واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: اعتكاف؛ هنگامه طلب و نياز
گروه خبرنگاران افتخاري / جمشيد غضنفري: هرگز نميتوان ارزش همه زمانها را برابر دانست، چنان كه نميتوان همه مكانها را برابر شمرد. برخي زمانها و مكانها ارزشي والا دارند.
ماه رجب ارزشمند است، ماه سلوك و زدودن زنگارهاي شيطاني از آيينه دل است؛ ماه ولايت و برافروختن چراغ معرفت در شبستان وجود است؛ ماه رجب گاهِ اعتكاف است. در اين ماه، كه هنگامه تحول است، عاكفان كوي دوست، با حضور در صحن و سراي دوست، پله هاي سوك را پيموده و پله پله به خدا نزديكتر مي شوند. معتكف روزه اش، نمازش، حضورش در مسجد و ديگر اعمالش مايه تقرب است. در خانه دوست، سفره ايي از مغفرت و بخشايش گسترده شده و عاكف با صيقل روح و روان، زنگار گناه از دل ميزدايد و مهياي ضيافت بزرگ در ماه وصال ميشود. ماهي كه عشاق از سفره پرفيض الهي، لقمه هاي راز بر مي چينند و عطر قرآن از ژرفاي دل بار يافتگان، مشام جان را مينوازد.
تعريف اعتكاف
كلمه اعتكاف از ريشه عكف است. اهل لغت براي اين ريشه، معاني گوناگوني ذكر نموده اند. از جمله: رويكرد به چيزي با توجه و مواظبت، اقبال به چيزي بي آن كه روي از آن برگردد، محبوس و متوقف كردن چيزي، اقبال و ملازمت بر چيزي از روي تعظيم و بزرگداشت آن، التزام به يك مكان و اقامت در آن، اقامت، ملازمت و مواظبت، حبس و توقف.
ماه رجب گاهِ اعتكاف است. در اين ماه، كه هنگامه تحول است، عاكفان كوي دوست، با حضور در صحن و سراي دوست، پلههاي سوك را پيموده و پله پله به خدا نزديكتر ميشوند.
مجموع تعاريف بالا را ميتوان، در يك تعريف خلاصه كرد: "اعتكاف به معني اقامت گزيددن در جايي است به طوري كه فرد معتكف خود را محبوس و ملتزم به آن مكان بداند و اين التزام ناشي از اهميت و عظمت آن موضع باشد."
بنابراين آنچه باعث تفاوت ميان اعتكاف و ساير اقامتها مي شود اين است كه در اعتكاف، يك نحوه توجه و رويكردي وجود دارد كه مانع اشتغال فرد به امور ديگر، غير از آنچه كه به او روي كرده مي شود.
اما تعريف اصطلاحي اعتكاف: امام خميني (ره) در تعريف اعتكاف ميگويند: "وَ هُوَ اللَّبَثُ فِي المَسجِدِ بِقَصدِ التَعّبُدِ بِهِ وَ لا يعتَبَرُ فِيه ضَمُّ قَصدِ عِبادَةٍ اُخري خارِجَةً عَنهُ وَ اِن كانَ هُو الاَحوِط؛ اعتكاف، ماندن در مسجد به نيت عبادت است و قصد عبادت ديگر، در آن معتبر نيست. اگر چه احتياط مستحب نيت عبادتي ديگر، در كنار اصل ماندن است.
اركان اعتكاف: اركان عبادت يعني اجزايي كه اگر عمداً يا هوا ترك شوند، آن عبادت باطل مي شود. اعتكاف نيز اركاني دارد كه عبارت اند از 1) نيت؛ 2) توقف در مسجد جامع شهر يا مساجد چهار گانه معروف؛ 3 كمتر از سه روز نبودن اعتكاف؛ 4) روزه دار بودن معتكف در ايام اعتكاف. توضيح بيشتر درباره اركان و ساير شرايط اعتكاف در فصلهاي آينده خواهد آمد.
آداب، احكام و شرايط اعتكاف
در اين فراز نگاهي گذرا به اعمال، احكام، شرايط، محرمات و آداب اعتكاف افكنده ايم.
اعتكاف از عبادات مستحب به شمار مي رود. البته، ممكن است هر عبادت مستحبي، تحت عناوين ديگري، واجب گردد. اعتكاف نيز با داخل شدن تحت يكي از اين عناوين از استحباب خارج شده رنگ وجوب به خود مي گيرد. اگر كسي نذر كند يا با خداي خود عهد و پيمان ببندد كه سه روز در مسجد جامع معتكف شوم تحت عنوان وفاي به نذر و عهد، اعتكاف بر او واجب مي گردد.
اعتكاف با شرط در ضمن عقد نيز واجب مي شود به طور مثال اگر خانه خود را به ديگري اجاره دهد و شرط كند كه مستأجر سه روز اعتكاف نمايد و همچنين بر اجيري كه تعهد كرده در برابر مبلغي، معتكف شود، واجب است كه اعتكاف را انجام دهد. همچنين كسي كه دو روز اعتكاف را تمام كند اعتكاف روز سوم بر او واجب است.
شرايط اعتكاف
شرايط اعتكاف عبارت اند از:
1ـ ايمان: اعتكاف از غير مسلمان، پذيرفته نمي شود و باطل است. 2
- عقل: اعتكاف انسان مجنون باطل است. البته آنان كه داراي جنون ادواري هستند. يعني بعضي از اوقات در حال جنون و ديگر اوقات سالم هستند، اگر در حال سلامت معتكف شوند، اعتكاف آنها صحيح است. اصولاً هر عاملي مانند بي هوشي و مستي و ... كه موجب از كار افتادگي عقل شود، اعتكاف را باطل مي كند.
3-نيت و قصد قربت: در يك تقسيم بندي، واجبات و مستحبات به دو قسم تعبدي و توصلي تقسيم مي شوند. مراد از تعبدي، عملي است كه قصد قربت در آن معتبر است مانند نماز و روزه؛ اما در اعمال توصلي اين طور نيست. اعتكاف مانند نماز و روزه از اعمال تعبدي است و چنانچه بدون قصد قربت و با انگيزه هاي غير الهي انجام شود، باطل ميشود.
كسي كه قصد اعتكاف دارد بايد قبل از طلوع فجر نيت كند. سؤال اينجاست: آيا ماندن در مسجد و روزه گرفتن به قصد اعتكاف كافي است؟ يا آن كه معتكف بايد قصد كند عبادتي ديگر مانند قرائت قرآن و دعا را نيز انجام دهد؟ بيشتر فقها ميگويند براي تحقق اعتكاف، قصد ماندن در مسجد به عنوان اعتكاف، به تنهايي كافي است. در مقابل، برخي از فقها، قصد عبادتي ديگر را شرط مي دانند.
بنا بر مفاد بعضي از روايات، مي توان براي رفع حوائج مسلمين يا برطرف كردن نيازهاي نظام اسلامي، از مسجد در حال اعتكاف خارج و بعد از رفع حاجت به مسجد بازگشت. كما اينكه در سالي كه ايام اعتكاف ماه رجب مصادف با 22 بهمن شده بود، فقهاي بزرگ اسلام، مرحوم آيت الله العظمي گلپايگاني و مرحوم آيت الله العظمي اراكي، جهت شركت در راهپيمايي 22 بهمن به جواز خروج از مسجد فتوا دادند.
4- روزه: از شرايط اعتكاف، روزه گرفتن در ايام اعتكاف است. لذا تحقق اعتكاف از مسافري كه روزه براي او جايز نيست غير ممكن است و نيز اعتكاف از زنان در حال عادت ماهيانه ( هم به دليل جايز نبودن روزه و هم به دليل جايز نبودن توقف در مسجد براي او ) پذيرفته نمي باشد و همچنين اعتكاف در روز عيد قربان و عيد فطر كه روزه در آن دو روز حرام است، باطل است.
5- مدت اعتكاف: اعتكاف نبايد كمتر از سه روز باشد. اگر كسي كمتر از سه روز را براي اعتكاف نيت كند باطل است. اما اعتكاف بيش از سه روز مانعي ندارد و محدود به حد معيني نيست، اگرچه بعد از هر دو روز، سومين روز آن واجب است. بنابراين اگر پنج روز اعتكاف كند، روز ششم واجب است و اگر هشت روز اعتكاف كند، روز نهم بنا بر احتياط، واجب است.
6- حضور در مسجد جامع: اعتكاف بايد در مسجد جامع شهر باشد و اعتكاف در ساير مساجد، مثل مسجد قبيله يا مسجد بازار كافي نيست. اگر مسجد جامع در شهري متعدد باشد؛ مي تواند يكي از آنها را انتخاب نمايد. در صورت امكان احوط آن است كه يكي از مساجد چهار گانه يعني مسجد الحرام، مسجد النبي، مسجد كوفه و مسجد بصره را براي اعتكاف برگزينند.
7- اجازه صاحب اجازه: از آنجا كه اعتكاف به خودي خود واجب نيست و انجام آن مستلزم خروج از منزل و صرف وقت نسبتاً زيادي است و ممكن است موجب پايمال شدن حق كسي شود، لذا يكي از شرايطي كه براي آن ذكر مي كنند؛ اجازه صاحب اجازه است. اگر كسي نسبت به فرد معتكف ولايت دارد يا حقي از او با انجام اعتكاف ضايع مي شود، اجازه او در صحت اعتكاف شرط است و اگر بي اجازه او معتكف شود، زحمت بيهوده كشيده و وقت خود را تلف كرده است. به عنوان مثل اگر فرزندي بخواهد معتكف شود و اين كار او، موجب آزار و اذيت پدر و مادر مي شود يا به هر علتي به او اجازه اعتكاف ندهند، اعتكافش صحيح نيست. همچنين اگر زني بخواهد معتكف شود و اين كارش با حق شوهر منافات داشته باشد يا بدون اجازه شوهر از خانه خارج شود اعتكاف او اشكال دارد. اگر كسي طبق قراردادي مانند اجاره، بايد مدت زماني را در اختيار فرد يا سازماني باشد نمي تواند بدون اجازه صاحب كار، به اعتكاف برود. زيرا حق او با اعتكاف اين مرد ضايع مي گردد. اين در صورتي است كه فرد به طور كلي مالكيت وقت و منافع خود را به ديگري واگذار كرده باشد. اما در جايي كه تنها قراردادي براي انجام كار معيني بسته شده، اگر به آن عمل نكنند و به اعتكاف بپردازد هر چند به خاطر وفا نكردن به عهد خود گناهكار است اما برخي از فقها اعتكاف او را صحيح مي دانند.
8- پيوستگي توقف: در اعتكاف بايد وقوف در مساجد، به طور مداوم و پيوسته باشد. اگر شخص معتكف از روي عمد و با اراده، در غير موارد مجاز، از مسجد خارج گردد، اعتكاف او باطل مي شود چه عالم به حكم باشد و چه جاهل؛ ولي اگر در صورت فراموشي يا علي رغم ميل باطني و به اجبار مسجد را ترك نمايد، اعتكاف او صحيح است. پس خروج از مسجد براي قضاي حاجت يا انجام غسلهاي واجب، به اعتكاف ضرري نمي رساند. امام صادق (ع) مي فرمايد: "لا يخرُجُ المُعتَكفُ مِنَ المَسجِدِ الاّ فِي حاجَةٍ؛ فرد معتكف از مسجد خارج نمي شود مگر براي حاجتي ضروري". از آنجا كه در ضرورتها تنها بايد به قدر دفع ضرورت اكتفا نمود لذا معتكف نمي تواند بيشتر از مقدار لازم در خارج از مسجد مكث كند.
بنا بر مفاد بعضي از روايات، مي توان براي رفع حوائج مسلمين يا برطرف كردن نيازهاي نظام اسلامي، از مسجد در حال اعتكاف خارج و بعد از رفع حاجت به مسجد بازگشت. كما اينكه در سالي كه ايام اعتكاف ماه رجب مصادف با 22 بهمن شده بود، فقهاي بزرگ اسلام، مرحوم آيت الله العظمي گلپايگاني و مرحوم آيت الله العظمي اراكي، جهت شركت در راهپيمايي 22 بهمن به جواز خروج از مسجد فتوا دادند.
بعضي از فقها پرهيز از محرمات احرام را بر معتكف مستحب دانسته اند. اين محرمات 24 چيز است كه در مناسك حج بيان گرديده است.
محرمات اعتكاف
از وجوه تمايز اعتكاف در اسلام و ساير اديان، محرمات اعتكاف است. محرمات اعتكاف عبارت اند از:
1- پرداختن به امور جنسي به معناي وسيع آن: كه شامل هر نوع بهره برداري شهواني است كه از مهمترين آنان مباشرت با همسر است. قرآن در اين باره آيه اي صريح دارد "وَ لا تُباشَروهُنّ وَ اَنتُم عاكِفوُنَ فِي المَساجِدِ. ( بقره :187)" در صورت ارتكاب اين عمل بايد كفاره پرداخت كند. حرمت اين عمل از سه جهت است: الف) مكان اعتكاف (مسجد) ب) روزه ج) خود اعتكاف 2-بوييدن عطر و هر نوع بوي خوش و گياهان معطر به قصد لذت بردن: بنابراين براي كساني كه فاقد حس بويايي هستند در اين مورد مانعي وجود ندارد.
امام باقر (ع) ميفرمايد: "المُعتَكِفَ لا يشّمُ الطِيبَ وَ لا يتَلَذّذُ بِالرَيحانِ؛ معتكف از بوييدن عطر پرهيز مي كند و از گياهان معطر بهره نميبرد." 3 – مجادله و مناقشه: حرمت جدال مربوط به اموري است كه معتكف بخواهد فضل و برتري خود را به ديگران نشان دهد. پس اگر جدال به نيت و انگيزه درستي انجام گيرد، مانند اين كه بخواهد حقي را اثبات كند يا باطلي را محو نمايد مانعي ندارد. 4- محرمات روزه: در حال روزه يعني از طلوع تا غروب خورشيد، كه معتكف روزه مي گيرد، بايد از محرمات روزه نيز اجتناب نمايد، البته بعضي از اين محرمات با محرمات اعتكاف مشتنركند، بعضي نيز متفاوتند. بعضي از فقها پرهيز از محرمات احرام را بر معتكف مستحب دانسته اند. اين محرمات 24 چيز است كه در مناسك حج بيان شده است. 5- خريد و فروش: انواع تجارت و معامله بر معتكف حرام است، مگر اينكه ضرورتي پيش آيد.
منبع : پايگاه تبيان
دوشنبه 17 تير 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 241]