واضح آرشیو وب فارسی:خبر آنلاین: سیاست > چهره ها - داود احمد زاده خلیج فارس از جمله مناطقی است که به دلیل وابستگی جهان به ذخایر غنی انرژی (نفت و گاز) سایر منابع و ثروت آن و نیز موقعیت استراتژیک در تحولات جهانی دارای اهمیت شایان توجهی است. به گونه ای که هر گونه رخداد امنیتی در منطقه خلیج فارس با امنیت بین المللی و امنیت جهانی ارتباط پیدا می کرند. با فروپاشی نظام دوقطبی تصور می شود تهدید شوروی سابق از بین رفته در قالب موجود جای خود را به استقرار صلح بدهد اما تلاشهای آشکار ایالات متحده برای ایجاد نظم نوین جهانی منطقه خلیج فارس را - خلاء قدرت - (شوروی) با چالش های مختلفی مواجه ساخت. بطوریکه بعد از فروپاشی شوروی (1990) تلاش ایالات متحده برای تسلط هرچه بیشتر بر ذخایر استراتژیک منطقه دوچندان شد و رشد هژمونیک گرایی امریکا، وابستگی کشورهای عربی به این کشور رادرپی داشت. پس از حمله نیروهای ائتلاف به رهبری امریکا به عراق و سرنگونی رژیم بعث تحت لوای «اشاعه دموکراسی» و «برقراری امنیت پایدار»، درمنطقه شاهد شکل گیری الگوی جدید امنیتی به محوریت غرب بودیم حضور نظامی و دخالت امریکا در ترتیبات امنیتی منطقه برهم زننده ثبات و منافع ملی ایران قلمداد می شود. بنابراین الگوی رفتاری ایران در این برهه را می توان به عنوان پاسخی به شرایط و شکل بندی امنیتی خلیج فارس دانست. در این دوران، ایران با اجرای سیاست های منافع محور و تاکید بر اعتمادسازی در روند همکاریهای منطقه ای با کشورهای حوزه خلیج فارس تلاش نمود که از تــصاعد تنش های درون منطقــه ای جلوگیری کند. در این راستا ایران ضمن محکومیت تجاوز عراق به کویت و تاکید بر حاکمیت مستقل کشورهای منطقه توانست ضمن رفع هر گونه سوتفاهم موجود، زمینه را برای همکاریهای اقتصادی و امنیتی فراهم سازد. نمود عینی این همکاری را می توان در تعاملات سازنده تهران- ریاض مشاهده کرد. بطوریکه ایران و عربستان بعنوان دو کشور تأثیرگذار در حوزه خلیج فارس برای نخستین بار تمایل خویش را به عقد پیمان امنیتی نشان دادند. اما با توجه به نفوذ و سلطه بازیگران قدرتمند جهانی در منازعه ضد ایران، مخاطرات قابل توجهی را برای امنیت ملی ایران به همراه داشت. از زمان سرنگونی صدام، حضور نظامی امریکا در منطقه و وابستگی کشورهای عربی از لحاظ تسلیحاتی، اقتصادی، نظامی، سیاسی و استراتژیک خلیج فارس را تحت تأثیر مولفه های غربی و غرب گرایی قرار داده است. نشانه های یاد شده را می توان در مولفه هایی از جمله پایگاه های نظامی، قراردادهای امنیتی، نیروهای نظامی، ملاحظه گری سیاسی و الگوهای تحقق اهداف امنیتی امریکا مشاهده نمود. بعد از فروپاشی رژیم بعث، دولتمردان کاخ سفید سرمست از پیروزیهای جدید در منطقه تلاش کردند که با ارایه الگوی جدید امنیتی متشکل از کشورهای حوزه خلیج فارس، مصر و سوریه در قالب 2+6 ضمن تثبیت اوضاع امنیتی منطقه، شرایط را برای انزوای سیاسی و اقتصادی ایران فراهم سازند، ولی این پیمان بدلیل اختلافات درونی کشورهای منطقه و ناتوانی سوریه ومصر در شکل دهی الگوی جدید ترتیبات امنیتی با شکست روبروگشت با این وجود، کشورهای غربی سعی نمودند که اهداف خود را بر اساس شکاف های منطقه ای، اعمال نمایند. آنان براین امر واقف اند که بدبینی قابل توجهی در روابط کشورهای عربی و ایران وجود دارد لذا با ادعای واهی از جمله تلاش ایران برای دستیابی به تسلیحات اتمی چنـین وانمود کردند که ایران امنیت منطقه را در خطر آشکار قرار داده است. متاسفانه فضاسازهای رسانه ای غرب کارساز واقع شد. بطوریکه اعراب با تهدیدآمیز خواندن فعالیت های صلح آمیز ایران خواستار توقف این فعالیت ها شدند. در چنین شرایطی امکان واحتمال برقرای امنیت منطقه ای(بدون دخالت نیروهای خارجی) مسیر نبود. از این رو اصلی ترین هدف استراتژی ایران را می توان بازسازی شکاف ها از طریق کنترل و مدیریت بحران دانست. شرایط جدید باعث شد که ایران تعاملات گسترده سیاسی واقتصادی را با کشورهای حوزه خلیج فارس در دستورکارخویش قرار دهد و حتی برای ایجاد سیستم جدید امنیتی منطقه و رفع هر گونه تعارض درون منطقه ای، پیشنهاد پیوستن به شورای همکاری خلیج فارس را نیز ارایه دهد. استراتژی جدید تحت عنوان تعامل ســازنده با اعراب را باید در ادامه سیاست تنش زدایی و اعتماد سازی دانست. ایــران در قالب این استراتژی سعی نمود که کشورهای حوزه خلیج فارس را به این باور برساند. که اولاً هیچ گونه تهدید امنیتی از ناحیه ایران متوجه آنها نیست و ثانیاً این باور را پیدا کنند که هر نوع خطر برای امنیت ایران، مخاطره وتهدیدی برای کل امنیت کشورهای منطقه است.بر این اساس ایران نا امنی موجود در منطقه را به وجود نیروهای خارجی ارتباط می دهد و گسترش همکاری های اقتصادی را پایه ای برای شکل گیری همکاری ها و تعاملات منطقه ای می داند. زمینه های تعامل منطقه ای ایران و کشورهای منطقه در شرایطی به یک الگو و تعامل سازنده خواهند رسید که دید و منافع مشترک داشته باشند. در این میان اسلام و ارزشهای والای آن به عنوان هویت مشترک کشورهای منطقه در مقابل فزون طلبی های غرب محسوب می شود، مخرج مشترک منافع ملی کشورهای منطقه، تهدیدی بنام غرب است که تحت عنوان مقابله با «اسلام گرایی» صورت می گیرد. در این شرایط تهدید مشترک، بنیان های مشترکی را برای همکاری درون منطقه ای فراهم ساخته است. در وضعیت موجود، الگو موثر و مطلوب ایران برای ایفای نقش موثر در خلیج فارس براساس الگوی مشارکتی «برابر و هم وزن» صورت می گیرد که به مفهوم حداکثر سازی قدرت منطقه ای در مقابل حداقل سازی عناصر مداخله گرای خارجی است. این الگو به مفهوم هژمونیک گرای ایران وتحمیل خواسته به کشورهای منطقه نیست بلکه تعمیم منافع مشترک و ایجاد وابستگی منطقه ای برای احراز از هرگونه شکل گیری الگوی غربی است. امر مبرهن این است که الگوی رفتاری امریکا و تلاش برای ایجاد امنیت یکجانبه بدون حضور بازیگران تأثیرگذار مثل ایران نمی تواند کمکی به امنیت منطقه داشته باشد از اینرو در شرایط فعلی کشورهای منطقه با اتکا به توانمندیهای داخلی و منطقه ای خویش با مشارکت و همکاری بیشتر راه را برای امنیت سازی و ائتلاف فراهم سازند. بنظر می رسد که امنیت منطقه خلیج فارس بدلیل اختلافات مرزی و سرزمینی و نیز در هم تنیدگی فرهنگی و سیاسی با چالش جدی مواجه است. از سوی دیگر ورود عناصر مداخله گر و ناهمگون به سیستم منطقه تداوم مناقشات را در پی داشته است. الگوی مطلوب برای امنیت منطقه در چنین شرایط شکننده توجه کنش گران محلی به همکاری متقابل و چند جانبه برای نیل به امنیت مشاع می باشد. در امنیت مشاع هر یک از بازیگران براساس توانمندیهای خود مبادرت به همکاری امنیتی می نمایند. به نظر می رسد که با کاهش ذخایر نفتی جهان، اهمیت اقتصادی منطقه برای قدرت های بزرگ دو چندان گردد. لذا قدرت های مداخله گر خارجی با بهره گیری از بسترهای فرهنگی و سیاسی و اختلافات قومی همچنان در راستای ایجاد تنش و حضور دائمی در منطقه فعالیت کنند. در این میان منافع کشورهای ساحل خلیج فارس ایجاب می کند با تشکیل نهادها و سازمان های دولتی و غیردولتی به صورت دوجانبه و چند جانبه ضمن حذف نقش منفی بیگانگان در شکل گیری ترتیبات جدید امنیتی از حقوق کلیه کشورها دفاع کنند. عضوهیات علمی پژوهشکده مطالعات میان فرهنگی دانشگاه آزاداسلامی /30118
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: خبر آنلاین]
[مشاهده در: www.khabaronline.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 330]