گزارشي از رشد كمي رشته ارتباطات در دانشگاه هاي كشور تأسيس رشته هاي جديد ارتباطات مïد شده است

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: گزارشي از رشد كمي رشته ارتباطات در دانشگاه هاي كشور تأسيس رشته هاي جديد ارتباطات مïد شده است
مهراوه فردوسيهر توسعه يي اعم از كمي و كيفي مقتضياتي دارد كه گويي سرپيچي از آن نوعي بي توجهي را نمايان مي كند و هر «بودي» به دنبال «نبودي» مي آيد كه جاي خالي اش مدت ها لمس شود و بدين گونه است كه نياز به تولد احساس مي شود. توسعه رشته هاي زيرمجموعه «ارتباطات» آنقدر پيش رفته كه در حال حاضر با تركيبي ناموزون از رشته هاي هم خانواده خود، تلفيقي ناميمون و مبهم را باعث شده است.بي شك توسعه روز به روز و كمي رشته هاي زيرمجموعه «علوم ارتباطات اجتماعي» در مقطع كارشناسي ارشد آن هم بدون ساماندهي و تعريف و تعيين دقيق جزييات اين رشته ها، مبهم ترين آينده را براي دانشجويان اين رشته تحصيلي مي سازد كه به دنبال پيشرفت در هر زمينه يي اعم از شغلي و تحصيلي و... هستند. تحصيلكردگاني كه بعد از اتمام دوره هاي كارشناسي خود به دنبال افق هاي بالاتري از تحصيل مي گردند. در اين بين اما رشته هاي دوره كارشناسي ارشد ارتباطات هر روزه و با توجه به نيازهاي حاصل از پيشرفت ثانيه به ثانيه تكنولوژي به صورتي قارچ گونه متكثر مي شوند.«مديريت رسانه»، «حقوق مطبوعات»، «تبليغ و ارتباطات فرهنگي»، «مطالعات فرهنگي و رسانه» و «تحقيق در ارتباطات» تنها بخشي از اين پروسه زودهنگام و عجول است. دانش آموختگان دوره هاي كارشناسي ارشد در رشته هاي زيرمجموعه «علوم ارتباطات» قرباني رشته هاي نوپايي مي شوند كه نه تنها در طول دوره تحصيل خود آنها را با مشكلاتي اعم از نبود شرح درس، نبود حضور استاد متخصص در زمينه مورد بحث، نبود تاليف و ترجمه كتب مورد نياز، نبود شفافيت در واحدهاي ارائه شده و... مواجه مي كند، بلكه بعد از اتمام دوره بعضاً دوساله خود جايي را در بازار بزرگ كار نمي بينند و چشم انداز روشني براي آنها متصور نيست. قاعدتاً زماني كه رشته هاي جديدي ايجاد مي شود، عده يي با فرض هدفمند بودن تاسيس رشته تازه و بدون اطلاع از مباحث دروس و ظرفيت هاي كمي و كيفي دانشگاه پذيرنده در رشته موردنظر خود جذب مي شوند و بعد از فارغ التحصيلي دچار سردرگمي شده و باز تكرار مي شود ماجراي فارغ التحصيلاني كه نمي دانند تحصيلات شان به چه كار مي آيد.بروز گسل هاي معرفتي در رشته ارتباطاتآغاز آموزش حرفه يي روزنامه نگاري در ايران به سال 1318 و بنگاه روزنامه نگاري سازمان پرورش افكار بازمي گردد و اكنون قدمتي 69 ساله دارد. حسام الدين آشنا عضو هيات علمي دانشگاه امام صادق تاريخ رشته علوم ارتباطات در ايران را اين گونه روايت مي كند؛«روزنامه نگاري تا سال 46 پشت درهاي آموزش عالي منتظر ماند تا سرانجام نه در يك دانشگاه بلكه در يك موسسه آموزش عالي خصوصي جايگاهي يافت و پس از يك دهه محروميت، با انگ علمي نبودن در پاي جامعه شناسي قرباني شد. به اين ترتيب از آغاز واقعي رشته ارتباطات در ايران به معناي جذب استاد و دانشجو و راه اندازي دوره كارشناسي ارشد فقط 19 سال مي گذرد.» اين مدرس ارتباطات گسست هاي مستمر در نظام دانشگاهي را موجب بروز گسل هاي معرفتي در رشته علوم ارتباطات و حرفه هاي ارتباطي مي داند و بر اين باور است كه «رشته علوم ارتباطات همواره در طول حيات خود با موانع اداري و علمي ناشي از فقدان متخصصان تحصيلكرده و دانشگاهي مواجه بوده و با تعارضات جدي در زمينه نظر و عمل روبه رو بوده است. توسعه پرشور حوزه هاي مختلف و مرتبط امكان حفظ هسته بنيادين اين رشته را هر روز دشوارتر مي كند. يافتن آنچه به دانشجويان رشته هاي روزنامه نگاري، روابط عمومي، تبليغات، ارتباطات، تحقيق در ارتباطات، ژورناليسم راديو و تلويزيون، مديريت فناوري اطلاعات و مديريت رسانه هويت مشترك مي بخشد، كار ساده يي نيست.»اپيدمي گسترش رشته هاي ارتباطاتفقدان ارتباط نزديك بين دانشگاه ها و بخش هاي مختلف جامعه موجب شده است كه بين ظرفيت پذيرش دانشجو و تقاضاي بازار كار از نيروي متخصص تناسبي وجود نداشته باشد. علت اين امر را مي توان عدم هماهنگي در تصميم گيري ميان نظام آموزش عالي با ساير بخش هاي جامعه دانست. اين ناهماهنگي به دلايلي چون نبود آمار واقعي، فقدان نگرش استراتژيك در بخش هاي دولتي و خصوصي، ناتواني مديران در طرح ريزي و برآورد احتياجات نيروي انساني براساس استراتژي هاي كلان توسعه، اجرا نكردن برنامه هاي ميان مدت و بلندمدت مناسب، اجراي سليقه يي سياست ها و تغيير در برنامه هاي تدوين شده پس از هر تغيير در مديريت ها است. احمد توكلي عضو هيات علمي دانشگاه آزاد نيز با تاكيد بر هدف مشترك تمامي دانشگاه ها اعم از علمي- كاربردي، آزاد، علامه، تهران و... در جهت توسعه كمي رشته هاي ارتباطات در مقطع كارشناسي ارشد مي گويد؛ «نكته مهم در اينجا اين است كه اصولاً در كشورهاي توسعه نيافته اينكه گروهي از استادان و هيات علمي دانشكده ها، طي جلسه يي و با برنامه ريزي هاي خاصي رشته يي جديد ارائه كنند و بعد با استفاده از كانال ها و پيوندهايي با وزارت علوم آن رشته را به تصويب رسانند، امري بسيار عادي به نظر مي رسد.» در حالي كه بسياري از رشته هاي ارتباطات چون «مديريت رسانه» از جمله رشته هاي ميان حوزه يي و مشترك بين دو حوزه است، اما بعضاً شاهد تدريس اين رشته ها در دانشكده مربوطه نبوده ايم چرا كه تا به حال هيچ اقدامي در جهت پيدا كردن جايگاه واقعي اين رشته ها صورت نگرفته است و دكتر توكلي دليل اين امر را عدم اجراي صحيح مقتضيات يك رشته تازه تاسيس مي داند.او اعتقاد دارد؛«اين توسعه ها نياز به يك پروسه طولاني مدت دارد. يعني اگر ما يك رشته جديد تاسيس مي كنيم تا زماني كه در آن رشته استاد دانشگاه و متخصص تربيت نكرده ايم نبايد دانشجو بپذيريم. من مخالف توسعه كمي رشته هاي علوم ارتباطات نيستم، بلكه به اعتقاد من بايد در اين فرآيند دو عامل را در نظر گرفت؛ اول وجود استاد متخصص و دوم بازار كار. زماني كه اين دو عامل به مرحله ظهور رسيد آنگاه مي توان در جهت توسعه كمي و البته كيفي رشته ها قدم برداشت.»توكلي همچنين به عنوان مدرس دانشگاه آزاد اسلامي در پاسخ به انتقادات وارده به اين دانشگاه در رابطه با راه اندازي رشته هاي مختلف ارتباطات در مقطع كارشناسي ارشد و پذيرش دانشجو مي گويد؛ «وقتي يك پديده مد مي شود، در همه جا به صورت اپيدمي در مي آيد. دانشگاه آزاد هم به همين منوال تعداد رشته هاي علوم ارتباطات را گسترش بخشيده است. به هر حال بنده اعتقاد دارم به جاي اضافه كردن و تاسيس رشته هايي كه هنوز براي بازار كار و شرح درس آنها برنامه ريزي كارشناسي انجام نشده است، با تشكيل شورايي مشورتي با حضور تمامي استادان صاحب نظر بازبيني كامل شرح درس و واحدهاي ارائه شده در همين رشته هاي موجود انجام شود تا شايد بتوانيم جزوه ها را كمي خاك گيري كنيم.»رسالت تربيت كارشناس در تبليغات دينيبا وجود آنكه از تاسيس دانشكده علوم ارتباطات دانشگاه سوره دو سال بيشتر نمي گذرد و انتقادات فراواني به آن به دليل روشن نبودن حدود رشته و محتواي دروس رشته ارائه شده در اين دانشكده يعني «تبليغ و ارتباطات فرهنگي» وارد مي شود، اما اين دانشكده نيز بسان ساير دانشگاه ها درصدد تاسيس گرايش تازه يي در رشته ارتباطات به نام «هنر و ارتباطات» است كه قرار است از سال آينده جاي خود را در كنار رشته «تبليغ و ارتباطات فرهنگي» در مقطع كارشناسي ارشد اين دانشكده باز كند.با همه اين تفاسير دكتر اميرعلي مسعودي رئيس دانشكده ارتباطات دانشگاه غيرانتفاعي سوره ضمن حمايت و اعلام موافقت با توسعه و گسترش رشته هاي ارتباطات علت تاسيس رشته يي تازه را در دانشكده ارتباطات سوره اين گونه بيان مي كند؛ «در حال حاضر همه جوامع بشري نياز به متخصصاني در حوزه هاي IT دارند و گسترش اين علم چه در حوزه نظري و چه عملي يكي از نيازهاي ضروري هر جامعه دانشگاهي است.»رئيس دانشكده سوره معتقد است؛«از ديدگاه بنده دانشگاه به عنوان يك مكان تعليم و تربيت دانشجو اجباري براي تضمين بازار كار براي دانش آموختگان خود ندارد، اما به طور قطع مي توانم بگويم از تمامي دانشجويان پذيرفته شده در دوره برگزار شده كارشناسي ارشد «تبليغ و ارتباطات فرهنگي» در دانشكده سوره حدود دو سوم آنها در مشاغل مربوط به رشته خود در حال فعاليت هستند.»با اين حال انتقادات وارده به دانشكده سوره چون نداشتن گروه هيات علمي، تعداد بالاي استادان مدعو و بعضاً تلفيق رشته ايجاد شده با حوزه هاي نامربوط تا جايي ادامه پيدا كرده كه جايگاه دانش آموختگان اين رشته را در جامعه ارتباطات متزلزل مي كند.رشته يي چون «تبليغ و ارتباطات» با آغاز حركتي موازي در كنار رشته هاي حوزوي در كشور طبيعتاً نيازمند برنامه ريزي صحيح است. مسعودي در توضيح ماهيت وجودي رشته تبليغ و ارتباطات فرهنگي مي گويد؛ «با توجه به اهميت نقش فرهنگ در هر چه بهتر جلوه دادن چهره كشور در جوامع بين المللي جاي خالي افرادي كه بتوانند اين مهم را به انجام برسانند در كشور احساس مي شود. راه اندازي رشته «تبليغ و ارتباطات فرهنگي» در دانشگاه سوره نيز به دليل نياز و با رسالت تربيت كارشناسان ارشد در سطوح عالي با توانايي بهره گيري از روش هاي سنتي و نوين تبليغ، توانايي در زمينه هاي تبليغات ديني و ضد ديني موجود و توان تحليل آنها، توانايي برنامه ريزي استراتژي هاي كلان تعليمات ديني و نظارت بر رسانه هاي ارتباطي صورت گرفت.» اداره رشته ارتباطات توسط يك موسسه مستقلبا توجه به ميزان گسترش طولي رشته هاي ارتباطات در بسياري از دانشگاه ها و اعلام نارضايتي بسياري از كارشناسان از اين اقدام، مهدخت بروجردي عضو هيات علمي گروه ارتباطات دانشگاه علامه علت اين امر را الزام وزارت علوم در راستاي برنامه هاي توسعه جهت سوق دادن دانشجويان به ادامه تحصيلات خود در مقاطع كارشناسي ارشد و دكترا دانسته و مي گويد؛ «براساس اهداف توسعه 30 درصد از دانشجويان كشور «بايد» در سطح كارشناسي ارشد مشغول به تحصيل باشند.» حسينعلي افخمي مدير گروه ارتباطات دانشكده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي نيز با تاييد اظهارات بروجردي معتقد است طبق پيش بيني وزارت علوم و همكاري دانشگاه ها تعداد رشته ها در مقطع تحصيلات تكميلي رو به افزايش است و تعداد پذيرفته شدگان در اين رشته ها هر روز بيشتر مي شود. وي معتقد است؛ «از ديدگاه بنده، توسعه رشته هاي ارتباطات در مقطع كارشناسي ارشد بايد با اهداف مشخص و با برنامه ريزي صحيح صورت گيرد. كمااينكه دو معيار «تامين بازار كار» پس از فارغ التحصيلي و «توسعه علمي رشته» در به وجود آوردن اين رشته ها بسيار پر اهميت جلوه مي كند تا آنجا كه اگر بخواهيم معيار سومي چون راه اندازي رشته با هدف به دست آوردن منابع مالي براي دانشكده و اشتغال در سطح استادان را درنظر بگيريم، اين امر حداقل براي دانشگاه هاي دولتي غيرقابل قبول مي نمايد.» با اين تفاسير او از راه اندازي سه رشته جديد در دانشكده ارتباطات دانشگاه علامه خبر مي دهد و معتقد است؛ «رشته روزنامه نگاري»، «روابط عمومي» و «تحقيق در ارتباطات» سه رشته كاربردي و برنامه ريزي شده است كه تا سال آينده به عنوان رشته هاي زيرمجموعه علوم ارتباطات در مقطع كارشناسي ارشد در دانشكده علوم ارتباطات علامه تدريس مي شود.افخمي رشته هاي علوم ارتباطات متولد شده بر پايه توسعه تكنولوژي را در راستاي سه محور اساسي قابل ارزيابي مي داند و در توضيح آن مي گويد؛ «اولين محور در اين زمينه «محور حرفه يي» است كه از رشته هايي چون روزنامه نگاري راديو و تلويزيون، روزنامه نگاري با تخصص اينترنت و... در آن مي توان نام برد كه به دليل توسعه تكنولوژي و احساس نياز به آن به وجود آمده اند و نيازمند سرمايه گذاري هاي فني گسترده هستند چرا كه بخشي از آموزش اين رشته ها در كلاس و به صورت تئوريك مطرح مي شود. اما آنچه كه اساس تدريس اين رشته ها است ابعاد فني، سخت افزاري و تجهيزات آموزشي است. با وجود آنكه در اين محور مشكلات ناشي از نبود اين دست رشته ها كاملاً احساس مي شود، اما به علت كمبود تجهيزات آموزشي حتي ايجاد اين رشته ها در اولويت نيست.» مدير گروه ارتباطات دانشگاه علامه با اشاره به دومين محور ادامه مي دهد؛ «دومين محور جنبه يي نظري دارد. در اين محور هم رشته هايي چون جامعه شناسي ارتباطات، فلسفه ارتباطات، روانشناسي ارتباطات و... جاي مي گيرند. بنده اعتقاد دارم اين چنين بين رشته هايي كه از بعد نظري بسيار بالايي برخوردارند بيشتر در چند دوره محدود و آن هم در مقطع دكترا موثرند. محور سوم نيز محور توسعه در «حوزه »هاست. يعني رشته هايي چون روزنامه نگاري با گرايش اقتصاد، روزنامه نگاري با گرايش بين الملل و... كه تلاش در جهت توسعه آن از ديدگاه من مثبت تلقي مي شود، هرچند كه نيازمندي اين محور به همكاري حوزه هاي مختلف، روند توسعه آن را در كشور با ركود مواجه كرده است.» افخمي همچنين با توجه به وارداتي بودن رشته هايي مثل مديريت رسانه درخصوص بازار كار در اين رشته يادآور مي شود؛ «در امريكا با چند صد كانال تلويزيوني و چندين هزار روزنامه خصوصي اين رشته با بازار كار خوب و تضمين شده يي روبه روست، اما در ايران با توجه به تعداد محدود مطبوعات و كانال هاي تلويزيوني و راديويي كه بخش عمده آنها نيز دولتي هستند، عمده بازار كار به سازمان صدا و سيما محدود مي شود كه بازار بسيار محدودي است.» با همه اين تفاسير ترسيم يك فضاي ايده آل حاكم بر رشته ارتباطات كاري بسيار دشوار مي نمايد؛ تصميم گيري در جهت روشن كردن ابعاد رشته هاي تازه تاسيس، اجماع جهت به وجود آوردن نقطه ثقل در رشته هاي قديمي و... ازجمله رسالت هايي است كه بر دوش تك تك مسوولان ذي ربط است.افخمي بر جاي خالي چنين تصميم گيري هايي تاكيد مي كند و به ترسيم فضاي ايده آل جامعه ارتباطي كشور مي پردازد؛ «براي رسيدن به فضاي ايده آل بايد امكان آموزش عمومي براي تمامي دانشگاه ها و در زمينه هاي مختلف ارتباطي فراهم شود. همچنين بايد اداره رشته هاي علوم ارتباطات توسط يك انستيتو يا موسسه مستقل صورت گيرد كه با دانشگاه هاي گوناگون داخلي و خارجي در ارتباط باشد. در كل براي رسيدن به فضاي مطلوب بايد اول امكانات آموزشي ميان موسسات مختلف به صورت يكسان پخش شود، دوم به رشته هايي كه نيازمند تجهيزات آموزشي اند توجه بيشتري مبذول شود و نهايتاً محتواي رشته هاي مختلف با توجه به تغييرات سريع تكنولوژيك به روز شوند.» افخمي درباره توسعه كمي رشته ها تاكيد مي كند اگر چه بسياري از رشته ها با پيشنهاد وزارت علوم در دانشگاه ها متولد مي شوند اما گاه اين پيشنهادها بدون توجه به ميزان و تناسب امكانات دانشگاه ها جهت پذيرفتن رشته جديد انجام مي پذيرد و در عمل اين عدم نيازسنجي و تنها تكيه بر ايجاد صرف رشته نتيجه يي جز انتخاب اجباري رشته توسط دانشگاه ها ندارد.اما اكبر نظري معاون دفتر كل گسترش آموزش عالي با اعلام اينكه تا به حال رشته يي توسط وزارت علوم به دانشگاه ها تحميل نشده است، مي گويد؛ «درخصوص افزايش رشته هاي جديد بسياري از اين رشته ها توسط خود دانشگاه ها و با توجه به نيازسنجي و تعامل با وزارتخانه ها ديگر ايجاد شده اند، به طوري كه بسياري از وزارتخانه ها با اعلام نياز به متخصصان رشته هاي مختلف، رشته يي جديد را به ما پيشنهاد كرده و ما نيز به دانشگاه ها منتقل مي كنيم.»نظري همچنين در پاسخ به بي توجهي و عدم نظارت شوراي عالي گسترش روي رشته هاي جديد مي افزايد؛ «بعد از ادغام شوراي عالي برنامه ريزي و شوراي عالي گسترش در حال حاضر تمامي اين مسووليت ها به عهده شوراي عالي گسترش آموزش عالي است و از نظر بنده با توجه به تعامل با وزارت كار بعضاً بسياري از رشته هاي تازه متولد شده تنها با توجه به نياز موضعي و مقطعي متولد شده اند.» وي با اشاره به اختيارات تام دانشگاه ها در زمينه ايجاد رشته هاي جديد مي گويد؛ «براساس آيين نامه واگذاري اختيارات تام به دانشگاه هاي مادر اين دانشگاه ها مي توانند رشته مورد نياز خود را پيشنهاد كرده و حتي در صورت موافقت نكردن شوراي عالي گسترش رشته را ايجاد كنند و تنها تصميم گيري در مورد عنوان رشته در حوزه عمل ما قرار دارد.»---در حالي كه نسبت مطلوب ميزان استاد به دانشجو نسبتي 20 (دانشجو) به يك (استاد) است، اما آمار موجود نشان مي دهد اين اتفاق عملاً در دانشگاه هاي كشور رخ نمي دهد. به عنوان مثال با تخميني در تعداد دانشجويان گروه ارتباطات دانشگاه علامه تعداد 652 نفر به دست مي آيد كه در مقابل 10 نفر هيات علمي اين گروه رقم بسيار بالايي است.يعني در واقع اين نسبت در دانشگاه هاي كشور به تناسب 60 دانشجو به يك استاد اتفاق افتاده است.با اندكي توجه به نتايج تحقيقاتي كه در سال هاي متمادي، كاركنان مطبوعات را مورد بررسي قرار داده است مي توان متوجه شد كه تنها شش درصد از كاركنان رسانه هاي چاپي و غيرچاپي ايران داراي تحصيلات مرتبط بوده اند و 94 درصد ديگر را دانش آموختگان رشته هاي ديگر تشكيل داده اند.با توجه به اين آمار ارائه شده از تحقيقات گوناگون، نتايج حاكي از اعدادي ثابت است كه به سختي افزايش شاغلان دانش آموخته رشته ارتباطات را در رسانه ها نشان مي دهد. بسياري از رشته ها در مقطع كارشناسي ارشد متولد مي شوند، گسترش پيدا مي كنند و دانشجو مي پذيرند اما تنها بخش اندكي از افراد تحصيلكرده در رشته هاي كارشناسي ارشد به استخدام حوزه هاي مربوطه درآمده و مشغول به كار شده اند. در حالي كه هنوز رشته هاي ارتباطات در دوره كارشناسي ارشد از شرح درس هاي ناقص و غيركاربردي رنج مي برند، هر ساله شاهد كورس بزرگ رشته سازي هايي هستيم كه گويي بسياري را خرسند مي كند...
شنبه 22 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 235]