بررسي مباني اخلاق زيست‌محيطي در اديان در ماه‌نامه «اطلاعات حكمت و معرفت»

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: بررسي مباني اخلاق زيست‌محيطي در اديان در ماه‌نامه «اطلاعات حكمت و معرفت»
گروه انديشه: مقاله «مباني اخلاق زيست‌محيطي در اديان»، توسط «محسن حدادي»، پژوهش‌گر بنياد دائرة‌المعارف اسلامي نوشته و در آخرين شماره از ماه‌نامه «اطلاعات حكمت و معرفت» (شماره 3، خرداد 1387) منتشر شده است.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، ما در عصري زندگي مي كنيم كه جامعه بشري در ميانه بحران زيست‌محيطي كه هستي تمامي گونه هاي حيات را بر روي اين سياره تهديد مي كند. از نظر بسياري از انديشمندان، بحران زيست‌محيطي با اين پيچيدگي و گستره تنها حاصل برخي عوامل اقتصادي، سياسي و اجتماعي نيست.

اين بحران هم‌چنين بحراني اخلاقي و معنوي نيز هست كه براي پرداختن بدان، ما به دركي فلسفي و ديني از خود به مثابه مخلوقات طبيعي نيازمنديم كه در چرخه حيات به دنيا آمده و به اكوسيستم وابسته‌ايم. بنابراين بايد بار ديگر اديان را با توجه به بحران زيست‌محيطي فعلي مورد بررسي قرار داد.

اين بدان سبب است كه اديان چه به صورت آگاهانه و چه ناخودآگاه كمك مي كنند نحوه تعامل خود را با طبيعت شكل دهيم. اديان حاوي حكايات بنيادين تفسيري درباره ماهيت انسان و طبيعت (‌اين‌كه ما از كجا آمده‌ايم و به كجا خواهيم رفت) هستند. اديان همچنين به ما مي‌گويند كه چگونه بايد با ديگران رفتار كنيم و چگونه با طبيعت رابطه برقرار سازيم. اين ارزش‌ها جهت‌گيري اخلاقي يك جامعه را مي‌سازند.

بنابراين اديان، جهان‌بيني و اخلاقياتي را پديد مي‌آورند كه شالوده رويكردها و ارزش‌هاي جوامع و فرهنگ‌هاي مختلف را مي‌سازد. «لين وايت» يكي از مورخان مشهور مي‌گويد: «رفتار مردم با محيط زيست وابسته به ديدگاهي است كه درباره رابطه خود با پديده‌هاي اطراف خود دارند. اكولوژي انسان عميقا از عقايد او درباره ماهيت و سرنوشت خود يعني دين او متأثر است. در جريان كوشش براي بازنگري در رويكرد انسان به زمين،‌ روشن شده است كه ما فاقد توان ارزيابي ماهيت پيچيده ماده و نيز ماهيت خويشتن هستيم.»

وي معتقد است كه ما در تعاملات خود با دنياي طبيعي «خود‌محور» شده‌ايم. به عبارت ديگر ما قادر نيستيم كه زيبايي و حيات طبيعي را درك كنيم؛ زيرا در افكار خود‌پسندانه و نيازهاي كوته‌بينانه خويش اسير شده‌ايم. او معتقد است كه ما به يك كيهان‌شناسي نوين، تدوين مجدد اصول فرهنگي و برانگيختن توان جهاني براي غلبه براين نقيصه نيازمنديم.

يكي از مؤلفه‌هاي مهم بحران زيست‌محيطي كنوني، بعد معنوي و اخلاقي آن است. در اين‌جاست كه اديان جهان مي‌توانند در مشاركت با افراد، نهادها و جريان‌هاي پيش‌گام كه به مسائل زيست‌محيطي مي‌پردازند، نقش مهمي ايفا كنند. اديان علي‌رغم تأخير در پرداختن به اين بحران، اكنون با شيوه‌هاي قابل ملاحظه و خلاقانه شروع به پاسخگويي كرده‌اند.

آن‌ها فقط به بازانديشي مباحث كلامي خود مشغول نيستند، بلكه علاوه بر اين به بازنگري در اعمال و عائر و تعهدات ديرينه زيست‌محيطي خويش هم توجه كرده‌اند. بدين منظور ماهيت دين و اخلاق مورد چالش و تفسير قرار گرفته است. بازنگري در جهان‌بيني‌هاي حاصل از عقايد و اعمال ديني مي‌تواند براي احياء كيهانشاسي‌هاي جامع به گونه‌اي بسنده ‌و نيز ايجاد چارچوب‌هاي مفهومي وسيع و اخلاقيات زيست‌محيطي مؤثر و كار آمد براي قرن بيست و يكم حياتي باشد.

يكي از بزرگ‌ترين چالش‌ها براي اديان امروزين همچنان اين مسأله است كه چگونه به بحراني پاسخ دهند كه بسياري معتقدند به سبب تجاوزات و چپاول عظيمي كه توسط ماده‌گرايي بي حد و مرز، عرفي‌شدن و صنعتي شدن در جوامع معاصر بويژه جوامعي كه در يا تحت‌تأثير جهان غرب بوجود آمده اند، ايجاد شده است.

در واقع برخي معتقدند كه جدا كردن دين از زندگي عرفي ممكن است، يكي از دلايل عمده اين بحران باشد. در حالي‌كه در گذشته هيچ‌يك از اديان جهان با بحران زيست‌محيطي به گونه‌اي كه ما با آن مواجهيم، روبرو نبوده‌اند، اما داراي چنان ساز‌وكارهايي مؤثر هستند كه در شكل‌دهي رويكردهاي بشري نسبت به طبيعت هم‌چنان ابزارهايي كليدي به شمار مي‌روند.

ماه‌نامه اطلاعات حكمت و معرفت به صاحب امتيازي مؤسسه اطلاعات و مدير مسئولي و سردبيري «انشاء‌الله رحمتي» هر ماه منتشر مي‌شود كه اين شماره ويژه «دين و محيط زيست» است.
جمعه 7 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 180]