در بزرگداشت ولادت حضرت امام علي (ع ) وظايف تربيتي پدران در نگاه امير مومنان (ع )

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: در بزرگداشت ولادت حضرت امام علي (ع ) وظايف تربيتي پدران در نگاه امير مومنان (ع )
در فرهنگ عمومي وقتي سخن از تربيت و پرورش فرزندان به ميان مي آيد بسيار سريع اذهان و افكار به « مادران » معطوف مي شود و متاسفانه نام و ياد و ضرورتي از نقش تربيتي « پدران » به ميان نمي آيد و حال آنكه اصل حياتي و بنيادي تعليم و تربيت فرزندان وظيفه و مسئوليت مشترك مادران و پدران است و هر كدام در جايگاه خود و به ميزان زمان حضور در لحظات تعامل با كودكان و نوجوانان در تربيت و پرورش صحيح آنان سهم و نقش دارند.
بديهي است بيشترين حضور در صحنه هاي تعامل با فرزندان و تربيت و پرورش آنان توسط مادران صورت مي گيرد و اين به دو دليل است . دليل اول اين كه كيفيت و نوع وظايف و مسئوليت هاي مادران به گونه اي است كه حضور و نقش آفريني بيشتر آنان را در محيط و كانون خانواده مي طلبد و دليل دوم اين كه حكمت هاي آفرينش الهي عواطف خاصي در نهاد و سرشت مادران تعبيه وتثبيت كرده است كه آنان را سهم بيشتري از مراقبت هاي تربيتي و تلاش هاي دقيق و مستمر براي پرورش نونهالان مي بخشد.
دو دليل مزبور اگر چه معقول است و پذيرفته لكن نافي مسئوليت پدران در تربيت فرزندان نمي باشد و وظايف مهم در پرورش كودكان و نوجوانان را « بيشتر » و نه « مطلق » به مادران محول مي نمايد و پدران نيز جايگاه و نقش خاص و مسئوليت هاي مشخصي دارند كه بايد نسبت به آنها متعهد و متعامل باشند
نظام تربيتي اسلام هم از جنبه « جامعيت » ـ كه به همه ابعاد و جلوه هاي نيازهاي عاطفي و روش هاي پرورش انسان نظر مي گسترد ـ و هم از جنبه « واقع گرايي » ـ كه در عينيت جامعه حضور دارد و همه ضرورت ها و بايدها و نبايدهاي تعليم و تربيت را مشاهده مي كند و لمس مي نمايد ـ مادران و پدران را در كنار هم در پرورش كودكان و نوجوانان سهيم و داراي نقش و اثر مي داند و هر كدام را به گونه اي و با كميت و كيفيت و زمان بندي و روشمندي خاص به اين مسئوليت مهم و حياتي مي گمارد.
امير مومنان حضرت علي (ع ) كه خود يك « پدر » است و فرزنداني بزرگ و شريف و تاثيرگذار در تاريخ بشريت همچون امام حسن (ع ) و امام حسين (ع ) و حضرت زينب (س ) را به جوامع انساني تحويل داده است هم در « انديشه » و هم در « عمل » خود را در تربيت و پرورش فرزندان از جنبه هاي گوناگون مسئول و متعهد مي دانست و از همين رو در تلاشي دقيق و با نظارت و مراقبتي مستمر به اين امر مهم و محوري اهتمام ويژه داشت .
نامه اميرمومنان (ع ) به فرزندش امام حسن مجتبي (ع ) نمونه اي بزرگ و مهم از انديشه ها و رهنمودهاي تربيتي آن پيشواي الهي مي باشد كه در متن آن آموزش ها و روش ها و راهكارهاي ارزشمندي نهفته است و جنبه هاي مختلف تربيت و پرورش را مي نماياند. در بخشي از اين رهنمودها براي يافتن محوري ترين مسئوليت هاي پدران در تربيت فرزندان دقت و تعمق مي نمائيم :
« پسرم ... من فضايل و ارزش هاي اخلاقي را براي تو نماياندم و برشمردم ... پيش از آن كه خواهش ها و دگرگوني هاي دنيا به تو هجوم آورند و پذيرش اطاعت مشكل گردد زيرا قلب نوجوان همچون زمين حاصلخيز و آماده كشت است كه هر بذري در آن پاشيده شود مي پذيرد. پس در تربيت تو شتاب كردم پيش از آن كه دل تو سخت شود و فكر و عقل تو به چيزي ديگر متمايل و مشغول و مغشوش گردد و نيز تا به اين وسيله به استقبال كارهايي بروي كه صاحبان تجربه زحمت آزمون آن را كشيده اند و تو را از تلاش و يافتن بي نياز ساخته اند...
پسرم درست است كه من به اندازه پيشينيان عمر نكرده ام اما در كردار آنان نظر افكندم و در اخبارشان انديشيدم و در آثارشان سير كردم تا آنجا كه گويا يكي از آنان شده ام بلكه با مطالعه تاريخ آنان گويا از اول تا پايان عمرشان با آنان بوده ام پس قسمت هاي روشن زندگي آنان را از دوران تيرگي شناختم و زندگاني سودمند آنان را بادوران زيانبارش شناسايي كردم سپس از هر چيزي مهم و ارزشمند آن را و از هر حادثه اي زيبا و شيرين آن را براي تو برگزيدم و ناشناخته هاي آنها را دور كردم پس آنگونه كه پدري مهربان نيكي ها را براي فرزندش مي پسندد من نيز بر آن شدم تو را با خوبي ها تربيت كنم .... (1 )
در اين رهنمودهاي ژرف تربيتي امير مومنان (ع ) چهار محور و موضوع مهم از وظايف و مسئوليت هاي پدران در تربيت و پرورش فرزندان مورد توجه قرار مي گيرد.
1 ـ تربيت اخلاقي و معنوي
تربيت اخلاقي و معنوي از موضوعات بسيار مهم و از عوامل اصلي در شكل گيري شخصيت فرزندان محسوب مي شود به گونه اي كه چنانچه در اين امر حياتي قصور و تسامح شود حيات سالم و بالنده انسان در تمام مراحل و دوره هاي كودكي نوجواني جواني و بزرگسالي به خطر مي افتد و مشكلات و موانع فراوان رخ مي نمايانند و ركودها و جمودها از يك سو و بيراهه ها و مهالك از سوي ديگر رشد و كمال و سعادت آدمي را مختل مي كنند و همين جاست كه ضلالت و گمراهي و فساد و تباهي نيز چهره ظاهر مي سازد و باندهاي مخرب براي آلوده كردن جوانان و بهره برداري هاي مختلف از آنان به دام گستري مي پردازند و به سرعت و سهولت به شكار نونهالاني روي مي آورند كه از ابتدا و در كانون خانواده كه اولين مركز تربيت و شكل گيري شخصيت سالم و پاك مي باشد تحت نظارت و پرورش صحيح قرار نگرفته اند.
نظام تربيتي اسلام مسئوليت محوري « پدران » را در تربيت اخلاقي و معنوي كودكان و نوجوانان بسيار زيربنايي مي داند و با تعابير ژرف و آگاهي بخش اين مهم را به صورت يك شناخت و بينش ضروري در اذهان وافكار عمومي تثبيت مي نمايد.
در نگاه آموزه هاي تربيتي اسلام پدران بايد همواره از درگاه حضرت پروردگار تربيت صحيح و كامل فرزندان را تمنا كنند و خداوند را به ياري بطلبند . (2 )
همچنين پدران به كسب اين بصيرت دعوت مي گردند كه حق فرزندان را تاديب و تربيت اخلاقي آنان بدانند و به همين دليل نيك و بدآنان را وابسته به خود تلقي كنند و همچون يك مربي شايسته در تعليم و تربيت كودكان و نوجوانان كوشا باشند(3 )
« تربيت » را بهترين « ارث » بر جاي مانده از جانب « پدران » براي « فرزندان » معرفي كردن (4 ) و « پدران موفق » در ادب آموزي و تربيت اخلاقي نونهالان را شايسته نزول رحمت خاص الهي دانستن (5 ) دو آموزه ديگري است كه جايگاه و نقش محوري پدران در تربيت اخلاقي و معنوي فرزندان را نمايان مي سازد و بر تحقق آن تصريح مي نمايد.
اميرمومنان حضرت علي (ع ) به فرزندش امام حسن مجتبي (ع ) انجام وظيفه و مسئوليت انتقال ارزش هاي معنوي و خصال و صفات اخلاقي را بسيار حياتي و مهم تلقي مي نمايد و به اين طريق هم خود را عامل به اين وظيفه و موفق در انجام آن مي داند هم به امام حسن (ع ) به عنوان پدر آينده نقش و اهميت تربيت اخلاقي و معنوي را مي نماياند و هم براي نسل هاي آينده و همه پدران در گستره تاريخ اين شناخت و معرفت را به صورت پشتوانه اي مهم ذخيره مي سازد.
2 ـ پرورش فكري و اعتقادي
پرورش فكري و اعتقادي دومين مسئوليت محوري پدران براي ساختن و به رشد و كمال در آوردن شخصيت فرزندان خويش مي باشد. اهميت خاص و آثار ارزشمند اين نوع پرورش را وقتي در مي يابيم كه مشاهده مي كنيم در هر عصري از اعصار و زمان ها وجود جريان هاي فكري ناسالم براي به انحراف كشاندن نوجوانان يك واقعيت تلخ و ثبت شده در اوراق تاريخ مي باشد.
خارجيگري اشعري گري اخباري گري مرجئه گري صوفي گري از جمله جريان هاي فكري و اعتقادي متضاد با اسلام اصيل مي باشند كه در دوره هاي متعدد تاريخي به ظهور و نقش آفريني هاي ويرانگر درآمده اند و گروه هايي از مردم جامعه را از همان دوره جواني در دام خود افكنده و از مسير حق دور داشته و در بيراهه هاي تشكيك و ترديد و معتقدات مغشوش به حركت درآورده اند.
تفكر جدايي دين از سياست جريان نفاق جريان فرقان تفكر بطلان تشكيل حكومت در عصر غيبت جريان ملي گرايي در شكل ها و با نام هاي مختلف از جمله جريانهاي فكري و اعتقادي ناسالم در عصر ما و تاريخ معاصر ايران به شمار مي روند . (6 )
اين جريان ها در نهايت جوانان را از اسلام اصيل جدا كرده و در دام قدرت ها و كشورهاي استعماري اسير كرده اند و از همين جا مشخص مي شود و با مستندات و شواهد ثابت مي گردد كه اين جريان هاي دو آتشه فكري و اعتقادي « سياسي » ! بوده و هستند و بسياري از آنها دانسته و آگاه و برخي نيز نادانسته و ناآگاه در خدمت دشمنان دين درآمده اند.
اميرمومنان حضرت علي (ع ) در رهنمود تربيتي خويش به فرزندش حضرت امام حسن (ع ) به اين نكته اشارت دارد كه قبل از آن كه عقل و فكر تو به چيزي غير از حق مشغول و مغشوش گردد به پرورش فكري و اعتقادي ات همت گماشتم و به اين ترتيب بر حساسيت و ضرورت اين نوع مراقبت و پرورش تاكيد مي نمايد.
3 ـ بينش يابي و فرصت شناسي
يكي از وظايف مهم و ارزشمند پدران اين است كه نسبت به دوره بسيار حساس و حياتي « نوجواني » اصل بينش يابي و وظيفه فرصت شناسي را مورد توجه و نظر و عمل قرار دهند و هيچ گونه غفلت و مسامحه اي را روا مدارند كه در آن صورت حركت سالم و پوياي تربيتي فرزندان را با مانع و مشكل مواجه مي سازند و در پي آن شاهد عواقب و آثار تلخ و ناگوار آن خواهند بود.
اصل بينش يابي پدران را به مطالعه و دقت براي شناخت دوره نوجواني و عواطف و احساسات خاص آن دعوت مي كند و وظيفه فرصت شناسي پدران را به شكار فرصت هاي مناسب به وجود آمده در اين دوره حساس براي تربيت و پرورش سالم و مستحكم نوجوانان وادار مي نمايد.

در دوره نوجواني در كنار فراهم آمدن شرايط براي رشد جسمي و بروز آثار و جلوه هاي خاص آن زمينه ها براي رشد ارزش هاي اخلاقي از يكسو و پذيرش اعتقادات سالم از ديگر سو كاملا آماده و مناسب مي گردد و به همين دليل پدران بايد دقت و نظارت آميخته با اطلاعات و شناخت و آگاهي هاي لازم را معمول دارند تا نوجوان هم از جنبه فكري و اعتقادي به دين باوري اصيل برسد و هم از جنبه اخلاقي و معنوي شخصيتي پاك و سالم و پايبند به ارزش ها و هنجارهاي اسلامي بيابد.
نوجوان در اين دوره از زندگي به دليل آمادگي براي پذيرش باور و اعتقاد و نيز متمايل و متعامل شدن به ارزش هاي اخلاقي به زمين بكر و حاصلخيزي شبيه است كه هر بذري در آن بيفشانيم رشد مي كند.
اين تشبيه زيبا از امير مومنان (ع ) كه در متن رهنمود تربيتي خويش به فرزندش آمده است نشان مي دهد كه اگر پدران هم به اصل بينش يابي نسبت به عواطف و احساسات و از جمله آمادگي هاي لازم براي دين پذيري و گرايش عملي به ارزش هاي اخلاقي توجه و عمل نمايند و هم در فرصت شناسي و شكار لحظه ها براي پاشيدن بذرهاي ايمان و اخلاص و صداقت در زمين بكر روح و جان و قلب نوجوان دقيق و عامل باشند ديگران ـ نه جريان هاي فكري ناسالم و نه افراد و عناصر ناپاك و شياد ـ نمي توانند فرزندانشان را به گمراهي و انحراف بكشند.
4 ـ تجربه آموزي و عبرت اندوزي
وظيفه چهارم محوري پدران براي رشد شخصيت فرزندان انتقال تجربه هاي بزرگ تاريخي و درس ها و پيام هاي نهفته در آنها به نوجوانان و ايجاد پشتوانه اي از عبرت و بصيرت براي پيمودن راه پرفراز و نشيب زندگي مي باشد.
اميرمومنان (ع ) به فرزندش گوشزد مي نمايد كه من به گونه اي در « تاريخ » عميق و دقيق شدم و با رخدادها و حوادث مختلف فرهنگي و اجتماعي و سياسي آن درآميختم كه گويا از اول تا پايان عمر اقوام و ملل و روحيات و صفات و رفتار و عملكردها و حوادث زندگي آنان حضور داشته ام و سپس تمام اين تجربيات را زير و رو كردم و بهترين و درس آموزترين را براي حيات برتر و سالم و موفق برگزيدم و به تو منتقل ساختم .
اميرمومنان (ع ) در اين رهنمود ارزش و آثار گرانقدر « تجربه » ها در ياري رساني نوجوانان را مي نماياند و به اين واقعيت تصريح مي كند كه هر كدام از فرزندان بايد با پشتوانه اي نيرومند از تجربه هاي موفق وارد اجتماع شوند تا بتوانند در مسير طولاني و پرفراز و فرود حيات دنيا از گردنه هاي سخت عبور نمايند و در هر جلوه از زندگي ـ چه اخلاقي و رفتاري چه فرهنگي و علمي چه فكري و اعتقادي چه اجتماعي و سياسي ـ از اين پشتوانه هاي كارآمد بهره وري هاي جامع نمايند.
به اين ترتيب حضرت علي (ع ) هم به انجام وظيفه خويش به عنوان يك « پدر » براي انتقال تجربه هاي مفيد به فرزندش اشاره مي نمايد و هم به نقش و اهميت تجارب سازنده براي نسل هاي بشر تصريح دارد.
ارزش تجربه و ضرورت بهره وري از آن در نگاه اميرمومنان (ع ) به گونه اي حائز اهميت مي باشد كه معلومات و آگاهي هاي انسان عاقل و خردورز را در پرتو استفاده از تجربه هاي مختلف روبه افزايش و فزوني مي داند (7 ) و نه تنها ارزش راي و نظر هر انساني را وابسته به مقدار تجاربي مي داند كه در خزانه فكر خود اندوخته است (8 ) كه « عقل تجربي » را در كنار « عقل طبيعي » عامل اصلي خير و سعادت بشر معرفي مي نمايد (9 ) و معتقد است از تجارب بشر است كه مي توان دانش نو و اطلاعات تازه را استخراج نمود . (10 )
وظايف و مسئوليت هاي چهارگانه اي كه از نظر گذشت مجموعه اي به هم پيوسته و غيرقابل گسست مي باشند و شكل گيري شخصيت سالم و بالنده فرزندان در پرتو عمل دقيق به هركدام از وظايف محوري و بنيادين مزبور مي باشد و نمي توان تصور نمود جواناني كه از جنبه « اخلاقي و معنوي » به پايبندي نسبت به ارزش ها و هنجارها رسيده باشند و در عين حال از جنبه « فكري و اعتقادي » به راهيابي و باورمندي صحيح و سالم دست نيابند به سعادت و رستگاري برسند. چنان كه ديده ايم و مي بينيم كه هستند كساني كه در همان حال كه مقيد به معيارهاي اخلاقي مي باشند در امور فكري و اعتقادي به قشري گري و تصلب گرفتار آمده و در دام برخي از جريان هاي اعتقادي مغشوش كه پوسته و ظاهري از اسلام دارند و از حقيقت آن تهي هستند اسير شده اند! در نقطه مقابل نيز معتقدات سالم با اخلاق و رفتار سالم پيوند مي خورد و در غيراينصورت ديري نمي پايد كه آلودگي هاي اخلاقي باورهاي صحيح را به بيراهه مي كشاند.
اصل « بينش يابي و فرصت شناسي » و نيز اصل « تجربه آموزي و عبرت اندوزي » به همين ترتيب با دو اصل قبلي رابطه همگون و متقابل دارند و با هم در تعامل مستمر مي باشند. يعني دو اصل اوليه بدون اين دو اصل مزبور به طور جامع و كامل به ظهور و تحقق درنمي آيند و چنانچه پدران از بينش هاي لازم نسبت به عواطف نوجوانان و شكار فرصت ها براي بذرافشاني مناسب و به موقع در زمين حاصلخيز قلب و فكر آنان برخوردار نباشند چگونه تربيت اخلاقي و معنوي و نيز پرورش فكري و اعتقادي نوجوانان محقق مي گردد و همين گونه است نقش و آثار تجارب مفيد و سازنده و تحول زا در موضوع شكل گيري شخصيت سالم و كامل فرزندان و به اين ترتيب پدران بايد هركدام از مسئوليت هاي چهارگانه در تربيت و پرورش سالم و جامع را در جايگاه خود و به نحو صحيح و با مراقبت دقيق به مرحله عمل درآورند تا فرزندان صالح و سالم به جامعه انساني تحويل دهند.
پاورقي :
ــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نهج البلاغه نامه 31
2 ـ صحيفه سجاديه دعا در طلب صلاح و سعادت براي فرزندان
3 ـ تحف العقول ص 263
4 ـ غررالحكم ج 1 ص 79
5 ـ الحديث ج 3 ص 92
6 ـ از دو مقطع تاريخي هركدام پنج جريان فكري ناسالم را نام برديم . اين يادكرد هرگز به اين معنا و مفهوم نيست كه جريان هاي پنجگانه مقطع اول تاريخي با جريان هاي پنجگانه مقطع دوم تاريخي كه مربوط به عصر و زمان ما مي باشد هيچ سنخيتي از لحاظ محتوا و اهداف ندارند بلكه برعكس اين جريان ها از يك ماهيت و استراتژي و خط مشي برخوردارند و در هر زمان با قالب ها و شيوه هاي مختلف و متناسب با زمان و نحوه بهره برداري قدرت هاي ستمگر و حكومت هايي كه به نام اسلام عليه اسلام فعاليت مي كنند ظاهر مي گردند. به ديگر سخن جريان هاي فكري وابسته به « اسلام اموي » و « اسلام عباسي » در مقطع تاريخي « ديروز » با جريان هاي فكري وابسته به « اسلام شاهنشاهي » و « اسلام آمريكايي » در مقطع تاريخي « امروز » داراي هويت و هدف واحد و مشترك مي باشند و از يك آبشخور سيراب مي شوند و به همين دليل آفات و آسيب هاي به وجود آمده از جريان هاي فكري ديروز و امروز عليه مردم جامعه به ويژه جوانان همانند هم و داراي اهداف مشترك و متصل به دشمنان و مخالفان اسلام ناب محمدي (ص ) مي باشد و بر اهل تحقيق است كه اين موضوع مهم را در ابعاد و جنبه هاي گوناگون براي نسل جوان كالبد شكافي نمايند.
7 ـ غررالحكم ج 1 ص 58
8 ـ همان منبع ص 424
9 ـ الحديث ج 1 ص 316
10 ـ تحف العقول ص 96
از ديدگاه اميرمومنان (ع ) فرزندان بايد با پشتوانه اي نيرومند از تجربه هاي موفقي كه پدران از جامعه و تاريخ به آنان منتقل كرده اند وارد اجتماع شوند تا بتوانند در مسير طولاني و پرفراز و فرود حيات دنيا از گردنه هاي سخت عبور نمايند و در هر جلوه از زندگي از اين پشتوانه كارآمد بهره وري هاي جامع نمايند
اصل « بينش يابي » پدران را به مطالعه و دقت براي شناخت دوره نوجواني و عواطف و احساسات خاص آن دعوت مي كند و وظيفه « فرصت شناسي » پدران را به شكار لحظه هاي مناسب در اين دوره حساس براي تربيت و پرورش پايدار و مستحكم نوجوانان وادار مي نمايد
تربيت اخلاقي و معنوي پرورش فكري و اعتقادي بينش يابي و فرصت شناسي تجربه آموزي و عبرت اندوزي چهار وظيفه و مسئوليت مهم و محوري پدران محسوب مي شود كه هيچ كدام بدون ديگري تاثيرگذار و تحول زا نخواهد بود و همه آنها به هم آميخته و مكمل تربيت و پرورش سالم كودكان و نوجوانان مي باشند و در اثر رابطه همگون و متقابل و تعامل مستمري كه با هم دارند زمينه هاي شكل گيري شخصيت سالم و جامع فرزندان را مساعد مي نمايند
دوشنبه 24 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 213]