ضرورت تبليغات اسلامي با توجه به شرايط عصر كنوني

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: ضرورت تبليغات اسلامي با توجه به شرايط عصر كنوني
گروه خبرنگاران افتخاري / نجيبه خروشي : اگر بخواهيم تعريفي از «تبليغ اسلامي» ارائه دهيم بايد بگوييم تبليغ اسلامي عبارت است از رساندن پيام الهي به شيوه روشنگرانه از طريق ايجاد ارتباط و تشويق به پذيرش محتواي مورد نظر با استفاده از ابزارهاي مشروع هر عصر. تبليغات مسئله‌اي است پراهميت و حساس، يعني دنيا با تبليغات حركت مي‌‌كند.
آن قدري كه دشمنان ما از حربه تبليغات استفاده مي‌كنند از طريق ديگري نمي‌كنند و ما هم بايد به مسئله تبليغات بسيار اهميت دهيم و از همه چيزهايي كه هست، بيشتر به آن توجه كنيم.... شما مي‌دانيد كه تبليغات خارجي عليه ما زياد است، شما بايد با تبليغ فرهنگ اسلامي به دروغ‌پراكني‌هاي صداهاي خارجي پاسخ دهيد. صحيفه امام، جلد ۱۷، ص۲۴۳

مبلغ دين، عالم انتخاب شده است و تبليغ دين جزء وظايف علماي دين است. آيا مي‌شد بگوييم كه افرا غير عالم، تبليغ دين را انجام دهند؟ نه، تبليغ دين وظيفه عالم است. كساني كه مي‌خواهند تبليغ دين بكنند، بايد از علم دين در حدي كه مورد نياز آنهاست، برخوردار باشند.

معناي اين حرف اين است كه مبلغ دين بايد در هر سطحي كه مخاطبان خود را مشاهده مي‌كند، براي بالا بردن آنها از آن سطح، همت بگمارد و باقي ماندن مخاطبين خود را در يك نقطه، تحمل نكند. اساس كار تبليغ، بر پيش بردن مخاطب است.

بايد آنها را آگاه كرد و ترقي و رشد فكر داد و در جهت آگاهي ديني و تقرب به پروردگار و كمالات نفساني پيش برد؛ مثل شاگردي كه انسان او را روز به روز تربيت مي‌كند و پيش مي‌برد. - بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در ديدار جمع زيادي از روحانيون، فضلا و مبلغان اسلامي در آستانه ماه مبارك رمضان ۲۷/۱۰/۷۴

ويژگي‌هاي مبلغ

ويژگي‌هايي كه مبلغ بايد خود را به آنها آراسته كند به قرار زير است: الف) آگاهي مبلغي كه مي‌خواهد پيامي را برساند و نشر دهد، قبل از هر چيز بايد پيام و زواياي آن را به خوبي بشناسد و بدون تكيه بر گفته‌هاي اين و آن، خود به تحقيق بپردازد.

شايد بتوان گفت يكي از بزرگترين ضربه‌هايي كه به پيكر اسلام و منافع فكر اسلامي خورد از اين ناحيه بود كه كساني بدون مسؤليت و تعهد در هر زماني و بدون هيچ‌گونه قابليت و لياقت علمي، بر مصدر بعضي امور به ويژه علمي و تبليغي قرار گرفتند و بدون كسب شرايط و آگاهي‌هاي لازم، به عنوان عالم ديني، مفتي، قاضي شرع و...، اسلام را همچون پوستين وارونه در بين مسلمانان و نامسلمانان معرفي كردند.

بنابراين اگر مبلغ بخواهد براي نفوذ در مردم و از دست ندادن وجهه خويش هر چه را بدان علم ندارد با استناد به «مي‌گويند» ها به خورد مردم بدهد، بزرگ‌ترين ضربه را بر پيكره پيام فرود آورده است.

ب) ايمان به هدف آنچه كه به آگاهي جهت مي‌دهد و همچون پشتوانه‌اي محكم در تمام مراحل تبليغ مددكار مبلغ است، باور قلبي او به هدف است.

اگر پيامبر اكرم (ص) و ديگر پيامبران به خاطر اداي تكليف الهي تسليم نشدند همه به خاطر ايمان به هدف مقدسي است كه هر دردي را شيرين و هر ناممكني را ممكن مي‌سازد.

ج) عمل مبلغ نه تنها در مقام تبليغ و رساندن، بلكه در عمل نيز بايد خود اولين مجري و عامل به پيام و محتواي آن باشد. اين كار از سويي اطمينان و اعتماد مخاطب را جلب مي‌كند و از سوي ديگر به او ثابت مي‌نمايد كه پياده كردن محتواي پيام كار مشكلي نيست.

اساساً، تبليغ به خاطر اهميت و بار عاطفي‌اش و نيز به خاطر سروكار داشتن آن با دل و قلب نه مغز و استدلال صرف- بايد به گونه‌اي باشد كه به هدف برسد.

و از مهمترين عواملي كه از نقطه نظر عاطفي، در جلب اعتماد مخاطب و تمكين او در راستاي اين هدف نقش غير قابل انكاري دارد، مسئله عمل است.

د) نرمش از آنجا كه تبليغ يك فعاليت اجتماعي است و مبلغ در ارتباط مستقيم با افراد قرار دارد، دقت در نحوه بيان و ارائه مطالب از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.

اگر مبلغ داراي رفتاري تند، خشن و انعطاف‌ناپذير باشد، ديري نخواهد پاييد كه افراد از گرد او پراكنده خواهند شد.

همچنين اگر مبلغ با نرمي و مدارا پيامي را تبليغ كند، جاذبه و كشش بيشتري در ميان مخاطبان خواهد داشت. البته بايد دقت شود كه نرمش و انعطاف‌پذيري تا حدي است كه اصول و مباني مسلم، ثابت و استوار بماند.

ز) طرح و تدبير چنانچه مبلغ بخواهد تمام مطالب را در اولين برخورد با مخاطب در ميان گذارد و مسائل و مسئوليت‌هاي بزرگ را در وهله اول از او توقع داشته باشد، خويش را خسته خواهد كرد و نتيجه مهمي عايدش نخواهد شد.

چنين شخصي به سواره‌اي مي‌ماند كه مركب خويش را سريع پيش مي‌راند و با شتاب و تندي حركت مي‌كند ولي طولي نخواهد كشيد كه پس از طي چند منزل، خويشتن را خسته و مركب را زخمي و رنجور خواهد كرد.

ح) پشتكار و اراده پس از آن كه پيامگذار با دقت، عوامل و موانع را ارزيابي كرد بايد با قاطعيت هدف را تعقيب و با اراده‌اي استوار مشكلات را از سر راه بردارد و علاوه بر اراده قوي و درايت، بايد با پشتكار قوي در راه تبليغ با تلاش پيگير هدف‌ها را نيز دنبال كند و لحظه‌ها را غنيمت شمرد.

تبليغ

تبليغ در غرب عبارت است از ايجاد تغييرات مطلوب در افكار عمومي به منظور رسيدن به اهداف مشخص.

اين تغييرات به هر وسيله‌اي كه صورت گيرد يك اقدام تبليغي به شمار مي‌رود. بسته به نوع هدف، ماهيت تبليغات غربي تعيين مي‌شود. اين اهداف نوعاً اقتصادي، فرهنگي، سياسي و اجتماعي هستند و متناسب با اين اهداف آموزه‌هاي تبليغي شكل مي‌گيرند.

در تبليغات غربي تغييرات در افكار عمومي وسيله‌اي براي كسب منافع اقتصادي و يا سياسي است در حالي كه در تبليغات اسلامي رشد و تعالي جامعه هدف اساسي است؛ هر چند براي رشد جامعه ايجاد تغييرات در افكار عمومي الزام‌آور باشد.

در نظام‌هاي دموكراتيك به تبليغات از جنبه نظري به عنوان آرماني جدا از آرمان رهبران مي‌نگريستند. در آن‌جا همواره نوعي شرمساري از تجربه فعاليت تبليغات احساس مي‌شد.

روش تبليغات در كشورهاي استبدادي با روش‌هاي موجود در كشورهاي دموكراتيك تفاوت زيادي ندارد. زيرا هرگاه به تبليغات به صورت كلي بنگريم و منابع تبليغاتي خصوصي و رسمي را بررسي كنيم خواهيم ديد كه جايگاه گرايش هاي تبليغاتي در كشورهاي دموكراتيك قطعاً بيشتر از كشورهاي ديكتاتوري است.

ما در محيطي آكنده از پيام به سر مي‌بريم. «آل رايز» و «جك تراوت» از متخصصان تبليغات تجاري جامعه ما را پيام زده خوانده‌اند. يك آمريكايي به طور معمولي در طول زندگي خويش بيش از هفت ميليون آگهي مي‌بيند يا مي‌شنود، در مقابل يك پاك انديش يا «پيوريتن» پرهيزكار متعارف كه در قرن هفدهم در نيواينگلند هفته‌اي يك‌بار در كليسا حاضر مي‌شود در طول زندگي‌اش حدود سه هزار خطبه مي‌شنيد. اين محيط آكنده از پيام بار شاقي است بر دوش فرستنده و گيرنده پيام اقناعي.

ارتباط‌‌گر بايد پيام را طوري طرح كند كه نه تنها جذاب باشد بلكه توجه ويژه‌اي در اين محيط شلوغ به خود جلب كند.

عصر تبليغات ما به طرق ديگري متفاوت است. خطبه واعظ پيوريتن مي‌توانست تا دو ساعت به طول انجامد اما امروزه يك آگهي سياسي تلويزيوني ۳۰ ثانيه يا كمتر به طول مي‌انجامد. آگهي‌هاي مجله‌ها اغلب حاوي يك تصوير يا يك جمله است. عصر ما آكنده از پيام‌هاي كوتاه و اغلب تصويري است.

هر چند اين تصويرهاي اقناع‌كننده اغلب در جلب توجه ما در محيط پيام آكنده موفق‌اند اما شعارها را جايگزين استدلال‌هاي منطقي مي‌كنند و موضوعات پيچيده را به كاريكاتورهاي سياه و سفيد از منطق مبدل مي‌سازند.

اقناع در عصر جديد بسيار لحظه‌اي‌تر شده است. يك پيوريتن تمام هفته را منتظر خطبه و ماه‌ها را در انتظار اخبار انگلستان مي‌ماند حال آن كه پوشش (C. N. N) از كشتار ميدان «تين آن من» نقطه مقابل آن است.

شايد تفاوت اصلي زمانه ما و روزگار گذشته در نحوه آموزش شهروندان نسبت به اقناع است. اگر شما شهروندان يك دولت ـ شهر يونان در قرن سوم قبل از ميلاد بوديد، آموزش شما حاوي چهار سال درس معاني و بيان به منظور تعليم نحوه درك ادله اقناع‌كننده و چگونگي طرح استدلال‌ها از سوي خودتان بود. چنانچه از اين آموزش‌ها برخوردار نمي‌شديد، مي‌توانستيد يك سوفسطايي را براي آموزش استخدام كنيد.

ارسطو نخستين كسي بود كه تئوري جامعي براي اقناع وضع كرد. تئوري ارسطو سه جنبه اقناع را تعيين كرد: منبع (ethos)، پيام (LOGOS) و احساس مخاطبان (PATHOS) . ارسطو براي هر جنبه به پيام‌دهنده توصيه‌هايي نمود. مثلاً ارسطو توجيه مي‌كرد كه خطيب خود را شخصي خوب و قابل اعتماد نشان دهد.

به نظر ارسطو خطابه‌نويسان بايد در تدوين پيام اقناع‌كننده ادله‌اي به كار برند كه حاكي از ترغيب منطقي باشد و براي بيان نكات از مثال‌هاي زنده تاريخي و فرضي استفاده كنند.

سيسرون حقوقدان رومي با بسياري از گفته‌هاي ارسطو موافق بود. سيسرون كه به خاطر دفاع از برخي اشرار و جانيان مشهور در دادگاه شهرت يافت آن چه را كه خود وظايف خطيب مي‌ناميد، مدون كرد. اين دستورالعمل سه جنبه داشت.

مجذوب كردن (جا انداختن اعتبار خطيب)، آموختن (عرضه پيام با استدلال هاي درست) و منقلب كردن (مخاطبان را از احساس انباشتن) . يكي از خدمات مهم سيسرون تكوين بيشتر نظريه ارسطو درباه آتكنوي (حقايق و وقايع خارج از كنترل فوري گوينده) و تبديل آن به تئوري (statis) يا جايگاه موضوع است.

اقناع كنندگان امروزي در بسياري از جوانب اقناع، مخاطب را رازي نمي‌بينند. در قرن بيستم به اين سؤال ديرينه كه چه چيزي يك پيام را اقناع‌كننده مي‌كند سه پاسخ داده شد. تئوري‌هاي جديد اقناع عمدتاً بر اصولي كه حداقل از يكي از سه مكتب روانشناسي يعني روانكاوي، نظريه يادگيري و رويكرد شناختي نشأت گرفته‌اند، تاكيد مي‌كنند.

رويكرد روانكاوي به اقناع يك ويژگي منحصر به فرد دارد. به لحاظ آگاهي عمومي، شايد شناخته شده ترين تئوري اقناع است ولي براي مبلغان حرفه اي شايد كمترين استفاده را داشته باشد.

تئوري روانكاوي اقناع در اثر مشهور «ونس پاكارد» به نام اقناع‌كنندگان پنهاني در سال ۱۹۵۷ ميلادي مورد توجه عمومي قرار گرفت.

به اعتقاد «پاكارد» شركت هاي تبليغاتي با استفاده مخفيانه از اصول روانكاوي آگهي‌هايي را خلق مي كردند كه به نحوي اعجاب‌آور قوي و موثر بود. در مقابل مباني اقناع بر اساس تئوري يادگيري، حدود يك قرن است كه توسط اقناع‌كنندگان حرفه‌ا‌ي، به ويژه تبليغاتچي‌ها و مبلغان سياسي به كار مي‌رود. تئوري يادگيري، الهام بخش شماري از منتقدان هم بوده است. بر اساس تئوري يادگيري پيام اقناعي هنگامي اقناع‌كننده است كه توسط گيرنده آموخته و پذيرفته شود. تبليغات بايد در معرض ديد قرار گيرد، درك شود، به ياد بماند و موجب عمل شود.

ادامه دارد...

********************************************************************

پي‌نوشت: ۱- آلفرد سووي، «افكار عمومي و اثر آن در زندگي اجتماعي»، ترجمه جمال شميراني، چاپ سوم، ص۱۸۲. ۲- جمعي از نويسندگان، «مجموعه مقالات تبليغات و جنگ رواني»، ترجمه حسين حسيني، پژوهشكده علوم نظامي، چاپ دوم ۱۳۷۷، ص ۹۷. ۳- محمد ريَشهري، «تبليغ در قرآن و حديث»، ترجمه علي نصيري، چاپ اول، ۱۳۸۰، ص ۲۶. ۴- «مجموعه مقالات تبليغات و جنگ رواني»، همان كتاب، ص۱۰۲. ۵- همان منبع، ص ۱۰۵. ۶- جيهان احمد رشتي، « تبليغات در رسانههاي ارتباط جمعي»، ترجمه عبدالجليل شريزاده، معاونت فرهنگي ستاد مشترك سپاه، ص ۳۰. ۷- همان منبع، صص ۴۳و ۴۴. ۸- همان منبع، ص ۴۸. ۹- همان منبع، صص ۵۳ و ۵۴. ۱۰- محمدحسن زورق، « مباني تبليغ»، چاپ اول، ۱۳۶۸، تهران، صص ۴۴و ۴۵. ۱۱- همان منبع، ص ۱۴۵. ۱۲- جمعي از نويسندگان، همان كتاب، صص ۹۶و۹۷. ۱۳- امام خميني (ره)، صحيفه نور، جلد ۱۷، ص ۱۵۷. ۱۴- همان منبع، ص ۳۴. ۱۵- مسجد، «شرايط موفقيت تبليغ» شماره سي و هفتم و سي و هشتم
شنبه 1 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 436]