدير اين مركز از آبان ماه 1385 آغاز و 9 ماه به طول انجاميد. در اين دوره 12 روزنامه‌نگار كه 6 نفر آنها از اعضاي روزنامه همشهري بودند در كنار 6 روزنامه‌نگار از بيرون اين روزنامه با مهارت‌هاي روزنامه‌نگاري چندرسانه‌اي آشنا شدند.

در پايان اين دوره نيز پُل ايريدل، مدرس خبرگزاري رويترز حدود يك ماه به دعوت مركز آموزش به ايران آمد و دوره با كلاس وي، به پايان رسيد. به گفته مدير مركز آموزش موسسه همشهري، در دوره جديد هم به روال دوره اول 12 نفر روزنامه‌نگار حضور دارند كه به‌مدت 4 ماه و هفته‌اي 4 روز به آموزش مهارت‌هاي روزنامه‌نگاري چندرسانه‌اي مي‌پردازند.

دكتر نمك‌دوست در مورد تفاوت اين دوره با دوره اول مي‌گويد:« با به‌دست آوردن تجربه از دوره اول، زمان اين دوره كاهش پيدا كرده و علاوه بر اين، قصد داريم پس از برگزاري دوره سوم، از مجموع 24 نفري كه در 2 دوره داشته‌ايم، 16 نفر را انتخاب كنيم و از يكي از موسسات معتبر روزنامه‌نگاري دنيا همچون خبرگزاري رويترز و خبرگزاري فرانسه، مدرسي را به ايران دعوت كنيم.»

ضرورت تاسيس مركز ملي روزنامه‌نگاري

تقريبا تمام آنهايي كه دستي بر آتش ارتباطات و روزنامه‌نگاري در ايران دارند مي‌دانند كه نظريات حوزه توسعه و ارتباطات «پروفسور كاظم معتمدنژاد» مبتني بر سيستمي آموزش‌محور است. آموزشي كه حالا بعد از 30 سال او كم‌كم دارد ثمره‌اش را مي‌بيند؛ چرا كه بيشتر همكاران امروز او كه در سالن نشسته بودند، روزگاري از شاگردان خود او بوده‌اند. پدر علم ارتباطات ايران دوره اول فراگير روزنامه‌نگاري چندرسانه‌اي را مثبت ارزيابي مي‌كند و اهميت روزنامه‌نگاري را در دنياي كنوني بيش از پيش مي‌داند و با آوردن مثال‌هايي از كشورهاي اروپايي و آمريكايي كه هر كدام مركزي ملي براي حمايت و تاييد علمي روزنامه‌نگاران خود دارند، مي‌گويد:«وقت آن رسيده است تا از بي‌توجهي به رشته روزنامه‌نگاري صرف‌نظر كرده و يك مركز آموزش روزنامه‌نگاري براي پيشرفت اين رشته در كنار ديگر رشته‌ها بنا كنيم.»

به گفته دكتر معتمدنژاد، بايد تمامي دستگاه‌ها و سازمان‌هاي مرتبط دست‌به‌دست هم دهند تا اين مركز ملي روزنامه‌نگاري براي آموزش و حمايت از روزنا‌مه‌نگاران تاسيس شود. وي همچنين تاسيس چنين مركزي را در سطح منطقه‌اي با اهميت توصيف مي‌كند و البته تصريح مي كند كه متاسفانه موانع پيش‌ِ روي آن بسيار زياد است. معتمدنژاد با اشاره به حضور اينترنت در عرصه روزنامه‌نگاري امروز، آن را يكي از دلايل تحول در عرصه اين حرفه مي‌داند كه همه چيز را تجاري‌تر و تكنيكي‌تر از قبل كرده است.

نياز به آموز‌ش‌هاي نو

سرعت تحولات و شكل‌گيري فناوري‌هاي نوين، همان نكته‌اي است كه دكتر «شهيندخت خوارزمي»، عضو هيات علمي سازمان مديريت صنعتي ايران، به آن اشاره دارد. به گفته دكتر خوارزمي، هدف از آموزش، آماده‌سازي فرد براي كار و زندگي است كه در محيطي پرشتاب و پرتحول امروز با معضلاتي همچون منسوخ شدن برخي حرفه‌ها مواجه است.

بنابراين آموزش، فرد را براي اين بازار پرسرعت امروزي آماده مي‌كند. وي با تاكيد بر سرمايه انساني كه متحول‌كننده آموزش در دوران امروز است، مي‌گويد:«افراد امروز بايد توانايي كنار گذاشتن دانش‌هاي منسوخ شده خود را داشته باشند تا بتوانند آنهايي را كه اثربخش است، جايگزين كنند. پس در اين بخش، آموزش مجبور است ايده‌هاي جديد خلق كند.»

وي مي‌افزايد:«امروز تاكيد روي اثربخشي سرمايه‌گذاري در زمينه آموزش است تا بتواند فرد را براي زندگي در اين دوره آماده كند. به همين خاطر است كه آموزش ديگر روي انتقال دانش تاكيد ندارد بلكه اثربخشي آن بايد تضمين شود تا بتواند تامين‌كننده سرمايه‌گذاري باشد.» اينجاست كه بسياري از آموز‌ش‌هاي دوره سنتي در دوره مدرن جواب نمي‌دهد.

روزنامه‌نگاري آنلاين؛ محل مناقشه

اين امر را در حوزه روزنامه‌نگاري سنتي و آنلاين نيز مي‌توان مشاهده كرد. امري كه دكتر سعيدرضا عاملي، عضو هيات علمي دانشكده ارتباطات دانشگاه تهران بر آن تاكيد مي‌كند.

به‌نظر او، تا زماني كه درك درستي از زمان، كار و انرژي مجازي نداشته باشيم، هنوز از آن تعاريف «اتاق‌خبر»گونه بيرون نيامده‌ايم. وي به تحولات و تغييراتي كه در اين عرصه به‌وجود آمده، اشاره مي‌كند و تغييراتي همچون جايگزيني روزنامه‌نگاري اتوماتيك به‌جاي روزنامه‌نگاري سنتي، شكل‌گيري روزنامه‌نگاري شهروندي همراه با لينك‌ها و زنجيره‌هاي متعدد، تعاملي شدن فرآيند روزنامه‌نگاري و زنده ماندن صفحات وب در اينترنت را از ويژگي‌هاي اين نوع روزنامه‌نگاري مي‌داند.

به اعتقاد وي، از طرف ديگر، چندبُعدي بودن اين روزنامه‌نگاري سبب مي‌شود كه ما خود را در عرصه‌اي جديد و ناگزير حس كنيم و با ظرفيت‌هايي مواجه باشيم كه قابليت‌هاي زيادي به ما مي‌دهند.

موشك‌هاي شيشه‌اي با محتواي ثابت

در اين ميان دكتر محمدمهدي فرقاني، روزنامه‌نگار و عضو هيات علمي دانشكده علوم ارتباطات علامه‌طباطبايي، كه به نوعي از روزنامه‌نگاران با سابقه و كاغذي محسوب مي‌شود، نسبت‌ به اصالت‌هاي آن نوع روزنامه‌نگاري تذكر مي‌دهد. اما دكتر يونس‌شكرخواه، خود را نگران صفت‌هايي كه به روزنامه‌نگاري‌هاي جديد مي‌دهد، نمي‌داند. به‌نظر سردبير همشهري‌آن‌لاين، ما وارد فضايي شده‌ايم كه براي انجام كارهايمان كمتر از قبل دچار دردسر مي‌شويم و بسياري از كارهاي روزمره را مي‌توانيم راحت‌تر انجام دهيم. حال بيرون نگه داشتن روزنامه‌نگاري از اين فضا نمي‌تواند درست باشد. به‌نظر دكتر شكرخواه، در اين فضا شايد شاهد مرگ اتاق خبر باشيم اما مرگ خبر محال است.

ما امروز در كسري از ثانيه، عكس‌هايي را كه زماني مدت‌ها دريافت آن زمان مي‌برد، دانلود مي‌كنيم. حال چرا نبايد از اين فضا بهره ببريم؟ فضايي كه روزبه‌روز در حال واقعي‌تر شدن است. در اين فضا فرآيند آموزش تبديل به فرآيند يادگيري شده است. يعني معلم خود نيز در چرخه‌اي از يادگيري قرار مي‌گيرد و تنها آموزش‌دهنده نيست.

دكتر شكرخواه مثال جالبي در رابطه با فضاي ديجيتال و كيفيت مواجه روزنامه‌نگاري با آن مي‌زند و مي‌گويد:«زماني در روزنامه براي ارسال اخبار از تحريريه به حروفچيني، از موشك‌هاي شيشه‌اي استفاده مي‌كرديم و مطالب (محتوا) را در آن موشك‌هاي شيشه‌اي مي‌گذاشتيم و مي‌فرستاديم. حالا اين فضا هم مثل همان موشك‌هاي شيشه‌اي است. فقط سريع‌تر حركت مي‌كند، پس ما بايد با سرعت بيشتري به آن محتوا بدهيم.»

براي آموزش، واقعيت‌ها را ببينيم

اگر كساني مانند دكتر عاملي و همكار دانشگاهي‌اش؛ يعني دكتر شكرخواه سوار بر ماشين زمان در دنياي مجازي واقعي‌شده آينده سير مي‌كنند ولي استاد سيد‌فريد قاسمي، مورخ برجسته مطبوعات ايران، به واسطه سال‌ها پژوهش و تحقيق در حوزه تاريخ روزنامه‌نگاري از گذشته تاكنون نكته‌هاي بسياري همراه دارد. نكته‌هايي كه ماشين زمان براي روزنامه‌نگاري (البته از نوع ايراني‌اش) به آن محتاج است وگر نه ممكن است ما را در ميانه دوران سنتي و مدرن معلق نگه دارد.

استاد قاسمي به سير تحول و شكل‌گيري روزنامه‌نگاري در ايران نگاهي مي‌اندازد و زماني كه پيش از تاسيس خبرگزاري پارس، خبرنگاران مجبور بودند براي رساندن اخبار در گرما و سرما با پاي پياده خبر به روزنامه‌ها برسانند. اينكه حدود 100 سال طول مي‌كشد تا تحريريه به شكل امروزي‌اش شكل بگيرد و در اين ميان ايرانيان فرنگ رفته آن‌طور كه بايد و شايد نتوانستند از درس روزنامه‌نگاري‌اي كه در غرب خوانده بودند، استفاده كنند.

به گفته قاسمي، اولين مركز آموزش روزنا‌مه‌نگاري در ايران در سال 1317 شكل‌ گرفته است اما از دهه 30 ابتكار مديران وقت روزنامه‌هاي كيهان و اطلاعات سبب رونق آموزش روزنامه‌نگاري در كشور شد. دوره‌هاي آموزش كوتاه‌مدتي كه نشرياتي چون اطلاعات و توفيق برگزار مي‌كردند همچنان ادامه داشت تا آنكه در دهه 50 دانشكده علوم ارتباطات تاسيس شد.

بعد از انقلاب و با تعطيل شدن دانشكده علوم ارتباطات كه در 40 سال گذشته بيشترين تاثير را در عرصه روزنامه‌نگاري داشته است، اولين دوره آموزش روزنامه‌نگاري را روزنامه‌ «جمهوري اسلامي» برگزار كرد و اين دوره‌هاي كوتاه‌مدت تا زمان بازگشايي دوباره دانشكده علوم ارتباطات همچنان ادامه داشت. اما تمام اين پيش‌درآمدهاي قاسمي براي آن بود كه بگويد:«هر دوره آموزشي كه برگزار شد، گردانندگان كار، هدفي براي آن داشتند و امروز نيز بايد اين هدف براي آموزش روزنامه‌نگاران مشخص شود. بنابراين بايد در آموزش به آنچه در روزنامه‌نگاري ايران در جريان است، بپردازيم.»

اين نبود آموزش در حوزه‌هاي مختلف روزنامه‌نگاري و عقب‌ماندن فضاي دانشگاهي از تحولات اين رشته باعث شده كه بسياري از اصطلاحات جديدي كه وارد فرهنگ روزنامه‌نگاري ما مي‌شود، نتواند معادل فارسي مناسبي پيدا كند و از آن بدتر نتواند خودي در اين فرهنگ نشان دهد. دكتر سيد وحيد عقيلي، رئيس دانشكده ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامي همين موضوع را بهانه سخنان خود مي‌كند و توجه به انواع جديد روزنامه‌نگاري را بسيار مهم مي‌داند؛ چرا كه به گفته وي، برخاسته از يك نوع واقعيت اجتماعي است.

حرفه‌اي‌هاي كار نياموخته

شايد يكي از مشكلات نشناختن حوزه اجتماعي و دور بودن آموزش‌ها از فضاي اطراف آن، نبودن تخصص در فعالان اين عرصه است. به‌قول دكتر عبدالله گيويان، مدير مركز تحقيقات و مطالعات رسانه‌اي موسسه همشهري، دوره‌هاي آموزش همشهري با يك سوء‌تفاهم از بالا و يك ناآگاهي از پايين پاسخگوي نياز جامعه نيست. اين در حالي است كه براي ساماندهي فارغ‌التحصيلان رشته روزنامه‌نگاري نيز هيچ فكري نكرده‌ايم.

از طرف ديگر نبود استاد كافي در آموزشگاه‌ها مشكل ديگر حوزه آموزش روزنامه‌نگاري در ايران است. طوري كه بسياري از روزنامه‌نگاران حال حاضر ايران، تحصيلات علوم ارتباطات يا روزنامه‌نگاري ندارند. مدير دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها نيز همين نكته دكتر گيويان را در سخنانش تاييد مي‌كند.

به گفته شعبانعلي بهرامپور، با توجه به تحقيق صورت گرفته توسط مركز مطالعات و تحقيقات رسانه‌ها از مجموع 18 هزار و 446 روزنامه‌نگار حال حاضر ايران، 40 درصد هيچ دوره آموزشي را طي نكرده‌اند و تنها كمي بيشتر از هزار نفر رشته ارتباطات (نه روزنامه‌نگاري) خوانده‌اند و همان 40 درصدي كه به هيچ‌وجه آموزش نديده‌اند، اصلا به آموزش در عرصه روزنامه‌نگاري اعتقادي ندارند. برنامه‌ كه تمام مي‌شود، همچنان جمع روزنامه‌نگاران استاد و استادان روزنامه‌نگار دنبال جواب اين پرسش كوتاه دكتر محسنيان‌راد مي‌گردند كه چرا تنها 10 درصد از فارغ‌التحصيلان علوم ارتباطات بايد جذب كار رشته خود شوند؟ اين ارتباط دروني با خود همچنان ادامه دارد.

آدم‌هاي جمع، همديگر را در آغوش مي‌گيرند و اميدوارند كه باز بينند اين ديدارهاي غريب و آشنا را. آدم‌هاي مجلس خوب مي‌دانند كه به قول ليلا رستگار، روزنامه‌نگار و سردبير نشريه دوچرخه، نياز به آموزش مثل هوا براي نفس كشيدن در روزنامه‌نگاري امروز ايران است.

تاريخ درج: 1 مرداد 1387 ساعت 14:17 تاريخ تاييد: 1 مرداد 1387 ساعت 15:08 تاريخ به روز رساني: 1 مرداد 1387 ساعت 16:37
سه شنبه 1 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 588]