آشنايي با گروه اقتصادي و تجاري كشورهاي اسلامي D8

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: آشنايي با گروه اقتصادي و تجاري كشورهاي اسلامي D8
تهران-خبرگزاري جمهوري اسلامي (ايرنا): عليرغم آزادسازي‌هاي تجاري و جهاني شدن اقتصادها كه دو مشخصه اصلي نظام تجارت جهاني در عصر حاضر به شمار مي‌روند، اما از اهميت رويكرد به بلوك‌ها، تشكل‌ها و ترتيبات اقتصادي و تجاري بين كشورها كاسته نشده است.

انگيزه‌هايي همچون افزايش تجارت، نيل به منافع رفاهي، همكاري‌هاي متقابل در زمينه‌هاي تجاري، اقتصادي و رشد اقتصادي، افزايش قدرت چانه‌زني در مسايل سياسي، اقتصادي و تجاري با كشورها و گروه‌هاي فرامنطقه‌اي، تامين ملاحظات امنيتي و سياسي و انجام همكاري‌‌ها در زمينه‌هاي رشد و توسعه و اعتلاي سرمايه‌گذاري از جمله عوامل روي آوردن به اينگونه همكاري‌هاي گروهي هستند.
صرف‌نظر از موارد ذكر شده، بعد جديد و مهم ديگري پس از اتمام دور مذاكرات اروگوئه و تاسيس سازمان جهاني تجارت به ابعاد فوق افزوده شده است و آن هم نقش اين ترتيبات در آماده‌سازي كشورها براي استفاده از فرصت‌ها و تجهيز آنان براي فايق آمدن بر مشكلاتي است كه نظام جديد تجارت جهاني فراروي كشورها و بالاخص كشورهاي در حال توسعه گشوده است.
از اين ترتيبات مي‌توان براي سهولت ادغام در نظام جديد تجارت بين‌الملل استفاده نموده و از مزاياي اين نظام در خصوص دسترسي به بازارها به نحو بهتر استفاده كرد.
سازمان كنفرانس اسلامي، يكي از اين تشكل‌هاست كه هم به لحاظ سياسي و هم از نظر اقتصادي داراي اهميت ويژه‌اي است. هرچند در گذشته در محدوده و قالب اين سازمان، گام‌هاي مفيد و مهمي در جهت افزايش همكاري‌هاي اقتصادي و تجاري در بين اعضا برداشته شده است ولي عليرغم قدمت نسبي و تعداد اعضا، هنوز نتايج مورد انتظار در زمينه افزايش تجارت و همكاري‌هاي اقتصادي حاصل نشده است.
بي‌ترديد، يكي از راه‌هاي افزايش همكاري‌ها در اين سازمان، ايجاد بازار مشترك اسلامي است و براي رسيدن به اين هدف و ايجاد زمينه و بستر مناسب براي فعاليت موثر و كاراي اين بازار، استفاده از تشكيلاتي چون گروه هشت كشور اسلامي مفيد است و مي‌توان از پيوند دادن ترتيبات تجاري و اقتصادي زير گروه‌هاي كشورهاي اسلامي با يكديگر چون اكو، شوراي همكاري خليج فارس و گروه هشت كشور اسلامي در اين ارتباط سود فراوان برد و از تجربيات آنان استفاده كرد.
علاوه بر نقش مهم و ارزنده‌اي كه گروه هشت مي‌تواند در راستاي زمينه‌سازي براي ايجاد بازار مشترك اسلامي داشته باشد، اين گروه در عين حال ميتواند براي اعتلاي همكاري‌هاي اقتصادي ميان اعضاي خود كارساز باشد.
نحوه شكل‌گيري گروه D8
----------------------------
گروه D8 يا گروه هشت كشور مسلمان در حال توسعه كه اندونزي، ايران، بنگلادش، پاكستان، تركيه، مالزي، مصر و نيجريه در آن عضويت دارند، از جمله پيمان‌هاي منطقه‌اي است كه به منظور ايجاد روابط مستحكم اقتصادي ميان كشورهاي در حال توسعه اسلامي و تقويت نفوذ اين كشورها در بازارهاي جهاني و برقراري گفت‌وگو با هفت كشور صنعتي تشكيل شده است و پايه‌گذار آن "نجم الدين اربكان" نخست وزير اسبق و اسلام‌گراي تركيه است كه با سفر به 8 كشور عضو در تير ماه سال 1375، زمينه تأسيس اين گروه را فراهم كرد.
نخستين اجلاس سران D8 با حضور سه رئيس جمهور از جمله "اكبر هاشمي رفسنجاني"، چهار نخست‌ وزير و يك وزير خارجه در خرداد 1376 در شهر استانبول تركيه برگزار شد. البته اين گروه حدود يك سال قبل از اين تاريخ فعاليت‌هاي مقدماتي خود را آغاز كرده بود. گروه كشورهاي موسوم به D8 در واقع از تشكيلات جانبي سازمان كنفرانس اسلامي است.
در بيانيه منتشر شده در اولين اجلاس سران، اهداف اصلي دي‌هشت، چگونگي همكاري و همفكري اعضاي گروه، ايجاد امكان عضويت ساير كشورهاي در حال توسعه، برقراري رابطه با ساير سازمان‌هاي بين‌المللي بويژه سازمان كنفرانس اسلامي و نحوه انتصاب مدير اجرايي آن به تصويب رسيد.
آن چنانكه از اين اعلاميه برمي‌آيد اهداف اصلي گروه دي‌هشت، توسعه اقتصادي، اجتماعي، تقويت موقعيت كشورهاي در حال توسعه در اقتصاد جهاني، ايجاد تنوع و موقعيت‌هاي جديد در روابط بازرگاني، تقويت حضور در تصميم سازي در سطح بين‌المللي و ارتقاي سطح زندگي مردم در كشورهاي عضو خواهد بود.
عضويت در اين گروه براي ديگر كشورهاي در حال توسعه كه به اهداف و اصول آن پايبند باشند، امكان‌پذير است و همچنين عضويت در آن تاثيري در روابط دوجانبه يا چندجانبه كشورهاي عضو با ديگر كشورها نداشته و مانعي نيز جهت عضويت آنان در سازمان‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي نيست.
بر اساس تصميمات اجلاس سران اين هشت كشور كه در 15 ژوئن 1997 در تركيه برگزار شد، سازمان مزبور داراي سه ركن اصلي زير است:
- اجلاس سران
- شوراي وزيران
- كميته متشكل از كارشناسان ارشد هر كشور
اجلاس سران با شركت رؤساي دولت‌هاي كشورهاي عضو و شوراي وزيران امور خارجه، سالي يكبار و اجلاس كارشناسان ارشد دوبار در سال برگزار مي‌شود. رئيس اجلاس سران تا برگزاري اجلاس بعدي، رياست گروه را كماكان بر عهده خواهد داشت. وزراي خارجه اين هشت كشور نيز شوراي وزيران و ركن سياسي گروه را تشكيل مي‌دهند و نشست سالانه آنان قبل از اجلاس سران برگزار مي شود. همچنين كميسيون مقام‌هاي ارشد متشكل از مقام‌هاي ارشد وزارت خارجه هشت كشور عضو است و ركن اجرايي گروه را تشكيل مي‌دهد. دومين اجلاس سران در نوامبر 1998 در داكار پايتخت بنگلادش برگزار شد.
در اعلاميه تصويب شده در اولين اجلاس سران، اهداف و انگيزه‌هاي اين گروه تشريح شده است. اين اعلاميه موارد متعدد همكاري را در برمي‌گيرد، ولي هدف اصلي همان توسعه اقتصادي و اجتماعي كشورهاي عضو است كه براي نيل به اين اهداف انجام همكاري‌هايي در زمينه صنعت، تجارت، حذف موانع تجاري، استفاده از توانمندي‌هاي هشت كشور براي اعتلاي سهم آنان در تصميم‌گيري‌هاي جهاني، توسعه كشاورزي، فقرزدايي، توسعه ارتباطات و اطلاع‌رساني، انتقال علوم و تكنولوژي، ماليه، بانكداري، انرژي، محيط زيست و.... ييشنهاد شده است.
در اولين اجلاس تصميم گرفته شد كه بر همكاري‌ها در زمينه تجارت، صنعت، كشاورزي، انرژي، توسعه منابع انساني، پروژه‌هاي مخابراتي و اطلاع‌رساني، طرح‌هاي توسعه روستايي، بانكداري و خصوصي‌سازي به ترتيب از سوي كشورهاي مصر، تركيه، پاكستان، نيجريه، اندونزي، جمهوري اسلامي ايران، بنگلادش و مالزي نظارت شود.
لازم به ذكر است كه كميته كارشناسان ارشد در سومين اجلاس خود كه در شهر آنتالياي تركيه برگزار شد، تصميم گرفت كه ده گروه كاري براي بررسي زمينه‌هاي همكاري تاسيس شود. اين ده گروه عبارتند از:
1- صنعت
2- كشاورزي
3- مخابرات و اطلاعات
4- تجارت
5- علوم و تكنولوژي
6- توسعه نيروي انساني
7- بهداشت
8- توسعه روستايي
9- بانكداري
10- انرژي
مسئوليت دو گروه كاري مخابرات و اطلاعات، علوم و تكنولوژي به ايران واگذار شده است. ايران نيز اهداف كلي خود در گروه D8 را به شرح زير اعلام كرده است:
تقويت هرچه بيشتر نقش اسلام در ميان اعضاي گروه، همكاري اقتصادي با كشورهاي عضو در جهت تحقق اهداف اقتصادي نظام از طريق بهره‌گيري از امكانات گسترده آنها، همكاري و همياري با كشورهاي عضو در عرصه سياسي، فرهنگي و اقتصادي و تحكيم پيوندهاي سياسي، همكاري و اتخاذ مواضع مشترك اقتصادي در ميان كشورهاي در حال توسعه مسلمان در عرصه روابط اقتصادي بين‌المللي، همكاري و هماهنگي در امور صنعتي و فناوري، تحكيم پيوندهاي سياسي از طريق همكاري‌هاي همه‌جانبه، استفاده از تجارب كشورهاي عضو در جهت رفع تنگناهاي اجتماعي و اقتصادي و بهره‌گيري از گروه به منظور برخورد با تهديدها و چالش‌هاي بين المللي.
بيانيه‌اي كه در جريان دومين اجلاس سران گروه در داكار منتشر شد، نشانگر توجه جدي اعضا به مسائل اقتصادي جهاني بود. به عنوان مثال گروه بر همكاري اقتصادي و فني با سازمان ملل تاكيد كرد و خواستار ايفاي نقش دولت‌هاي عضو در توسعه و مديريت نهادهاي مالي بين‌المللي شد.
از سوي ديگر، به صراحت بر لزوم هماهنگي اعضا با روند جهاني شدن تاكيد شد و همكاري و هماهنگي با سازمان تجارت جهاني امري در راستاي منافع اعضاي گروه دانسته شد. لذا مي‌توان گفت كه اين سازمان در راستاي همكاري‌هاي اقتصادي منطقه و با توجه به فرآيند كلي جهاني شدن اقتصاد تشكيل شده است. اما صرف نظر از بيانيه‌ها و اهداف ذكر شده، بايد ديد كه اين گروه تا چه حد در دستيابي به اهداف خود موفق بوده است.
مهمترين نكته مثبت در مورد گروه دي هشت، هدف از تشكيل آن است. نگاهي به تاريخچه فعاليت سازمان هاي منطقه اي نشان مي دهد كه اين سازمان ها معمولاً با دو هدف تشكيل شده اند، اهداف ايدئولوژيك در يك سو و اهداف سياسي، نظامي، اقتصادي و امنيتي در سوي ديگر. تاريخ نشان مي دهد آن دسته از سازمان هاي منطقه اي كه با اهداف صرف ايدئولوژيك تاسيس شده اند، در دستيابي به اهداف خود چندان موفقيتي كسب نكرده اند. نمونه عيني اين مسئله پيمان ورشو است كه نتوانست كشورهاي بلوك شرق سابق را يكپارچه و همگون سازد، ولي در آن سو ناتو به علت آنكه در پس تشكيل خود هدف مهم تري را پيگيري مي كرد، به نتيجه رسيد. اين هدف عبارت بود از ايجاد محيطي امن در اروپاي غربي به منظور توسعه و رشد اقتصادي. گروه دي هشت نيز اهدافي اقتصادي دارد، ولي آيا صرف وجود چنين اهدافي براي موفقيت يك پيمان كافي است؟
«كارل دويچ» نظريه پرداز سياسي، عواملي را براي ايجاد همگرايي در يك منطقه لازم مي داند، كه مسلماً وجود اين عوامل براي ايجاد يك پيمان موفق منطقه اي نيز ضروري است. اين عوامل عبارتند از وجود نوعي طرز زندگي مشترك در همه كشورهاي منطقه، نبود تخاصم و تعارض در باورها، فرهنگ ها، ارزش ها و مذهب و سنت اين كشورها، وابستگي و منافع متقابل اقتصادي كشورهاي عضو، وجود حداقلي از توانايي هاي سياسي و اداري، تشابه نخبگان سياسي آن كشورها و وجود عقلانيت در آنان و همچنين وجود حداقلي از شبكه هاي ارتباطي و مبادلاتي شامل شبكه هاي بزرگراه ها، قطار و هواپيما، گمرك و غيره.
موانع موجود بر سر راه همكاري گسترده كشورهاي عضو گروه دي هشت:
----------------------------------------------------------------------------------
با توجه به نكات بالا و يادآوري نام هشت كشور عضو كه در نقاط مختلف قاره هاي آسيا و آفريقا پراكنده هستند، مشكلات زير بر سر راه همكاري گسترده آنان وجود دارد:
ناآگاهي اعضا از توانمندي هاي اقتصادي يكديگر، بعد مسافت و پراكندگي جغرافيايي، بي نيازي به كالاها و توليدات يكديگر و غير ممكن بودن اقتصاد كشورهاي گروه، وجود موانع تعرفه اي و غير تعرفه اي، كمبود تسهيلات اعتباري براي تامين مالي بهاي صادرات يا واردات، كيفيت پايين كالاهاي توليدي، اختلافات داخلي و تيرگي روابط سياسي برخي كشورهاي عضو با همديگر و ناهمگوني شديد توسعه اقتصادي اين كشورها
شايسته است كه اعضا با درك دشواري هاي سازماندهي يك پيمان منطقه اي موفق، به تجربه موفق ترين سازمان منطقه اي يعني اتحاديه اروپا توجه كنند.
اين اتحاديه كه در سال 1951 و به دنبال سخنراني وزير خارجه وقت فرانسه «رابرت شومان» تشكيل شد، اولا كار خود را با تنها شش عضو آغاز كرد و بتدريج و پس از كسب موفقيت هاي كوچك و بتدريج اما پايدار اعضاي خود را افزايش داد.
علاوه بر اين، چنانچه از نام آغازين اين اتحاديه يعني «جامعه زغال و فولاد اروپا» پيداست، هدف اوليه تنها همكاري در يك عرصه كوچك اقتصادي - زغال و فولاد- بوده است و در مدت زماني طولاني يعني پنج دهه به ديگر زمينه هاي همكاري اقتصادي و سياسي توجه گرديد. به طوري كه امروز شاهد دستاوردهاي بزرگ اين اتحاديه و وحدت رويه فضايي، اقتصادي تجاري بازرگاني، سياسي و اقتصادي اكو هستيم. لذا شايسته است كه كشورهاي عضو گروه دي هشت نيز فارغ از صدور بيانيه هاي طويل و كشدار كه در آنها بر همكاري در كليه زمينه ها تاكيد شده است، عرصه اي كوچك، اما مهم را براي همكاري انتخاب كنند و تا زمان حل اختلافات خود و پيشبرد اهداف آغازين از پذيرش اعضاي جديد امتناع ورزند.
اميد است كه توجه به اين نكات موجب شود تا كشورهاي عضو گروه دي هشت بتوانند نقش اقتصادي مهم تري را در سطح نظام بين الملل ايفا كنند.
ساختار توليد و تجارت در كشورهاي عضو گروه هشت
------------------------------------------------------------
همان طور كه قبلاً اشاره شد گروه هشت، شامل هشت كشور مسلمان (اندونزي، ايران، بنگلادش، پاكستان، تركيه، مالزي، مصر و نيجريه مي‌باشد. طبق تقسيم‌بندي بانك جهاني در گزارش‌هاي توسعه جهاني، مي‌توان اين كشورها را بر اساس شاخص‌هاي عمده اقتصادشان در سه گروه جاي داد:
- كشورهاي صادركننده نفت كه شامل سه كشور اندونزي، ايران و نيجريه مي‌شود.
- كشورهاي با درآمد متوسط كه چهار كشور پاكستان، تركيه، مالزي و مصر را شامل مي‌شود.
- كشورهاي كمتر توسعه يافته (ldc) كه در ميان اين هشت كشور تنها كشور بنگلادش در اين گروه قرار مي‌گيرد.
ساختار توليدي
----------------
با نگاهي به تركيب توليد ناخالص داخلي اين كشورها مي‌توان به ساختار توليد و سهم بخش‌ها در اقتصاد اين كشورها پي‌برد.
در هر هشت كشور، بخش خدمات، بيش‌ترين سهم را در تركيب توليد ناخالص داخلي داراست. اما در ارتباط با نقش ساير بخش‌ها در ميان اين هشت كشور، تفاوت‌هايي است. به طوري كه در ميان كشورهاي صادركننده نفت (اندونزي، ايران، نيجريه) بخش صنعت بعد از بخش خدمات بيش‌‌ترين سهم را به خود اختصاص داده است.
در مورد كشور اندونزي، تفاوت سهم بخش صنعت و كشاورزي زياد است، كه خبر از اهميت بخش صنعت در اقتصاد اين كشور مي‌دهد. لازم به ذكر است كه سهم نسبي محصولات كارخانه‌اي از كل صنعت در اين كشور بالا مي‌‌باشد. ولي در مورد ايران و نيجريه سهم بخش صنعت مشابه و تنها اندكي بيش‌تر از سهم كشاورزي است و بيش‌تر فعاليت‌ها در بخش صنعت مربوط به استخراج نفت بوده و در واقع فعاليت غالب در بخش صنعت را تشكيل مي‌دهد.
در ميان كشورهاي با درآمد متوسط (پاكستان، تركيه، مالزي، مصر) به استثناي پاكستان، بخش صنعت مهم‌ترين بخش اقتصاد بوده و محصولات كارخانه‌اي بيش از نيمي از اين بخش را در بر مي‌گيرد. اما در پاكستان بخش پيشتاز، بخش كشاورزي مي‌باشد.
در كشور بنگلادش كه جز كشورهاي كمتر توسعه يافته به حساب مي‌آيد، بخش كشاورزي با وزني حدود 2 برابر بخش صنعت مهم‌ترين بخش اقتصادي به حساب مي‌آيد.
همان طور كه مشخص است، در ميان كشورهاي گروه هشت، كشورهاي تك محصولي كه وابسته به صادرات نفت و يا فعاليت‌‌هاي كشاورزي هستند، وجود دارند.
تك محصولي بودن اقتصاد اين كشورها باعث شده است كه آنها در مقابل شوك‌هاي بين‌المللي و تغييرات نسبي قيمت‌هاي جهاني اين محصولات آسيب‌پذير باشند و چنين عواملي تاثيرات زيانباري بر كل اقتصاد آنها داشته باشد.
لازم به ذكر است كه مدتهاست اين كشورها به مشكلات ناشي از تك محصولي بودن، پي‌برده‌اند و سعي دارند كه با متنوع كردن توليدات خود، اقتصادشان را بازسازي كنند.
در كشورهاي صادركننده نفت، تا حدود زيادي، منابع لازم براي تحقق اين هدف همانند پس اندازهاي داخلي، سرمايه‌گذاري در رشته‌هاي مختلف توليدي و ايجاد انگيزه لازم براي تغييرات به منظور داشتن آينده بهتر، فراهم شده است. كه البته چنين زمينه‌هايي در كشورهاي كمتر توسعه يافته(ldc) وجود ندارد.
بطور كلي، سهم بخش صنعت در كشورهاي گروه هشت حدود 31 درصد است كه محصولات كارخانه‌اي تقريباً يك‌دوم آن را تشكيل مي‌دهد، در حالي كه در اين گروه سهم كشاورزي حدود 25درصد است.
ساختار تجارت
----------------
همان طور كه قبلاً گفته شد كشور بنگلادش با وجود اين كه جز كشورهاي كمتر توسعه‌يافته مي‌باشد، قاعدتاً بايستي اقلام صادراتي آن را، محصولات كشاورزي تشكيل دهد، ولي محصولات كارخانه‌اي 78 و چهار دهم درصد اقلام صادراتي اين كشور را تشكيل مي‌دهد.
در كشورهاي با درآمد متوسط گروه هشت، به استثناي كشور مصر كه در آن سهم سوخت در صادرات، بالاترين رقم را به خود اختصاص داده است، سهم محصولات كارخانه‌اي بالاترين رقم اقلام صادراتي را تشكيل مي‌دهد.
اهميت محصولات كارخانه‌اي در صادرات اين كشورها نشان مي‌دهد اگر كشورهاي مزبور اهميت محصولات خود را بهبود بخشند و بتوانند با استانداردهاي بين‌المللي رقابت كنند، شانس خوبي براي سود بردن از فرصت‌‌هاي جديد دسترسي به بازار خواهند داشت.
در كشورهاي صادركننده نفت عضو گروه هشت، به جز اندونزي كه صادرات محصولات كارخانه‌اي سهم نسبتاً بالايي از اقلام صادراتي را به خود اختصاص مي‌دهد، صادرات دو كشور ايران و نيجريه به نفت متكي مي‌باشد، كه البته در سال‌هاي اخير سعي شده است كه به ميزان زيادي از اين اتكا كاسته شود.
در ارتباط با كشورهاي با درآمد متوسط در گروه هشت، مي توان گفت كه محصولات كارخانه‌اي با سهمي بالاي 55 درصد از كل واردات مهم‌ترين اقلام وارداتي اين كشورها را تشكيل مي‌ دهد.
هنگامي كه واردات اين گروه از كشورها با ساختار صادراتي آنها مقايسه مي شود مي‌توان چنين نتيجه گرفت كه كل ساختار تجارت خارجي آنها تحت تاثير محصولات كارخانه‌اي قرار دارد.
در حقيقت اين گروه كشورها در ميان هشت كشور متنوع‌ترين ساختار توليد و تجارت خارجي را دارند و در مورد كشورهاي صادركننده نفت، نيز مهم‌ترين اقلام وارداتي محصولات كارخانه‌اي هستند.
رهبران هشت كشور درحال توسعه اسلامي موسوم به گروه D8، سه شنبه اين هفته در
مالزي راههاي تحرك بخشيدن به اين گروه را كه از آن به عنوان موتور محرك سازمان كنفرانس اسلامي نام برده مي شود ، بررسي مي كنند.
با توجه به اينكه جهان اسلام امروز با چالش هاي عمده اي از جمله در عرصه اقتصاد روبروست كه حل آنها در گروي همكاري هاي خلاقانه است. جمهوري اسلامي ايران با اين شناخت، در نشست رهبران گروه دي هشت در مالزي خواستار تدوين برنامه راهبردي 10 ساله موسوم به "نقشه راه" شده است . به موجب اين برنامه و چشم انداز ترسيم شده پيش بيني مي شود حجم مبادلات تجاري بين گروه دي هشت تا سال 2018 به 20 درصد برسد.
دوشنبه 17 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 178]